Borsa Hisse senedi caiz midir?
Borsa caiz midir?
Soru
Borsa caiz midir?
Cevap
Değerli kardeşimiz;
İktisadi ilişkilerin yoğunlaşıp sermaye piyasasının onem kazandığı gunumuzde hisse senetleri, sermaye piyasasının en onemli aracı haline gelmiş ve bir ortaklık belgesi olarak değil de bağımsız bir mal olarak alınıp satılmaya başlanmıştır
Bu manada gunumuzde borsanın temelini oluşturan hisse senedi alımsatımına iki farklı yonden bakmak gerekiyor:
1İmal edilmesi, ticari hizmeti caiz olan bir konu ile meşgul bulunan bir şirketin hisse senedini alarak ona ortak olmak Şuphesiz bu tasarruf caizdir Alan, şirketin malvarlığına hissesi nispetinde ortak olur, kar ve zararına katılır, dilediği zaman da hissesini başkasına satabilir (Piyasada bu tip holdinglerin sayısı da oldukca fazladır)
2 Ait olduğu iktisadi değerden bağımsız değer kazanıp kaybeden bir hisse senedini eldeki parayı değerlendirmek, değerini korumak, iniş cıkışları gozeterek para kazanmak maksadıyla alıp satmak ki, borsadaki alışverişler daha cok bu ikinci maksada yoneliktir Bu manada borsaya yatırım yapmak tam olarak değilse de biraz kumara, piyangoya benziyor Gercek değerin ustunde ve dışında kağıtların pahalanıp ucuzlamasına sebep oluyor Ekonomiye ve uretime onemli bir katkısı olmaksızın paralar kazanılıyor ve kaybediliyor İşte bu bakımdan borsada soruda gecen ifadesiyle oynamayıher yonuyle makbul bir ticaret olarak değerlendirmek cok zor (Hayrettin Karaman, Gunluk Hayatımızda Helaller ve Haramlar, s 265, İst 1999)
İslam Konferansı Teşkilatına bağlı İslam Fıkıh Akademisinin girişimiyle 1988 yılında Rabatta toplanan Borsa Seminerinin sonuc bildirisinde ve adı gecen akademinin 1992 yılında Ciddede yapılan VII Donem Toplantısında hisse senetlerinin kar ve zarara iştirak etmesi sebebiyle kural olarak helal olduğu, fakat şeri hukmunun bunu cıkaran şirketin ticari işlem ve amaclarının meşru oluşuyla yakından ilgili bulunduğu belirtilmiştir
Şirketin faiz, icki imali ve ticareti, karaborsacılık, hile, yalan ve aldatma gibi dinen haram vasıtalarla kazanc sağlaması halinde hisse senetlerini alıp satmanın ve bundan gelir elde etmenin haram ve gunaha iştirak etmek olduğundan caiz olmayacağı bildirilmiştir
Burada şunu da ifade edelim ki, faaliyet alanı haram işlemler yapma, dinen yasak hizmet ve mal uretiminde bulunma olmamakla beraber, bazı haram işlemlere taraf olması sebebiyle şirketin karına haram kazanc karışmış olması hallerinde ise, pay sahiplerinin bu miktarı yaklaşık olarak hesaplayıp kendisinin hayır ve hasenat niyeti ile olmaksızın ve toplum hakkı olduğu inancı ile hayır yolunda harcaması tavsiye edilmiştir
Evet cağımızın getirdiği fıkhi problemlerden olan borsa ve hisse senetleri hakkında bir kısım cağdaş din alimleri caiz değil derken, coğunluk ise caiz olduğu yonunde goruş birliği yapmışlardır Ancak hisse senedi alınacak olan şirketin yukarıda da ifade ettiğimiz gibi İslamın haram kıldığı icki veya domuz eti gibi mamullerin imalatını veya satımını yapmaması gerekiyor
İMKB de hisse senedi alıp satmanın islami kurallara uygun olup olmadığını, şu konulara uygun olup olmadığına bakarak kararı vereceğiz:
1 Doğrudan faiz muamelesi yapan şirketlerin hisse senetlerini almak ittifakla haramdır Bankalar, bankerlik ve tefecilik kuruluşları gibi
2 Şer'an mutekavvim yani alınıp satılması helal sayılmayan şeylerin uretim ve alımsatımıyla uğraşan şirketlerin hisse senedini almak da aynıdır; şarap, bira vb şeyler ureten kuruluşlar gibi
3 Mutekavvim, yani alınıp satılması helal olan mal uretmekle beraber, bizzat ortak olunan o malı faizli muamelerlerle satan ve faiz sebebiyle elde ettiği karı diğerine karışan ve toplam karının yarısı ve daha fazlası olan şirketlere hisse senediyle ortak olmak da haramdır
4 Ortak olunan şey helal bir uretim olmakla beraber şirketi elinde bulunduran muslumanlar başka haram işlerle de uğraşıyorlarsa, onlardan hisse senedi almak suretiyle onları desteklemek gunahda yardımlaşmaanlamı taşır Halbuki bu Kur an'ı Kerim'de yasaklanmıştır,
5 Yahudi ve Hıristiyanların hakim olduğu şirketlerden hisse senedi almak, başka hic bir mahzur yoksa en azından mekruhtur Fıkıh kitaplarımıza bakıldığında; komunist, mason ve ateistlerin hakimiyetinde bulunan şirketlerden hisse senedi almak caiz değildir gibi bir sonuc cıkarılabilir
6 Satın alman hissenin fabrikanın tumune nisbeti yani kacta kacından ibaret olduğunu bilmek lazımdır
7 Mal olması gerekir Sermayesi olmayan vucuhkredi şirketi gibi, bir muesesenin hisselerini satın almak caiz değildir
8 Aslında helal olan fakat İslam'a uygun olarak calıştırılmayan bir fabrikanın hisse senetlerine sahip olan birisinden alacağını alabilmek icin, bu kişinin hisse senetlerini almak caizdir Şu var ki, bu hisseleri bir an evvel elden cıkarıp satmak gerekir Ve bu arada hissesine bir kar duşerse onu amme maslahatına veya fakirlere vermesi gerekir
9 İdaresine muslumanların hakim olduğu, haramla iştigal etmeyen, daha şeffaf olup satıma konu olan şirket varlığını dolayısı ile satılan senede duşen hisseyi acıkca bildiren, senetleri isme muharrer olup, ortaklıktan vazgecmek isteyenlere bu imkanı sağlayan şirketlerin hisse senetlerini almak ittifakla caizdir Ve bu Musluman işadamları, İslami teşebbusler ve helal sermaye icin son derece onemli bir konudur Cunku, işaret ettiğimiz gibi, hisse senetleri, İslam'a gore en buyuk haramlardan olan faizin şu andaki en onemli alternatifi, işletme ve yatırım sermayesi temini icin en kestirme yoldur Muslumanlar bunu haram unsurlardan uzaklaştırarak uygulayabilseler, helal temellere oturmuş, millete hizmeti ibadet bilen cok buyuk işletmelerin doğmasına ve faizin belinin kırılmasına sebep olabilirler
Kaynaklar:
Halil Gonenc, Gunumuz Meselelerine Fetvalar, 1 Cilt, s 382383
Dr Faruk Beşer, Fetvalar, Nil Yayınları, İzmir, 1991, s 7879
Selam ve dua ile
Sorularla İslamiyet
Borsa caiz midir?
Soru
Borsa caiz midir?
Cevap
Değerli kardeşimiz;
İktisadi ilişkilerin yoğunlaşıp sermaye piyasasının onem kazandığı gunumuzde hisse senetleri, sermaye piyasasının en onemli aracı haline gelmiş ve bir ortaklık belgesi olarak değil de bağımsız bir mal olarak alınıp satılmaya başlanmıştır
Bu manada gunumuzde borsanın temelini oluşturan hisse senedi alımsatımına iki farklı yonden bakmak gerekiyor:
1İmal edilmesi, ticari hizmeti caiz olan bir konu ile meşgul bulunan bir şirketin hisse senedini alarak ona ortak olmak Şuphesiz bu tasarruf caizdir Alan, şirketin malvarlığına hissesi nispetinde ortak olur, kar ve zararına katılır, dilediği zaman da hissesini başkasına satabilir (Piyasada bu tip holdinglerin sayısı da oldukca fazladır)
2 Ait olduğu iktisadi değerden bağımsız değer kazanıp kaybeden bir hisse senedini eldeki parayı değerlendirmek, değerini korumak, iniş cıkışları gozeterek para kazanmak maksadıyla alıp satmak ki, borsadaki alışverişler daha cok bu ikinci maksada yoneliktir Bu manada borsaya yatırım yapmak tam olarak değilse de biraz kumara, piyangoya benziyor Gercek değerin ustunde ve dışında kağıtların pahalanıp ucuzlamasına sebep oluyor Ekonomiye ve uretime onemli bir katkısı olmaksızın paralar kazanılıyor ve kaybediliyor İşte bu bakımdan borsada soruda gecen ifadesiyle oynamayıher yonuyle makbul bir ticaret olarak değerlendirmek cok zor (Hayrettin Karaman, Gunluk Hayatımızda Helaller ve Haramlar, s 265, İst 1999)
İslam Konferansı Teşkilatına bağlı İslam Fıkıh Akademisinin girişimiyle 1988 yılında Rabatta toplanan Borsa Seminerinin sonuc bildirisinde ve adı gecen akademinin 1992 yılında Ciddede yapılan VII Donem Toplantısında hisse senetlerinin kar ve zarara iştirak etmesi sebebiyle kural olarak helal olduğu, fakat şeri hukmunun bunu cıkaran şirketin ticari işlem ve amaclarının meşru oluşuyla yakından ilgili bulunduğu belirtilmiştir
Şirketin faiz, icki imali ve ticareti, karaborsacılık, hile, yalan ve aldatma gibi dinen haram vasıtalarla kazanc sağlaması halinde hisse senetlerini alıp satmanın ve bundan gelir elde etmenin haram ve gunaha iştirak etmek olduğundan caiz olmayacağı bildirilmiştir
Burada şunu da ifade edelim ki, faaliyet alanı haram işlemler yapma, dinen yasak hizmet ve mal uretiminde bulunma olmamakla beraber, bazı haram işlemlere taraf olması sebebiyle şirketin karına haram kazanc karışmış olması hallerinde ise, pay sahiplerinin bu miktarı yaklaşık olarak hesaplayıp kendisinin hayır ve hasenat niyeti ile olmaksızın ve toplum hakkı olduğu inancı ile hayır yolunda harcaması tavsiye edilmiştir
Evet cağımızın getirdiği fıkhi problemlerden olan borsa ve hisse senetleri hakkında bir kısım cağdaş din alimleri caiz değil derken, coğunluk ise caiz olduğu yonunde goruş birliği yapmışlardır Ancak hisse senedi alınacak olan şirketin yukarıda da ifade ettiğimiz gibi İslamın haram kıldığı icki veya domuz eti gibi mamullerin imalatını veya satımını yapmaması gerekiyor
İMKB de hisse senedi alıp satmanın islami kurallara uygun olup olmadığını, şu konulara uygun olup olmadığına bakarak kararı vereceğiz:
1 Doğrudan faiz muamelesi yapan şirketlerin hisse senetlerini almak ittifakla haramdır Bankalar, bankerlik ve tefecilik kuruluşları gibi
2 Şer'an mutekavvim yani alınıp satılması helal sayılmayan şeylerin uretim ve alımsatımıyla uğraşan şirketlerin hisse senedini almak da aynıdır; şarap, bira vb şeyler ureten kuruluşlar gibi
3 Mutekavvim, yani alınıp satılması helal olan mal uretmekle beraber, bizzat ortak olunan o malı faizli muamelerlerle satan ve faiz sebebiyle elde ettiği karı diğerine karışan ve toplam karının yarısı ve daha fazlası olan şirketlere hisse senediyle ortak olmak da haramdır
4 Ortak olunan şey helal bir uretim olmakla beraber şirketi elinde bulunduran muslumanlar başka haram işlerle de uğraşıyorlarsa, onlardan hisse senedi almak suretiyle onları desteklemek gunahda yardımlaşmaanlamı taşır Halbuki bu Kur an'ı Kerim'de yasaklanmıştır,
5 Yahudi ve Hıristiyanların hakim olduğu şirketlerden hisse senedi almak, başka hic bir mahzur yoksa en azından mekruhtur Fıkıh kitaplarımıza bakıldığında; komunist, mason ve ateistlerin hakimiyetinde bulunan şirketlerden hisse senedi almak caiz değildir gibi bir sonuc cıkarılabilir
6 Satın alman hissenin fabrikanın tumune nisbeti yani kacta kacından ibaret olduğunu bilmek lazımdır
7 Mal olması gerekir Sermayesi olmayan vucuhkredi şirketi gibi, bir muesesenin hisselerini satın almak caiz değildir
8 Aslında helal olan fakat İslam'a uygun olarak calıştırılmayan bir fabrikanın hisse senetlerine sahip olan birisinden alacağını alabilmek icin, bu kişinin hisse senetlerini almak caizdir Şu var ki, bu hisseleri bir an evvel elden cıkarıp satmak gerekir Ve bu arada hissesine bir kar duşerse onu amme maslahatına veya fakirlere vermesi gerekir
9 İdaresine muslumanların hakim olduğu, haramla iştigal etmeyen, daha şeffaf olup satıma konu olan şirket varlığını dolayısı ile satılan senede duşen hisseyi acıkca bildiren, senetleri isme muharrer olup, ortaklıktan vazgecmek isteyenlere bu imkanı sağlayan şirketlerin hisse senetlerini almak ittifakla caizdir Ve bu Musluman işadamları, İslami teşebbusler ve helal sermaye icin son derece onemli bir konudur Cunku, işaret ettiğimiz gibi, hisse senetleri, İslam'a gore en buyuk haramlardan olan faizin şu andaki en onemli alternatifi, işletme ve yatırım sermayesi temini icin en kestirme yoldur Muslumanlar bunu haram unsurlardan uzaklaştırarak uygulayabilseler, helal temellere oturmuş, millete hizmeti ibadet bilen cok buyuk işletmelerin doğmasına ve faizin belinin kırılmasına sebep olabilirler
Kaynaklar:
Halil Gonenc, Gunumuz Meselelerine Fetvalar, 1 Cilt, s 382383
Dr Faruk Beşer, Fetvalar, Nil Yayınları, İzmir, 1991, s 7879
Selam ve dua ile
Sorularla İslamiyet