Borsa Sermaye Payı caiz midir?
Borsa caiz midir?
Soru
Borsa caiz midir?
Yanıt
Değerli kardeşimiz;
İktisadi ilişkilerin yoğunlaşıp sermaye piyasasının tartı kazandığı günümüzde hisse senetleri, anapara piyasasının en kayda değer aracı haline gelmiş ve bir ortaklık belgesi olarak yok de bağımsız bir mal olarak alınıp satılmaya başlanmıştır
Bu manada günümüzde borsanın temelini yaratıcı hisse senedi alımsatımına iki bambaşka yönden görmek gerekiyor:
1Üretim edilmesi, ticarî hizmeti caiz olan bir konu ile meşgul yer alan bir şirketin hisse senedini alarak ona ortak olmak Kuşkusuz bu tasarruf caizdir Bölge, şirketin malvarlığına hissesi nispetinde iki taraflı olur, kâr ve zararına katılır, dilediği süre da hissesini başkasına satabilir (Piyasada bu tip holdinglerin sayısı da epeyce fazladır)
2 Ait olduğu iktisadî değerden egemen değer kazanıp kaybeden bir hisse senedini eldeki parayı değer biçmek, değerini korumak, iniş çıkışları gözeterek para galip gelmek maksadıyla alıp satmak ama, borsadaki alışverişler daha fazla bu ikinci maksada yöneliktir Bu manada borsaya yerleştirmek tamamen değilse de biraz kumara, piyangoya benziyor Hakiki değerin üzerinde ve dıştan kâğıtların pahalanıp ucuzlamasına sebep oluyor Ekonomiye ve üretime kayda değer bir katkısı olmaksızın paralar kazanılıyor ve kaybediliyor İşte bu bakımdan borsada soruda geçen ifadesiyle oynamayıher yönüyle makbul bir ticaret olarak değerlendirmek fazla zorlama (Hayrettin Karaman, Günlük Hayatımızda Helaller ve Haramlar, s 265, İst 1999)
İslam Konferansı Teşkilatına bağlı İslam Fıkıh Akademisinin girişimiyle 1988 yılında Rabatta toplanan Borsa Seminerinin sonuç bildirisinde ve adı geçen akademinin 1992 yılında Ciddede yapılan VII Dönem Toplantısında hisse senetlerinin kar ve zarara iştirak etmesi sebebiyle kural olarak helal olduğu, lakin şeri hükmünün bunu çıkaran şirketin ticari operasyon ve amaçlarının yasal oluşuyla yakından ilgili bulunduğu belirtilmiştir
Şirketin faiz, içki imali ve ticareti, karaborsacılık, aldanma, yalan ve hile gibi dinen haram vasıtalarla gelir sağlaması halinde hisse senetlerini alıp satmanın ve bundan kazanç elde etmenin haram ve günaha iştirak etmek olduğundan caiz olmayacağı bildirilmiştir
Burada şunu da ifade edelim ki, faaliyet alanı haram işlemler yapma, dinen yasak hizmet ve mülk üretiminde bulunma olmamakla beraber, bazı haram işlemlere taraf olması nedeniyle şirketin karına haram kazanç karışmış olması hallerinde ise, pay sahiplerinin bu miktarı az daha hesaplayıp kendisinin hayır ve hasenat niyeti ile olmaksızın ve toplum hakkı olduğu inancı ile hayır yolunda harcaması öğüt edilmiştir
Evet çağımızın getirdiği fıkhî problemlerden olan borsa ve hisse senetleri hakkında bir kısım çağdaş din âlimleri caiz değil derken, yetişkinlik ise caiz olduğu yönünde görünüm birliği yapmışlardır Oysa hisse senedi alınacak olan şirketin yukarıda da ifade ettiğimiz gibi İslamın haram kıldığı içki ya da domuz eti gibi mamullerin imalatını ya da satımını yapmaması gerekiyor
İMKB de sermaye payı alıp satmanın islami kurallara uygun olup olmadığını, şu konulara yerinde olup olmadığına bakarak kararı vereceğiz:
1 Doğrudan faiz muamelesi yapan şirketlerin hisse senetlerini almak ittifakla haramdır Bankalar, bankerlik ve tefecilik kuruluşları gibi
2 Şer'an mütekavvim yani alınıp satılması helal sayılmayan şeylerin imal ve alımsatımıyla uğraşan şirketlerin hisse senedini olmak da aynıdır; şarap, bira vb şeyler üreten kuruluşlar gibi
3 Mütekavvim, yani alınıp satılması helal olan mülk üretmekle beraber, bana kalırsa müşterek olunan o malı faizli muamelerlerle satan ve faiz nedeniyle elde ettiği kârı diğerine karışan ve toplam kârının yarısı ve daha fazlası olan şirketlere hisse senediyle iki taraflı olmak da haramdır
4 Ortak olunan şey helal bir imal olmakla beraber şirketi elinde bulunduran müslümanlar diğer haram işlerle de uğraşıyorlarsa, onlardan sermaye payı olmak suretiyle onları desteklemek günahda yardımlaşmaanlamı taşır Halbuki bu Kur an'ı Kerim'de yasaklanmıştır,
5 Yahudi ve Hıristiyanların etken olduğu şirketlerden sermaye payı edinmek, başka hiç bir mahzur yoksa en azından mekruhtur Fıkıh kitaplarımıza bakıldığında; komünist, mason ve ateistlerin hakimiyetinde yer alan şirketlerden sermaye payı almak caiz değildir gibi bir netice çıkarılabilir
6 Satın alman hissenin fabrikanın tümüne nisbeti yani kaçta kaçından ibaret olduğunu bilmek lazımdır
7 Mülk olması gerekir Sermayesi olmayan vücuhkredi şirketi gibi, bir müesesenin hisselerini satın almak caiz değildir
8 Fiilen helâl olan fakat İslâm'a uygun olarak çalıştırılmayan bir fabrikanın hisse senetlerine sahip olan birisinden alacağını alabilmek için, bu kişinin hisse senetlerini elde etmek caizdir Şu var ki, bu hisseleri bir lahza evvel elden çıkarıp satış gerekir Ve bu vesileyle hissesine bir kâr düşerse onu amme maslahatına veya fakirlere vermesi gerekir
9 İdaresine müslümanların başat olduğu, haramla iştigal etmeyen, daha saydam olup satıma konu olan şirket varlığını dolayısı ile satılan senede düşen hisseyi açık açık gösteren, senetleri isme muharrer olup, ortaklıktan vazgeçmek isteyenlere bu imkânı karşılayan şirketlerin hisse senetlerini elde etmek ittifakla caizdir Ve bu Müslüman işadamları, İslâmî teşebbüsler ve helal anapara için son derece manâlı bir konudur Çünkü, sinyâl ettiğimiz gibi, hisse senetleri, İslâm'a göre en büyük haramlardan olan faizin şu andaki en manâlı alternatifi, işletme ve yatırım sermayesi temini için en idrak etme yoldur Müslümanlar bunu haram unsurlardan uzaklaştırarak uygulayabilseler, helal temellere yerleşik, millete hizmeti ibadet bilen koskocoman işletmelerin doğmasına ve faizin belinin kırılmasına sebep olabilirler
Kaynaklar:
Halil Gönenç, Günümüz Meselelerine Fetvalar, 1 Deri, s 382383
Dr Faruk Beşer, Fetvalar, Nil Yayınları, İzmir, 1991, s 7879
Selam ve dua ile
Sorularla İslamiyet *
Borsa caiz midir?
Soru
Borsa caiz midir?
Yanıt
Değerli kardeşimiz;
İktisadi ilişkilerin yoğunlaşıp sermaye piyasasının tartı kazandığı günümüzde hisse senetleri, anapara piyasasının en kayda değer aracı haline gelmiş ve bir ortaklık belgesi olarak yok de bağımsız bir mal olarak alınıp satılmaya başlanmıştır
Bu manada günümüzde borsanın temelini yaratıcı hisse senedi alımsatımına iki bambaşka yönden görmek gerekiyor:
1Üretim edilmesi, ticarî hizmeti caiz olan bir konu ile meşgul yer alan bir şirketin hisse senedini alarak ona ortak olmak Kuşkusuz bu tasarruf caizdir Bölge, şirketin malvarlığına hissesi nispetinde iki taraflı olur, kâr ve zararına katılır, dilediği süre da hissesini başkasına satabilir (Piyasada bu tip holdinglerin sayısı da epeyce fazladır)
2 Ait olduğu iktisadî değerden egemen değer kazanıp kaybeden bir hisse senedini eldeki parayı değer biçmek, değerini korumak, iniş çıkışları gözeterek para galip gelmek maksadıyla alıp satmak ama, borsadaki alışverişler daha fazla bu ikinci maksada yöneliktir Bu manada borsaya yerleştirmek tamamen değilse de biraz kumara, piyangoya benziyor Hakiki değerin üzerinde ve dıştan kâğıtların pahalanıp ucuzlamasına sebep oluyor Ekonomiye ve üretime kayda değer bir katkısı olmaksızın paralar kazanılıyor ve kaybediliyor İşte bu bakımdan borsada soruda geçen ifadesiyle oynamayıher yönüyle makbul bir ticaret olarak değerlendirmek fazla zorlama (Hayrettin Karaman, Günlük Hayatımızda Helaller ve Haramlar, s 265, İst 1999)
İslam Konferansı Teşkilatına bağlı İslam Fıkıh Akademisinin girişimiyle 1988 yılında Rabatta toplanan Borsa Seminerinin sonuç bildirisinde ve adı geçen akademinin 1992 yılında Ciddede yapılan VII Dönem Toplantısında hisse senetlerinin kar ve zarara iştirak etmesi sebebiyle kural olarak helal olduğu, lakin şeri hükmünün bunu çıkaran şirketin ticari operasyon ve amaçlarının yasal oluşuyla yakından ilgili bulunduğu belirtilmiştir
Şirketin faiz, içki imali ve ticareti, karaborsacılık, aldanma, yalan ve hile gibi dinen haram vasıtalarla gelir sağlaması halinde hisse senetlerini alıp satmanın ve bundan kazanç elde etmenin haram ve günaha iştirak etmek olduğundan caiz olmayacağı bildirilmiştir
Burada şunu da ifade edelim ki, faaliyet alanı haram işlemler yapma, dinen yasak hizmet ve mülk üretiminde bulunma olmamakla beraber, bazı haram işlemlere taraf olması nedeniyle şirketin karına haram kazanç karışmış olması hallerinde ise, pay sahiplerinin bu miktarı az daha hesaplayıp kendisinin hayır ve hasenat niyeti ile olmaksızın ve toplum hakkı olduğu inancı ile hayır yolunda harcaması öğüt edilmiştir
Evet çağımızın getirdiği fıkhî problemlerden olan borsa ve hisse senetleri hakkında bir kısım çağdaş din âlimleri caiz değil derken, yetişkinlik ise caiz olduğu yönünde görünüm birliği yapmışlardır Oysa hisse senedi alınacak olan şirketin yukarıda da ifade ettiğimiz gibi İslamın haram kıldığı içki ya da domuz eti gibi mamullerin imalatını ya da satımını yapmaması gerekiyor
İMKB de sermaye payı alıp satmanın islami kurallara uygun olup olmadığını, şu konulara yerinde olup olmadığına bakarak kararı vereceğiz:
1 Doğrudan faiz muamelesi yapan şirketlerin hisse senetlerini almak ittifakla haramdır Bankalar, bankerlik ve tefecilik kuruluşları gibi
2 Şer'an mütekavvim yani alınıp satılması helal sayılmayan şeylerin imal ve alımsatımıyla uğraşan şirketlerin hisse senedini olmak da aynıdır; şarap, bira vb şeyler üreten kuruluşlar gibi
3 Mütekavvim, yani alınıp satılması helal olan mülk üretmekle beraber, bana kalırsa müşterek olunan o malı faizli muamelerlerle satan ve faiz nedeniyle elde ettiği kârı diğerine karışan ve toplam kârının yarısı ve daha fazlası olan şirketlere hisse senediyle iki taraflı olmak da haramdır
4 Ortak olunan şey helal bir imal olmakla beraber şirketi elinde bulunduran müslümanlar diğer haram işlerle de uğraşıyorlarsa, onlardan sermaye payı olmak suretiyle onları desteklemek günahda yardımlaşmaanlamı taşır Halbuki bu Kur an'ı Kerim'de yasaklanmıştır,
5 Yahudi ve Hıristiyanların etken olduğu şirketlerden sermaye payı edinmek, başka hiç bir mahzur yoksa en azından mekruhtur Fıkıh kitaplarımıza bakıldığında; komünist, mason ve ateistlerin hakimiyetinde yer alan şirketlerden sermaye payı almak caiz değildir gibi bir netice çıkarılabilir
6 Satın alman hissenin fabrikanın tümüne nisbeti yani kaçta kaçından ibaret olduğunu bilmek lazımdır
7 Mülk olması gerekir Sermayesi olmayan vücuhkredi şirketi gibi, bir müesesenin hisselerini satın almak caiz değildir
8 Fiilen helâl olan fakat İslâm'a uygun olarak çalıştırılmayan bir fabrikanın hisse senetlerine sahip olan birisinden alacağını alabilmek için, bu kişinin hisse senetlerini elde etmek caizdir Şu var ki, bu hisseleri bir lahza evvel elden çıkarıp satış gerekir Ve bu vesileyle hissesine bir kâr düşerse onu amme maslahatına veya fakirlere vermesi gerekir
9 İdaresine müslümanların başat olduğu, haramla iştigal etmeyen, daha saydam olup satıma konu olan şirket varlığını dolayısı ile satılan senede düşen hisseyi açık açık gösteren, senetleri isme muharrer olup, ortaklıktan vazgeçmek isteyenlere bu imkânı karşılayan şirketlerin hisse senetlerini elde etmek ittifakla caizdir Ve bu Müslüman işadamları, İslâmî teşebbüsler ve helal anapara için son derece manâlı bir konudur Çünkü, sinyâl ettiğimiz gibi, hisse senetleri, İslâm'a göre en büyük haramlardan olan faizin şu andaki en manâlı alternatifi, işletme ve yatırım sermayesi temini için en idrak etme yoldur Müslümanlar bunu haram unsurlardan uzaklaştırarak uygulayabilseler, helal temellere yerleşik, millete hizmeti ibadet bilen koskocoman işletmelerin doğmasına ve faizin belinin kırılmasına sebep olabilirler
Kaynaklar:
Halil Gönenç, Günümüz Meselelerine Fetvalar, 1 Deri, s 382383
Dr Faruk Beşer, Fetvalar, Nil Yayınları, İzmir, 1991, s 7879
Selam ve dua ile
Sorularla İslamiyet *