Afganistan Devleti

Afganistan Devleti Afganistan Devleti, Afganların bölgedeki diğer topluluklar üzerinde fayda kazanmaları ile 18 asırda kurulmuştur Dil ve insanlar birliği bulunmayan bu ülkede, siyasi birlikte yoktur Bugün yaklaşık 25 milyon insanın yaşadığı Afganistan’ın toprak büyüklüğü, 657500 km2‘lik bir yüzölçüme sahiptir Afganistan; kuzeyinde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan ile; doğusunda Çin Türkistan’ı (Doğu Türkistan), Keşmir ve Pakistan ile; güneyinde Pakistan ve batısında ise, İran ile komşudur Afganistan’ın coğrafi yapısı; genel olarak üzerinde sıra dağların bulunduğu yaylalardan ve yer yer de ovalardan oluşmaktadır Bir ziraat ve tarım ülkesi olan Afganistan’da kuraklığın yaygın olması ve elverişsiz tabii şartlardan ötürü toprakların fakat onda biri kullanılabilmektedir Coğrafi şartları çerçevesinde idari olarak da Afganistan, bazı bölümlere ayrılmıştır Bunlar; Kabil, Kandehar, Herat, Hezaristan, Nuristan, Vehan, Bedahşan ve Türkistan’dan oluşmaktadır karmakarışık bir ırksa özellik gösteren Afganistan; esas itibari ile Afgan, Tacik ve Türklerden meydana gelmektedir Ülkedeki ikinci büyük ırksa grubu oluşturan Türklerin nüfusu, 56 milyon dolayındadır Özbekler, Türk grupları içinde en fazla nüfusa sahiplerdir Bunlar; genel olarak esnaf ve çiftlik sahibi olarak çalışırlar ve Afgan Türkistan’ı denilen bölgede yaşarlar Bugün Özbek nüfusunun 3 milyonu geçtiği varsayım edilmektedir Kunduz, Andhoy, Meymene, Akça ve Balar, Mugap, Katagon ve Bedahşah, Özbekler’in yaşadığı bölgelerdir İkinci büyük Türk grubunu oluşturan Afganistan Türkmenleri, Özbekler’den öbür olarak hayvancılık yaparlar Afganistan ihracaatında canlı hayvanın manâlı bir kalem teşkil etmesinden ötürü Türkmenler, ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır Herat, Meymene, Andhoy, TaşKurgan, Mezarı Şerif, Belh, Akça, Katagan, Bedehşan ve Bala ile Murgap, Türkmenlerin yaşadığı bölgelerdir Türkmenler, hayvanlarına çayır bulabilmek için sıkça yer değiştirdiklerinden nüfusları kesinkes tespit edilememekle beraber 600000 civarında oldukları varsayım edilmektedir Afganistan’da yaşamış Türkmenlerin çoğunluğunu Alieli boyu ile Teke, Salur, Sarık, Çavdar ve özellikle Ersarı boylarından oymaklar teşkil etmektedir Afganistan’daki üçüncü büyük Türk grubunu teşkil eden Kızılbaş Türkleri’nin sayıları, 400000 dolayında tahmin edilmektedir Bu Türkler, 1738’de Herat Kabil arası güvenliği temin etmek için Nadir Şah kadar yerleştirilen ataların torunlarıdır Yukarıda belirilenlerin açık havada en topluluk Türk grubunu Kırgızlar oluşturmaktadır Büyük ve Minik Pamir dağlık bölgesinde yaşamış Kırgızlar’ın sayıları, 1950’lerde Doğu Türkistan’daki Çin zulmünden kaçanlarla birlikte 100000‘ni geçmiştir Bunların haricen Afganistan’da, eksik sayıda Kıpçak, Karluk ve Çağatay Türkleri de yaşamaktadır Hem TürkMoğol karışımı olduğu kabul edilen Hezare ve Aymak (yontmak) gruplarının da son yapılan çalışmalarla Türk oldukları anlaşılmıştır Böylece 25 milyon civarında olan Afgan nüfusunun yarısının Türk olduğu kabül edilebilir Bu makale, tarihsel boyutu içinde Afganistan’da yaşanılan gelişmeler ve Türkiye Afganistan arası ilişkileri ele almaktadır Makalenin öteki kısımları şu şekilde organize edilmiştir: İkinci Kısım, bağımsızlık öncesi Afganistan’ın durumu ve kısa bir tarihçesini özetlemektedir Kısım 3, bağımsızlık sonrası Afganistan’daki gelişmeler ve Türk Afgan ilişkilerini incelemektedir Bu tahlil, daha aşağı başlıklarla ele alınan şu dört dönemi içermektedir: (1) 1919 1945 arası dönem (Afganistan bağımsız oluşu ile II Dünya savaşı sonuna kadarki devre), (2) 19451979 arası dönem (Sovyet işgaline kadarki devre), (3) 19791989 arası devre (Sovyet işgali altındaki devre) ve (4) 1989 sonrası dönem (Sovyetler’in Afganistan’dan çekilmesi sonrası iç savaş ve Taliban olayı devresi) Son olarak 4 Kısım’da genel bir değerlendirme verilecektir 2 Hür Öncesi Afganistan Afganistan, sahip olduğu coğrafi konumdan nedeniyle tarih bounca değişik milletlerin istila ve işgaline maruz kalmıştır MÖ 500’lü yıllarda ilk kez İranlılar’ca işgal edilen bölge, sonra Büyük İskender orduları göre ele geçirilmiştir Gerisinde bölgede Baktriana Devleti kurulmuştur Bu devlet, kurulmasından yaklaşık bir yüzyıl sonra Hindistan’da bulunan Çandragupta devletli ile çaba etmek zorunda kalmıştır Baktriana Devleti, bu uğraş ve kuzeyden gelen baskılar sonucu, MS 50’de yıkılmıştır Bu Nedenle bölge, batıdan gelen tehlikeleri atlattıktan sonra kuzeyden gelen kavimler kadar korkutma edilmeye başlamıştır Alan; 50125 yılları arası Türk asıllı oldukları tahmin edilen İskit ve 125480 yılları arasında ise, Kuşanlar’ın bağımsızlık altına girmiştir 480 yılından sonra Afganistan’ın yeni hakimleri, başka Türk kavimleri olmuştur Önce Akhunlar, bu topraklara kurulmuş; ama Göktürkler’in baskısı sonucu 4 yy’da hakimiyetlerini kaybetmişlerdir daha sonra Akhunlar, bölgede kalmış ve Halaçlar olarak yaşamayı sürdürmüşlerdir 7 yy sonlarına dürüst bölge, İslamiyeti yayan Arap ordularının istilasına uğramıştır Bu istila kısa sürmesine karşın İslamiyet Afganistan’da kayda değer ölçüde kabul görmüştür İslamiyet’in yayılmasıyla burada Samani, Gazneli, Büyük Selçuklu Devleti ve Harzemşahlar gibi MüslümanTürk devletlerinin hakimiyetleri görüldü 1220’den sonradan Moğollar, Afganistan’ı istila edip uzun bir süre (bir buçuk asra yakın) ülkeye baskın oldular Moğol hakimiyeti, Afganistan’da yaşamış Türk boylarını Anadolu’ya göçe zorlamıştır Bölgedeki Moğol eğemenliği, 14 yy sonlarında Timur ordularınca sona erdirilmiştir Timur’un kurduğu devlet, ölümünden daha sonra dağılmışsa da torunlarından Muhammed Babür’un bölgede kurduğu Türk devleti uzun süre yaşamıştır Babür’un Afganistan’ı merkez yaparak kurduğu devlet, sadece buraya yok Hindistan’a da Türkler’in her tarafta yerleşmesini sağlamıştır Babür Devleti, Afganistan’ı bağımsızlık altında tutmakla birlikte Hindistan ve Afganistan arası dengeyi sağlayamamış ve ağırlığı Hindistan’a kaydırmıştır Bu şart; kuzeyden Özbek ve kuzeybatıdan da Safeviler’in Afganistan’a inmesine sebep olmuştur Böylece 17 yy ortalarına dürüst Abdali ve Galzay adını almış olan Halaçlar, dağlık bölgelerden Kandehar ve Zemindaver’in daha bereketli bölgeri olan Tarnak Argandap vadilerine göçmüşlerdir