Bronş Astmasında Hastalığı Ortaya Çıkaran İlaçlar, Kimyasal Katkı Maddeleri ve Yiyece

Bronş Astmasında Hastalığı Ortaya Çıkaran İlaçlar, Kimyasal Katkı Maddesi Maddeleri ve Yiyece bronş hassasiyeti aspirin temizlik maddesi İlaçlar ve bir takım kimyasal maddelerle, yiyeceklerin hazırlanması ve saklanmasında kullanılan katkı maddesi maddelerinin astma nöbetlerini ortaya çıkardığı uzun yıllardan beri bilinmektedir SON ZAMANLARDA FAZLA SA YIDA YENİ İLACIN KULLANIMA GİRMESİ DOKTORLARI ASTMALI HASTALARIN TEDAVİSİNDE ÖZENLI OLMAYA ZORLAMAKTADIR Bu yazıda, sık kullanılan değişik ilaçlarla, yiyeceklerin hazırlanması ve saklanmasında kullanılan katkı maddelerinin astma krizlerinin ortaya çıkması veya süreğen ışık halkası gelmesindeki rolleri açıklanacaktır İlaca Yan Astma İlaca emrindeki ASTMA değişik ilaçlarla meydana gelmektedir Hastalarda nefes daralması esas semptom olmakla beraber, kimsesiz öksürük de görülebilmektedir Öbür hap gruplarının etkileri altında özetlenmiştir A Kan Basıncı ve Yürek İlaçları 1 Betablokerler Betablokerler anjina pektoris, hipertansiyon ve migren (yarım baş ağrısı) tedavisinde çoğu kez kullanılmaktadır Sık kullanılan betabloker ilaçların ayrıca madde keza de Türkiye'deki mahsul isimleri altında sıralanmıştır a doğrudan doğruya yürek üstüne etkin olanlar prolol (Beloc, Lopresor, Metolol) Atenol (Tensinor) Acebutolol (Prent) b Seçici olmayan yani keza yürek, hem de akciğer üstüne etkin olanlar Propranolol (Dideral, Proderal) Nadolol (Betadol) Pindolol (Visken, Pindolin, Noselektin) Oxprenolol (Trasicor) c lntrensek sempatomimetik aktivitesi olanlar Pindolol (Noselektin, Pindolin, Visken) Acebutolol (Prent) id d Ayrıca alfa hemde betabloker hap Labetolol (Trandate) Betablokerler adi kişilerde benzi atmış darlığına yol açmazlar Bu etkinin doza bağımlı olmadığı belirtilmektedir Ara Sıra ölümcül de olabilen soluk darlığı genellikle hava yollarında hassasiyeti olanlarda görülmektedir;' Solgun darlığı krizleri evvelden astma öyküsü olmayan hastalarda görülebilirse de ailede genellikle alerji veya astma öyküsü mevcuttur Bu hastalarda sonradan kolin provakosyon testine olumlu yanıt alınır Beta blokaj böylece altta yatan hava yolu hassasiyetini ortaya çıkarır Betabloker ilaçlardan kardioselektif ve intrensek sempatomimetik aktiviteye sahip olanların düşük dozlarda kullanılmasının, hava yolu hassasiyeti olanlarda daha eksik soluk darlığına yol açtığı belirtilmektedir Lakin fazla derecede hava yolu hassasiyeti olanlarda veya yüksek dozlarda kullanıldığında bu ilaçlar da bitik darlığına niçin olabilir Tedavide inhalasyon tarzında antikolinerjik ilaçlar etkilidir (Atrovent gibi) Beta agonistlerin ise tedavi edici yönü yoktur (rahatlatıcı ilaçlar) 2 Anjiotensin Konverting Enzim İnhibitörleri (AKEİ) Hipertansiyon veya kalp yetmezliği tedavisinde son zamanlarda sık sık kullanılan AKEİ olarak Türkiye'de ilk olarak piyasaya çıkan ilaçlar captopril (kapril, kaptoril, lopril), enalapril (enapril, konveril, renitec, vasolopril)'dir AKEİ'ne emrindeki öksürük sık görülür Yapılan bir çalışmada captopril ile %14'den %25'e değin çıkan oranlarda öksürük bildirilmiştir Yapılan çalışmalar ile altta yatan hava yolu hassasiyetinin öksürük gelişmesine sebep olduğu belirtilmektedir Ayrıca AKEİ'nin kullanılması sırasında da hava yolu hassasiyeti gelişmekte ya da ağırlaşmaktadır Hastalar kesintisiz ve bazen epeyce rahatsız edici kuru bir öksürükten yakınırlar Öksürük, ilacın başlanmasından itibaren birkaç gün içinde ya da bir yıla değin geçen bir süre içinde başlayabilmektedir Tedavide ilacın kesilmesi gerekmektedir Değişik araştırmalarda öksürüğün Sulindac, Steroid ve Kromolin ile yatıştığı bildirilmiştir Son zamanlarda piyasada İnhibare, Silazapil, Coversyl (perindopril) gibi geliştirilmiş yeni ürünlerin nadir olarak öksürük yaptığı belirtilmekteyse de yine de bu ilaçların aynı gruptan olduğu unutulmamalıdır B Göz İlaçları: Göz hastalıklarının tedavisinde kullanılan bir takım ilaçların akciğerlerde alt etkilere yol açtığı bilinmektedir En iyi aşina ast etkiler astma krizlerinin şiddetlenmesi ve duyarlı kişilerde soluk darlığına neden olmasıdır Yan etkilerin birçok gl6kom (karasu) tedavisi esnasında kullanılan göz damlaları sonucu meydana gelmektedir Bu ilaçların %8090'ı 12 dakika içinde gözden atılmakla beraber, vücutta emrindeki etkilere niçin olabilecek tatmin edici miktardaki hap, göz yaşı kanalları ve bütün içinden emilmektedir Glokom tedavisi için sık olarak kullanılan ilaçlar ve oluşturdukları etkiler şunlardır: 1 Betabloker ilaçlar Timolol maleate (Imol, Timoftal, Timoptic, Timosol) Timolol glokom tedavisinde en sık kullanılan ilaç grubunu oluşturmaktadır Selektif olmayan kuvvetli bir betabloker ilaçtır Hava yolu hassasiyeti olanlarda astma krizlerinin ortaya çıkması, ağırlaşması ve soluk darlığına niçin olmaktadır Yine yaşlılarda, astma, kronik bronşit, amfizem gibi akciğer hastalığı olanlarda soluk daralması sık olarak gelişmektedir Hastaların %510'unda şiddetli ast etkiler nedeniyle ilacın kesilmesi gerekebilmektedir Belirtiler dakikalar içinde gelişmekte yaklaşık 2 saatte en yüksek seviyeye çıkmaktadır Ilk dozdan sonra solunum durması gelişen hastalar rapor edildiği gibi astmalı hastalarda kriz tablosu da ortaya çıkabilmektedir Betaxolol (Betoptic) ve levobutonolol (betagan liqui filim) Glokom tedavisinde kullanılan iki yeni betabloker damla olup bunlardan betaxolol'un timolol ve levobutonolol'dan daha eksik olarak astmalı hastalarda benzi atmış daralmasına yol açtığı belirtilmektedir Tedavide inhalasyon (içe çekme) yolu ile kullanılan bronkodilatör ilaçlar (betaagonistler, antikolinerjikler) önerilmektedir Eğer bu ilaçların kullanılması kesinkes gerekiyorsa ilk doz hekim gözetiminde verilmeli, hastalar bu ilaçları kullandıkları vakit içinde yakından takip edilmelidir 2 Direkt etkin parasempatomimetik ilaçlar (asetükolin yarı) Glokom tedavisinde kullanılan doğrudan doğruya parasempatomimetik etkin ilaçlardan Pilokarpin (Pilokarsol, Pilosel) ve karbakol'un bitik daralmasına yol açtığı gösterilmiştir Kronik bronşitti hastalarda karbakol ile timolol'la olandan daha eksik şiddette bitik daralması da rapor edilmiştir Daha önceleri glokom tedavisinde kullanılan kolin, şimdilerde bu amaçla kullanılmamaktadır koline yan bitik daralması gayet iyi bilinmekte olup halen astma tanısında inhalasyon yolu ile verilerek deneme amacı ile kullanılmaktadır 3 Indirekt etkili parasempatomimetik ilaçlar (antikolinesteraz ilaçlar) Bu ilaçlardan glokom tedavisinde kullanılan ekotiyofat iyodürün hassas kişilerde benzi atmış daralması ve solgun durmasına yol açtığı belirtilmiştir Tekrar bu nesil ilaçlardan myasteni gravis tedavisinde kullanılan piridostigmin (Mestinon) ve neostigmin (Neostigmin, Prostigmin, Plantlgillin) ile de alıngan kişilerde soluk daralması beklenmelidir 4 Sempatomimetik amin ilaçlar Açık açısal glokom tedavisinde kullanılan dipivefrin hidroklorür (Propine solüsyon)'un astma krizini açığa çıkardığı bilinmektedir sonra açıklanacağı gibi ilacın terkibindeki koruyucu olarak kullanılan sodyum bisülfit'in bu durumdan sorumluluk sahibi olduğu bulunmuştur 5 Öteki ilaçlar Göz hastalıklarının tanısında kullanılan suda eriyen bir boya olan sodyomfloressein ile göz içi iltibaplarının tedavisinde kullanılan indozin göz damlalarının astma krizlerini ortaya çıkardığı ve solgun daralmasına yol açtığı belirtilmektedir Tekrar mevsimsel olarak alerjik konjunktivitlerin tedavisinde üstünkörü kullanılan kromolin sodyum damlalarının da fazla ender olarak alerjik reaksiyonla astma krizlerine yol açtığı hatırlanmalıdır C: İskelet kast gevşeticileri (nöromüsküler blokörler) Anesaaai sırasında iskelet kasının gevşemesi ve cerrahi işlemlerin kolaylaştırılması amacıyla kullanılır Bunlar; alkuronium, atrokurium (Tracrium), dtübokürar, vekuronium (Norcuron)'dur Anesaaai esnasında solgun darlığı aralıklı olarak görülür Bir çalışmada atrokurium kullanıldığında %01 oranında rapor edilmiştir Pankuronium'un (Pavulon) astmalı hastalarda seçilecek hap olduğu belirtilmişse de bu ilaç da bitik darlığına niçin olmaktadır Uzun etkin bir antikolinesteraz olan ekotiyofat iyodür kullanan hastalarda süksinil kolin (Lystenon) ile iskelet kast gevşetildiğinde uzun süreli bitik daralması ve benzi atmış durması rapor edilmiştir D Aspirin ve öteki antiromatizmal ve sancı kesiciler Tüm astmalı hastaların hastalığın derecesine kadar %4 ila 2S'inde aspirin ya da sanki ağrı kesicilere alınganlık mevcuttur Sinüzit ve burunda polip olan astmalılarda ise bu oran %3040'dır Aspirin benzeri (nonsteroid anti inflamatuar) ilaçlar son yıllarda ülkemizde oldukça sık kullanılmaktadır Bunlardan en sık kullanılan bir bölümünün madde ve mahsul isimleri aşağıdadır a İndozin (Bndol, Endomet, Endosetin, lndocidR, Romacid) b İbuprofen (Artril, Algifen, Brufen, Nmofen) c Naproksen (Apranax, Aprol, lnoprol, Naprosyn, Napren, Naproks) d Piroksikam (Feldoks, Oksikam, Piroksan, Felden ve Felden Flush) e Tenoksikam (Tilkotll) f Diklofenak sodyum (Yoltaren) g Fenilbutazon (Butazolidin, Artos, Alkazon) h Tolmetin (Tolectin) Aspirine bağlı bitik daralması genel olarak 30 ya da 40 yaşlarında kadınlarda daha sık olarak görülür Çocuklarda da rapor edilmektedir Ailesel yakınlıktan bahsedilmektedir Hastalarda astma görülmeden önce al1erjik nezle hali gelişmektedir Belirtiler genel olarak ilacın alınmasından dakikalar veya saatler içinde ortaya çıkar Bunlar; gözlerde sulanma ve kızamıa, borun akıntısı, yüzde kızarıklık ve bunları peşine düşüp takip eden soluk daralmasıdır Aspirin duyarlılığı olanlarda indomelazin taşıyan göz damlalarının kullanılması ile ciddi astma krizleri görülebilir Tedavide betaagonist spreyler, icabında ilavedoz steroid ve aıninotilin kullanılır Aspirin alımından önce kromolin sodyum verilmesi solgun darlığında kısmen azalına sağlayabilir Tavegyl türü anti histaminikler soluk daralması açık havada öteki yakınmaları kısmen veya tamamı yakın olarak önlemektedir Esas olan bu ilaçlardan kaçınmaktadır Eğer mutlaka kullanılması gerekiyorsa duyarsızlaştırma (desensitizasyon) yapılabilir Aspirin hassasiyeti olan hastaların az bir kısmında asetaminofen (Minoset, Paranox, Terınalgine, Parol, Vermidon vb), hidrokortizon ve asetillenmemiş salisilatlara (Entersal, Tifenso, Analsedin) karşısında hassaslık rapor edilmiştir E İlaçlar röntgen incelemeleri (kontrast ilaçlar) Radyolojik tetkiklerde kullanılan dağıtılmış ilaçlara yan (kontrast ilaçlar) emrindeki etkiler önceden beri bilinmektedir 14000 incelemenin birinde şiddetli yan etkiler meydana gelmekte, bunların da %12'sini soluk daralması oluşturmaktadır Garip olarak bu hastaların çoğunda alerji öyküsü olsun veya olmasın, özel aletlerle saptanabilen bir hava yolu daralması gelişmektedir İlacın verilmesinden sonradan ilk 45 dakika içinde hava yollarında daralma oluşmakta, 30 dakika içinde normale dönmektedir Kayda Değer belirtiler ise çoğunlukla evvelden alerji öyküsü olanlarda görülmektedir Daha önce ilaç verilmeyenlerde görülebileceği gibi, tekrarlayan incelemelerde bitmiş oluşmayabilir Soluk daralmasından ayrı olarak bu ilaçlarla yapılan incelemelerde öksürük de görülmektedir F İçe çekme (inhalasyon yolu) ile kullanılan ilaçlar Öksürük ile birlikte soluk darlığı, ölçülü dozda püskürtme karşılayan ilaçlarla nadir de olsa meydana gelebilmektedir Bu şart ilaçların içindeki çeşitli katkı maddesi maddelerine bağlanmaktadır GIDALAR VE KİMYASAL KATKI MADDELERİ bisülfit yüzyıllardan beri yiyeceklerin hazırlanması ve korunmasında kullanılmaktadır Bayağı kişilerde yüksek miktarlarda alınmasına rağmen aşikar bir alt etki meydana getirmediği için ABD dahil çoğu ülkede kullanımı serbesttir Sülfür dioksit veya sülfit taşıyan yiyecekler şunlardır: kurutulmuş ve paketlenmiş meyveler, meyve suları bira, şarap vs gibi mayalanma ürünü içecekler turşu ve salamuralar sucuk, hazır salatalar, patates cipsleri karides ve diğer deniz ürünleri işlemden geçmiş hazırlanmış yiyecekler Sülfür dioksit gazi ile sülfit iyonları hassas kişilerde hava yollarında daralmaya niçin olan kuvvetli faktörlerdir Sülfitler hap endüstrisinde de kullanılmaktadır Daha öncede belirtildiği gibi bir takım aerosol ilaçlar ile bulantı ve kusmalarda kullanılan metoklopramid (metpamid) ampulleri bileşiminde sülfit mevcuttur Bu ilaçlarla da bitik darlığı rapor edilmiştir çoğunlukla astmalı hastaların %5'inde astma ataklarının sülfitlerle ortaya çıktığı bildirilmektedir Tedavide bisülfit içeren yiyeceklerden sakınmak gerekmektedir bisülfit dışındaki öteki katkı maddeleri de astma krizlerine niçin olabilmektedir Tartrazin gıda ve meşrubatlara sarı renk vemrek için kullanılır Aspirin allerjisinin birlikte görüldüğü vakalarda astma krizini ortaya çıkarabilir Çin 10kantalarında tat verici olarak kullanılan soya ürünlerindeki katkı maddesi olan sodyum glutamad da sülfitler gibi solgun daralması yaptığından Çin Restoram Astmasıdenilen özel bir tablo oluşturmaktadır Tekrar suni besinleri daha cazip hale getirmek için kullanılan ve kırmızı renk veren amaranth, mavi renk veren indigotin ve öteki azo ya da azo olmayan boyalar ile de astına krizleri bildirilmiştir Doğal protein yapısındaki antijenik gıda maddelerinin de astına krizlerini ortaya çıkarması tekrar tekrar olasıdır Yer fıstığı, Hindistan cevizi, mısır, balık, yumurta, süt ve muzun ender olarak astma krizlerini uyardığı bilinmektedir SONUÇ Günümüzde fazla farklı alanlara yönlendirilmiş ilacın kullanımı, hava kirliliği, süratli yaşam koşulları nedeni ile hazır veya çabuk hazırlanabilir yiyeceklerin büyüyen şekilde tüketilmeye başlanması ve dağıtılmış kimyasal katkı maddeleri ile karşılaşmanın astma sıklığını arttıracağı açıktır Hastalara, krizleri ortaya çıkaran etkenlerden olası olduğu değin uzakta durmaları önerilmeli ve yeni bir hap başlanması halinde hastanın yakın takibi yapılmalıdır