Her kültürün kendine mahsus sembolleri vardır. Bizim için son derece değerli olan bir sembol, farklı kıtadan gelen bir yabancı için rastgele bir mana söz etmeyebilir. Fakat barış işareti, bu sembollerden biri değil. Dünyanın neresine giderseniz gidin bir daire içinde dört çizginin orta noktada kesiştiği bir sembol görürseniz onun tek manası barıştır. Barış işareti, onlarca yıldır dünyanın her yerinde ortak bir manada kullanılıyor.
Barış işaretinin ortaya çıkış kıssası ise bir epey farklı. İkinci Dünya Savaşı sonrası insanların artık mevtten sıkıldığı bir devirde ortaya çıktı bu sembol. Sonraki yıllarda süratli bir seyahat yaparak dünyanın dört bir yanına gitti ve insanlığın ortak barış hasretini lisana getiren bir sembol haline geldi. Birinci manası ise biraz farklıydı. Gelin barış işareti nasıl ortaya çıktı yakından bakalım ve vakit içinde değişen manasını görelim.
Nükleer silahsızlanma aykırıları için bir sembol gerek:
Yıl 1958. Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ortasındaki Soğuk Savaş tüm süratiyle sürüyordu. Ortada fiilen bir çatışma yoktu fakat en ufak bir kıvılcım her an bir yangına dönebilirdi. Her iki devletin de nükleer silaha sahip olması işleri daha da içinden çıkılmaz hale getiriyordu. Derken nükleer silahlanma kervanına Birleşik Krallık yani İngiltere de katıldı.
Hem Birinci hem de İkinci Dünya Savaşı’nda sayısız kayıp vermiş olan İngilizler bu duruma isyan ettiler ve halk tam manasıyla ayaklandı. Arka arda sayısız protesto şovları yapılıyor ve devletin nükleer silahlanmasının önüne geçilmek isteniyordu. Bu protestoların en faal iştirakçilerinden biri olan Hristiyan pasifist ve grafik dizayncı Gerald Holtom, nükleer silahsızlanma için pankart ve semboller oluşturmakla görevlendirildi.
Gerald Holtom odasına kapandı ve günler boyunca kalemini konuşturdu. Holtom’un dizaynlarının her biri eşsiz ve tam olarak istediklerini yansıtan cinstendi. Lakin dünyada yaşayan herkese hitap edecek kadar kolay değildi. Birkaç gün sonra üyesi olduğu İngiliz Nükleer Silahsızlanma Kampanyası’na gönderdiği sembol ise kolay, tesirli ve dünyayı değiştirecek cinstendi.
Barış işareti, denizcilerin semafor alfabesi kullanılarak hazırlandı:
Denizcilerin, sadece onların anlayacağı eşsiz pek çok jargonu var. Bu jargonlardan biri de bayraklarla anlaşmak. Denizciler, bayraklar üzerine birtakım semboller çiziyor ve bunları kullanarak anlaşıyorlardı. Bu sembollerin oluşturduğu denizcilere özel semafor alfabesi, Gerald Holtom’un aklına geldi ve tam olarak ne çizmek istediğini anladı.
İngilizce nükleer silahsızlanma manasına gelen nuclear disarmament cümlesinin birinci harflerini düşündü; N ve D. Önce semafor alfabesinde bir N çizdi, sonra da üstüne semafor alfabesinde bir D çizdi. Sonuç, bugün tüm dünya tarafından bilinen barış işaretiydi. İngiliz Nükleer Silahsızlanma Kampanyası’na gönderdiği sembol, 1958 yılının Paskalya periyodunda halka tanıtıldı.
Barış işaretinin dizayncısı Gerald Holtom, bu sembolün kendisi için farklı bir manası daha olduğunu söyledi. İngiliz Barış Haberleri mecmuasına gönderdiği bir mektupta tam olarak şu sözleri kullandı; "Kendimi çizdim: Ümitsizlik içindeki bir bireyin temsilcisi, elleri Goya'nın köylüsünün idam mangasının önünde yaptığı üzere dışa ve aşağıya gerçek uzanmış. Çizimi bir çizgi haline getirdim ve etrafına bir daire koydum."
Barış işareti ABD’ye gidiyor:
İngiltere’de yapılan nükleer silahsızlanma protestolarının bir numaralı sembolü haline gelen barış işareti, kısa müddette ülkenin dört bir yanındaki nükleer silah zıtları tarafından benimsendi. O periyot başınızı nereye çevirseniz sprey boyayla, tebeşirle ya da kalemle çizilmiş bir barış işareti görürdünüz. Bu sembolün tesiri kısa müddette yeni kıtaya kadar ulaştı.
Amerika Birleşik Devletleri’nde barış işareti birinci sefer 1960’ların ortalarında kullanıldı. Bu işareti ABD’ye getiren kişinin, 1958'de Londra yürüyüşüne katılmış olan ve Martin Luther King Jr.'ın en yakın arkadaşlarından biri olan Bayard Rustin olduğu düşünülüyor. Lakin barış işareti, ABD’ye geldiği vakit birinci manası olan nükleer silahsızlanma olarak değil, savaş zıddı bir manada kullanıldı.
Barış işaretinin 1960’ların ortalarında ABD’de tanınan olmasının nedeni, ABD ordusunun Vietnam’a gitmesi ve orada sonu gelmez kanlı bir savaş başlatmasıydı. 1955 yılında başlayan Vietnam Savaşı’nda sayısız insan ölmüştü ve pek çok Amerikalı genç zorla bu savaşa götürülüyordu. ABD ordusunun Vietnam’da yaptıkları bugün bile silinememiş izler bırakmıştır.
Barış isteyen herkesin ortak sembolü haline geliyor:
Dediğimiz üzere, Soğuk Savaş tüm süratiyle devam ediyordu. Dünyanın iki büyük gücü birbirleriyle savaşmıyor, daha küçük devletler üzerinden birbirlerine meydan okuyorlardı. Çekoslovakya Sovyetler tarafından işgal ediliyor, Güney Afrika'da Apartheid kan döküyordu. O periyot ülkemizde bile ağır sağ - sol çatışmaları yaşanıyordu.
Tüm bu fecî olayların ortasında barış işareti, artık kan görmek istemeyen insanlığın ortak sesi oldu. Dünyada süratle yayılan hippi hareketi barış işaretini sahiplenmişti. Uzun saçları, sakalları ve renkli kıyafetleri ile bir Volkswagen minibüs içinde dünyayı gezen hippi kümelerin otomobillerinde kesinlikle barış işareti görürdünüz.
Barış işareti sırf otomobilleri süslemedi. Duvarlara çizildi, rozetler yapıldı, mecmualara basıldı, tişörtler yapıldı, sömürgeci devlet bayraklarına eklenerek artık durmaları istendi. Barış işareti sembolünün bu türlü süratli bir halde yayılması Gerald Holtom’un kolaylık anlayışı sayesinde oldu. Zira bu türlü derin bir manaya sahip olmasına karşın son derece kolay olan barış işaretini küçük bir çocuk bile basitçe çizebiliyordu.
Günümüzde barış işareti:
Nükleer silahsızlanmaya karşı çizdiği sembol tüm dünyada barışın sembolü haline gelen dizayncı Gerald Holtom, 1985 yılında İngiltere'de hayatını kaybetti fakat dünyaya büyük bir miras bıraktı. Bugün bile dünyada hala akmaya devam akan kana karşı kim varsa barış işaretini kullanıyor. Yakın vakitte kaybettiğimiz psikolog Doğan Cüceloğlu’nun dediği üzere “Dünyadaki tüm savaşların nedeni, yaşanmamış bir ömre duyulan nefrettir.”
Bugün dünyanın her yerinde savaş zıtlığının en değerli sembolü olarak kullanılan barış işareti nasıl ortaya çıktı sorusunu yanıtladık ve bu sembolün tarihi süreçteki rolü hakkında bilmeniz gerekenlerden bahsettik. Barış işareti hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.