Benin Tarihi

Benin ve Benin Tarihi
Benin hakkında bilgi


Benin Tarihi:

İslam'a Giriş

Benin tarihinde cok eskilere gidilememekle beraber kaynaklarla bilinen tarihi, 10yy da İslamiyet'in bolgede yayılmasıyla başlar Dahomey Krallığı, Fransız somurge donemi ve ozgurluk sonrası olarak devam eder

Benin halkı İslamiyet'le Kuzey Afrika ulkelerinden buralara giden Musluman tuccarlar ve kuzeydeki Musluman koloniler vasıtasıyla tanıştı Benin'in kuzeyinde Nijer havzasında kurulan Songay krallığının Benin'de İslam'ın yayılmasında onemli etkisi oldu

Ulkenin kuzeyinde daha cok Dendi kabileleri bulunmaktadır Dendi kabilelerinin yaşadığı bolgelerin bir kısmı Songay krallığının hakimiyeti altındaydı Bunlar arasında İslam yayıldı Daha sonra Dendiler guneye doğru yani Benin'in kuzey kesimlerine doğru goc ettiler ve buralardaki kabileler arasında İslam'ı yaydılar Bunun yanı sıra Benin'in Songay'dan Atlas Okyanusu'na doğru uzanması bir ticaret yolu olarak kullanılmasını zorunlu kılıyordu Buradaki Muslumanlar Batı Afrika sahillerindeki ulkelere ticari kervanlar kaldırarak kuzeyden tuz ve diğer urunlerle birlikte kolelerin guneye, guneyden de kola, altın ve başka malların Nijer ulkelerine taşınması yoluyla bolgeler arası ticarette onemli rol oynadılar Boylece ulkenin kuzeyini guneye bağlayan kervan yolları uzerinde teşekkul eden şehirlerdeki Musluman tuccarlar İslamiyet'in buralarda tanınıp yayılmasını sağladılar Mahalli Onderlerin İslam'a girmeleri ve Muslumanların yerli kadınlarla evlenmeleri de İslam dininin yayılmasında etkili olmuştur

17 yuzyılın başlarında Faslıların Songay krallığını ortadan kaldırmaları uzerine bazı Muslumanların Benin'in kuzeyine yerleşmeleri Benin halkı arasında İslam'ın yayılmasında bir diğer etken oldu Butun bu goclerden sonra kuzeydeki Parakou şehri, İslam tebliğinin onemli bir merkezi halini aldı Boylece putperest koylerinin yanı başında İslam koyleri oluşmaya başladı Parakou şehrinde gercekleşen değişim cok gecmeden onun paralelindeki Cuku şehrinde gercekleşti Diğer taraftan XVIII yuzyılda doğu ve kuzeydoğu taraflarından Benin'e gelen ve asıl meslekleri cobanlık olan Poller de ulkenin orta bolgesine yerleşerek onemli bir Musluman topluluğu meydana getirdiler Ayrıca Borgu ve civarında yaşayan Baribalar'ın bir kısmı da XIX yuzyılda İslam'a katıldılar Benin'in guneyine İslamiyet'i getirenler Nijerya'dan Porto Novo, Uida ve Kotonu'ya ticari mal taşıyan Musluman Yoruba tuccarları olup bazıları burada kalarak İslam'ın yayılmasında rol oynadılar XIX yuzyılın ortalarında Brezilya'dan geri donen bir grup Musluman da ulkede İslam'ın yayılmasına hizmet etti Ayrıca Nijerya'dan ulkeye gelen ceşitli tarikatlara mensup murşitler bazı şehirlerde zaviyeler kurarak İslam'ın ozellikle guney bolgelerde kokleşmesine onemli katkıda bulundular 19 yuzyılın sonlarına doğru İslam Benin'in orta ve guney kesimlerine de ulaştı İslam'ın guneye ulaştırılmasında ticari faaliyetlerin yanı sıra Nijerya'dan gelen Musluman Yorubaların da etkisi olmuştu Zaman icinde guneyde Muslumanlar coğunluğu teşkil ettiler
Tarihi Seyir

İlk olarak 15 Yuzyılda Portekizli somurgecilerin bugunku Benin kıyılarına cıkmalarıyla tanınan bu bolgede uc krallık bulunuyordu Bunların en guclusu ve en etkilisi, bolgede bulunan en buyuk krallık olan Dahomey Krallığı, bolgedeki kabileleri hakimiyeti altına alıp sınırlarını epeyce genişletmiştir

Ulkenin sınırlarını genişleten Kral Dakadonou'nun oğlu Ouegbadja da (16451685) Dahomey'i daha guclu bir devlet haline getirdi ve kole, altın ticareti ve dini amaclarla kıyı bolgesine gelen Avrupalılarla ilişki kurdu Bir yandan da Fransız ve İngiliz somurgecilere karşı kendini emniyete almak icin onlarla ticari işbirliğine gidiyor, bu alanda bazı tavizler veriyordu Bu kolaylıklar ve tavizler sayesinde Fransız ve İngiliz somurgeciler cok sayıda siyah insanı kole olarak Avrupa ve Amerika'ya goturmuşlerdir Bugunku Benin kıyılarında o zamanlar kole ticaretinin onemli merkezleri kurulmuştu

Ouegbadja'nın yerine gecen Kral Ağaca (17081732), Fransızlar tarafından inşa edilen kalelerin bulunduğu Allada ve Uida şehirlerini ele gecirdiyse de kuzeydeki Oyo Krallığı'nin saldırılarına dayanamadı ve Dahomey topraklarının bir kısmı bu devletin eline gecti Kıyı bolgesinde kaleler ve ciftlikler kuran Fransızlar'ın etkisi, kole ticaretinde Avrupalılar'a birtakım kolaylıklar sağlayan Kral Ağaca sayesinde giderek arttı

Kral Gezo'nun (18181858) iktidara gelmesine kadar Dahomey'de ceşitli karışıklıklar yaşandı ve ulke kole ticareti sebebiyle gucsuzleşti Gezo, ulkesini Oyo Kralliğı'nın vesayetinden kurtardı ve kuzeyde Mahiler'e, batıda Eveler'e, ozellikle doğuda Egba ulkelerin yayılma hareketine girişti Doğuda Abeokuta ile savaşları aralıksız surdu ve Dahomey'in yenilgisiyle sonuclandı Kole ticaretinin butunuyle Avruplalıların eline gecmeye başlamasıyla Gezo, Avrupa'nın hurma yağı talep ettiği bir donemde, hurma bahcelerini geliştirdi Mısır, tutun, domates gibi besin ağırlıklı tarım uretimine başladı 1840'tan itibaren İngiltere ile Fransa arasında bir catışma konusu olan Grand Popo ve Uida'ya Fransızlar'ın yerleşmeleri Kral Gezo zamanına rastlar 1851'de Fransa ile Gezo arasında yapılan antlaşmayla Fransa bazı ticari imtiyazlar kazandı


Gezo'nun yerine gecen Gle Gle (18581889) zamanında Fransızlar Kotonu ve Agu'ya da yerleştiklerinden bolgedeki nufuzları giderek arttı Mayıs 1868 tarihli Kotonu Antlaşması ile Fransa'nın Benin kıyılarında geniş haklar elde etmesi ve buradaki nufuzunun artması İngiltere'nin protestosuna yol actı ve bu sebeple bazı catışmalar cıktı 1882'de Porto Novo ve Kotonu uzerinde himaye idaresi kuran Fransa, Berlin Kongresi'nden sonra mahalli yoneticilerle yaptığı bazı anlaşmalarla bolgedeki gucunu arttırdı ve bolgeyi fiilen işgale yoneldi Bu kolaylıklar ve tavizler sebebiyle Fransız ve İngiliz somurgeciler cok sayıda siyah insanı Avrupa'ya, Amerika'ya, Brezilya'ya, Haiti'ye olesiye calıştırılmak uzere kole olarak gonderdiler Bugunku Benin kıyılarında o zamanlar kole ticaretinin onemli merkezleri kurulurdu Fransızlar kole ticaretinde ve daha başka alanlarda kendilerine sağlanan kolaylıklarla yetinmeyerek Dahomey krallarıyla yapılan bu iki ayrı anlaşma sayesinde Benin kıyılarına iyice yerleşmişlerdi Bu durum İngilizlerle aralarının acılmasına ve bazı catışmalara yol actı 1882'de Porto Novo ve Cotonou'da himaye yonetimi kuran Fransız somurgeciler ulkeyi tamamen işgale kalkıştılar Kral Behanzin bu somurgeci tavra karşı silahlı mucadele vermeye calıştıysa da 1893'te krallığın merkezi Abomey'e giren Fransız birlikleri Kral Behanzin'in yonetimine son verip Fransız hukumeti ulkeyi somurgelerine dahil etti

Once Martinik adasına, sonra da Cezayir'e surgune gonderilen Behanzin, 1906 yılında burada oldu

1904 yılında Fransız Batı Afrikası'na katılan Dahomey, somurge yonetimi altında idari bakımdan uc bolgeye ayrıldı Fransa'nın buradaki temsilcisi Porto Novo'da oturan ve geniş yetkilerle donatılmış bulunan genel vali idi Ulkenin yonetiminde, genel valinin başkanlığı altında kurulan idare meclisi, 1946 yılına kadar en yuksek organ olma durumunu korudu

Ulkenin uc onemli şehri Porto Novo, Uida ve Kotonu'da da belediye teşkilatları kurulmuştu Savaştan sonra yonetimde daha geniş yetkilere sahip ve uyeleri secimle gelen bir genel konsey kuruldu Bu konsey, Fransız Batı Afrikası'nın başşehri Dakar'daki meclise 5, Paris'teki Fransız Birliği Meclisi'ne de 2 temsilci gonderiyordu

Benin Korfezi'nde 1883'te oluşturulan Fransız kuruluşlar, 1894'te Dahomey somurgesi ve eklentilerine donuştu Dahomey, 1904'te Fransız Batı Afrikasına bağlanıncaya kadar mali ozerkliğini surdurdu Somurgenin sınırları ceşitli antlaşmalarla belirlendi; Almanya ile 23 Temmuz 1897'de, İngiltere ile 14 Haziran 1898'de O tarihte ulke iki parcaya ayrıldı Bu parcalardan biri, kıyı ile 9 enlem arasındaki bolgeyi tumuyle icine alan, yani aşağı yukarı Ace ve Yoruba istilasına uğramış bolge olan Aşağı Dahomey, diğeri ise Bariba ve Volta etkisi altındaki bolgeyle gocmenlere sığınaklık etmiş olan bolgeyi iceren kuzey kesimiydi

Behanzin'in kardeşi Agoli Agbo, Abomey kralı secildi ama hicbir yetkiye sahip olamadı ve 1900'de tahttan uzaklaştırıldı Bundan sonra ulkenin kuzey kesimi de eski PortoNovo krallığı gibi doğrudan yonetim sistemi altına sokuldu, geleneksel aristokrasinin temsilcileri, coğu kez konton ve koy yoneticisi olarak kaldılar

Misyoner teşkilatlar sayesinde cok erken tarihlerden beri okullarla donatılan guney, gecici nitelikte siyasi partilerin kurulmasıyla gercek bir siyasi yaşama ulaştı Cok etkin bir basın, somurge yonetiminin kotuluklerini vurgulayarak bu siyasi yaşama canlılık katıyordu Kuzeyin geri kalmışlığı, II Dunya Savaşı etkisindeki Fransız yetkililerin bazı cabalarına rağmen, bağımsızlığa kadar surdu Fransız Batı Afrikasının oğrenci semti haline gelen Dahomey, federasyonun diğer ulkelerinin ihtiyac duyduğu idari ve ozel işlerde calışacak kadro elemanlarının onemli bir kısmını karşılıyordu Somurge doneminde ilk ve orta oğretim daha yaygın olduğundan bu topraklar butun Fransız Batı Afrikası'na yerli memur yetiştiriyordu Katolik misyonerlerinin en yoğun olduğu yer de burasıydı Dahomey'de Fransız etkisi altında yetişen bu kadro daha sonraları meydana gelen burokratik burjuvanın cekirdeğini oluşturdu ve butun siyasal hareketlere onderlik etti Dahomey krallığını onların goruşleri bicimlendirdi Para ekonomisinin gelişmesiyle yeni toplumsal sınıflar da ortaya cıktı Bir ticaret burjuvası meydana geldi Ucret karşılığı calışan işcilerin de sayısı arttı

Dahomey, somurge yonetimi altında iken 1 Dunya Savaşı sırasında halkın askere alınmak istenmesi ile Bariba (1916), Somba (1917) ve Mono (1918) cevresindeki yerlerde ayaklanmaya yol actı 1923'te ve 1936'da ulkenin ceşitli yerlerinde karışıklıklar ve bazı ayaklanmalar devam etti XX yuzyılın başlarından itibaren mahalli basının doğuşu ile birlikte milliyetci nitelikte gosteriler giderek yoğunluk kazandı 1921'de cıkmaya başlayan La Guide du Dahomey adındaki mecmua ile bu tarihten itibaren artan basın cemiyetlerinin somurgecilerin yolsuzluklarına karşı yuruttukleri mucadele, ulkenin siyasi ve sosyal tarihinde onemli birer etken oldu

İlk siyasi partiler, 1950'lerde, bolgesel etnik farklılıklar goz onunde tutularak kuruldu Programları birbirine benziyordu 1960'a doğru butun bu siyasi gruplar bağımsızlık isteğinde birleştiler 1955'de kurulan işci sendikaları da kurtuluş hareketinde rol oynadı Dahomey Ulusal İşci Sendikaları Federasyonu 1958'de ulkenin Fransız Birliği'ne katılmasına karşı cıktı

II Dunya Savaşı yıllarında Fransız Batı Afrikası ile beraber muttefiklere bağlı kalan ulkede savaştan sonra ilk defa kurucu meclis secimleri yapıldı (Ekim 1945) Nisan 1947'de ulkenin ilk siyasal partisi olan Union Progressiste Dahomeenne kurulduysa da birkac ay sonra partinin guclu isimlerinden M Ahomadegba'nın Bloc Populaire Africaine'ı kurmak icin ayrılması uzerine bazı siyasi karışıklıklar ortaya cıktı M Apithy de Dahomey İlerici Birliği'nden 1951'de ayrılarak Parti Republicain du Dahomey'i kurdu Bunlardan başka yine 1950'li yılların başlarında ulkenin kuzeyinde M Hubert Maga'nın onculuk ettiği bazı siyasi gruplaşmalar oldu ve 1953'te Mouvement Democratigue Dahomen adlı parti kuruldu, daha sonra da Rassembiement Democratique Dahomeenne adını aldı 1955'te kurulan Union Democratique Dahomeenne Apithy'nin liderliğindeki Parti Republicain du Dahomey ile Maga'nın liderliğindeki Rassembiement Democratique Dahomeenne'nin yanında ucuncu guc olarak ulkenin siyasi hayatında onemli rol oynadı

Dahomey 1956'da icişlerinde ozeklik elde etti ve 1958'de topluluğun uyesi haline geldi Bu sırada iktidarda Aphity'nin başkanlığındaki Dahomey İlerici Partisi'nin elinde bulunuyordu Ama Aphity, ulkesini Mali konfederasyonuna sokmayı reddederek iktidarı terk etti Ağustos 1960'ta ise Fransa'dan tam bağımsızlığını aldı ve topluluktan ayrıldı Bağımsızlıkla beraber Dahomey, ciddi bir siyasi istikrarsızlık icine duştu ve ulke IMF'ye katıldı Ulkede istikrarsızlıkların en yoğun olduğu 19601972 yılları arasındaki donemde altı hukumet darbesi gercekleştirildi Yeni anayasanın yururluğe girmesinden sonra Aralık ayında yapılan secimleri Maga'nın Dahomey Birlik Partisi (The Parti Dahomeen de L'Unite) kazanarak iktidara geldi ve Maga cumhurbaşkanı, Apithy de yardımcısı oldu Hubert Maga, ulkesini Antant Konseyi'ne uye yaptı ve Fransa ile işbirliği antlaşmaları imzaladı


Ulke ekonomisi o yıllarda oldukca kotuydu Dış ticaret acığı 5 milyar Afrika Frangını aşıyordu Endustri ve tarım cok yardıma muhtac durumdaydı Butcenin yuklu bir kısmı devlet mekanizmasının işlemesi icin harcanıyordu Koylerde kıtlık baş gosterdiği sırada kentlerde de grevler oluyordu Dahası bağımsızlığa kavuşmuş komşu ulkelerden geri donen cok sayıda devlet memuru ve askerin yol actığı işsizlik sorunuyla uğraşmak epeyce guc bir meseleydi

Bağımsızlıktan bir ay sonra (1 Eylul) memurların grev hakkının kısıtlanması ve takriben iki ay sonra da (24 Ekim) ucret artışı sağlamak icin grevler baş gostermişti

Siyasi partilerin mucadelesi devam ederken, Dahomey Demokratik Birliği'ni temsil eden bakanlar istifa ettiler Diğer iki parti de Dahomey Birliği Partisi adı altında birleştiler Aralık 1960 secimlerinde iktidar partisi muhalefeti yenilgiye uğrattı, Maga başkan ve Apithy başkan yardımcısı secildi, tek parti hukumeti kuruldu Bu meseleler meydana gelirken rekabetten sendikalar da payını aldı ve 1961 senesinde bolunme yaşadılar

Hukumetin kurdurduğu Dahomey Ulusal İşci Federasyonu yapıcı sendikalizmadı altında bir program kabul etti Ve bu federasyonun ileri gelenleri Calışma Bakanı ile yaptıkları goruşmede sendikaların hicbir zaman hukumetten bir şey talep etmeyeceklerini, yalnız incelenmek uzere oneride bulunacaklarını acıkladı Anlaşılacağı gibi, sendikacılar egemen cevrelerle tam işbirliği icindeydi ve yine 1961'de kabul edilen 'guvenlik' kanunu huzuru bozan kimselerin tutukluluğunu on goruyordu Bu sıralarda basın ozgurluğunu kısıtlayan bir kanun da kabul edildi ve ic politika ilkesi olarak 'Dahomey demokratik dinamik sosyalizmi' diye bir kavram atıldı ortaya Fakat bu yargıdan ekonomik gelişme icin planlama, karma ekonomi ve ozel sektorun durumunun korunması anlaşılıyordu 1961'de kabul goren 6265 yılları arası icin duşunulen kalkınma planı bu eğilimi yansıtıyordu tamamen Bu tasarıyı hayata gecirmek icin gereken butce takriben 40 milyar Afrika frangını aşıyordu Hukumet kalkınma planı cercevesinde evvela tarım işlerindeki uretimin artırılmasını istiyordu ki bu sebeple tarım kooperatifleri kurma yoluna gidilmişti Plan birkac imalat endustrisi kurmayı da ongoruyordu Eğitim ve sağlık hizmetlerine de hatırı sayılır meblağlar ayrılmıştı

Fakat hukumet prestij sağlayacak, pahalı ve buyuk projelere kendini kaptırıp, tarım ve endustriye ayrılması gereken butceden daha az bir yatırım yaparak, yiyecek uretiminin arttırılması yerine azalmasına sebep oldu Gun gectikce artan bir nufus aşikardı bunun yanında o donemde vaat edilenin zıddına bir tek palmiye yağı fabrikasından başka endustri tesisi kurulamadı

Hukumet devletci nitelikte gorunen başka tedbirler de almak zorunda kaldı Ve buyuk bir kısmını devletin elinde bulundurduğu bir Dahomey Kalkınma Bankası ve Dahomey Bankacılık Şirketi kuruldu Bunun yanında Dahomey Cumhuriyeti Ekonomik Kalkınma Şirketi, tarım kooperatiflerini desteklemek icin Ulusal Tarım Kalkınma Şirketi, yabancı ihracat firmalarının yanı başında faaliyet gosterecek olan Dahomey Ticaret ve Endustri Şirketi karma devlet ve ozel sektor şirketleri olarak meydana getirildi Bundan başka, dort fabrika devlete gecti

Yapılan tum bu faaliyetler yine olumlu sonuclanamamıştı Ve yabancı sermayenin ulke ekonomisindeki etkisi azalacağı yerde, aksine yarattığı etki hızla artmaya başlamıştı 1961 senesinde yapılan Yatırım Kanunu yabancı sermaye icin celbedici niteliklere sahipti Devlet mekanizmasında da gozle gorulur bir bozukluk soz konusuydu Ve acılan soruşturmalar H Maga onderliğindeki hukumeti zor duruma sokuyordu Yuksek yonetim birimindeki kimseler bir yandan da ticaret yapıyorlardı Ote yandan, bolgecilik eğilimleri de baş gostermişti Kentlerde işsizlik ve pahalılık artmakta, ucretlerse aynı seviyede kalmaktaydı Yine aynı yıl hukumet, ucretleri %10 nispetinde duşurmuştu bile

Ve sene 1963 Ağustos ayı İktidarda bulunan Dahomey Birlik Partisi'nin kongresinde zuhur eden ayrılıklar sebebiyle bir kargaşa yaşandı İktidar parti elbette ulke problemlerini goz ardı edemezdi Sendikalar bile ilk kez asgari ucretlerin arttırılmasını, yaşama ve calışma koşullarının duzeltilmesini istemişlerdi Aslına bakılırsa tabandan gelen tum bu istekler kongre kararlarında yer aldı almasına da uygulama gercekleşemedi

Ve Soglo, Apithy, Maga ve Abomey Fonları'nın temsilcisi Justin Ahomadegbe'nin yer aldığı uc partili bir gecici hukumet kuruldu

1964'te Ocak ayında gercekleşen referandumla yeni bir anayasa kabul edildi İnsan haklarına ilişkin yeni bir bolumden başka, sendikalara ozgurlukler ve işcilere grev hakkı verildi Ve bu anayasada 1960 anayasasından farklı olarak, devlet ve hukumet başkanlığı aynı kişide birleşmeyecek, Başkan Yardımcısı hukumet başkanlığı yapacak, her ikisi de genel oyla secilecek ve Başkan ici catışmaları onlemek icin silahlı kuvvetleri iktidarı ele almaya davet edemeyecekti

1964 başında yeni anayasanın yururluğe konulması ve Apithy'nin cumhurbaşkanlığı makamına, Ahomadebge'nin de başbakanlığa getirilmeleri hicbir şeyi cozemedi Bu iki kişi arasında şiddetlenen rekabet, ordunun yeniden mudahalesine yol actı Bu ic karışıklıklar ve ekonomik sıkıntılar sebebiyle Ekim 1965'te sendikaların başını cektiği askeri bir darbe ile Maga yonetimden uzaklaştırıldı ve yerine Albay Christophe Soglo gecti Soglo, yonetimi tekelde bulundurmayı başarmıştı Sonra 1967 yılında Binbaşı Maurice Kouandete komutasında bir darbe daha yaşandı, bu kez devrilen Soglo olmuştu Yarbay Alphonse Alley devlet başkanı olarak General Soglo'nun yerini aldı

1968 yılında yeni bir anayasa secmenlerce onaylandı Fakat Mayıs ayında Alley, Dr Acu'yu Cumhurbaşkanlığına getiren secimi gecersiz saydı Ceşitli olaylardan ve bu arada devlet başkanı olan Dr Emile Derlin Zinsou'yu başkan olarak atadı 1969 yılı Yarbay Kouandete Başkan Zinsou'nun gorevine başarısızlıklarından dolayı son verdi Bu bolgenin ulkeden ayrılmasından endişe duyan askeri yonetim 1970 Başkanlık secimlerinde hemen hemen eşit oy alan Ahomadegbe, Apithy ve Maga'dan oluşan başkanlık konseyine devretti Maga bu uclunun iki yıl boyunca gorev alacak ilk başkanı oldu