ANADOLU SELCUKLU DEVLETI'NIN KURULUSU
Anadolu (Turkiye) Selcuklulari 10751308 tarihleri arasinda Anadolu'da hukum suren musluman bir Turk devletidir Devletin kurucusu olarak kabul edilen Suleyman Sah Selcuk'un buyuk oglu Arslan Yabgu'nunn torunudur Bu munasebetle biraz gerilere giderek Arslan Yabgu'dan bahsetmek istiyoruz
Bazi eserlerde kendisinden Israil olarak bahsedilmekle beraber daha cok Turkce adi Arslan Yabgu ile meshur olan bu Selcuklu beyi ilk defa Karahanlilarla Samaniler arasindaki mucadelede dikkatleri uzerine cekti Karahanli Harun b Ilig Han Samani topraklarinin bir kismini isgal edince Samani hukumdari Selcuk'tan yardim istedi O da oglu Arslan kumandasindaki bir orduyu Samanilere yardima gonderdi Arslan'in yardimi ile Karahanlilari maglUp eden Samaniler isttila edilen topraklarini geri aldilar Bu munasebetle BuharaSemerkant arasindaki Nur kasabasi Selcuklulara yurt olarak verildi Karahanlilar ile Samaniler gibi birbirleri ile mucadele halinde olan iki devlet arasinda kalan Selcuklular mahirane siyasetleri ile bu bolgede varliklarini surdurmeyi basardilar Karahanli Nasr ILig Han'in Buhara'yi zapt ederek (Ekim 999) Samani hukumdari Abdulmelik ve hanedan azalarini Ozkent'e surmesi ile Samaniler devleti fiilen sona ermis oluyordu Bu hadise Arslan Yabgu ve ona bagli Turkmenlerin nufuz ve itibarini daha da arttirdi Karahanlilarin elinden kacmaya muvaffak olan Samani sehzadesi EbU Ibrahim elMuntasir Karahanlilar'a karsi yine Arslan Yabgu'nun yardimini istemek zorunda kaldi ve bu sayede Karahanlilar'i uc defa bozguna ugratti Babasi Selcuk'un 1009'a dogru Cend'de olmesi uzerine Arslan Yabguunvani ile ailenin basina gecti Karahanli hukumdari Ilig Han Nasr'in 1012 yilinda olumu uzerine ayni aileye mensub olan Ali Tegin Arslan Yabgu'nun destegi ile Buhara'ya hakim oldu Bu sayede dikkatleri uzerine ceken Arslan Yabgu giderek kuvvet kazaninca Karahanli hukumdari Yusuf Kadir Han ile Gazneli Sultan Mahmud 1025 yilinda butun Iran ve Turan meselelerinigorustukleri meshur Maveraunnehir mulakatinda Arslan Yabgu idaresindeki Selcuklulara karsi gerekli tedbirleri almaya ve onlari Turkistan ve Maveraunnehir'den uzaklastirip Horasan'a surmeyi kararlastirdilar Arslan Yabgu bu sirada collere cekilmisti Gazneli Mahmud mertligi, savasciligi ve yildirim hizi ile avinin uzerine dusmesi gibi meziyetleri sebebi ile herkesin cekindigi Arslan Yabgu'yu yakalamak icin hileye basvurdu Bir ziyafet munasebeti ile Semerkant'a cagirdigi Arslan Yabgu'yu oglu Kutalmis ve bazi arkadaslari ile birlikte tevkif ederek Kalincar kalesinde hapsetti Arslan Yabgu'ya bagli cok sayida Turkmeni de oldurdu (1025) Arslan Yabgu'nun hapsedilmesi ile on plana gecen Tugrul ve Cagri Beyler Gazneli Mahmud'un olumu (1030) uzerine yerine gecen oglu Mesud'a haber gonderip kendisine itaat arzettiklerini bildirdiler ve Arslan Yabgu'nun serbest birakilmasini istediler Sultan Mesud bu teklifi kabul edip Arslan Yabgu'yu Belh'e getirdi ve ona yegenlerine bozgunculuktan vazgecmelerini soylemesini emretti Arslan Yabgu da Tugrul ve Cagri beylere haber gonderip Gazneli hukumdari Sultan Mesud'un buyrugunu iletti Ayrica elci ile bir bizgonderip onu yegenlerine vermesini istedi Elci mesaji teblig edip sifre mahiyetindeki bizi teslim edince onlar yeniden karisiklik cikarmaya basladilar Bunun uzerine Sultan Mesud da Arslan Yabgu'yu tekrar hapse atti Turkmenlerin onu kurtarma tesebbusleri sonucsuz kaldi ve Arslan Yabgu 7 yildan beri kaldigi hapishanede 1032 yilinda oldu Ancak oglu Kutalmis bir firsatini bulup hapishaneden kacti ve Buhara'ya dondu Arslan Yabgu'ya bagli Oguzlar (YabgulularYavgiyyan) Yagmur, Kizil, Boga, Goktas ve Anasioglu adli beylerin idaresinde faaliyetlerini surdurmekle beraber Gazneli kuvvetleri karsisinda dagildilar ve buyuk sikintilara maruz kaldilar Fakat butun bunlara ragmen umitlerini kaybetmeyip Arslan Yabgu'nun torunu Kutalmisoglu Suleyman Sah'in tarafindan toplanarak Anadolu Selcuklu Devleti'nin kurulusuna buyuk hizmet ettiler
Tugrul Bey Kalincar kalesinden kacarak Buhara'ya donen Kutalmis'in Selcuklu Devleti'nin kurulusundan sonra da yaninda toplanan Turkmenlerle cevreyi yagmaladigini gorunce sinir bolgelerini ona ikta ederek kafirlere karsi cihada memur etti Kutalmis da buyuk bir ordu ile Azerbaycan'a dogru ilerlemeye basladi Iste bu sirada Selcuklularla Bizanslilar arasinda ilk ciddi catisma vuku buldu Gence onlerinde cereyan eden bu savasta Gurcu, Ermeni ve Rumlar'dan mutesekkil Bizans ordusu agir bir maglubiyete ugradi (1046) Bu zaferi muteakip Aras nehri boyunca ilerleyen Kutalmis donusunde Tugrul Bey'e bolgenin cok zengin ve Rum'larin da kadinlar gibi korkak insanlar oldugunu bu sebeple ulkelerini kolaylikla fethedebilecegini soyledi Tugrul Bey Kutalmis'i daha sonra Arslan Besasiri uzerine gonderdi Ancak maglub olan Kutalmis Bagdat'a Tugrul Bey'in yanina donmus ve Abbasi halifesinin Sultan Tugrul Bey'i kabul ettigi merasime katilmistir (1059) Kaynaklarda bu tarihten 1061 yilina kadar onun nerede olduguna dair bir bilgi yoktur Kutalmis soz konusu tarihte kardesi Resul Tegin ile beraber amcazadeleri Mikail ogullarina karsi saltanat davasinda bulunarak isyan etti Tugrul Bey isyani bastirmak uzere harekete gecti Ancak daha sonra bu gorevi veziri Amidu'lmulk Kunduri'ye verdi Vezir tarafindan GirdkUh kalesinde muhasara edilen Kutalmis bazi sartlar ileri surerek baris talebinde bulundu Buna gore Kutalmis:
1 Sultan Tugrul Bey'in canini bagislayacagina dair yemin etmesini,
2 Cagri Bey'in oglu Suleyman'in kizi ile evlenmesine musaade edilmesini,
3 Kendisine iyi bir vilayetin ikta edilmesini istiyordu
Vilayetin verilmesi ile ilgili sart kabul edilmekle beraber digerleri reddedildi ve muzekereler neticesiz kaldi Vezir de bir muddet sonra Sultanin olum haberini alip Rey'e dondu
Bu firsattan istifade eden Kutalmis Turkmen obalarina giderek asker topladi ve Rey sehrini kusatti Kutalmis'in buyuk bir tehlike teskil edecegini anlayan vezir Amidu'lmulk Suleyman'in yerine Alp Arslan'i sultan ilan etti ve ust uste ulaklar gonderip suratle Rey'e gelmesini istedi Alp Arslan'in oncu kuvvetleri yaklasinca Kutalmis kusatmayi kaldirip Rey'den ayrildi (2425 Kasim 1063) Yolda Alp Arslan'in Hacib Erdem kumandasindaki kuvvetleri ile karsilasan Kutalmis onlari maglub etti Bu sebeple Alp Arslan derhal Kutalmis'in uzerine yurudu Kutalmis sayica ustun olmasina ragmen yenildi Buyuk ogluyla kardesi Resul Tekin de esir dustu Kutalmis ise daglardan ve sarp yollardan gecip kacarken atindan duserek oldu Cenazesi Rey'e goturuldu ve orada topraga verildi (7 Aralik 1063)
Anadolu (Turkiye) Selcuklulari 10751308 tarihleri arasinda Anadolu'da hukum suren musluman bir Turk devletidir Devletin kurucusu olarak kabul edilen Suleyman Sah Selcuk'un buyuk oglu Arslan Yabgu'nunn torunudur Bu munasebetle biraz gerilere giderek Arslan Yabgu'dan bahsetmek istiyoruz
Bazi eserlerde kendisinden Israil olarak bahsedilmekle beraber daha cok Turkce adi Arslan Yabgu ile meshur olan bu Selcuklu beyi ilk defa Karahanlilarla Samaniler arasindaki mucadelede dikkatleri uzerine cekti Karahanli Harun b Ilig Han Samani topraklarinin bir kismini isgal edince Samani hukumdari Selcuk'tan yardim istedi O da oglu Arslan kumandasindaki bir orduyu Samanilere yardima gonderdi Arslan'in yardimi ile Karahanlilari maglUp eden Samaniler isttila edilen topraklarini geri aldilar Bu munasebetle BuharaSemerkant arasindaki Nur kasabasi Selcuklulara yurt olarak verildi Karahanlilar ile Samaniler gibi birbirleri ile mucadele halinde olan iki devlet arasinda kalan Selcuklular mahirane siyasetleri ile bu bolgede varliklarini surdurmeyi basardilar Karahanli Nasr ILig Han'in Buhara'yi zapt ederek (Ekim 999) Samani hukumdari Abdulmelik ve hanedan azalarini Ozkent'e surmesi ile Samaniler devleti fiilen sona ermis oluyordu Bu hadise Arslan Yabgu ve ona bagli Turkmenlerin nufuz ve itibarini daha da arttirdi Karahanlilarin elinden kacmaya muvaffak olan Samani sehzadesi EbU Ibrahim elMuntasir Karahanlilar'a karsi yine Arslan Yabgu'nun yardimini istemek zorunda kaldi ve bu sayede Karahanlilar'i uc defa bozguna ugratti Babasi Selcuk'un 1009'a dogru Cend'de olmesi uzerine Arslan Yabguunvani ile ailenin basina gecti Karahanli hukumdari Ilig Han Nasr'in 1012 yilinda olumu uzerine ayni aileye mensub olan Ali Tegin Arslan Yabgu'nun destegi ile Buhara'ya hakim oldu Bu sayede dikkatleri uzerine ceken Arslan Yabgu giderek kuvvet kazaninca Karahanli hukumdari Yusuf Kadir Han ile Gazneli Sultan Mahmud 1025 yilinda butun Iran ve Turan meselelerinigorustukleri meshur Maveraunnehir mulakatinda Arslan Yabgu idaresindeki Selcuklulara karsi gerekli tedbirleri almaya ve onlari Turkistan ve Maveraunnehir'den uzaklastirip Horasan'a surmeyi kararlastirdilar Arslan Yabgu bu sirada collere cekilmisti Gazneli Mahmud mertligi, savasciligi ve yildirim hizi ile avinin uzerine dusmesi gibi meziyetleri sebebi ile herkesin cekindigi Arslan Yabgu'yu yakalamak icin hileye basvurdu Bir ziyafet munasebeti ile Semerkant'a cagirdigi Arslan Yabgu'yu oglu Kutalmis ve bazi arkadaslari ile birlikte tevkif ederek Kalincar kalesinde hapsetti Arslan Yabgu'ya bagli cok sayida Turkmeni de oldurdu (1025) Arslan Yabgu'nun hapsedilmesi ile on plana gecen Tugrul ve Cagri Beyler Gazneli Mahmud'un olumu (1030) uzerine yerine gecen oglu Mesud'a haber gonderip kendisine itaat arzettiklerini bildirdiler ve Arslan Yabgu'nun serbest birakilmasini istediler Sultan Mesud bu teklifi kabul edip Arslan Yabgu'yu Belh'e getirdi ve ona yegenlerine bozgunculuktan vazgecmelerini soylemesini emretti Arslan Yabgu da Tugrul ve Cagri beylere haber gonderip Gazneli hukumdari Sultan Mesud'un buyrugunu iletti Ayrica elci ile bir bizgonderip onu yegenlerine vermesini istedi Elci mesaji teblig edip sifre mahiyetindeki bizi teslim edince onlar yeniden karisiklik cikarmaya basladilar Bunun uzerine Sultan Mesud da Arslan Yabgu'yu tekrar hapse atti Turkmenlerin onu kurtarma tesebbusleri sonucsuz kaldi ve Arslan Yabgu 7 yildan beri kaldigi hapishanede 1032 yilinda oldu Ancak oglu Kutalmis bir firsatini bulup hapishaneden kacti ve Buhara'ya dondu Arslan Yabgu'ya bagli Oguzlar (YabgulularYavgiyyan) Yagmur, Kizil, Boga, Goktas ve Anasioglu adli beylerin idaresinde faaliyetlerini surdurmekle beraber Gazneli kuvvetleri karsisinda dagildilar ve buyuk sikintilara maruz kaldilar Fakat butun bunlara ragmen umitlerini kaybetmeyip Arslan Yabgu'nun torunu Kutalmisoglu Suleyman Sah'in tarafindan toplanarak Anadolu Selcuklu Devleti'nin kurulusuna buyuk hizmet ettiler
Tugrul Bey Kalincar kalesinden kacarak Buhara'ya donen Kutalmis'in Selcuklu Devleti'nin kurulusundan sonra da yaninda toplanan Turkmenlerle cevreyi yagmaladigini gorunce sinir bolgelerini ona ikta ederek kafirlere karsi cihada memur etti Kutalmis da buyuk bir ordu ile Azerbaycan'a dogru ilerlemeye basladi Iste bu sirada Selcuklularla Bizanslilar arasinda ilk ciddi catisma vuku buldu Gence onlerinde cereyan eden bu savasta Gurcu, Ermeni ve Rumlar'dan mutesekkil Bizans ordusu agir bir maglubiyete ugradi (1046) Bu zaferi muteakip Aras nehri boyunca ilerleyen Kutalmis donusunde Tugrul Bey'e bolgenin cok zengin ve Rum'larin da kadinlar gibi korkak insanlar oldugunu bu sebeple ulkelerini kolaylikla fethedebilecegini soyledi Tugrul Bey Kutalmis'i daha sonra Arslan Besasiri uzerine gonderdi Ancak maglub olan Kutalmis Bagdat'a Tugrul Bey'in yanina donmus ve Abbasi halifesinin Sultan Tugrul Bey'i kabul ettigi merasime katilmistir (1059) Kaynaklarda bu tarihten 1061 yilina kadar onun nerede olduguna dair bir bilgi yoktur Kutalmis soz konusu tarihte kardesi Resul Tegin ile beraber amcazadeleri Mikail ogullarina karsi saltanat davasinda bulunarak isyan etti Tugrul Bey isyani bastirmak uzere harekete gecti Ancak daha sonra bu gorevi veziri Amidu'lmulk Kunduri'ye verdi Vezir tarafindan GirdkUh kalesinde muhasara edilen Kutalmis bazi sartlar ileri surerek baris talebinde bulundu Buna gore Kutalmis:
1 Sultan Tugrul Bey'in canini bagislayacagina dair yemin etmesini,
2 Cagri Bey'in oglu Suleyman'in kizi ile evlenmesine musaade edilmesini,
3 Kendisine iyi bir vilayetin ikta edilmesini istiyordu
Vilayetin verilmesi ile ilgili sart kabul edilmekle beraber digerleri reddedildi ve muzekereler neticesiz kaldi Vezir de bir muddet sonra Sultanin olum haberini alip Rey'e dondu
Bu firsattan istifade eden Kutalmis Turkmen obalarina giderek asker topladi ve Rey sehrini kusatti Kutalmis'in buyuk bir tehlike teskil edecegini anlayan vezir Amidu'lmulk Suleyman'in yerine Alp Arslan'i sultan ilan etti ve ust uste ulaklar gonderip suratle Rey'e gelmesini istedi Alp Arslan'in oncu kuvvetleri yaklasinca Kutalmis kusatmayi kaldirip Rey'den ayrildi (2425 Kasim 1063) Yolda Alp Arslan'in Hacib Erdem kumandasindaki kuvvetleri ile karsilasan Kutalmis onlari maglub etti Bu sebeple Alp Arslan derhal Kutalmis'in uzerine yurudu Kutalmis sayica ustun olmasina ragmen yenildi Buyuk ogluyla kardesi Resul Tekin de esir dustu Kutalmis ise daglardan ve sarp yollardan gecip kacarken atindan duserek oldu Cenazesi Rey'e goturuldu ve orada topraga verildi (7 Aralik 1063)