iltasyazilim
Yeni Üye
Bor atom numarası: 5, atom ağ:10?81 Devirli çizelgenin IIIA grubunun birinci elementidir Periyodik çizelgede bulunduğu yere rağmen amelatik nitelik gösterir Bileşikleri ve bunlardan bilhassa boraks binlerce yıldır bilinmekle birlikte elementel bor, saf olmayan bir biçimde ilk önce 1808 ’de Sir Humphry Davyce elektroliz yoluyla Gay Lussac ve Thenardca da oksidin elementel potasyumla indirgenmesiyle elde edilmiştirGünümüzde bor halojenürlerin elektrikle ısıtılan fitilleri üzerinde ayrıştırılması yoluyla çok saf olarak (% 999999 saflıkta olabilir) elde edilir
Maddi özellikleri:
Doğal bor iki izotopun karışımından oluşmuştur B10 (% 1883) ve B11 (% 8117) Bunların dıştan kütle numaraları 912 ve 13 olan kısa ömürlü yapay izotopları elde edilmiştirElementel borun kristalleri elmas kadar serttir Siyah bor fazla inceyken saydamdır Bor, bir yarı iletkendirYüksek sıcaklıkta elektriği iyi iletir Elektrik iletkenliği 20°Cden 600°Cye çıkıldığında yaklaşık 100 kat artar
Kimyasal özellikleri:
Bor periyodik çizelgenin IIIA grubunun birinci elementi olan bir ametaldir ve lüzum kimyasal Özellikleri, gerekse bileşikleri bakımından IVA grubunun ikinci elementi olan silisyuma çok benzer
Bor kimyasal yapısında Katyon oluşturma yerine kovalent tahvil oluşturmayı yeğlerKristalize bor, kimyasal bakımdan kuşkusuz merttirKaynar durumda bile klorür ve flüorür asitleri etkimez Sıcak derişik sülfat asidi ve derişik nitrat asidi çok yavaş olarak etkirErimiş sodyum hidroksiti fazla yavaş ’buna karşın erimiş sodyum peroksiti çabucak etkirAmorf borsa bütün kimyasal etkilere açıktır ve kolaylıkla tepkime verir, örneğin, oksijenle sıcakta yanarak bor trioksit, kükürtle bor trisülfür verirAsit baz, peroksit ve halojenlerden kolaylıkla etkilenir ve genellikle sıcakta tepkimeye girer
Doğada bulunuşu:
Doğada elementel biçimde bulunmayıp genellikle su içeren sodyum, kalsiyum ve magnezyum boratlar biçiminde bulunur Kimi mineralleri de sodyum ve kalsiyumu birlikte içerirler
Elde edilmesi:
Elementel bor, fazla özel amaçlarla ve çok az miktarda kullanıldığından elde edilmesi önemsizdir Buna karşılık borik asit ve bor trioksit bor kimyasının açılış maddeleri olduklarından saf olarak elde edilmeleri büyük tartma taşırbu nedenle bor mineralleri işlenerek; boraks, borik asit ve bor trioksit elde edilir, öbür bor bileşikleriyse bunlardan yola çıkılarak elde edilirlerBunun için yola çıkılan mineralin cinsine kadar farklı alanlara yönlendirilmiş yollar izlenir Sodyum borat mineralleri arıtılarak, göl suları, fraksiyonlu kristallendirme aracılığıyla boraksa dönüştürülür
Ele geçen boraks kızdırılarak susuz boraks,sülfat asidiyle işlenerek borik asit borik asidin kızdırılmasıyla da bor trioksit elde edilirKalsiyum içeren minerallerden (mesela kolemanit) yola çıkıldığında bunlar sülfat asidiyle işlenerek borik asit ve bu da kızdırılarak bor trioksit veya sodayla işlenerek boraks elde edilirj Bor trioksit erimiş durumda elektrolizlenerek veya magnezyumla indirgenerek elementel bor,metal oksitleriyle birlikte indirgenerek bor karbür, aynı anda karbonla indirgenerek klorlanarak bor triklorür ,ve bor triklorürün metal hidrürlerle tepkimesi sonucunda boranlar elde edilir
Bor Mineralleri:
Boraks (Tinkal)Na2 BA,Ö710 H20 İyi oluşmuş tek kristaller ve kristal kümeleri biçiminde rastlanılır Türkiye,Kaliforniya ve eksik miktarda Arjantinde bulunur
Kernit : Renksiz inci gibi parlak,kristallerYalnız Kaliforniya da ve eksik miktarda Arjantinde bulunur
Pandermit: Eksik miktarda Türkiyede bulunur
Kolemanit: Beyaz, gri veya yeşilimtırak gri renklerde olur, ateşte çıtırdar ve alevi yeşile boyar Türkiyede ve eksik miktarda ABD ’de bulunur
Üleksi:Türkiyede ,eksik miktarda bulunur
Borasit: Değersiz bir bor mineralidir
Borokalsit: Değersiz bir bor mineralidir
Sassolin: İtalyanın Toskana Bölgesindeki Sassoda bulunur
Bunların haricen boronatrlandit,hidrobor asit, gibi bor mineralleri de vardırDünyadaki toplam bor rezervinin 500 milyon ton olduğu sanılmaktadır Bunun % 60ı Türkiyede % 25i ABDde % 510u SSCB ve geri kalanı da Çin ile Hindistan ’da bulunmaktadır Yurdumuzdaki bor mineralleri başlıca dört bölgede toplanmıştır Eskişehirin Kırka yöresinde boraks, Kütahyanın Emet yöresinde kolemanit,Balıkesirin Bigadic yöresinde esas kolemanit ve bir tedarik üleksit,Bursanın Mustafakemalpaşa yöresinde kolemamanit ve Susurluk yöresinde de pandermit yatakları bulunmaktadıraynı zamanda Türkiye ‘deki bor yataklarının en kayda değer mineran kolemanittir Türkiye, dünya bor üretiminin % 2530 dolayında bir bölümünü karşılamaktadır, önceleri bor mineralleri çiğ olarak satılırken Etibankça Bandırmada kurulan fabrikada borik asitle boraks üretilmekte ve bunlar bitmiş olarak dış pazara satılmaktadır Hem ham cevher satımı da sürmektedir
Bor bileşiklerinin tüketim ve tatbik alanları:
Dağıtılmış bileşikler şeklinde kullanılan borun tüketiminin %4050 ’si çam, emaye ve seramik yapımında kullanılmaktadırCama boratlar katılarak ısı genleşme katsayısı ufak 5 olan borsilikat camları elde edilirBu nesil camlar ısı değişimlerine ve kimi asitlere karşısında dirençli olduklarından laboratuvar araçlarının yapımında kullanılırCam elyafı yapımında da borsili kat camları kullanılırBoratlar seramik ve emayelere parlak ve akıcı bir yüzey sağlar, dünya bor bileşikleri tüketiminin % 2030u ağartma ve arıtma tozlarının yapımında kullanılır Sabun, toz sabun ve temizleme tozlarına yumuşatıcı olarak boraks katıldığı gibi deterjanlara da ağartıcı olarak sodyum perborat katılır
Bor bileşiklerinin % 510 kadarı tarımda gübre olarak ve tarım ilaçlarının (herbisitler) yapımında harcanmaktadır Geriye Doğru kalan % 25 ise çok değişik sanayi dallarında kullanılır Bunlar aralarında, kimya, kağıt, dokuma, çimento sanayi, dericilik, fotoğrafçılık, eczacı, ateşe dayanıklı malzeme üretimi,çelik üretimi, antifriz yapımı esas kullanım alanlarını oluşturmaktadır, bununla birlikte, imal maliyetinin yüksek olması ve kullanımının ileri bir teknolojiyi gerektirmesi nedeniyle bor bileşiklerinin eksik gelişmiş ülkelerdeki başvuru formu alanları sınırlıdır Bor, günümüzde önemli bir stratejik madde sayılmaktadır 19511952 arasında ABD Savunma Bakanlığı “Bor hidrür yakıtları programını onaylamış ve 1955 ’te 5 tongün imal kapasiteli iki bor yakıtı fabrikasının yapımına başlanmıştır Fabrikalar çalışmaya başladıktan sonradan 1962de jet topa tutma uçakları için üretilen yakıtların maliyetlerinin fazla yüksek olması nedeniyle üretim durdurulmuştur
Füzelerin gelişmesiyle birlikte bunlar için en uygun yakıtlardan olan organobor bileşikleri askeri açıdan büyük tartma kazanmıştır, böylece 1960 ’lı yıllardan bu yanlamasına bor yakıtları konusundaki bütün araştırma ve çalışmalar askeri açıdan kuytu tutulmaktadır
Kaynakça:
http:wwwnntcomtrborborkullanimalanlariphp
wwwboraksgentrbornedirkullanimalanlarilkdt56html
Maddi özellikleri:
Doğal bor iki izotopun karışımından oluşmuştur B10 (% 1883) ve B11 (% 8117) Bunların dıştan kütle numaraları 912 ve 13 olan kısa ömürlü yapay izotopları elde edilmiştirElementel borun kristalleri elmas kadar serttir Siyah bor fazla inceyken saydamdır Bor, bir yarı iletkendirYüksek sıcaklıkta elektriği iyi iletir Elektrik iletkenliği 20°Cden 600°Cye çıkıldığında yaklaşık 100 kat artar
Kimyasal özellikleri:
Bor periyodik çizelgenin IIIA grubunun birinci elementi olan bir ametaldir ve lüzum kimyasal Özellikleri, gerekse bileşikleri bakımından IVA grubunun ikinci elementi olan silisyuma çok benzer
Bor kimyasal yapısında Katyon oluşturma yerine kovalent tahvil oluşturmayı yeğlerKristalize bor, kimyasal bakımdan kuşkusuz merttirKaynar durumda bile klorür ve flüorür asitleri etkimez Sıcak derişik sülfat asidi ve derişik nitrat asidi çok yavaş olarak etkirErimiş sodyum hidroksiti fazla yavaş ’buna karşın erimiş sodyum peroksiti çabucak etkirAmorf borsa bütün kimyasal etkilere açıktır ve kolaylıkla tepkime verir, örneğin, oksijenle sıcakta yanarak bor trioksit, kükürtle bor trisülfür verirAsit baz, peroksit ve halojenlerden kolaylıkla etkilenir ve genellikle sıcakta tepkimeye girer
Doğada bulunuşu:
Doğada elementel biçimde bulunmayıp genellikle su içeren sodyum, kalsiyum ve magnezyum boratlar biçiminde bulunur Kimi mineralleri de sodyum ve kalsiyumu birlikte içerirler
Elde edilmesi:
Elementel bor, fazla özel amaçlarla ve çok az miktarda kullanıldığından elde edilmesi önemsizdir Buna karşılık borik asit ve bor trioksit bor kimyasının açılış maddeleri olduklarından saf olarak elde edilmeleri büyük tartma taşırbu nedenle bor mineralleri işlenerek; boraks, borik asit ve bor trioksit elde edilir, öbür bor bileşikleriyse bunlardan yola çıkılarak elde edilirlerBunun için yola çıkılan mineralin cinsine kadar farklı alanlara yönlendirilmiş yollar izlenir Sodyum borat mineralleri arıtılarak, göl suları, fraksiyonlu kristallendirme aracılığıyla boraksa dönüştürülür
Ele geçen boraks kızdırılarak susuz boraks,sülfat asidiyle işlenerek borik asit borik asidin kızdırılmasıyla da bor trioksit elde edilirKalsiyum içeren minerallerden (mesela kolemanit) yola çıkıldığında bunlar sülfat asidiyle işlenerek borik asit ve bu da kızdırılarak bor trioksit veya sodayla işlenerek boraks elde edilirj Bor trioksit erimiş durumda elektrolizlenerek veya magnezyumla indirgenerek elementel bor,metal oksitleriyle birlikte indirgenerek bor karbür, aynı anda karbonla indirgenerek klorlanarak bor triklorür ,ve bor triklorürün metal hidrürlerle tepkimesi sonucunda boranlar elde edilir
Bor Mineralleri:
Boraks (Tinkal)Na2 BA,Ö710 H20 İyi oluşmuş tek kristaller ve kristal kümeleri biçiminde rastlanılır Türkiye,Kaliforniya ve eksik miktarda Arjantinde bulunur
Kernit : Renksiz inci gibi parlak,kristallerYalnız Kaliforniya da ve eksik miktarda Arjantinde bulunur
Pandermit: Eksik miktarda Türkiyede bulunur
Kolemanit: Beyaz, gri veya yeşilimtırak gri renklerde olur, ateşte çıtırdar ve alevi yeşile boyar Türkiyede ve eksik miktarda ABD ’de bulunur
Üleksi:Türkiyede ,eksik miktarda bulunur
Borasit: Değersiz bir bor mineralidir
Borokalsit: Değersiz bir bor mineralidir
Sassolin: İtalyanın Toskana Bölgesindeki Sassoda bulunur
Bunların haricen boronatrlandit,hidrobor asit, gibi bor mineralleri de vardırDünyadaki toplam bor rezervinin 500 milyon ton olduğu sanılmaktadır Bunun % 60ı Türkiyede % 25i ABDde % 510u SSCB ve geri kalanı da Çin ile Hindistan ’da bulunmaktadır Yurdumuzdaki bor mineralleri başlıca dört bölgede toplanmıştır Eskişehirin Kırka yöresinde boraks, Kütahyanın Emet yöresinde kolemanit,Balıkesirin Bigadic yöresinde esas kolemanit ve bir tedarik üleksit,Bursanın Mustafakemalpaşa yöresinde kolemamanit ve Susurluk yöresinde de pandermit yatakları bulunmaktadıraynı zamanda Türkiye ‘deki bor yataklarının en kayda değer mineran kolemanittir Türkiye, dünya bor üretiminin % 2530 dolayında bir bölümünü karşılamaktadır, önceleri bor mineralleri çiğ olarak satılırken Etibankça Bandırmada kurulan fabrikada borik asitle boraks üretilmekte ve bunlar bitmiş olarak dış pazara satılmaktadır Hem ham cevher satımı da sürmektedir
Bor bileşiklerinin tüketim ve tatbik alanları:
Dağıtılmış bileşikler şeklinde kullanılan borun tüketiminin %4050 ’si çam, emaye ve seramik yapımında kullanılmaktadırCama boratlar katılarak ısı genleşme katsayısı ufak 5 olan borsilikat camları elde edilirBu nesil camlar ısı değişimlerine ve kimi asitlere karşısında dirençli olduklarından laboratuvar araçlarının yapımında kullanılırCam elyafı yapımında da borsili kat camları kullanılırBoratlar seramik ve emayelere parlak ve akıcı bir yüzey sağlar, dünya bor bileşikleri tüketiminin % 2030u ağartma ve arıtma tozlarının yapımında kullanılır Sabun, toz sabun ve temizleme tozlarına yumuşatıcı olarak boraks katıldığı gibi deterjanlara da ağartıcı olarak sodyum perborat katılır
Bor bileşiklerinin % 510 kadarı tarımda gübre olarak ve tarım ilaçlarının (herbisitler) yapımında harcanmaktadır Geriye Doğru kalan % 25 ise çok değişik sanayi dallarında kullanılır Bunlar aralarında, kimya, kağıt, dokuma, çimento sanayi, dericilik, fotoğrafçılık, eczacı, ateşe dayanıklı malzeme üretimi,çelik üretimi, antifriz yapımı esas kullanım alanlarını oluşturmaktadır, bununla birlikte, imal maliyetinin yüksek olması ve kullanımının ileri bir teknolojiyi gerektirmesi nedeniyle bor bileşiklerinin eksik gelişmiş ülkelerdeki başvuru formu alanları sınırlıdır Bor, günümüzde önemli bir stratejik madde sayılmaktadır 19511952 arasında ABD Savunma Bakanlığı “Bor hidrür yakıtları programını onaylamış ve 1955 ’te 5 tongün imal kapasiteli iki bor yakıtı fabrikasının yapımına başlanmıştır Fabrikalar çalışmaya başladıktan sonradan 1962de jet topa tutma uçakları için üretilen yakıtların maliyetlerinin fazla yüksek olması nedeniyle üretim durdurulmuştur
Füzelerin gelişmesiyle birlikte bunlar için en uygun yakıtlardan olan organobor bileşikleri askeri açıdan büyük tartma kazanmıştır, böylece 1960 ’lı yıllardan bu yanlamasına bor yakıtları konusundaki bütün araştırma ve çalışmalar askeri açıdan kuytu tutulmaktadır
Kaynakça:
http:wwwnntcomtrborborkullanimalanlariphp
wwwboraksgentrbornedirkullanimalanlarilkdt56html