ABD'de yaşayan Nobel ödüllü Türk bilim insanı Prof. Dr. Aziz Sancar, laboratuvar deneylerinde çok sık kullanılan EdU isimli bir molekülün, bilhassa beyin kanseri tedavisinde kullanılabileceğini keşfetti.
Sancar, ABD'nin en saygın bilim mecmualarından Ulusal Bilimler Akademisi Bildirileri'nde (PNAS) acil yayımlanan makalesindeki buluşuyla ilgili konuştu.
'Anormal bir şey olduğunu, bunun hücreyi öldürdüğünü fark ettik'
EdU molekülünün 2008 yılından beri moleküler biyolojide en fazla kullanılan kimyasal unsurlardan biri olduğunu belirten Sancar, “Bana Nobeli kazandıran DNA tamirat düzeneğini çözmek için 10 yıl çalıştım, kolay bir şey bulmak için. Bu çalışmayı ise ocak ayında başlattık, şubat ayında olağandışı bir şey olduğunu fark ettik, bunun hücreyi öldürdüğünü fark ettik” diye konuştu.
Sancar, tıpkı ay bir program için Türkiye'ye gittiğini ve dönüşte 10 kişilik takımı ile deneylere devam ettiklerini kaydederek, “Çünkü daha bir iki deney yapmıştık, pek emin değildik, döndükten sonra bu işe devam ettik. Bütün denetimleri yaptık ve bunun nihailiğini ispat ettik. Ve hücreleri nasıl öldürdüğünü gördük” dedi.
Hücre kültürüne konulan EdU'nun hem olağan hücreleri hem de kanser hücrelerini öldürdüğünü birkaç yıl evvel bilim insanlarınca bulunduğunu söz eden Sancar, fakat bunun sebebini bulamadıkları için bu husustaki çalışmalara devam edilmediğini aktardı. Sancar, EdU'nun özellikleri ile ilgili konuşmasına şöyle devam etti:
“Bu kimyasal husus EdU'nun öbür özelliği de ‘blood brain barrier’ diye bi şey var, ‘kan beyin seddi’ diye Türkçeye çevirebiliriz, ilaçların birçok kandan beyin dokusuna geçemiyor.
Mesela kanserli hastaların yüzde 80'ninin tedavisinde kullanılan cisplatin isimli ilaç bu bariyerden geçemiyor, o bakımdan beyin kanserleri bununla tedavi edilemiyor. Bu EdU kolaylıkla hiç sorun olmadan (beyne) giriyor. Biz de bu iki şeyi bir ortaya koyduk, bu kanser hücresini öldürüyor beyne kolaylıkla giriyor.
Normal beyin hücreleri DNA sentezi yapmadıkları için bu kimyasal maddeyi DNA'larına koymuyorlar fakat kanser hücreleri devamlı çoğaldıkları için DNA sentezi yapıyor ve EdU'yu DNA'larına alıyorlar. Sonra (hücredeki) ekzisyon tamirat onu çıkarıyor, tekrar koyuyor, tekrar çıkarıyor, sonunda kör bir döngü oluyor ve hücre ölüyor.”
Fareler üzerinde denenecek
Tam açılımı ‘5-ethynyl-2-deoxyuridine’ olan EdU'nun olağan DNA'da bulunan timin sentetik bir hali olduğu bilgisini veren Sancar, başka moleküllerle ortalarındaki farkın çok az olduğunu, DNA'nın da bu farkı göremeyerek EdU’yu içine aldığını belirtti.
Sancar, buluşla ilgili gelinen noktadan sonraki süreç için de “Böyle bir duruma gelince, takip edilecek yol, evvel farelerde denersiniz, farelerde olumlu sonuç alırsanız istekli insanlara geçersiniz. Biz fare deneyi yapan beyin kanseri bir profesör ile anlaştık, onunla kasım yahut aralık ayında birlikte fare deneylerine başlayacağız. Şayet farelerdeki beyin tümörünü öldürebilirsek sonra insanlara geçeceğiz” dedi.
Fare deneylerinin bitmesinin 2 yıl alabileceğini belirten Sancar, bu araştırmaların ekseriyetle uzun ve değerli olduğunu ve birden fazla vakit da sonuç vermeyebileceğine işaret etti.
Sancar, şu evrede bu buluşun insan tedavisinde muvaffakiyet oranının yüzde 3 olarak gördüğünü kaydederek, kanser hastalarına da “Mesajım şu, optimist olun, şimdiki imkanlarla en güzelini yapmaya çalışın” diye seslendi.
Türkiye'de bu bahiste başarılı tedaviler yapıldığını vurgulayan Sancar, kelamlarına şöyle devam etti:
“Bir hastanın babası kızına yapılan müdahalelerin özetini bana gösterdi. Bizim Türk hekimleri cerrahi alanda Avrupa’nın birçok ülkesinden, ABD'nin birçok eyaletinden çok ileride, çok başarılı ve çağdaş ameliyatlar yapılabiliyor ve başarılı sonuçlar alınabiliyor.
Bu bakımdan iyimserliğe devam edin. Ancak bu EdU şu an kullanılacak safhada değil, inşallah olumlu sonuç alırız, Türkiyemize, halkımıza, insanlığa yararlı bir şey yapmış oluruz.”
'Bu dünyaya gelmişiz, uygun bir şey bırakıp göçüp gideceğiz'
Aziz Sancar, 75 yaşına karşın hâlâ bu kadar azimle çalışmasının sırrına dair soruya da şu cevabı verdi:
“Bu tıp sorulara karşılığım şu. Biz Türkler arbede etmeyi çok severiz, ben bunu yapmamaya kelam verdim ve yapmıyorum. O bakımdan Türk gençlerine çoklukla, Türk insanına benim mesajım: Aman kardeşim arbede etmeyi bırakın, birbirinizi tenkit etmeyi bırakın, hele bu toplumsal medya çıkalı milletin işi gücü birbirine sataşmak oldu.
Ben toplumsal medyayı bir orta arkadaşların zoruyla kullandım, baktım bunun yarardan çok ziyanı var, onu da kullanmıyorum. Bu dünyaya gelmişiz, yeterli bir şey bırakıp göçüp gideceğiz, benim fikrim bu.
Bunun üzere olumlu bir şeyler yapmak, bilirsiniz ben çok milliyetçiyim, herkes bilir, hem Türkiye'ye hem Türk dünyasına ve genel olarak insanlığa katkı yapınca beni memnun eden o.”
