Menide hiç sperm bulunmadığı durumlar için kullanılan
terimdir. Bir zamanlar bu durum tesbit edildiğinde şahsın
çocuk sahibi olmasına imkansız gözüyle bakılırdı çünkü sperm
yok ise nasıl baba olunacaktı. Ancak menide sperm olmaması
bu kişinin sperm üretmediği anlamına gelmez. Bazı tıbbi
tedavi ya da cerrahi girişimlerle az miktarda da olsa sperm
elde edilebilir ve kişinin baba olması sağlanabilir.
Azosperminin sebebi nedir?
Bu durum sperm üretimindeki bir bozukluk ya da üretilen
spermin dışarı atılmasındaki bir engel nediniyle oluşabilir. Bu nedenle azospermi tesbit
edildiğinde ilk yapılması gereken bu iki durumu ayırt etmektir.
Eğer testisler sperm üretiyor fakat menide sperm bulunmuyorsa ya sperm akımını sağlamak
için kanalları açmak ya da spermi bulunduğu yerden almak gerekir. Eğer testisler sperm
üretmiyorsa onları sperm üretir hale getirmeye çalışmalıdır. Bunda da başarı sağlanamz ise
yardımcı üreme teknikleri ile birlikte sperm elde etmek için mikromanipulasyon yöntemlerine
başvurulmalıdır.
Sperm üretimindeki bozukluklar nelerdir?
Burada 3 ana sebep söz konusudur;
1. Hormonal sebepler
2. Testis yetmezliği
3. Varikosel
Hormonal sebepler
Testislerin sperm üretebilmesi için gonadotropin denen ve beyindeki hipofiz bezinden
salgılanan hormonlara gereksinim vardır. Bunlar hiç ya da az salgılandığı durumlarda yeterli
sperm üretimi sağlanamaz. Ayrıca çeşitli nedenlerle androjen (erkeklik hormonu) alan
erkeklerde de hipofiz bezinden salgılanan hormonlar baskılanır ve yine sperm üretimi durur.
Testis yetmezliği
Burada testisin olgun sperm üreten kısmında yetersizlik söz konusudur. Bu sperm gelişiminin
herhangi bir evresinde duraklama ile kendini gösterir. Sertoli-cell only sendromunda sperme
dönüşecek hiçbir hücre bulunmaz veya maturasyon-arrest denen durumda sperm hücreleri
erken evrelerde yani henüz olgunlaşmamış halde bulunurlar. Bu hastalarda genetik tarama
yapılması gerekir.
Varikosel
Tıpkı bacaklardaki varisler gibi cinsel bölgede bulunan toplardamarların genişlemesidir. Bu
damarların genişlemesinin sebebi içindeki kan akımının bozulmasıdır. Damarlar genişleyince
testislerde kan miktarı artar, bu da sperm üretimi üzerine olumsuz etki yapar. Bu durum
cerrahi olarak düzeltilebilir.
Spermin taşınmasındaki bozukluklar
Bunun sebepleri ya spermi taşıyan kanallardaki tıkanıklık, ya kanalların doğuştan olmaması
veya oluşan spermin dışarı atılamamasıdır.
Bazı hastalarda doğuştan her iki sperm kanalı da bulunmaz (congenital absence of bilateral
vas deference) veya fıtık ya da hidrosel ameliyatı sırasında kanal tıkanmış olabilir. Normal
şartlarda sperm seminal vezikül denen keselerde depolanır ve uretra denen idrar deliğinden
dışarı atılır. Eğer seminal veziküllere giden kanallar tıkalı ise spermler dışarı atılamaz.
Ejakulasyon sorununun sebebi ise ( tıkanıklık olmadığı halde spermin dışarı atılamaması)
sinirlerin cerrahi işlemlerle, şeker hastalığı nedeniyle veya omur ilik zedelenmesi yüzünden
zarar görmesidir. Spermin dışarı atılabilmesi için mesane ile penis arasındaki kapağın kapalı
olması gerekir. Sinirlerin hasar görmesi nedeniyle bu kapak kapanamıyor ise sperm mesaneye
kaçar ve ancak idrarla atılır.
Azospermi tesbit edilen hastanın değerlendirilmesi
Hastanın muayenesi
Eğer testislerin boyutları ciddi olarak küçük ise sperm üreten hücrelerin etkilendiği
söylenebilir, hormon testleri yaparak bunun testislerden mi yoksa beyindeki hipofiz bezinden
yetersiz hormon salınımından mı olduğu anlaşılabilir.
Testislerin içinde bulunduğu torba (scrotum) el ile ve ultrasonografi yardımıyla muayene
edilerek varikosel olup olmadığı anlaşılabilir. Muayene sırasında sperm taşıyan kanalların
olup olmadığı anlaşılabilir. Eğer kanallar yok ise kromozom analizi gerekebilir. Kanalların
muayenesi sırasında epididim denen yapıların ele gelmesi (normalde hissedilmez) bir
tıkanıklığı gösterebilir.
Hormon analizi
FSH (follikül uyarıcı hormon) beyindeki hipofiz bezinden salgılanır ve testisleri uyararak
sperm üretimini sağlar. Testisin sperm üretme yeteneği azaldıkça FSH miktarı artarak testis
daha fazla uyarılır. Eğer FSH seviyeleri yükselmiş olarak tesbit edilmişse testislerin yeteri
kadar sperm üretmediğini söylemek mümkündür. Ayrıca LH, TSH, prolaktin ve testosteron
isimli hormonlar da sperm üretiminde bir sorun olup olmadığını anlamamıza yardımcı olurlar.
Genetik testler
Azospermi tesbit edilen erkeklerde önerilir. Kromozomlarda sayısal ve yapısal anomaliler
araştırılır. Özellikle doğuştan sperm kanallarının olmadığı durumlarda kistik fibrozis geninde
defekt olup olmadığını bu testlerle öğrenebiliriz. Ayrıca azospermiye neden olaak genlerde
mikrodelesyonlar araştırılabilir.
İdrar tetkiki
Bazen spermler sinirlere ait nedenlerle geri akımla mesaneye kaçabilir. Bunu anlamak için
hastadan idrarını yaptıktan sonra meni vermesi istenir. Sonra tekrar idrar yaptırılır ve bu
idrarda sperm aranır. Eğer idrarda sperm varsa o zaman bir geri akımdan söz edilebilir. Bu
durum bazen ağızdan alınan ilaçlarla tedavi edilebilirse de genellikle ejakulasyon sonrası idrar
alınır ve sperm ayrıştırılır.
Testis biyopsisi
Eğer sorunun esas olarak testislerde olduğu düşünülüyorsa testis biyopsisi yapılabilir.Alınan
parça labratuvara mikroskopik incleme için gönderilir. İşlem ince iğne aspirasyonu şeklinde
ya da bir kesi yoluyla yapılabilir. Burada sperm elde edilebilirse ICSI (mikroenjeksiyon)
yöntemiyle daha önceden alınmış yumurtalar içine enjekte edilir ve yumurtanın döllenmesi
beklenir. Döllenen yumurtalar ana rahmine transfer edilerek 2 hafta sonra gebelik testi yapılır.
belik testi yapılır.