'Bağımsızlığının' 1. yıldönümünde Taliban Afganistan'ı

Afganistan’da ABD ile, başta Doha’daki olmak üzere çeşitli mutabakatlarla bir yıl evvel Taliban’a teslim edilen Afganistan’da işler her geçen gün berbata gidiyor. Bu sözümden Taliban’dan evvelki güdümlü/kukla rejimlerin güzel olduğu sonucunu çıkaranlar olabilir. Örneğin Talibansever nasyonalsosyalist molla ile takipçileri atlarlar bunun üzerine. Evvelkilerin emperyal bir Afganistan dizaynının aktörleri olduğunu tekraren yazmış biri olarak elbette onlara övgüler düzecek değilim. Fakat onlar ile Taliban rejimi ortasında, - evvelkilerin lehine elbette bir övgü sayılmaması gereken - kimi farklılıklar olduğu da reddedilemez.

Kadınlar cehennemi

Durum bu türlü olunca bir yıllık “yeni” Taliban rejiminde bunların tek tek yok edilmesi, bayanlar, işçiler için âlâ makûs üzerinde durabildikleri “zemin”in ayaklarının altından kayıp gitmesi demek. Yok “Taliban ABD’ye karşı bağımsızlık savaşı verdi”, yok “sömürgecileri kovdu” üzere telaffuzların Afgan bayanı, genci, işçisi için pratik bir manası yok. Ülkeye Taliban eliyle gelen “bağımsızlığın” bu bölümlerin hayatını daha da kötüleştirdiği gün üzere ortada.

Afganistan, bir yıllık Taliban idaresinden sonra nasıl değişti sorusuna birinci cevabı iktisada bakarak verebiliriz. Ülke iktisadı çökmüş durumda, işi çekip, çevirecek bilgili takımlar da öbür ülkelerde mülteci olarak ömürlerini sürdürüyor. Taliban’dan evvelki ABD takviyeli yozlaşmış idarelere karşın nispeten bağımsız olabilmiş bir medya da vardı ülkede. Kimse bilmese bile dış haberciler, milletlerarası münasebetler okuyanlar bilir bunu. İnsan haklarında da yeniden nispeten, hükümran dış güçlerin rahat yönetebilmeleri ismin da olsa, ilerlemelerin olduğu bir gerçekti.Taliban’dan evvelki idarelerde bayanların okula gitme oranı epey yüksekti üstelik.

Gözden çıkarılmış ülke

Bir yıllık Taliban rejimiyle bunların hepsi heba oldu. Bunda Afganistan’ın artık stratejik kıymetinin kalmaması, güç koridorlarına sahip olma arbedesinin öteki coğrafyalarda sürüyor olması üzere nedenlerle, “kontrollü modernleşme”den de vazgeçen dış güçlerin ülkeyi artık terk edilecek bir ülke görmelerinin de tesiri var. Yani Taliban’ın savaşarak kazandığı bir bağımsızlık yok Afganistan’da, çekilen güçlerin Taliban’a teslim ettiği bir ülke var.

Kaybedilen bayan göstericiler

Uluslararası Af Örgütü'ne nazaran, zorla burka giymeyi barışçıl bir halde protesto ederek reddeden herkes tehdit edildi, tutuklandı, azap gördü, daha da fecisi birçok kayboldu. Bayan düşmanı hasta güruh iktidara gelir gelmez Bayan İşleri Bakanlığı’nı lağvetti. Dünya Bankası’nın datalarına nazaran Afganistan'da çalışan bayanların oranı şu bir yıl içinde yüzde 15'e düştü. Daha da düşecek.

İngiliz ITV televizyonu Taliban baskısı nedeniyle ailelerin şimdi çocuk olan kızlarını evlendirmek zorunda kaldığını duyurdu. Çocuk işçiliğinin arttığını da ekleyelim de eksik kalmasın.

Afganistan’a “bağımsızlık” verenler dahil milletlerarası yardım kuruluşları yardımları durdurdu. Yirmi yıllık ABD dayanaklı idareler vaktinde yükseltilen iktisat artık yüzde 30 daraldı. Humanitarian Needs Overview’e (HNO) nazaran (İnsani Gereksinimlere Genel Bakış, diye çevirdim umarım doğrudur) hane gelirlerinin birden fazla yoksulluk hududunun altına düştü, nüfusun yarısından fazlası çok besin güvensizliği yaşıyor. Dünya Bankası'na nazaran de ülkenin GSYİH'sının yüzde 45'ini oluşturan dış yardımın geri çekilmesi, iktisat ile kamu harcamaları üzerinde yıkıcı bir tesir yarattı. BM'nin bu yılın başlarında - tahminen 4.4 milyar dolar olarak varsayım edilen - insani yardım davetine, memleketler arası toplum, parayı direkt Taliban'a devretmek konusunda isteksiz davrandığı için cevap veren olmadı. Zira Taliban’ın parayı öteki hedefler için kullanacaklarından korkuluyor.

Etnik Hazaraları katleden, muhalifleri öldüren Taliban ülkede herkesi tehdit ediyor.(Şuna bir göz atın; Life for Afghan women – one year on from the Taliban's takeover (cosmopolitan.com). Hudut Tanımayan Gazeteciler örgütüne nazaran, Afgan medya kuruluşlarının yüzde 43'ü son üç ayda kapatıldı.

"They gave me electric shocks and called me a b*tch": Life for Afghan wo...

Şimdi, evvelki idareler daha mı düzgün diyorum sizce? Başımı kesseniz söyletemezsiniz bunu bana. O rejimler sırasında da hem dış güçlere hem de yoz idarelere karşı çıkanlar vardı. Tahminen sol, halkçı hareketler değildi lakin Taliban kadar yırtıcı de olmayan gruplardı bunlar. ABD ya da öteki bir güçle de uzlaşmadılar hiç. Bunlar ortasında ABD ile uzlaşan yalnızca Taliban oldu. Ona teslim edilen Afganistan’a gelen “bağımsızlık” budur. Taliban, kendisine verilen “yönetim” karşılığında ABD’ye istihbarat bilgisi vererek beklenen rakiplerinin ortadan kadırılmasını da sağladı, Zevahiri uğursuzu bu türlü ortadan kaldırıldı.

Afganistan bağımsız falan değil. Evvelce de değildi. Evvelkiyle şimdikinin ortasındaki fark bayanların, çocukların evvelkiler vaktinde biraz daha “kendileri” olduklarıdır.