Çiftler çocuk sahibi olmak istediklerinde bu olay kimi vakit çok doğal bir biçimde gerçekleşirken kimi vakit bu istek hayli kuvvetli bir sürece dönüşebilir.
Gebe kalmaya çabalayan bayanların fertilite ve onun aykırısı olan infertilite kavramları üzerine bilgi sahibi olmaları, kolay beslenme ve ömür biçimi değişikliklerinin bile bu gayretlerinde onlara çok yardımcı olabileceğini bilmeleri gerekir — fertilite üretken yıllarında bir bayanın genel sıhhat durumunun barometresi üzeredir yani bayanda fertilite sorunu varsa bunun tahlilinde beden bir bütün olarak düşünülmeli, çocuk sahibi olamama durumunun öteki sıhhat sıkıntılarının kıymetli bir göstergesi olabileceği unutulmamalıdır. Sistemsiz adet görme, premenstrüel sendrom, his durumu değişimleri, açıklanamayan infertilitenin altında yatan nedenler yalnızca hormonlarla hudutlu olmayabilir. Bir bayanın üreme sorunu, onun genel olarak sıhhat durumuyla ilgili daha büyük bir sorunun varlığıyla ilgili olabilir. İnfertilite genel manasıyla bir yıl mühletle yahut 35 yaşın üzerindekiler için altı ay korunmasız sekse karşın gebe kalamama olarak tanımlanır. Çocuk sahibi olmakta zahmet yaşayan çiftler birden fazla sefer bir bayan doğum uzmanına başvurur yahut bir endokrinoloji uzmanından görüş alırlar. Testlerde ovülasyon bozuklukları, üreme organlarıyla ilgili sıkıntılar ya da sperm sayısının düşük olması üzere erkeğe ilişkin faktörler kıymetlendirilir. Bütün bunlara karşın çiftlerin üçte birinde hiçbir olumsuz faktöre rastlanmaz. Bu tip infertilite olgularına “açıklanamayan infertilite” tanısı konulur. İnfertilite sebebinin açıklanamamasını kabul etmek, çiftler için duygusal açıdan kolay değildir. Konvansiyonel tedavilerde overleri uyaran ilaçlar kullanılmakta olup bu tedavi büyük ölçüde bir deneme yanılma usulüdür. İn vitro fertilizasyon — yumurtanın beden dışında döllenmesi — çoklukla son ve en kıymetli devadır. Bunun da gebelikle sonuçlanacağı kesin değildir.
Tamamlayıcı tıp konseptinin gelişmesiyle birlikte bu alanda çalışan uzmanlar ise bugün fertilite olayın daha bütüncül bir açıdan yaklaşarak, infertilitenin altında yatan gerçek nedenlere odaklanırlar. Pek çok çiftte infertilite birden fazla faktöre bağlı olabilir; ovülasyon (yumurtlama) gebelik şartlarından yalnızca biridir. İnfertiliteyi yalnızca döllenmeyle ilgili bir sorun olarak görmek yerine, bedenin daha temel sistemlerine ebediyen bakılması faydalı olacaktır. Holistik yaklaşım — kendi başına yahut konvansiyonel fertilite tedavileriyle birlikte uygulandığında — daha başarılı sonuçlara ulaşılmasını sağlar.
Enflamasyon ve İnfertilite İşlevsel ve tamamlayıcı tıp yaklaşımında infertilite dahil birçok kronik bozukluğun altında yatan nedenin, kronik enflamasyon süreci olduğuna inanılmaktadır. Enflamasyonu ortadan kaldırmadan infertiliteye deva aramak, adeta “bir meskeni parti devam ederken temizlemeye” misal. Kronik enflamasyon bağışıklık sisteminin daima aktive olması manasına geldiğinden, bu süreçte beden enflamatuar sitokinlerle dolup taşmaktadır. Bağışıklık sistemi çevresel toksinler, besin hassaslıkları ve kronik gerilim üzere tetikleyicilerle karşılaştıkça immün aktivasyon ve buna bağlı kronik enflamasyon devam eder. Enflamatuar karşılıklar erken düşükleri basitçe tetikleyebilir. Bir embriyonun rahime muvaffakiyetle yerleşebilmesi için, annenin bağışıklık sisteminin “düşman istilacı” ile “dostça karşılanması gereken misafiri” ayırt edebilmesi gerekir. Döllenmiş yumurta anneye yabancı olan ve babadan gelen genetik ögeler içermektedir. Bunun embriyoya karşı bir immün red tepkisini tetiklememesi için, memelilerde embriyoyu, annenin bağışıklık sisteminden koruyan T-regülatör hücreleri bulunur. Embriyoyu esirgeyici bağışıklık düzeneği bozulduğunda — otoimmünite, endometriyozis ve kronik enflamasyon üzere durumlar bozulmanın nedenleri ortasındadır — tekrarlayan düşükler meydana gelmektedir. İntegratif fertilite uzmanları enflamasyonu, pek çok fertilite probleminin kökeni olarak kabul ederler. Artık üreme sistemi ile bağışıklık sisteminin ortasını bozabilecek beş mümkün saklı faktöre göz atalım:
1. Otoimmün Bozukluklar Enflamasyon ve otoimmünite farklı ayrı süreçler olmakla birlikte bunların ortak bir taktikleri vardır: İkisi de bağışıklık sisteminin embriyo dahil her yabancıyı istilacı olarak algılamasına neden olur. Araştırmacılar bedenimizin kendi dokularına saldırmasına neden olan yüzlerce otoimmün hastalık saptamışlardır. Bunlardan en çok bilinenleri — Hashimoto tiroditi, romatoid artrit ve çölyak hastalığı — döllenmiş yumurtanın ana rahmime tutunamaması ve tekrarlayan düşüklerle temaslı olması mümkündür. Otoimmün hastalıklara yakalananların yüzde 75’i bayanlardır. O nedenle otoimmün hastalıkların erken teşhis ve tedavisi, gebe kalma bahtını artıran değerli bir faktördür. Lakin otoimmün hastalık belirtilerinin birçok sefer genel semptomlardan ibaret olması, bunların teşhisini güçleştirmekte ve hastalara ortalama dört yıl ve dört tabip vizitinden sonra teşhis konulmaktadır. Otoimmün hastalıklar çoklukla sessiz seyreder. Bunların birinci semptomu bayanın düşük yapması olabilir. Erken menopoz (erken over yetersizliği), gebeliği komplike eden kan pıhtılaşması bozuklukları ve düşükler de otomimün hastalık semptomları ortasındadır. Tekrarlayan düşük, üreme çağındaki bayanların yüzde 2 ila 5 kadarını etkilemektedir. Düşük yapan bayanların immün profilleri incelendiğinde romatoid artrit yahut lupus üzere otoimmün durumlara yatkınlık olduğu görülmektedir. Hamile kalmakta zahmet yaşayan her bayanın, tedaviye başlanmadan evvel otoimmün hastalıklar tarafından incelenmesi ya da hamilelik planlayan bayanlarda otoimmün hastalıkların araştırılmasıyla ileride yaşanacak sıkıntıların önüne geçilebilir. Özetle immün regülasyon döllenmiş yumurtanın ana rahminde tutunması (konsepsiyon) ve gebeliğin sürdürülmesinin anahtarıdır. Antinükleer antikor (ANA) dahil olmak üzere hekiminiz size otoimmün hastalıklarla ilgili detaylı bir test paneli önerebilir. İnfertilitede T hücreleri, B hücreleri ve doğal katil hücrelerin sayısının artışının yanı sıra antitiroid antikorların ve antinükleer antikorların yüksekliği ile infertilite ortasında ilişki olduğu bilinmektedir. Otoimmüniteyi tetikleyen gluten yahut diğer besin dduyarlılıkları, gerilim, toksinler üzere faktörlerin saptanarak bunlardan kaçınılması üzere beslenme ve hayat üslubu değişimleri kimi vakit tedavi için kâfi olabilir ancak tiroid yetersizliği olan bireylerde tiroid hormonu dayanağı de gerekebilir.
2. Tiroid Bozukluğu Tiroidi etkileyen otoimmün problemlerin fertilite üzerinde güçlü bir tesiri vardır. Bedenin kendi tiroid bezi dokusuna saldırdığı bir enflamasyon karşılığı olan Hashimoto tiroiditi hipotiroidi olgularının yüzde 90 kadarından sorumlu olup International Journal of Endocrinology mecmuasında 2014 yılında yayınlanan bir çalışma Hashimoto hastalarının yüzde 47’sinin gebe kalmakta zahmet yaşadıklarını göstermiştir.
Tiroid işlev bozukluğu bayanlarda yumurtlamasız adet döngüsü (anovulatuar siklüs) riskini artırmaktadır. Bayan adet görmesine rağmen yumurtlama olmamaktadır. Ayrıyeten tiroid hormonu seviyelerinin düşük olması, seks hormonu bağlayıcı globülin düşüklüğü ile irtibat olup bu da foliküllerin büyümesi ve gelişmesiyle etkileşmektedir. Tiroidle alakalı öteki bir durum olan hiperprolaktinemi de anovulatuar siklüse neden olur; hipofiz bezinde prolaktin hormonunun fazla üretilmesi demek olan hiperprolaktinemide prolaktin bedeni süt yapmaya yönlendirirken yumurtlamayı baskılar. Prolaktin salınmasındaki artış doğumdan sonraki birinci birkaç ayda süt veren bayanın gebe kalmasını önlemeye yönelik bir sistemdir lakin gebe kalmaya çalışan bir bayanda hiperprolaktinemi yumurtlamayı baskılayan bir faktör haline gelir. Tiroid kolesterolden sentezlenen — “ana” hormon olarak bilinen — pregnenolonun östrojen, testosteron, DHEA ve en kıymetlisi progesterona dönüşmesine yardımcı olmaktadır. Tiroid yetersizliği pregnonolon üzerinden progesteron yetersizliğine neden olarak fertilite için sorun yaratabilir. Adet döngüsünün luteal faz olarak bilinen ikinci yarısının kısalmasına yol açar. Bu devir kısaldığında ise rahim içerisinde dokuların döllenmiş yumurtayı tutacak olan dokuların oluşmasında eza yaşanır ve döllenmiş yumurtanın yerleşmesi için elverişli bir ortam oluşamaz. Tiroid soruları hamileliğin sürdürülmesini de güçleştirir. Tiroid antikorlarının düşük riskini artırdığını gösteren çalışmalar vardır. Düşük yapma oranları tiroid antikorları bulunan bayanlarda iki üç kat daha yüksektir. Üşüme, açıklanamayan kilo artışı, kendini daima yorgun hissetme üzere belirtiler sizi geniş bir tiroid paneli yaptırmaya yönlendirmelidir. Bu panelde TSH ile birlikte antitiroid antikorların bulunması gerekir. Ayrıyeten pregnenolon hormonu kolesterolden üretildiğinden, sağlıklı yağların kâfi ölçüde tüketilmesi ve düşük yağlı beslenme çılgınlığından uzak durulması değerli bir konudur. Yakın vakte kadar yaygın bir yanlış beslenme biçimi olan düşük yağlı diyetler infertilite oranlarındaki artış dahil bayan sıhhatini olumsuz etkileyen bir faktördür. Hashimoto hastalarının glutenden uzak durması kuraldır. Çünkü küçük ölçüde gluten bile kimi şahıslarda immün karşılık başlatabilir.
3. Besin Duyarlıkları ve İntoleransları Besin duyarlıkları düşük seviyede bir enflamasyonu tetiklediklerinden, infertilite olgularında potansiyel şüpheliler olarak kabul edilmektedir. Birebiri besin intoleransları için de geçerlidir. Besin intoleransları bedenin süt eserlerindeki laktoz üzere makul besin unsurlarını parçalamak için gerekli enzimlerin noksanlığına bağlıdır. Şayet besin intoleransınız varsa ilgili besinden küçük ölçüde yenmesi bile sistemik bir immün aktivasyonu tetikleyer yaygın bir enflamasyona neden olabilir. Anafilaktik alerjilerden farklı olarak besin duyarlılıklarının semptomları 72 saat üzere geç bir vakit sonra ortaya çıkabilir. O nedenle sebep sonuç kontağı kurulması ve bunların tanınması güç olabilir. Üstelik belirtiler şahıstan şahsa çok farklı olabilir. Başağrısı, şişme, sindirim yakınmaları yahut fikir bulanıklığı görülebilir.
Besin hassaslığı yahut intoleransından kuşkulanıyorsanız bu mevzuda çalışan bir tabipten yardım alarak test yaptırmanız, tetikleyici besinlerden kaçınmanız (eliminasyon diyeti) ve anti-enflamatuar bir beslenme şekline geçmeniz faydalı olacaktır.
4. Toksinleri Maruz Kalınması Etraf kirliliğinin fertilite üzerinde tesirli olduğu bilinmektedir. 2005 yılında Etraf Çalışma Kümesi [Environmental Working Group] tarafından yapılan randomize bir çalışmada yenidoğanların kordon kanında 287 adet endüstriyel kimyasal, kirletici ve böcek öldürücü saptanmıştır. Pek çok toksinin enflamasyonu tetiklediği, bağışıklık sistemini baskıladığı, fertiliteyi azalttığı, hamilelik komplikasyonları ve doğum kusurlarına yol açtığı gösterilmiştir. İnfertil çiftlerin kanlarında cıva yoğunluğunun yüksek olduğunu bulunmuştur. Öteki bir çalışmada ise infertil bayanların kanında kurşun seviyelerinin manalı ölçüde yüksek olduğu gözlenmiştir. Ağır metallerin bağışıklık sisteminin bedenin kendi dokuları ile yabancı istilacıları ayırt etme yeteneğine ziyan verrerek otoimmün taarruz için ortam hazırladığı düşünülmektedir. Ağır metal kaynakları ortasında deniz eserleri, kozmetikler, diş dolguları sayılabilir. Ksenoöstrojenler — bedenin kendi östrojenlerini taklit eden yabancı kimyasal hususlar — günümüzde çevresel toksinler ortasında değerli yere sahiptir. Bunlar östrojen reseptörlerine bağlanarak östrojen baskınlığı denen bir duruma neden olurlar. Östrojen baskınlığı fertilite için gerekli olan hassas hormonal dengeyi bozmaktadır. Östrojen baskınlığı tıpkı vakitte göğüs kanseri riskini artırır. Ksenoöstrojenler bilhassa şahsî bakım eserlerinde ve plastikten üretilen eşyalarda bol ölçüde mevcuttur. Bisfenol-A (BPA) plastikleri sertleştirmekte kullanılan çok tehlikeli bir unsurdur. Overlere ve rahime toksik tesirli olduğu bilinmektedir. 2016 yılında yapılan bir çalışmada in vitro fertilizasyon (suni döllenme) sürecinde takip edilen bayanlardan en düşük BPA seviyesine sahip olanlarda muvaffakiyet oranı yüzde 54 iken en yüksek BPA seviyesine sahip olanlarda bu oran yüzde 17’ye inmektedir. Şahsî bakım eserlerinden bulunan parabenler de östrojenleri taklit etmektedir. Endokrin bozucu öteki kimyasal unsurlar ortasında tekrar plastiklerde bulunan ftalatlar, yer döşemesi, kumaş, halı, besin ambalajı, şampuan, yapışmayan tavalar, böcek öldürücüler ve daha birçok öteki konut eşyasında bulunan perflorooktan sulfonat ve perflorooktanoat vardır. Bunların tümü fertilitenin bozulmasıyla bağlıdır. Ksenoöstrojenler dahil toksinlerin ve östrojenlerin bedenden temizlenmesinden sorumlu organımız karaciğerdir. SNP olarak bilinen gen sekansı değişimleri, karaciğerin bu misyonunu ne kadar faal biçimde yapabileceğini belirlemektedir. Şayet karaciğer genetik bir değişkenlikten dolayı östrojenleri yahut diğer toksinleri temizleyemiyorsa bu, östrojen baskınlığına yol açabilir. Yani genetik yapınıza bağlı olarak bedeninizde daha fazla toksin birikmesi mümkündür. Yaygın bir genetik değişkenlik olan metilasyon defektinde beden folik asiti kullanamadığından, doğum öncesi devirde folik asit takviyesi alırken bunun etkin folat formu olan 5-MTHF almanız hakikat olacaktır.
5. Kronik Gerilim Kronik gerilim, bedeninizin maruz kaldığı zorluklara karşı aktif bir biçimde karşılık verebilme kapasitesini bozan her türlü tesir olarak tanımlanabilir. Hudut sistemini daima aktive eden kronik gerilim düşük dereceli enflamasyonu tetikler ve hormon üretimiyle etkileşerek fertiliteyi etkileyebilir. İnfertilitenin yarattığı toplumsal baskı, kişinin toplam gerilim yüküne katkıda bulunur. ‘Açıklanamayan infertilite’ tanısı, çiftleri duygusal manada yıkıma ve düşkırıklığına uğratmaktadır. Bunun neden olduğu gerilim konsepsiyona mani olan faktörlere eklenebilir. İnfertilitenin sebebinin bilinmesi, umut verici bir haber olmasa bile, sebebin bilinmemesine nazaran şahısta bir rahatlama sağlayabilir. Bedenin gerilim devresi olarak bilinen hipotalamo-pitüiter-adrenal eksen bir geribildirim devresidir. Bir tehdit durumuda beyefendisine, adrenalin üzere enflamatuar hormonların salgılanmasına müsaade verme iletisi gönderir. Bu da bedeni ‘savaş yada kaç’ moduna sokar. “Savaş ya da kaç” modu, “Beslen ve üre” modunun karşıtıdır. Beden gerilime girdiğinde üreme yeteneğini süreksiz olarak kapatabilir. Primer gerilim hormonu olan kortizolün temel vazifesi, kan şekeri düzeylerinin yükseltilmesidir. Bunun net sonucu ise insülin direncidir. İnsülin direncinde hücrenin insüline karşı olan hassaslığı azaldığından kanda insülin seviyeleri artar. Yüksek insülin seviyeleri overler üzerine direkt toksik tesirlidir ve bayanda testosteron artışına neden olur. İnfertilitenin sık rastlanan nedenlerinden olan polikistik over sendromunundaki birincil bozukluk budur. Progesteron hormonu kortizolün yapıldığı (prekürsör) hormonlardan biridir. Geriliminiz çok fazla ise böbreküstü bezleriniz kortizol yapmak için progesteronu kullanır. Progesteronun azalması bedende daha evvel kelam ettiğimiz östrojen baskınlığını artırır. Yüksek kortizol seviyeleri tiroidin çalışmasını da yavaşlatarak anovulatuar siklüse katkıda bulunur. İnfertilitede meditasyon ve yoga üzere gerilim giderici gevşeme tekniklerinin uygulanması, dans ve müzik kortizol seviyelerini düşürücü tesir yapmaktadır. Daha çok uyku uyumak, kısa şekerlemeler dahil kortizol seviyelerinin düşürülmesine yardımcı olur. Ayrıyeten kortizolü tetikleyen çok idmandan kaçınılmalı, daha düşük yoğunlukla bir idman programı uygulanmalıdır.