Afazi Nedir?
Afazi, beyefendisinin sol yarım küresindeki lisan merkezlerinde meydana gelen bir hasar sonucunda ortaya çıkan bir lisan bozukluğudur. Buna bağlı olarak, daha evvel konuşmak, dinlemek, okumak ve yazı yazmak suretiyle muhabere kurabilen bir kişinin bu yeteneklerinde değişik orantılarda kısıtlanma oluşur. Afazi kişinin hem kendisini tabir etme yeteneklerini hem de algılama yeteneklerini tesirler. Afazinin en sık rastlanan sebebi inmedir gelgelelim silah yaralanmaları, baş travmaları, dimağ tümörü ve sair öteki sebepler de afazinin ortaya çıkmasına sebep olabilirler.
Kendini Tabir Etme ve Algılama Yetenekleri: Afazide kimi bireyler kendilerini söz etmekte daha çok güçlük çekerken kimi insanlar de söyleneni algılamada daha çok güçlük çekebilirler, ya da bu yeteneklerin her ikisi de önemli orantıda hasar görmüş olabilir. Lisan yetenekleri sırf konuşma boyutunda değil okuma ve yazı yazma boyutunda da hasar görebilir. Tipik olarak okuma ve yazma konuşmadan daha çokça orantıda etkilenir. Afazide, oluşan sorunların tipi ve boyutu birden çok faktöre bağlı olarak değişkenlik gösterir lakin bu faktörlerden en kıymetlisi dimağ seviyesinde oluşan lezyonun (hasarın) büyüklüğü, derinliği ve lokasyonudur (yerleşimidir). Hasarın büyüklüğü ve yerleşimi ile birlikte hastanın yaşı, eğitim seviyesi, umumî sıhhat seviyesi üzere farklı faktörler de sorunların ciddiyeti üzerinde rol oynarlar.
Afazide Lisan ve Konuşma Patolojisi
Lisan ve Konuşmanın Değerlendirmesi
Lisan ve Konuşma terapisti lisan ve konuşma yeteneklerinin detaylı olarak değerlendirildiği bir teşhis seansı düzenler ve gerçekleştirir. Değerlendirmede standardize ya da non-standardize testler kullanabileceği üzere lisan ve konuşma patoloğu kendi kıymetlendirme bataryalarını kendisi de oluşturabilir. Bu kıymetlendirme sırasında aşağıdakiler detaylı olarak incelenir: • Konuşmanın akıcılığı, ses kalitesi ve yüksekliği, telaffuz ve konuşmanın anlaşılabilirliği
• Konuşma kaslarının kuvvet ve uyumu
• Söz kaynağının manaya ve kullanılma açısından genişliği (semantik), gramer kurallarının anlaşılması ve kullanılması (sentaks)
• Evet-hayır karşılığı gerektiren soruların (ör: İsmin Ali mi?) ve soru sözü içeren öteki tüm soruların (ör: Bir çekiç ne işe yarar?) anlaşılabilmesi ve cevaplanabilmesi
• Uzun ve geniş bahisli konuşmaların anlaşılabilmesi. Şahıstan dinlediği bir hikayede belirtilen detaylarla ilgili soruları ve bir sonuca varmak suretiyle cevaplanabilecek soruları sahih olarak cevaplandırması istenir.
• Uzunluğu ve zorluğu değişkenlik gösteren çeşitli talimatları yanlışsız olarak mahalline getirebilme
• Hem laflı hem de yazılı olarak uzun ve geniş bahisli hikayeler anlatabilmek, bir fotoğrafın konusunu anlayıp tanım edebilmek
• Kişinin anlatımlarının anlaşılabilirliği. Anlatımların tam olması ve takip edilmesinin kolaylığı
• Kişi kendisini tabir etmek için kullanacağı sözleri bulabiliyor ve hakikat seçebiliyor mu
• Kişi tam cümlelerle mi, telegrafik cümleler ya da tümcelerle mi, ya da tek sözlerle mi konuşuyor
• Konuşma sırasında oluşturulan sesler hakikat mu ve buna bağlı olarak konuşmanın anlaşılabilirliği etkileniyor mu
• Içtimaî muhabere kabiliyeti (pragmatik yetenekler)
• Mecazların, şakaların, kinayeli kelamların, hikayelerdeki garipliklerin anlaşılabilirliği
• Diyaloğu başlatma ve sohbet hususlarını belirleyebilme, sohbet sırasında lafın bir insandan gayrısına geçmesi kuralını sağlıklı olarak uygulayabilme, çeşitli sözler ve akıllıca gramer kullanmak suretiyle mülahazalarını tabir edebilme
• Sohbet sırasında karşıdaki kişinin anlayamadığı cümle yahut bahislere açıklık getirmek üzere detaylı açıklamada bulunabilme
• Okuma ve yazma, metnin okunaklılığı
• Yutma kabiliyeti
• Arttırıcı – Alternatif muhabere tekniklerinin kullanılabilirliği
• Terapi teknikleri konusunda uyarılabilirlik
Tedavi
• Lisan ve konuşma patoloğu hasar görmüş olan spesifik lisan aktivitelerinin tedavisi hedefiyle çeşitli egzersizler ve alıştırmalar uygular. Örneğin hasta objeleri isimlendirme, çok basamaklı talimatları takip edebilme, soru cevaplandırabilme üzere hususlarda çalıştırılır. Hastanın spesifik gereksinimleri doğrultusunda terapide nelerin seçileceği, hangi amaçların belirleneceği ve aktivitelerin zorluk raddesi ayarlanır. Perseverasyonlar afazik hastaların birçoklarında sık olarak ortaya çıkan bir tablodur, bunun elimine edilmesine yönelik stratejiler mutlak suretle belirlenmeli ve uygulanmalıdır.
• Lisan ve konuşma patoloğu hastaya kuvvetli olan lisan yeteneklerini ön plana çıkarmak suretiyle zayıf olanları kompanse etmek üzere teknikler öğretir. Örneğin kimi bireyler için konuşmaktansa metinle yahut mimiklerle kendisini söz etmek daha kolay ve fonksiyonel olabilir. Lisan ve konuşma patoloğu bu kimselere söyleyecekleri sözleri bulabilmek için yazı ya da mimiklerden faydalanma yollarını öğretebilir.
• Sohbet yeteneklerinin çalışılıp geliştirilmesi maksadıyla hasta bir küme terapi seansına dahil olabilir ve bu sırada kendisi üzere afazik olan öteki hastalarla sohbet yeteneklerini geliştirmek üzere bir arada çalışma fırsatı bulur. Lisan ve konuşma patoloğu seansları yönetir.
• Sonuç olarak hastalar zatî olarak ya da küme içinde, terapi odasının dışına çıkarılarak gerçek hayatta lisan ve konuşma yeteneklerini kullanmalarını gerektirecek ortamlarda çalıştırılırlar. Hastadan bu geziyi planlaması, organize etmesi ve öğrenilen stratejileri uygulamak kaydıyla sürdürmesi beklenir. Örneğin hastadan telefon defterinden bir restoranın telefon numarasını bulup bunu kağıda yazması ile okuma-yazma yeteneklerinin fonksiyonelliğini prova etmesi istenir. Hastalar başkaca toplu taşıma araçlarını sahih ve bağımsız olarak kullanabilme, para üstü alma ve gerçek olarak sayma, yemek siparişi verme üzere aktiviteleri de başarabilmelidirler.
• Şayet konuşma kaslarında zayıflık ortaya çıkmışsa bu kasların kuvvetlendirilmesi ve uyumunun arttırılmasına yönelik olarak egzersizler uygulanır. Zayıf kasların yapamadıkları hareketleri kuvvetli kasları kullanarak kompanse etmeye yönelik stratejiler öğretilir. Lakin unutulmamalıdır ki konuşma aktivitesi ile birlikte çalışılmadığı taktirde kas egzersizi yapmak tek başına manalı ve tedavi edici değildir.
• Konuşma ile ehliyetli fonksiyonellik sağlanamazsa hastaya en münasip olan arttırıcı-alternatif komünikasyon tekniği ya da cihazı seçilmeli ve tasarrufa geçirilmelidir.
Afazi, beyefendisinin sol yarım küresindeki lisan merkezlerinde meydana gelen bir hasar sonucunda ortaya çıkan bir lisan bozukluğudur. Buna bağlı olarak, daha evvel konuşmak, dinlemek, okumak ve yazı yazmak suretiyle muhabere kurabilen bir kişinin bu yeteneklerinde değişik orantılarda kısıtlanma oluşur. Afazi kişinin hem kendisini tabir etme yeteneklerini hem de algılama yeteneklerini tesirler. Afazinin en sık rastlanan sebebi inmedir gelgelelim silah yaralanmaları, baş travmaları, dimağ tümörü ve sair öteki sebepler de afazinin ortaya çıkmasına sebep olabilirler.
Kendini Tabir Etme ve Algılama Yetenekleri: Afazide kimi bireyler kendilerini söz etmekte daha çok güçlük çekerken kimi insanlar de söyleneni algılamada daha çok güçlük çekebilirler, ya da bu yeteneklerin her ikisi de önemli orantıda hasar görmüş olabilir. Lisan yetenekleri sırf konuşma boyutunda değil okuma ve yazı yazma boyutunda da hasar görebilir. Tipik olarak okuma ve yazma konuşmadan daha çokça orantıda etkilenir. Afazide, oluşan sorunların tipi ve boyutu birden çok faktöre bağlı olarak değişkenlik gösterir lakin bu faktörlerden en kıymetlisi dimağ seviyesinde oluşan lezyonun (hasarın) büyüklüğü, derinliği ve lokasyonudur (yerleşimidir). Hasarın büyüklüğü ve yerleşimi ile birlikte hastanın yaşı, eğitim seviyesi, umumî sıhhat seviyesi üzere farklı faktörler de sorunların ciddiyeti üzerinde rol oynarlar.
Afazide Lisan ve Konuşma Patolojisi
Lisan ve Konuşmanın Değerlendirmesi
Lisan ve Konuşma terapisti lisan ve konuşma yeteneklerinin detaylı olarak değerlendirildiği bir teşhis seansı düzenler ve gerçekleştirir. Değerlendirmede standardize ya da non-standardize testler kullanabileceği üzere lisan ve konuşma patoloğu kendi kıymetlendirme bataryalarını kendisi de oluşturabilir. Bu kıymetlendirme sırasında aşağıdakiler detaylı olarak incelenir: • Konuşmanın akıcılığı, ses kalitesi ve yüksekliği, telaffuz ve konuşmanın anlaşılabilirliği
• Konuşma kaslarının kuvvet ve uyumu
• Söz kaynağının manaya ve kullanılma açısından genişliği (semantik), gramer kurallarının anlaşılması ve kullanılması (sentaks)
• Evet-hayır karşılığı gerektiren soruların (ör: İsmin Ali mi?) ve soru sözü içeren öteki tüm soruların (ör: Bir çekiç ne işe yarar?) anlaşılabilmesi ve cevaplanabilmesi
• Uzun ve geniş bahisli konuşmaların anlaşılabilmesi. Şahıstan dinlediği bir hikayede belirtilen detaylarla ilgili soruları ve bir sonuca varmak suretiyle cevaplanabilecek soruları sahih olarak cevaplandırması istenir.
• Uzunluğu ve zorluğu değişkenlik gösteren çeşitli talimatları yanlışsız olarak mahalline getirebilme
• Hem laflı hem de yazılı olarak uzun ve geniş bahisli hikayeler anlatabilmek, bir fotoğrafın konusunu anlayıp tanım edebilmek
• Kişinin anlatımlarının anlaşılabilirliği. Anlatımların tam olması ve takip edilmesinin kolaylığı
• Kişi kendisini tabir etmek için kullanacağı sözleri bulabiliyor ve hakikat seçebiliyor mu
• Kişi tam cümlelerle mi, telegrafik cümleler ya da tümcelerle mi, ya da tek sözlerle mi konuşuyor
• Konuşma sırasında oluşturulan sesler hakikat mu ve buna bağlı olarak konuşmanın anlaşılabilirliği etkileniyor mu
• Içtimaî muhabere kabiliyeti (pragmatik yetenekler)
• Mecazların, şakaların, kinayeli kelamların, hikayelerdeki garipliklerin anlaşılabilirliği
• Diyaloğu başlatma ve sohbet hususlarını belirleyebilme, sohbet sırasında lafın bir insandan gayrısına geçmesi kuralını sağlıklı olarak uygulayabilme, çeşitli sözler ve akıllıca gramer kullanmak suretiyle mülahazalarını tabir edebilme
• Sohbet sırasında karşıdaki kişinin anlayamadığı cümle yahut bahislere açıklık getirmek üzere detaylı açıklamada bulunabilme
• Okuma ve yazma, metnin okunaklılığı
• Yutma kabiliyeti
• Arttırıcı – Alternatif muhabere tekniklerinin kullanılabilirliği
• Terapi teknikleri konusunda uyarılabilirlik
Tedavi
• Lisan ve konuşma patoloğu hasar görmüş olan spesifik lisan aktivitelerinin tedavisi hedefiyle çeşitli egzersizler ve alıştırmalar uygular. Örneğin hasta objeleri isimlendirme, çok basamaklı talimatları takip edebilme, soru cevaplandırabilme üzere hususlarda çalıştırılır. Hastanın spesifik gereksinimleri doğrultusunda terapide nelerin seçileceği, hangi amaçların belirleneceği ve aktivitelerin zorluk raddesi ayarlanır. Perseverasyonlar afazik hastaların birçoklarında sık olarak ortaya çıkan bir tablodur, bunun elimine edilmesine yönelik stratejiler mutlak suretle belirlenmeli ve uygulanmalıdır.
• Lisan ve konuşma patoloğu hastaya kuvvetli olan lisan yeteneklerini ön plana çıkarmak suretiyle zayıf olanları kompanse etmek üzere teknikler öğretir. Örneğin kimi bireyler için konuşmaktansa metinle yahut mimiklerle kendisini söz etmek daha kolay ve fonksiyonel olabilir. Lisan ve konuşma patoloğu bu kimselere söyleyecekleri sözleri bulabilmek için yazı ya da mimiklerden faydalanma yollarını öğretebilir.
• Sohbet yeteneklerinin çalışılıp geliştirilmesi maksadıyla hasta bir küme terapi seansına dahil olabilir ve bu sırada kendisi üzere afazik olan öteki hastalarla sohbet yeteneklerini geliştirmek üzere bir arada çalışma fırsatı bulur. Lisan ve konuşma patoloğu seansları yönetir.
• Sonuç olarak hastalar zatî olarak ya da küme içinde, terapi odasının dışına çıkarılarak gerçek hayatta lisan ve konuşma yeteneklerini kullanmalarını gerektirecek ortamlarda çalıştırılırlar. Hastadan bu geziyi planlaması, organize etmesi ve öğrenilen stratejileri uygulamak kaydıyla sürdürmesi beklenir. Örneğin hastadan telefon defterinden bir restoranın telefon numarasını bulup bunu kağıda yazması ile okuma-yazma yeteneklerinin fonksiyonelliğini prova etmesi istenir. Hastalar başkaca toplu taşıma araçlarını sahih ve bağımsız olarak kullanabilme, para üstü alma ve gerçek olarak sayma, yemek siparişi verme üzere aktiviteleri de başarabilmelidirler.
• Şayet konuşma kaslarında zayıflık ortaya çıkmışsa bu kasların kuvvetlendirilmesi ve uyumunun arttırılmasına yönelik olarak egzersizler uygulanır. Zayıf kasların yapamadıkları hareketleri kuvvetli kasları kullanarak kompanse etmeye yönelik stratejiler öğretilir. Lakin unutulmamalıdır ki konuşma aktivitesi ile birlikte çalışılmadığı taktirde kas egzersizi yapmak tek başına manalı ve tedavi edici değildir.
• Konuşma ile ehliyetli fonksiyonellik sağlanamazsa hastaya en münasip olan arttırıcı-alternatif komünikasyon tekniği ya da cihazı seçilmeli ve tasarrufa geçirilmelidir.