Havale denilen durum insan bedeninin bir sure icin beynin kontrolunden cıkması halidir
İnsan bedeni ozellikle beyni ve sinir sistemi temelde elektriksel aktivite ile calışmaktadır Beyinde bulunan bir grup sinir hucresinin anormal bir elektriksel boşalımına yani deşarjına yol acılmasına kısaca Havale demekteyiz
Gozler ve bakışlar şuursuzlaşıp, bir yere sabitlenir veya goz kureleri doner, bilinc kaybolur, govde yere duşer, kollar ve bacaklar istemsiz bir şekilde kasılamaya ve titremeye başlar Ağızda yiyecekicecek varsa solunum yoluna kacabilir Ağız boş ise de kopurme, tukuruk artışı ve akışı meydana gelebilir Arkasından da bir gevşeme, sıklıkla cişkaka boşalması oluşur
Tum bu olaylar birkac dakika icerisinde olur ve biter Bu, o esnada cocuğun yanında bulunan kişinin yaşayabileceği cok sıkıntılı bir durumdur İnsanlar bu durumdan cok etkilenip, cocuğun olmekte olduğunu sanarak, cok korkup, panik olabilirler
Ben bu durumu elektrikli cihazların kısa devre yapmasına benzetirim Fakat insan bedeni cihazlardan cok farklı olarak kendisini kısa bir sure sonunda toparlayarak, beyin kontrolu tekrar eline gecirir
Bu olayın yaşanmasına neden olan olay beden ısısının artışı olabilir Eğer yuksek ateş sonucunda bu havale gecirilmişse Ateşli Havale veya Ateşle Gelen Havale tanımlaması yapılır Bu sozden de anlaşılacağı uzere ayrıca ateşe bağlı olmadan oluşan havaleler de bulunmaktadır Bunlar diğer konu başlıkları altında başka yazıda anlatılmıştır
Ateşli Havalelerin Nedenleri Nelerdir ?
Ateşli Havaleler genellikle yuksek olan ve devam eden ateşten ziyade aniden yukselen turdeki ateşler sonucunda gecirilmektedir Yani ateşin yukselme hızı havale gecirmede etkili olabileceği gibi sıvıelektrolit dengesinin bozulması, bakteriyel toksinler,tedavi amaclı kullanılmakta olan antihistaminik ve penisilin turu ilaclar havalenin oluşumunu kolaylaştırabilir
Ateşli havale gecirilen cocukların incelenmesinde bu cocuklarda ateşin havale gecirmeyi kolaylaştırdığı, havale eşiğini duşurduğu gorulmuştur Cinko eksikliği, beyinden salınan melatoninin salınım ritminin bozulması eşiği duşuren diğer nedenler olduğu gorulmuştur
Ateşli Havale 56 ay ile 78 yaşlar arasında oluşmaktadır 9 ayın altında ve 5 yaşın ustunde nadir gorulur En sık olduğu yaş aralığı 1 ila 2 yaştır Daha onceleri ust yaş sınırı 5 yaş olarak kabul edilmekteydi Artık gunumuzde bu biraz daha yukarıya cekilmiştir
78 yaşlarından sonra gecirilen bir havale ateş yukselmesi ile başlamış bile olsa Ateşli Havale grubunda değerlendirilmez Tum cocuklar arasında ateşli havale gecirilme oranı uygun yaş diliminde %24 arasındadır
Erkek cocuklarda kız cocuklara oranla daha sık gorulur Ateşli havale en sık cocuklarda Orta Kulak ve Bademcik iltihapları seyrinde ortaya cıkmaktadır Kucuk cocuklarda ise Herpes Virusu en sık etken mikroptur
Birinci derece akrabalarda cocukluk yaşlarında ateşli havale gecirmiş olma oykusu bir risk faktorudur DBT aşısı yapılmasından sonraki 4872 saatlik zaman diliminde ateşli havale gorulmesinin sorumlusu aşıdır Bu aşıların erken başlanıp, duzenli bir şekilde yapılarak riskli yaşa gelmeden tamamlanması yararlıdır Aşının icersindeki sıklıkla Boğmaca bileşeni bu olayda etkendir MMR aşısından 611 gunler sonrasında gecirilen ateşli havaleden ise Kızamık aşısı sorumludur
Ateşli Havale Tipleri Nelerdir ?
Ateşli Havale eğer birkac dakikadan daha uzun surerse (15 20 dakikadan daha uzun) komplike havale tanımlaması yapılır Daha onceleri kısa da surse gunde 1 kereden daha fazla havale gecirildiği takdirde komplike havale olarak kabul edilmekteydi Artık sayı değil sure kıstas olarak alınmaktadır Bunu ozetleyecek olursak;
1 Basit Havaleler: Nobetler genel olup, 15 dakikayı aşmaz Ayni gun icersinde sıklıkla tekrar etmediği gibi ailede benzeri oykuye sahip bireyler mevcuttur Ateş havale esnasında 38 dereceden yuksektir
2 Komplike Havaleler: Nobet genel olmayabileceği gibi suresi de 15 20 dakikadan uzundur Ayni gunde birkac kez olması sıktır ve yaş aralıkları farklılık gosterebilir Ateş havale esnasında pek de yuksek olmayabilir
Ateşli Havalenin Tekrar Etmesi veya Kalıcı Olması Nelere Bağlıdır ?
Bir kez ateşli havale geciren bir cocukta bu durumun tekrar etme olasılığı % 30 dur
İlk yineleme % 50 oranında ilk 6 ay,
% 75 oranında ilk 1 yıl,
% 90 oranında ise ilk 2 yıl icersinde olmaktadır
İlk nobet 1 yaşın altında gecirilmişse tekrarlama riski % 50 nin uzerinde iken ilk nobet 3 yaşın uzerinde olduğunda tekrarlama riski % 20 ye duşmektedir
Hastaların % 60 ında sadece yaşamları boyunca 1 kez gecirmiş olurlar 3 yıl sureyle izlenen ve tekrar ateşli havale gecirmeyen cocukların tekrar ateşli havale gecirme olasılığı % 10 a duşer
İlk kez gecirilen veya tekrar eden ateşli havalede nobetin fokal oluşu ve suresinin uzunluğu arasında bağlantı vardır Uzun suren komplike havalelerin tekrar etmesi yuksek olasılıktır 1 yaşın altında ortaya cıkan ateşli havalelerin 15 dakikadan uzun surmesi diğer yaş gruplarına gore iki kat fazla olduğu gibi başka ateşli bir hastalık seyrinde tekrar havale gorulmesi ve ileride başka nedenlere bağlı havale gecirme olasılıkları da yuksektir
Kardeşlerden birisinde ateşli havale gecirilmişse diğer kardeşlerde de gorulme şansı % 20 dir Babada da havale gecirme oykusu varsa bu olasılık % 33 e cıkar Ailede epilepsi hastası olması, komplike havale gecirilmesi ve başka norolojik gelişim bozukluğu olması yineleme riskini arttırmaz Fakat ilk havaleden once ateşin duşuk olması ve suresinin kısa oluşu tekrarlama riskini arttırır
Ailede Epilepsi (Sara) Hastası bulunması havale gecirilme, daha doğrusu gecirilen ateşli havalenin kalıcı tipe donme olasılığını arttıran bir etkendir Gecirilen Komplike Olmuş Ateşli Havalelerin kalıcı tipe donuşme olasılığı da %10 kabul edilir Normal toplumda epilepsi oranı % 05 iken tum ateşli havale gecirenlerde ise % 4 dur Ailesel yuklenim yanında komplike tipte gecirilen havaleler, norolojik araz olması, nobetin fokal ya da uzun surmuş olması ile psikomotor gelişme gerilikleri kalıcı tipe donuşumu arttıran etkenlerdir
İlk kez oluşan Basit Ateşli Havale arkasından olayın detaylıca araştırılması gerekli değildir Genellikle ikince tekrardan sonra bu onerilir Fakat Komplike tipteki bir Ateşli Havale sonrasında bile EEG gibi testler yapılması, daha doğrusu konunun uzmanı, tercihen bir Cocuk Noroloji Uzmanı tarafından incelenmesi uygun olacaktır
Basit Ateşli Havale cocuğun ilerideki yaşamını, zekasını etkilemez Komplike havale gecirme sonrasında, tedavide kullanılan ilaclar ve olayın suresi gibi nedenlerle hasar bırakması olasılığı vardır
Havale gecirmekte olan bir cocuğa nasıl yaklaşılmalıdır?
Bu durum cok sıkıntı verecek de olsa birkac dakika icersinde biteceğini bilmelisiniz Onun icin boyle bir durumda oncelikle sakin olmalı, bağırıp, cağırarak sağa sola koşturmanın, cocuğu kapıp sokaklar cıkmanın, doktora gitmeye veya doktoru, başka yakınlarınızı eve cağırmaya calışmanızın hastaya yararı olmayacaktır Zaten en gec 1015 dakikada bu durum gececektir
Kendinden gecme, duşme ve kasılmalar sırasında hastanın kendini yaralamamasına dikkat etmelidir Onun ici hastayı uygun, duz bir yere yatırmalıdır
En onemli sorun nefes alma ile ilgilidir Ağzında herhangi bir nesne, yiyecek varsa bunların soluk borusuna kacmasını onlemek gerekir
Dilini ısıracak gibi bir durum olabilir Mumkunse buna engel olunmalıdır Fakat kapanmış ağzı acmaya calışmak icin kuvvet kullanmak, ağza bir şeyler sokarak acmaya zorlamak zarar verebilir
Yan yatırmak ve başını arkaya, sırtına doğru, cenesi yukarıya bakar pozisyona getirmek yararlı olur Boylelikle solunum yolu duzleşerek nefes alması kolaylaşır
Kasılmalar esnasında kollarını, ayaklarını, başını ortamda bulunan eşyalara carpmasını onlemelisiniz
Tum bu onerilerin yerine getirilmesine karşın durmayan bir havale yani Komplike Ateşli Havale soz konusu ise o zaman bir hastanenin acil servisine başvurmak gerekir
Komplike Ateşli Havale Durumunda Ne Yapılır ?
Bu uygulamaların uzman sağlık personeli tarafından yapılması gerekir
Ağız ve burun ici aspirator ile temizlenir
Burundan oksijen solutulur
Makattan Diazepam gurubundan Havale durdurucu ilac verilir
Damar yolu acılarak, serum takılır Bu hem sıvı vermek hem de makattan verilen havale durdurucu ilacın etki etmediği durumda damarda ilac vermeye yarayacaktır
Ateşin nedeni araştırılıp, o nedene yonelik tedavi başlanır
Komplike ateşli havale geciren cocuklar daha sonra araştırılır Daima ailesinin el altında ateş duşurucu ve havale onleyici ilaclar bulundurması onerilir Cocuğun ateşinin yukselmesine engel olmaları, olamadıkları durumda havale gecirmeden havale onleyici ilac kullanmaları, belki de duzenli olarak antiepileptik gruptan havale onleyici ilacları bir sure kullanmaları gerekebilir
Genellikle uzun sureli tedavi onerilmesinde şu kriterler bulunmalıdır;
1 yaşın altında olma,
Ayni gunde yineleme,
Nobet fokal veya 1520 dakikadan uzun olması,
Norolojik bir araz olması,
Birinci derece akrabalarda Epilepsi Hastası bulunması
Ailenin acil mudahale yapılabilecek bir sağlık merkezine uzakta yaşamaları veya panik derecesinde kaygılı olmaları
Gunumuzde uzun sureli koruyucu tedaviden ziyade cocuğun ateşlendiği donemlere yonelik tedavi onerilmektedir Bu da ateşin olduğu hastalık donemlerinde normal hastalığın tedavisinin yanında ateşin makattan 385 dereceyi aştığında havale onleyici ilac kullanılması şeklindedir
Dileğim hicbir annebabanın cocuğunun havale gecirmesine şahit olmamasıdır
Dr Ruhi Cakır
İnsan bedeni ozellikle beyni ve sinir sistemi temelde elektriksel aktivite ile calışmaktadır Beyinde bulunan bir grup sinir hucresinin anormal bir elektriksel boşalımına yani deşarjına yol acılmasına kısaca Havale demekteyiz
Gozler ve bakışlar şuursuzlaşıp, bir yere sabitlenir veya goz kureleri doner, bilinc kaybolur, govde yere duşer, kollar ve bacaklar istemsiz bir şekilde kasılamaya ve titremeye başlar Ağızda yiyecekicecek varsa solunum yoluna kacabilir Ağız boş ise de kopurme, tukuruk artışı ve akışı meydana gelebilir Arkasından da bir gevşeme, sıklıkla cişkaka boşalması oluşur
Tum bu olaylar birkac dakika icerisinde olur ve biter Bu, o esnada cocuğun yanında bulunan kişinin yaşayabileceği cok sıkıntılı bir durumdur İnsanlar bu durumdan cok etkilenip, cocuğun olmekte olduğunu sanarak, cok korkup, panik olabilirler
Ben bu durumu elektrikli cihazların kısa devre yapmasına benzetirim Fakat insan bedeni cihazlardan cok farklı olarak kendisini kısa bir sure sonunda toparlayarak, beyin kontrolu tekrar eline gecirir
Bu olayın yaşanmasına neden olan olay beden ısısının artışı olabilir Eğer yuksek ateş sonucunda bu havale gecirilmişse Ateşli Havale veya Ateşle Gelen Havale tanımlaması yapılır Bu sozden de anlaşılacağı uzere ayrıca ateşe bağlı olmadan oluşan havaleler de bulunmaktadır Bunlar diğer konu başlıkları altında başka yazıda anlatılmıştır
Ateşli Havalelerin Nedenleri Nelerdir ?
Ateşli Havaleler genellikle yuksek olan ve devam eden ateşten ziyade aniden yukselen turdeki ateşler sonucunda gecirilmektedir Yani ateşin yukselme hızı havale gecirmede etkili olabileceği gibi sıvıelektrolit dengesinin bozulması, bakteriyel toksinler,tedavi amaclı kullanılmakta olan antihistaminik ve penisilin turu ilaclar havalenin oluşumunu kolaylaştırabilir
Ateşli havale gecirilen cocukların incelenmesinde bu cocuklarda ateşin havale gecirmeyi kolaylaştırdığı, havale eşiğini duşurduğu gorulmuştur Cinko eksikliği, beyinden salınan melatoninin salınım ritminin bozulması eşiği duşuren diğer nedenler olduğu gorulmuştur
Ateşli Havale 56 ay ile 78 yaşlar arasında oluşmaktadır 9 ayın altında ve 5 yaşın ustunde nadir gorulur En sık olduğu yaş aralığı 1 ila 2 yaştır Daha onceleri ust yaş sınırı 5 yaş olarak kabul edilmekteydi Artık gunumuzde bu biraz daha yukarıya cekilmiştir
78 yaşlarından sonra gecirilen bir havale ateş yukselmesi ile başlamış bile olsa Ateşli Havale grubunda değerlendirilmez Tum cocuklar arasında ateşli havale gecirilme oranı uygun yaş diliminde %24 arasındadır
Erkek cocuklarda kız cocuklara oranla daha sık gorulur Ateşli havale en sık cocuklarda Orta Kulak ve Bademcik iltihapları seyrinde ortaya cıkmaktadır Kucuk cocuklarda ise Herpes Virusu en sık etken mikroptur
Birinci derece akrabalarda cocukluk yaşlarında ateşli havale gecirmiş olma oykusu bir risk faktorudur DBT aşısı yapılmasından sonraki 4872 saatlik zaman diliminde ateşli havale gorulmesinin sorumlusu aşıdır Bu aşıların erken başlanıp, duzenli bir şekilde yapılarak riskli yaşa gelmeden tamamlanması yararlıdır Aşının icersindeki sıklıkla Boğmaca bileşeni bu olayda etkendir MMR aşısından 611 gunler sonrasında gecirilen ateşli havaleden ise Kızamık aşısı sorumludur
Ateşli Havale Tipleri Nelerdir ?
Ateşli Havale eğer birkac dakikadan daha uzun surerse (15 20 dakikadan daha uzun) komplike havale tanımlaması yapılır Daha onceleri kısa da surse gunde 1 kereden daha fazla havale gecirildiği takdirde komplike havale olarak kabul edilmekteydi Artık sayı değil sure kıstas olarak alınmaktadır Bunu ozetleyecek olursak;
1 Basit Havaleler: Nobetler genel olup, 15 dakikayı aşmaz Ayni gun icersinde sıklıkla tekrar etmediği gibi ailede benzeri oykuye sahip bireyler mevcuttur Ateş havale esnasında 38 dereceden yuksektir
2 Komplike Havaleler: Nobet genel olmayabileceği gibi suresi de 15 20 dakikadan uzundur Ayni gunde birkac kez olması sıktır ve yaş aralıkları farklılık gosterebilir Ateş havale esnasında pek de yuksek olmayabilir
Ateşli Havalenin Tekrar Etmesi veya Kalıcı Olması Nelere Bağlıdır ?
Bir kez ateşli havale geciren bir cocukta bu durumun tekrar etme olasılığı % 30 dur
İlk yineleme % 50 oranında ilk 6 ay,
% 75 oranında ilk 1 yıl,
% 90 oranında ise ilk 2 yıl icersinde olmaktadır
İlk nobet 1 yaşın altında gecirilmişse tekrarlama riski % 50 nin uzerinde iken ilk nobet 3 yaşın uzerinde olduğunda tekrarlama riski % 20 ye duşmektedir
Hastaların % 60 ında sadece yaşamları boyunca 1 kez gecirmiş olurlar 3 yıl sureyle izlenen ve tekrar ateşli havale gecirmeyen cocukların tekrar ateşli havale gecirme olasılığı % 10 a duşer
İlk kez gecirilen veya tekrar eden ateşli havalede nobetin fokal oluşu ve suresinin uzunluğu arasında bağlantı vardır Uzun suren komplike havalelerin tekrar etmesi yuksek olasılıktır 1 yaşın altında ortaya cıkan ateşli havalelerin 15 dakikadan uzun surmesi diğer yaş gruplarına gore iki kat fazla olduğu gibi başka ateşli bir hastalık seyrinde tekrar havale gorulmesi ve ileride başka nedenlere bağlı havale gecirme olasılıkları da yuksektir
Kardeşlerden birisinde ateşli havale gecirilmişse diğer kardeşlerde de gorulme şansı % 20 dir Babada da havale gecirme oykusu varsa bu olasılık % 33 e cıkar Ailede epilepsi hastası olması, komplike havale gecirilmesi ve başka norolojik gelişim bozukluğu olması yineleme riskini arttırmaz Fakat ilk havaleden once ateşin duşuk olması ve suresinin kısa oluşu tekrarlama riskini arttırır
Ailede Epilepsi (Sara) Hastası bulunması havale gecirilme, daha doğrusu gecirilen ateşli havalenin kalıcı tipe donme olasılığını arttıran bir etkendir Gecirilen Komplike Olmuş Ateşli Havalelerin kalıcı tipe donuşme olasılığı da %10 kabul edilir Normal toplumda epilepsi oranı % 05 iken tum ateşli havale gecirenlerde ise % 4 dur Ailesel yuklenim yanında komplike tipte gecirilen havaleler, norolojik araz olması, nobetin fokal ya da uzun surmuş olması ile psikomotor gelişme gerilikleri kalıcı tipe donuşumu arttıran etkenlerdir
İlk kez oluşan Basit Ateşli Havale arkasından olayın detaylıca araştırılması gerekli değildir Genellikle ikince tekrardan sonra bu onerilir Fakat Komplike tipteki bir Ateşli Havale sonrasında bile EEG gibi testler yapılması, daha doğrusu konunun uzmanı, tercihen bir Cocuk Noroloji Uzmanı tarafından incelenmesi uygun olacaktır
Basit Ateşli Havale cocuğun ilerideki yaşamını, zekasını etkilemez Komplike havale gecirme sonrasında, tedavide kullanılan ilaclar ve olayın suresi gibi nedenlerle hasar bırakması olasılığı vardır
Havale gecirmekte olan bir cocuğa nasıl yaklaşılmalıdır?
Bu durum cok sıkıntı verecek de olsa birkac dakika icersinde biteceğini bilmelisiniz Onun icin boyle bir durumda oncelikle sakin olmalı, bağırıp, cağırarak sağa sola koşturmanın, cocuğu kapıp sokaklar cıkmanın, doktora gitmeye veya doktoru, başka yakınlarınızı eve cağırmaya calışmanızın hastaya yararı olmayacaktır Zaten en gec 1015 dakikada bu durum gececektir
Kendinden gecme, duşme ve kasılmalar sırasında hastanın kendini yaralamamasına dikkat etmelidir Onun ici hastayı uygun, duz bir yere yatırmalıdır
En onemli sorun nefes alma ile ilgilidir Ağzında herhangi bir nesne, yiyecek varsa bunların soluk borusuna kacmasını onlemek gerekir
Dilini ısıracak gibi bir durum olabilir Mumkunse buna engel olunmalıdır Fakat kapanmış ağzı acmaya calışmak icin kuvvet kullanmak, ağza bir şeyler sokarak acmaya zorlamak zarar verebilir
Yan yatırmak ve başını arkaya, sırtına doğru, cenesi yukarıya bakar pozisyona getirmek yararlı olur Boylelikle solunum yolu duzleşerek nefes alması kolaylaşır
Kasılmalar esnasında kollarını, ayaklarını, başını ortamda bulunan eşyalara carpmasını onlemelisiniz
Tum bu onerilerin yerine getirilmesine karşın durmayan bir havale yani Komplike Ateşli Havale soz konusu ise o zaman bir hastanenin acil servisine başvurmak gerekir
Komplike Ateşli Havale Durumunda Ne Yapılır ?
Bu uygulamaların uzman sağlık personeli tarafından yapılması gerekir
Ağız ve burun ici aspirator ile temizlenir
Burundan oksijen solutulur
Makattan Diazepam gurubundan Havale durdurucu ilac verilir
Damar yolu acılarak, serum takılır Bu hem sıvı vermek hem de makattan verilen havale durdurucu ilacın etki etmediği durumda damarda ilac vermeye yarayacaktır
Ateşin nedeni araştırılıp, o nedene yonelik tedavi başlanır
Komplike ateşli havale geciren cocuklar daha sonra araştırılır Daima ailesinin el altında ateş duşurucu ve havale onleyici ilaclar bulundurması onerilir Cocuğun ateşinin yukselmesine engel olmaları, olamadıkları durumda havale gecirmeden havale onleyici ilac kullanmaları, belki de duzenli olarak antiepileptik gruptan havale onleyici ilacları bir sure kullanmaları gerekebilir
Genellikle uzun sureli tedavi onerilmesinde şu kriterler bulunmalıdır;
1 yaşın altında olma,
Ayni gunde yineleme,
Nobet fokal veya 1520 dakikadan uzun olması,
Norolojik bir araz olması,
Birinci derece akrabalarda Epilepsi Hastası bulunması
Ailenin acil mudahale yapılabilecek bir sağlık merkezine uzakta yaşamaları veya panik derecesinde kaygılı olmaları
Gunumuzde uzun sureli koruyucu tedaviden ziyade cocuğun ateşlendiği donemlere yonelik tedavi onerilmektedir Bu da ateşin olduğu hastalık donemlerinde normal hastalığın tedavisinin yanında ateşin makattan 385 dereceyi aştığında havale onleyici ilac kullanılması şeklindedir
Dileğim hicbir annebabanın cocuğunun havale gecirmesine şahit olmamasıdır
Dr Ruhi Cakır