Yapı materyali birebir element olmasına karşın kömürü hiç sevmiyorken elmasa bu kadar paha veriyor oluşumuzun nedenini elmasın milyonlarca yıl sonucunda oluşması ve nadir bulunması şeklinde cevaplayabiliyorken "bize acı vermesine karşın yediğimiz acı biberi neden yemeye devam ederiz" sorusunun yanıtını verirken birçoğumuz zorlanacaktır.
Yale Üniversitesinden Psikolog Dr. Paul Bloom yaptığı araştırmalardan bulduğu delillerden hareketle bir şeyleri sevmemizin gerisindeki nedenin biraz daha bizim o şeye yüklediğimiz manayla alakalı olduğunu söylüyor.
Aslında buna en düzgün örneklerden biri de birçoğumuzun denk geldiği ünlü kemancı Joshua Bell'in 2007 yılında metro istasyonunda 45 dakika boyunca keman çaldığı görüntü.
Joshua Bell elinde 3.5 milyon dolarlık kemanı ile 45 dakika içinde 32 dolar kazanıyor lakin kendisine para verenler dahil, önünden geçen yaklaşık 1000 kişi çaldığı parçayı durup dinlemiyorlar bile. Fakat 2 gece önceki Boston Symphony Hall konserin biletinin fiyatı 100 dolardı ve iddia edeceğiniz üzere salon doluydu. Ayrıyeten salondakilerin hepsi yalnızca onu dinlemek için ordaydı.
Sevmek biyolojimize işliyor!
Bir şeyleri neden severiz sorusuna objelere duyulan sevginin üzerinde uzun yıllar araştırmalar yapan Michigan Üniversitesinden Prof. Aaron Ahuvia şöyle yanıt veriyor: "Bir şeyin mükemmel olduğunu düşündüğümüzde onu sevsek de o objeyle bağ kurabilmemizin arkasında aslında daha derinlerde olan şeyler de vardır.
Size ikram veren kıymet verdiğiniz birini düşünün. Size ikram veren şahıstan ötürü o hediyeyi seversiniz. Bu noktada değerli olan öbür şey de o nesneyi benliğinizin bir kesimi olarak görmek. Sevdiğiniz spor gruplarını düşünün biri hakaret ettiğinde kızar, grup kazandığında ise ne kadar çok seviniriz."
Sonuç o objeye yüklediğimiz mana kadar onu severiz.
Bir şeyleri sevmemizin gerisindeki 5 neden:
Bunun genel olarak o objeyle ilgili fikrimiz, o objeye yüklediğimiz mana ve kurduğumuz bağla ilgili olduğu düşünülse de aşağıdaki üzere farklı açıklamalar da mevcut.
1. Ne kadar çok para ödersen o kadar iyidir!
Buradaki teoriye nazaran ödediğimiz ücret arttıkça aldığımız esere daha çok kıymet veriyor onu daha çok seviyoruz. Ya da sevmemiz gerektiğine inandığımız için seviyoruz. Buna örnek olarak şunu verebiliriz: Bazen çok para ödediğimiz yiyecekler makûs olsa da bizim ağzımızın tadının bozuk olduğunu, alışkın olmadığımızı onların aslında son derece hoş yiyecekler olduğunu düşünüp yemeye çalışırız.
2. Evet, evrim burada da etkiliyor.
Bu teoriye nazaran bilinçaltımızın derinliklerinde hayatta kalmamıza katkı sağlayacak ve cinsimizin devamını sağlayacak şeyleri daha çok sevme eğilimindeyiz.
3. O objeyi daha evvel kimin kullandığı da kıymetli.
Bu teorinin bir tarafı kıymet verdiğimiz insanların bize verdikleri armağanlar. Ya da onların o objeleri kullanmış olmasının o şahısla ortamızda bir bağ kurduğunu hissediyor olabiliriz.
Diğer bir tarafında ise sanatkarların ya da ünlü insanların kullandığı lakin aslnda artık çok da kullanışlı olmayan objelere verdiğimiz yüksek meblağlar. Burada da o nesnelerin değerli olduğu inancı ve daha sonra diğerlerine da satılabilme olanağı olabilir.
4. Acıyı seviyoruz zira onu denetim edebiliyoruz.
Korku sinemalarını ve acı biberi neden seviyor olabileceğimizi araştıran biim insanları burada iki şeye vurgu yapıyor. Birincisi aslında sevdiğimiz şeyin çektiğimiz acı olmadığı acıdan sonra gelen rahatlama hissi olduğuyken, ikincisi ise o acıyı hala denetim edebiliyor oluşumuzda bâtın. Acı denetim edilebildiği sürece zevk verir. Bilhassa dehşet sinemaları için bir öbür teori de gerçek hayatta tehlikeli olabilecek şeyleri sinemalar aracılığıyla inançlı bir ortamda deneyim edebilmek ve gerçek hayatta karşılaşırsak nasıp reaksiyon vermemiz gerektiğini öğrenmek üzere bir gayeyle seviliyor olabilir.
Tabii bir başka yönü de iddia edebileceğiniz üzere kültürel olarak kendimizi, güçlü olduğumuzu kanıtlamaya çalışıyor oluşumuzda. Evet ben dehşet sineması çok severim, acı biber mi bayılırım yemeye üzere.
5. Ne görsek onu severiz (Home sweet home).
Bu bakış açısı ise bireyin içerisinde bulunduğu kültürde var olan objeleri daha çok sevme eğiliminde olduğunu söyler. Bunun nedeni tahminen bunları sevmememiz gerektiğinin bize öğretilmesidir. Suşi yemeyi ne kadar sevsek de kuru fasulye yemekten vazgeçemiyor oluşumuzun nedeninin ardında bu olabilir.
Bu teoriyle açıklayabileceğimiz başka örnekler de şunlar olabilir: İnsanların farklı ülkelerde yıllarca yaşadıktan sonra emekli olup kendi ülkelerine dönmelerinin nedenini bu biçimde açıklayabiliriz. Ya da insanların eş seçimlerini genelde kendi kültürlerinden yapmalarının nedenini.
Kaynaklar: Forbes, YouTube, NPR, Psychological Science, Yale Insights