Günlük tükettiğimiz besinlere bağlı ortaya çıkan reaksiyonların tümü istenmeyen besin reaksiyonları olarak isimlendirilir. İstenmeyen reaksiyonların büyük çoğunluğu besinlerin farmakolojik özelliklerine, metabolik ya da toksik tesirlerine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Şikayetleri benzeri olduğu için sıklıkla birbiri ile karıştırılabilir. Lakin her ikisinin mekanizmaları ve yol açtığı problemler açısından bakıldığında son radde farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle şikayeti olan hastaların besin alerjisi açısından çok yeterli değerlendirilmeleri gerekmektedir.
Besin alerjisi bağışıklık sistemimiz tarafından besinlere karşı anormal cevabın verilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Klinik olarak belirtiler hafif (ürtiker vb) olabildiği üzere ömrü tehdit eden ağır reaksiyonlara da (anafilaksi) yol açabilmektedir. Tekrar bağışıklık karşılığın özelliğine nazaran belirtiler bir çok organda (deri, sindirim sistemi vs) görülebilir.
Besin alerjisinin gelişimi bağışıklık sistemimizin besinlerdeki proteinleri tehdit ögesi olarak algılayıp bunlara karşı IgE tipi antikorlar üretmesi ile başlar. Hassas olan bireyler tıpkı besinle karşılaştığında daha evvel oluşmuş olan IgE antikorlarına bağlanır ve mast hücrelerinden esas histamin olmak üzere birçok hususun salınmasına neden olur. Klinik bulgular işte bu hususların tesirine bağlı olarak gelişmektedir.
Başkaca besin alerjisi bağışıklık sistemimizin IgE dışındaki mekanizmalarına (hücresel immün yanıt) bağlı olarak ta gelişebilir. Klinik bulguları açısından farklılıklar gösterir. Tıpkı devirde tanısal süreçleri de farklıdır ve daha zordur.
Besin alerjileri daha çok çocukluk devrinin dertlerinden birisidir. Ana sütü alan bebeklerde umumiyetle ek besinlere başladıktan sonraki periyot ciltte ürtiker, kızarıklık, ya da egzema halinde ortaya çıkabilir.
Günümüzde besin alerjileri anafilaktik reaksiyonların en kıymetli nedenlerindendir. Bu nedenle halk sıhhati sorunu olarak kabul edilmektedir. Besin alerjilerinde korunma tedbirlerinin çok cepheli yapılması gerektiğinden bu hastalar devamlı risk altındadır.
Besin alerjilerini birden fazla aşağıdaki besinlere karşı gelişmektedir. Gelgelelim tüketilen her besine karşı alerjik reaksiyonların gelişebileceği unutulmamalıdır.
İnek sütü
Yumurta
Balık
Mahal fıstığı
Kuruyemişler (fındık, ceviz, antep fıstığı, vb)
Kabuklu deniz eserleri
Soya
Buğday
Bakliyatlar
Susam
Besin alerjileri çocuklarda daha sık görülür. Birtakım besinlere karşı gelişen alerjiler hengam içerisinde düzelme eğilimindedir. İnek sütü, yumurta üzere besinlere bağlı alerjiler yaşa bağlı olarak geçebilir, bölge fıstığı, balık, kabuklu deniz eserleri ve kuruyemiş alerjileri çok uzun yıllar velev hayat uzunluğu devam edebilir.
Besinlerin içerdiği protein yapısındaki alerjenler sair alerjenler ile benzerlik gösterir. Örneğin polen alerjisi olan hastalarda kimi meyvelerin (kivi, muz, elma, şeftali vs) tüketimi ile ağızda ve boğazda kaşıntı, ödem meydana gelebilir. Çapraz reaksiyon sonucu gelişen bu klinik tablo oral alerji sendromu olarak tanımlanmaktadır.
Besin alerjilerinin gelişiminde rol alan IgE dışı mekanizmalara bağlı gelişen semptomlar daha geç ortaya çıkarlar. Örneğin bebeklerde ek besine geçme periyodunda kusma, ishal, kanlı mukuslu dışkılama velev su kaybına neden olabilen reaksiyonlar gelişebilir. Kanlı, mukuslu dışkılamanın görüldüğü ön planda görüldüğü tip alerjik proktokolit, besin alımından birkaç saat sonra daima kusma ile karakterize illete Besin proteinlerinin tetiklediği enterokolit sendromu (FPIES) denir. Bu duruma inek sütü, soya, yumurta vb karşı vücudumuzun verdiği geç tip alerjik cevaplar neden olmaktadır.
Besin alerjileri sindirim sistemimizde yemek borusunu da (özafagus) etkileyebilir. Alerjik reaksiyonlarda çok kıymetli rolü olan eozinofiller’in yemek borusunda ağır birikimine bağlı olarak çıkan bu tablo eozinofilik özafajit olarak isimlendirilmektedir. Çocuklarda reflü semptomlarına misal formda kusma, yutma zorluğu ve kilo alamama şikayetleri görülebilir.
Bu hastaların bir birçoklarında besinlere karşı alerjik reaksiyon gelişmektedir. Ayrıyeten ailesel alerji hikayesi de (astım, alerjik rinit ya da egzema) bulunmaktadır.
Besin Alerjilerinde Nasıl Tanı Konulmalıdır?
Besin alerjilerinde tanı epey deneyim gerektiren bir süreçtir. Dikkatli yürütülmeyen süreçlerin sonucunda yanlış tanı konulması ile hastalara gereksiz diyet pratiği ya da hayatlarının riske edilmesi kelam konusu olabilir.
Besin alerjilerinin tanısında âlâ bir hasta-doktor işbirliği gereklidir.
Hikaye tanı için en değerli basamaktır.
Tüketilen besinin içeriği ve ölçüsü,
Belirtilerin ortaya çıkış ve düzelme devri,
Daha evvelden ve daha sonra benzeri reaksiyonların olup olmadığı
Belirtilerin özellikleri (Fotoğraflamak tarifi kolaylaştırabilir!) yeterli bilinmelidir.
Birtakım hastalardan şikayetlerinden sorumlu besin/besinlerin bulunabilmesi için besin günlüğü tutmaları istenebilir. Tükettiği besinlerin ayrıntılı bir formda besin günlüğüne kaydedilmesi tanısal sürece yardımcı olabilir.
Besin alerjilerinde belirtilerin özelliği ve çıkış devranı izlenecek tanısal süreçler açısından son radde kıymetlidir.
Besin alerjisi düşünülen hastalarda yapılacak tanısal süreçler
Deri prik testleri
Serumda besine özgün IgE ölçümü
Besin provokasyon testleri
Hikaye ile oluşan ön görüye nazaran sorumlu besinin bulunması için deri prik testleri yapılır. Lakin burada hastanın klinik belirtilerine nazaran çok dikkatli olunmalıdır. Zira ömrü tehdit eden ağır anafilaktik reaksiyonlar bu süreç sırasında gelişebilir. Bu nedenle deri testleri deneyimli ve gerektiğinde acil müdahalenin yapılabileceği kliniklerde yapılmalıdır.
Deri testleri hayatın birinci gününden itibaren her yaş kümesinde yapılabilir.
Serumda besine özgün IgE bakılması da tanıya yardımcıdır. Fakat klinik kıymeti deri testlerine nazaran daha düşüktür. Deri testlerinin yapılamadığı ya da ağır reaksiyon geçirme hikayesi olan hastalarda, vakitle tolerans gelişimi hakkında fikir vermesi hedefiyle tercih edilebilir.
Lakin besin alerjilerinde tanı, deri testi ve/veya serumda besine mahsus IgE ölçümü ile konamaz. Bu haberler ışığında kuşkulu besinler için eliminasyon ve akabinde da yükleme(provokasyon) testleri yapılarak klinik yanıt kıymetlendirilir. Bu tatbikte şüphelenilen besinler 2-4 hafta müddetle diyetten çıkarılır (eliminasyon) ve hastanın buna klinik cevabı gözlenir. Kısmi yahut tam cevap manalı olarak kıymetlendirilir. Bir sonraki aşamada ise diyetten çıkarılan besinlerle bir alerji bilirkişisi gözetiminde ve malûm bir protokol dahilinde tek tek ağızdan yükleme yapılarak klinik belirtilerin tekrar ortaya çıkışı gözlenir. Gerekli durumlarda çift kör plasebo denetimli yükleme dediğimiz doktorun ve hastanın ayırt edemeyeceği formda bir seferde şüphelenilen besin, bir seferde de yalancı besin verilen pratik gerçekleştirilir. Sonuçlar birbiriyle karşılaştırılır. Bu sistem besin alerjisi tanısında “altın standart yöntem” olarak kabul edilir.
Şayet hastada geçirilmiş reaksiyon anafilâksi stilinde sistemik bir reaksiyon yahut ağır bir reaksiyonsa besin yükleme testi MUTLAKA YAPILMAZ.
IgE dışı mekanizmalarla gelişen sindirim sistemi alerjilerinde tanı hedefli endoskopi ve ince bağırsak biyopsisi yapılmalı, makul histoloji saptanırsa besin eliminasyonu ve akabinde besin yüklemesi yapılarak histolojik ve klinik karşılık değerlendirilmelidir. Münhasıran IgE dışı besin alerjilerinde tanı koymak ve nedeni belirlemek güçtür. Hastalara yanlış tanı konulup gereksiz konuma besin kısıtlaması yapmak beslenme bozukluğuna yol açabilir.
Besin Alerjisi Tanısı Katılaşmış Hastada Tedavide Neler Yapılmalıdır?
Besin alerjilerinde kanıtlanmış bir radikal tedavi yolu yoktur. Hastanın alerjik olduğu besin ve eserlerinden kaçınması reaksiyonları önlemenin tek yoludur. Çok az ölçüdeki besinlerin tüketilmesiyle bile şiddetli reaksiyon olabileceği için mutlak kaçınma kaidedir. Kıymetli bir besin diyetten çıkarılmışsa beslenme bozukluğunun önlenmesi için diyetin düzenlenmesi gereklidir.
Besin alerjisi olan hastalarda ortaya çıkan hafif reaksiyonlarda antihistaminik ilaçlar ve kortikosteroidler kullanılabilir.
Anafilaksi hikayesi olan ve/veya yüksek riskli besin alerjili hastalara adrenalin oto-enjektör verilmeli ve tasarrufu hakkında bilgilendirilmelidir. Anafilaksi ani başlayan ve acil bir durum olduğu için hastalar ya da ebeveynler adrenalin oto-enjektör’ü kesinlikle yanlarında bulundurmak zorundadır.
Besin alerjilerinde son yıllarda oral immünoterapi (desensitizasyon) protokolleri ile muvaffakiyet sağlandığı bildirilmektedir. Şimdi yolun başında olunmasına rağmen umut verici gelişmeler yaşanmaktadır.
İnek sütü alerjisi olan bebeklerin beslenmesi çok değerlidir. Hayatın birinci altı ayı içerinde ana sütü tek başına kafidir. Ana sütü yetmiyorsa yahut 6 aydan sonra inek sütünün tarafını tutabilecek, alışılagelmiş büyüme ve gelişmeyi devam ettirecek ama süt alerjeni içermeyen mamalar kullanılmalıdır. Bu mamalar gideren artan koruyuculuk sırasına nazaran şunlar olabilir:
İleri hidrolize mamalar
Aminoasit bazlı mamalar
Soya mamaları (6 aydan küçük bebeklere önerilmez)
İnek sütüne alerjik bebeklerin % 30-50 kadarı soya bazlı mamalara, % 10 kadarı da ileri hidrolize mamalara reaksiyon gösterir. Bu çocuklarda esansiyel aminoasit mamaları verilmelidir. Bu kişisel mamaları gereğince alamayan bebeklerin diyetinde sair protein ve kalori kaynaklarının arttırılması ve kesinlikle kalsiyum ve vitamin desteği verilmesi gereklidir.
Besin alerjisi olan hastalarda tedbirler
Besin alerjisi tanısı konulan hastaların yakınları belirtilerin tanınması ve gerekirse acil tedavisi konusunda bilgilendirilmelidir.
Anafilaksi üzere önemli reaksiyonu olan hastalara adrenalin otomatik enjektörü verilmeli ve tasarrufu konusunda eğitilmelidir.
Her hastaya acil aksiyon planı düzenlenmeli.
Besin alerjisi olan evlat mektepte arkadaşlarının yiyeceklerini paylaşmamalıdır.
Hasta ve ailesi besin alerjenleri ve bunlardan kaçınma konusunda eğitilmelidir.
İşlenmiş, dondurulmuş yahut paketlenmiş azıklar bilinmeyen besin proteinleri içerebilir; alışveriş sırasında besin etiketleri ve içerikleri dikkatle okunmalıdır.
Restoranlarda yenen yemeklerde de saklı besin alerjenleri olabilir; hazırlayan şahıslardan yiyecek içerikleri hakkında haber alınmalıdır.
İnek Sütü Alerjisi Olan Evlat Hangi Yiyeceklerden Kaçınmalıdır?
İnek sütü alerjisi olan hastalar aşağıdaki besinler ve besin içeriklerinden kaçınmalıdırlar:
Sütün her formu: taze, çiğ, pastörize, süt tozu, süt kaymağı, her çeşit bebek maması (anti-alerjik mamalar dışında), gayri hayvanların sütleri (keçi dahil)
Tereyağı, margarin, kaymak, hayvansal yağlar.
Yoğurt, puding, krema, sütlü tatlılar.
Peynir, krem peynir, lor, peynir altı suyu (whey)
Kazein, kazeinat (ticari gıdalar)
Lactalbumin, lactalbumin fosfat, lactoglobulin, laktuloz (ticari gıdalar)
Kefir, ekşi krema, kesilmiş süt.
Yumurta Alerjisi Olan Evlat Hangi Yiyeceklerden Kaçınmalıdır?
Yumurta ve yumurta ile yapılan yiyecekler
Albumin (ticari gıda)
Lizozim (ticari)
Mayonez
Bebe bisküvisi
Ayrıyeten, kimi makarnalar, pastalar, şekerler, çikolatalar, ticari besinlere eklenen lesitin ve lezzet vericiler de yumurta proteini içerebilir.
Hangi Evlat Hastalar Alerji Mütehassısına Yönlendirilmelidir?
Ülkü olarak besin alerjisi olan tüm hastalar alerji ve immünoloji bilirkişisi tarafından değerlendirilmelidir. Bunun dışında aşağıdaki hastaların kesinlikle bir alerji ve immünoloji kompetanı yönlendirilmesi gerekir:
Anafilâksi yahut ağır reaksiyon geçiren hastalar
Tanı güçlüğü yahut kuşkusu olan olgular
Çoklu besin alerjisi olan hastalar
Eliminasyon diyetine cevap vermeyen hastalar
Eşlik eden astım, alerjik rinit, konjunktivit yahut egzeması olan evlatlar
Ağır besin alerjisi olanlar
Hasta eğitimi gereksinimi olanlar
Besin Alerjisi Olan Hastalara Çocukluk Çağı Aşıları Yapılabilir mi?
Besin alerjisi olan evlatlara umumî olarak çocukluk çağı aşıları yapılmasında sakınca yoktur. Lakin dikkatli olunması gereken birkaç durum laf bahsidir.
Kızamık, kızamık-kızamıkçık-kabakulak(MMR) ve grip (influenza) aşıları hazırlanış özellikleri nedeniyle çok az ölçüde yumurta bağlantılı antijen içerebilir. Bu nedenle yumurta alerjisi olan çocuklarda bu aşıların yapılması konusunda kimi tartışmalar olmuştur. Önerilen aşı takvimine müsait olarak kızamık ve MMR aşıları uygulanmalı lakin kesinlikle bir bilirkişi murakabesinde ve acil teşebbüs koşulları altında olmalıdır. Grip aşısı da mütehassıs tarafından gerekli görülüyorsa artan dozlar halinde ve dikkatle uygulanabilir.
Jelatin yahut neomisine sistemik alerjik reaksiyon gösteren çocuklarda ise bu aşılar yapılmamalıdır.
Çocuklarda Besin Alerjileri Kalıcı mıdır?
Besin alerjileri çocuklarda ve erişkinlerde düzelme eğilimi gösterir. Bu nedenle ayan aralarla hastalar değerlendirilip, yükleme testi yapılarak düzelip düzelmediği takip edilmelidir. Süt, yumurta, buğday ve soya alerjileri yıllar içinde çoğunlukla düzelir. Buna karşılık kuruyemiş, balık ve kabuklu deniz hayvanları alerjilerinin düzelmesi daha nadirdir.
Besin alerjisi bağışıklık sistemimiz tarafından besinlere karşı anormal cevabın verilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Klinik olarak belirtiler hafif (ürtiker vb) olabildiği üzere ömrü tehdit eden ağır reaksiyonlara da (anafilaksi) yol açabilmektedir. Tekrar bağışıklık karşılığın özelliğine nazaran belirtiler bir çok organda (deri, sindirim sistemi vs) görülebilir.
Besin alerjisinin gelişimi bağışıklık sistemimizin besinlerdeki proteinleri tehdit ögesi olarak algılayıp bunlara karşı IgE tipi antikorlar üretmesi ile başlar. Hassas olan bireyler tıpkı besinle karşılaştığında daha evvel oluşmuş olan IgE antikorlarına bağlanır ve mast hücrelerinden esas histamin olmak üzere birçok hususun salınmasına neden olur. Klinik bulgular işte bu hususların tesirine bağlı olarak gelişmektedir.
Başkaca besin alerjisi bağışıklık sistemimizin IgE dışındaki mekanizmalarına (hücresel immün yanıt) bağlı olarak ta gelişebilir. Klinik bulguları açısından farklılıklar gösterir. Tıpkı devirde tanısal süreçleri de farklıdır ve daha zordur.
Besin alerjileri daha çok çocukluk devrinin dertlerinden birisidir. Ana sütü alan bebeklerde umumiyetle ek besinlere başladıktan sonraki periyot ciltte ürtiker, kızarıklık, ya da egzema halinde ortaya çıkabilir.
Günümüzde besin alerjileri anafilaktik reaksiyonların en kıymetli nedenlerindendir. Bu nedenle halk sıhhati sorunu olarak kabul edilmektedir. Besin alerjilerinde korunma tedbirlerinin çok cepheli yapılması gerektiğinden bu hastalar devamlı risk altındadır.
Besin alerjilerini birden fazla aşağıdaki besinlere karşı gelişmektedir. Gelgelelim tüketilen her besine karşı alerjik reaksiyonların gelişebileceği unutulmamalıdır.
İnek sütü
Yumurta
Balık
Mahal fıstığı
Kuruyemişler (fındık, ceviz, antep fıstığı, vb)
Kabuklu deniz eserleri
Soya
Buğday
Bakliyatlar
Susam
Besin alerjileri çocuklarda daha sık görülür. Birtakım besinlere karşı gelişen alerjiler hengam içerisinde düzelme eğilimindedir. İnek sütü, yumurta üzere besinlere bağlı alerjiler yaşa bağlı olarak geçebilir, bölge fıstığı, balık, kabuklu deniz eserleri ve kuruyemiş alerjileri çok uzun yıllar velev hayat uzunluğu devam edebilir.
Besinlerin içerdiği protein yapısındaki alerjenler sair alerjenler ile benzerlik gösterir. Örneğin polen alerjisi olan hastalarda kimi meyvelerin (kivi, muz, elma, şeftali vs) tüketimi ile ağızda ve boğazda kaşıntı, ödem meydana gelebilir. Çapraz reaksiyon sonucu gelişen bu klinik tablo oral alerji sendromu olarak tanımlanmaktadır.
Besin alerjilerinin gelişiminde rol alan IgE dışı mekanizmalara bağlı gelişen semptomlar daha geç ortaya çıkarlar. Örneğin bebeklerde ek besine geçme periyodunda kusma, ishal, kanlı mukuslu dışkılama velev su kaybına neden olabilen reaksiyonlar gelişebilir. Kanlı, mukuslu dışkılamanın görüldüğü ön planda görüldüğü tip alerjik proktokolit, besin alımından birkaç saat sonra daima kusma ile karakterize illete Besin proteinlerinin tetiklediği enterokolit sendromu (FPIES) denir. Bu duruma inek sütü, soya, yumurta vb karşı vücudumuzun verdiği geç tip alerjik cevaplar neden olmaktadır.
Besin alerjileri sindirim sistemimizde yemek borusunu da (özafagus) etkileyebilir. Alerjik reaksiyonlarda çok kıymetli rolü olan eozinofiller’in yemek borusunda ağır birikimine bağlı olarak çıkan bu tablo eozinofilik özafajit olarak isimlendirilmektedir. Çocuklarda reflü semptomlarına misal formda kusma, yutma zorluğu ve kilo alamama şikayetleri görülebilir.
Bu hastaların bir birçoklarında besinlere karşı alerjik reaksiyon gelişmektedir. Ayrıyeten ailesel alerji hikayesi de (astım, alerjik rinit ya da egzema) bulunmaktadır.
Besin Alerjilerinde Nasıl Tanı Konulmalıdır?
Besin alerjilerinde tanı epey deneyim gerektiren bir süreçtir. Dikkatli yürütülmeyen süreçlerin sonucunda yanlış tanı konulması ile hastalara gereksiz diyet pratiği ya da hayatlarının riske edilmesi kelam konusu olabilir.
Besin alerjilerinin tanısında âlâ bir hasta-doktor işbirliği gereklidir.
Hikaye tanı için en değerli basamaktır.
Tüketilen besinin içeriği ve ölçüsü,
Belirtilerin ortaya çıkış ve düzelme devri,
Daha evvelden ve daha sonra benzeri reaksiyonların olup olmadığı
Belirtilerin özellikleri (Fotoğraflamak tarifi kolaylaştırabilir!) yeterli bilinmelidir.
Birtakım hastalardan şikayetlerinden sorumlu besin/besinlerin bulunabilmesi için besin günlüğü tutmaları istenebilir. Tükettiği besinlerin ayrıntılı bir formda besin günlüğüne kaydedilmesi tanısal sürece yardımcı olabilir.
Besin alerjilerinde belirtilerin özelliği ve çıkış devranı izlenecek tanısal süreçler açısından son radde kıymetlidir.
Besin alerjisi düşünülen hastalarda yapılacak tanısal süreçler
Deri prik testleri
Serumda besine özgün IgE ölçümü
Besin provokasyon testleri
Hikaye ile oluşan ön görüye nazaran sorumlu besinin bulunması için deri prik testleri yapılır. Lakin burada hastanın klinik belirtilerine nazaran çok dikkatli olunmalıdır. Zira ömrü tehdit eden ağır anafilaktik reaksiyonlar bu süreç sırasında gelişebilir. Bu nedenle deri testleri deneyimli ve gerektiğinde acil müdahalenin yapılabileceği kliniklerde yapılmalıdır.
Deri testleri hayatın birinci gününden itibaren her yaş kümesinde yapılabilir.
Serumda besine özgün IgE bakılması da tanıya yardımcıdır. Fakat klinik kıymeti deri testlerine nazaran daha düşüktür. Deri testlerinin yapılamadığı ya da ağır reaksiyon geçirme hikayesi olan hastalarda, vakitle tolerans gelişimi hakkında fikir vermesi hedefiyle tercih edilebilir.
Lakin besin alerjilerinde tanı, deri testi ve/veya serumda besine mahsus IgE ölçümü ile konamaz. Bu haberler ışığında kuşkulu besinler için eliminasyon ve akabinde da yükleme(provokasyon) testleri yapılarak klinik yanıt kıymetlendirilir. Bu tatbikte şüphelenilen besinler 2-4 hafta müddetle diyetten çıkarılır (eliminasyon) ve hastanın buna klinik cevabı gözlenir. Kısmi yahut tam cevap manalı olarak kıymetlendirilir. Bir sonraki aşamada ise diyetten çıkarılan besinlerle bir alerji bilirkişisi gözetiminde ve malûm bir protokol dahilinde tek tek ağızdan yükleme yapılarak klinik belirtilerin tekrar ortaya çıkışı gözlenir. Gerekli durumlarda çift kör plasebo denetimli yükleme dediğimiz doktorun ve hastanın ayırt edemeyeceği formda bir seferde şüphelenilen besin, bir seferde de yalancı besin verilen pratik gerçekleştirilir. Sonuçlar birbiriyle karşılaştırılır. Bu sistem besin alerjisi tanısında “altın standart yöntem” olarak kabul edilir.
Şayet hastada geçirilmiş reaksiyon anafilâksi stilinde sistemik bir reaksiyon yahut ağır bir reaksiyonsa besin yükleme testi MUTLAKA YAPILMAZ.
IgE dışı mekanizmalarla gelişen sindirim sistemi alerjilerinde tanı hedefli endoskopi ve ince bağırsak biyopsisi yapılmalı, makul histoloji saptanırsa besin eliminasyonu ve akabinde besin yüklemesi yapılarak histolojik ve klinik karşılık değerlendirilmelidir. Münhasıran IgE dışı besin alerjilerinde tanı koymak ve nedeni belirlemek güçtür. Hastalara yanlış tanı konulup gereksiz konuma besin kısıtlaması yapmak beslenme bozukluğuna yol açabilir.
Besin Alerjisi Tanısı Katılaşmış Hastada Tedavide Neler Yapılmalıdır?
Besin alerjilerinde kanıtlanmış bir radikal tedavi yolu yoktur. Hastanın alerjik olduğu besin ve eserlerinden kaçınması reaksiyonları önlemenin tek yoludur. Çok az ölçüdeki besinlerin tüketilmesiyle bile şiddetli reaksiyon olabileceği için mutlak kaçınma kaidedir. Kıymetli bir besin diyetten çıkarılmışsa beslenme bozukluğunun önlenmesi için diyetin düzenlenmesi gereklidir.
Besin alerjisi olan hastalarda ortaya çıkan hafif reaksiyonlarda antihistaminik ilaçlar ve kortikosteroidler kullanılabilir.
Anafilaksi hikayesi olan ve/veya yüksek riskli besin alerjili hastalara adrenalin oto-enjektör verilmeli ve tasarrufu hakkında bilgilendirilmelidir. Anafilaksi ani başlayan ve acil bir durum olduğu için hastalar ya da ebeveynler adrenalin oto-enjektör’ü kesinlikle yanlarında bulundurmak zorundadır.
Besin alerjilerinde son yıllarda oral immünoterapi (desensitizasyon) protokolleri ile muvaffakiyet sağlandığı bildirilmektedir. Şimdi yolun başında olunmasına rağmen umut verici gelişmeler yaşanmaktadır.
İnek sütü alerjisi olan bebeklerin beslenmesi çok değerlidir. Hayatın birinci altı ayı içerinde ana sütü tek başına kafidir. Ana sütü yetmiyorsa yahut 6 aydan sonra inek sütünün tarafını tutabilecek, alışılagelmiş büyüme ve gelişmeyi devam ettirecek ama süt alerjeni içermeyen mamalar kullanılmalıdır. Bu mamalar gideren artan koruyuculuk sırasına nazaran şunlar olabilir:
İleri hidrolize mamalar
Aminoasit bazlı mamalar
Soya mamaları (6 aydan küçük bebeklere önerilmez)
İnek sütüne alerjik bebeklerin % 30-50 kadarı soya bazlı mamalara, % 10 kadarı da ileri hidrolize mamalara reaksiyon gösterir. Bu çocuklarda esansiyel aminoasit mamaları verilmelidir. Bu kişisel mamaları gereğince alamayan bebeklerin diyetinde sair protein ve kalori kaynaklarının arttırılması ve kesinlikle kalsiyum ve vitamin desteği verilmesi gereklidir.
Besin alerjisi olan hastalarda tedbirler
Besin alerjisi tanısı konulan hastaların yakınları belirtilerin tanınması ve gerekirse acil tedavisi konusunda bilgilendirilmelidir.
Anafilaksi üzere önemli reaksiyonu olan hastalara adrenalin otomatik enjektörü verilmeli ve tasarrufu konusunda eğitilmelidir.
Her hastaya acil aksiyon planı düzenlenmeli.
Besin alerjisi olan evlat mektepte arkadaşlarının yiyeceklerini paylaşmamalıdır.
Hasta ve ailesi besin alerjenleri ve bunlardan kaçınma konusunda eğitilmelidir.
İşlenmiş, dondurulmuş yahut paketlenmiş azıklar bilinmeyen besin proteinleri içerebilir; alışveriş sırasında besin etiketleri ve içerikleri dikkatle okunmalıdır.
Restoranlarda yenen yemeklerde de saklı besin alerjenleri olabilir; hazırlayan şahıslardan yiyecek içerikleri hakkında haber alınmalıdır.
İnek Sütü Alerjisi Olan Evlat Hangi Yiyeceklerden Kaçınmalıdır?
İnek sütü alerjisi olan hastalar aşağıdaki besinler ve besin içeriklerinden kaçınmalıdırlar:
Sütün her formu: taze, çiğ, pastörize, süt tozu, süt kaymağı, her çeşit bebek maması (anti-alerjik mamalar dışında), gayri hayvanların sütleri (keçi dahil)
Tereyağı, margarin, kaymak, hayvansal yağlar.
Yoğurt, puding, krema, sütlü tatlılar.
Peynir, krem peynir, lor, peynir altı suyu (whey)
Kazein, kazeinat (ticari gıdalar)
Lactalbumin, lactalbumin fosfat, lactoglobulin, laktuloz (ticari gıdalar)
Kefir, ekşi krema, kesilmiş süt.
Yumurta Alerjisi Olan Evlat Hangi Yiyeceklerden Kaçınmalıdır?
Yumurta ve yumurta ile yapılan yiyecekler
Albumin (ticari gıda)
Lizozim (ticari)
Mayonez
Bebe bisküvisi
Ayrıyeten, kimi makarnalar, pastalar, şekerler, çikolatalar, ticari besinlere eklenen lesitin ve lezzet vericiler de yumurta proteini içerebilir.
Hangi Evlat Hastalar Alerji Mütehassısına Yönlendirilmelidir?
Ülkü olarak besin alerjisi olan tüm hastalar alerji ve immünoloji bilirkişisi tarafından değerlendirilmelidir. Bunun dışında aşağıdaki hastaların kesinlikle bir alerji ve immünoloji kompetanı yönlendirilmesi gerekir:
Anafilâksi yahut ağır reaksiyon geçiren hastalar
Tanı güçlüğü yahut kuşkusu olan olgular
Çoklu besin alerjisi olan hastalar
Eliminasyon diyetine cevap vermeyen hastalar
Eşlik eden astım, alerjik rinit, konjunktivit yahut egzeması olan evlatlar
Ağır besin alerjisi olanlar
Hasta eğitimi gereksinimi olanlar
Besin Alerjisi Olan Hastalara Çocukluk Çağı Aşıları Yapılabilir mi?
Besin alerjisi olan evlatlara umumî olarak çocukluk çağı aşıları yapılmasında sakınca yoktur. Lakin dikkatli olunması gereken birkaç durum laf bahsidir.
Kızamık, kızamık-kızamıkçık-kabakulak(MMR) ve grip (influenza) aşıları hazırlanış özellikleri nedeniyle çok az ölçüde yumurta bağlantılı antijen içerebilir. Bu nedenle yumurta alerjisi olan çocuklarda bu aşıların yapılması konusunda kimi tartışmalar olmuştur. Önerilen aşı takvimine müsait olarak kızamık ve MMR aşıları uygulanmalı lakin kesinlikle bir bilirkişi murakabesinde ve acil teşebbüs koşulları altında olmalıdır. Grip aşısı da mütehassıs tarafından gerekli görülüyorsa artan dozlar halinde ve dikkatle uygulanabilir.
Jelatin yahut neomisine sistemik alerjik reaksiyon gösteren çocuklarda ise bu aşılar yapılmamalıdır.
Çocuklarda Besin Alerjileri Kalıcı mıdır?
Besin alerjileri çocuklarda ve erişkinlerde düzelme eğilimi gösterir. Bu nedenle ayan aralarla hastalar değerlendirilip, yükleme testi yapılarak düzelip düzelmediği takip edilmelidir. Süt, yumurta, buğday ve soya alerjileri yıllar içinde çoğunlukla düzelir. Buna karşılık kuruyemiş, balık ve kabuklu deniz hayvanları alerjilerinin düzelmesi daha nadirdir.