Daha evvel gezegenimizin uydusu Ay, bize çarpmak üzere üzerimize hakikat gelseydi neler yaşanacağını sizlere açıklamıştık. Epeyce kaotik bir senaryoya yer verdiğimiz o içeriğimizde Ay’ın gezegenimiz üzerindeki kritik rollerine de değinmiştik. Bu içeriğimizde ise hâlihazırda birden fazla kişinin fark ettiği lakin anlamlandırmakta zorlandığı bir duruma göz atacağız.
Gezegenimizin etrafında her 27 günde bir turunu tamamlayan Ay, bu müddet zarfında bizlere daima birebir yüzünü gösteriyor. Bu duruma karşılık hazır bir yanıt olarak Ay’ın kendi etrafında dönmediğini ve bu sebeple onu birebir biçimde gördüğümüzü söyleyebilirsiniz. Ama Ay’ın kendi etrafında döndüğünü de biliyoruz. Pekala o vakit nasıl oluyor da biz her vakit Ay’ın tıpkı yüzünü görüyoruz?
Ay hem kendi etrafında hem de gezegenimizin etrafında dönüyorsa onun her tarafını görmemiz gerekmez mi?
Ay’ın kendi etrafında ve Dünya’nın etrafında dönme suratını hesaba katmadığınızda bu soru, kulağa epey mantıklı geliyor. Aslında Ay baştan bu yana çok defa bize gösterdiği yüzünü değiştirmeye çalıştı ama Dünya, vakit içinde bu durumun gerçekleşmesini engelleyerek uydusunu şimdiki hâline getirdi. Pekala bunu nasıl yaptı?
Dünya’nın etrafını 27 günde turlayan Ay’ın kendi etrafında bir çeşidi tamamlama müddeti de buna eşit. Yani 1 ayın sonunda hem bizim etrafımızda hem de kendi etrafında dönmüş oluyor.
Bu da her baktığımızda aynı yarım küreyi görmemize sebep oluyor. Ay’ın karanlık tarafını görmemizi engelleyen durum da tam olarak bu.
Ay’ın bize gösterdiği yüzde 50’lik kısmının biraz fazlasını belli vakitlerde görebiliyoruz. Bu fazlalık ise çok değil, görünmeyen kısmın yalnızca yüzde 9’unu kapsıyor. Yani Ay’ın yalnızca yüzde 59’luk kısmını Dünya’dan görebiliyoruz.
Kaba anlatımın akabinde mantığı tam olarak oturtmak ismine ‘Kütleçekim kilidinin’ ne olduğunu basitçe açıklayalım: Öncelikle biraz geçmişe gidelim
Senkronize dönüş olarak da bilinen bu durum, bir gök cisminin yörüngesinde bulunduğu öteki cisme daima tıpkı yüzünü göstermesi manasına geliyor, tıpkı Ay örneğinde olduğu üzere. Ay her vakit bu türlü değildi elbette. Birinci oluşmaya başladığı devirlerde Dünya ile epey uyumsuz bir sürate sahip olduğundan hem kendi etrafında hem de gezegenimizin etrafında dönme mühleti oldukça farklıydı.
Uzun vakit içinde Dünya’nın uyguladığı yer çekimi kuvveti Ay’ın şeklinin bozulmasına yol açınca da suratında belli değişiklikler ortaya çıktı. Başımızda canlandırmak ismine, Dünya’da duran bizler, ayağımızda ve başımızda birbirinden çok da farklı olmayan çekim kuvvetleri hissederiz.
Fakat Dünya ve Ay ortasındaki aralık ve Ay’ın büyüklüğü, işleri değiştiriyor:
Bu durumda Ay’ın bize bakan tarafına, karanlık tarafa göre daha çok çekim kuvveti uygulanıyor. Ay kendi etrafında döndüğü için kütleçekim merkezi de yüzünü Dünya’dan farklı bir tarafa çevirmeye çalışsaydı gezegenimizin çekim gücü onu olduğu noktada tutardı.
Yani şayet Ay olduğundan süratli ilerleseydi her seferinde Dünya, onu hizasında tutmaya çalışır, eski yerine getirirdi. Vakit içinde Ay’ın kendi yörüngesi ile Dünya etrafındaki tipini tamamlama müddetini eşitleyen de bu oldu.
Elbette burada karşılıklı tesirler göze çarpıyor. Zira Ay birebir tesir sonucunda Dünya’ya karşı bir fren vazifesi görmüş ve uzun vakit evvel sadece 6 saat olan gün mühletini bugünkü 24 saate çıkarmış.
Dünya’nın Ay’ın biçimini bozduğunu söylemiştik. Ay ise form alması epey kolay olan okyanusların düzeylerini vakit zaman yükselterek bunu yapıyor:
Son olarak bunun Dünya-Ay ikilisine özel bir durum olmadığını, Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlerde ve uydularında da görüldüğünü belirtelim. Mevzu hakkındaki niyetlerinizi yorum kısmında paylaşabilirsiniz.
Kaynaklar: Astronomy, Uzay-Bilim, Conceptual Academy, Sky at Night Magazine, Evrim Ağacı