Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, dün 2022-2023 Eğitim Öğretim Yılı Açılış Töreni'nde yaptığı konuşmada, "Bundan 20 yıl evvel misyona geldiğimizde ülkemizi üzerinde yükselteceğimiz dört sütunun birincisini eğitim, başkalarını de sıhhat, emniyet ve adalet olarak belirlemiştik. Kurallar ne olursa olsun eğitim konusundaki öncelliğimizden asla taviz vermedik. Her yıl, bütçeden en büyük hissesi eğitime tahsis ettik" dedi. Lakin sayılar Erdoğan’ı desteklemiyor. Ulusal Eğitim Bakanlığı (MEB), bütçeden aldığı hisseyle bakanlıklar içinde her vakit Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın gerisinden ikinci sırada geliyor. Bu yıl da ek bütçe yapılmadan evvel ayrılan 189 milyar lira ödenekle 774.9 lira hisse alan Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın gerisinden gelerek, bütçedeki hissesi yüzde 11 olarak gerçekleşecek.
‘Vergilerimizle beslenen eğitimin geleceği iç açıcı değil’
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Maliye Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Binhan Elif Yılmaz, devletin üstlendiği eğitim üzere hayati kamu hizmetlerini yerine getirirken bütçenin değerli olduğuna dikkat çekerek, “Ancak PISA skorlarımız düzgüne gitmiyor. Üniversitelerimiz açısından da Times Higher Education-QS Dünya Üniversite sıralamasındaki üniversite sayımız bir elin parmağını geçmiyor. Vergilerimizle beslenen bütçemiz karşılığında eğitimin, hasebiyle geleceğimizin performansı iç açıcı görünmüyor” dedi.
‘Bütçeden aldığı hisse 2016’dan sonra düşmeye başladı’
Devlet üniversitesi sayısı daima artmasına karşın MEB’in bütçeden aldığı hissenin 2016 yılından itibaren gerilemeye başladığını belirten Yılmaz, şunları söyledi:
“2005-2013 ortası MEB’e ayrılan ödeneğin bütçeye oranı yüzde 9.5 civarı iken, 2014-2021 ortası daha farklı bir eğilim oluşuyor ve bu yılların ortalaması yaklaşık yüzde 12 olarak gerçekleşti. Okullarda akıllı tahta başta olmak üzere teknik donanımın kıymet kazanmasıyla MEB bütçesi de büyüdü. Ek olarak teknik ve dini eğitimde uzmanlaşan okulların sayısındaki artış MEB bütçesinin büyümesinde tesirli oldu. MEB’e ayrılan ödeneğin bütçeden aldığı hisse 2016 yılında en üst seviyeye çıksa da izleyen yıllarda 2012 yılı düzeyine indi” dedi.
Devletin eğitim hizmetiyle nasıl bir fonksiyonu olduğunu görebilmek için turuncu ile işaretli bölgeye bakmak gerektiğini vurgulayan Yılmaz, şunları söyledi:
Kaynak: İlgili yıllar bütçe münasebetleri, hmb.gov.tr
“Burada ilk-orta tahsil yanında yükseköğretim de var. Türkiye’de devlet üniversitesi sayısı 2007 yılında 53’tü. Bir yıl sonra 2008’de 9 üniversite daha kuruldu. İzleyen yıllarda her yıl ortalama 2-4 üniversite kurulmaya devam etti. 2016’ya gelindiğinde üniversite sayısı 107’ye ulaştı. 18.5.2018 tarih ve 7141 sayılı ‘Yükseköğretim Kanunu İle Birtakım Kanun Ve Kanun Kararında Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’ ile 13 devlet üniversitesi bölündü ve 20 yeni üniversite kuruldu. Böylece üniversite sayısı 127’ye yükseldi. 2007’de 53 üniversite varken eğitime bütçeden ayrılan hisse yüzde 12,6 iken üniversitelerin süratle kurulduğu yıllar olan 2008’de yüzde 13.4’e, 2016’da yüzde 17.8’e kadar yükseldi. Lakin 2016-2018 ortası üniversitelerin bölünmesi ve yeni üniversitelerin kurulmasına karşın eğitime bütçeden ayrılan hisse yüzde 14’e kadar geriledi.”
Devletin faaliyetlerini gerçekleştirmek için kullandığı en değerli araçlardan olan kamu harcamalarının yarattığı ekonomik, mali ve toplumsal tesirlerin ve yarattığı maliyetin net bir formda görülebilmesi için harcamaların kimi kriterlere nazaran sınıflandırılması gerektiğine de dikkat çeken Yılmaz, kelamlarını şöyle sürdürdü:
‘Eğitime ayrılan hissesi anlamamız mümkün değil’
“Kamu (bütçe) harcamalarının idari sınıflandırmasında bu harcamalar siyasi, idari ve teknik üniteler (çoğunlukla bakanlıklar) itibariyle ayrıma tabi tutulur. Kamu harcamasını gerçekleştiren idari ünitenin bir mali yıl içinde bütçeden aldığı hisse, o kamu kuruluşu ya da ünitesinin kamu harcaması fiyatını görmemizi sağlar. Bu üniteler Cumhurbaşkanlığı’ndan YÖK’e, bakanlıklardan üniversitelere kadar bütçeden hisse alan harcamacı kuruluşlardır. İdari sınıflandırma, harcama fiyatını kurum bazında verir lakin kurumun gerçekleştirdiği fonksiyona, işleve ayrılan bütçe hissesini göstermez. Örneğin MEB bütçesine bakıldığında, eğitime bütçeden ayrılan hissesi anlamamız mümkün değildir. Zira eğitime YÖK, üniversiteler dahil olmak üzere rastgele bir bakanlığın eğitim departmanınca da hisse ayrılır. Birden fazla idari ünitenin eğitime ayırdığı meblağın görülmesi mümkünken, bütçeden eğitime ayrılan hissenin topluca görülememesi bu sınıflandırma halinin eksikliğidir. Bu olumsuzluğu gidermek için kamu harcamalarının işlevsel sınıflandırmasına bakarız. Kamu harcamalarını fonksiyonlarına (fonksiyonlarına) nazaran, bir öteki deyişle gerçekleştirilmek istenilen kamu hizmetine nazaran sınıflandırma, işlevsel sınıflandırmadır. Bu haliyle kamu hizmetlerinin maliyeti belirlenmiş olur. Devletin sunduğu eğitim hizmeti birden fazla idari ünite tarafından görüldüğünden, işlevsel sınıflandırma hizmetin maliyetini, bütçeden aldığı hissesi hakikat bir formda belirler. Eğitime çeşitli bakanlık ve üniteler tarafından da bütçe aktarılsa, aslolan o hizmetin görülmesi için yapılan kamu harcamalarının toplamıdır. Devletin eğitim hizmeti işlevsel sınıflandırma çerçevesinde; okul öncesi eğitim, ilk-ortaöğretim hizmetleri, ortaöğretim sonrası mesleksel eğitim hizmetleri, yükseköğretim hizmetleri, eğitime yardımcı hizmetler, eğitime ait ar-ge hizmetleri ve sınıflandırmaya girmeyen eğitim hizmetleri olarak karşımıza çıkar. Hasebiyle bu çerçevede biz, bilhassa MEB, 127 adet devlet üniversitesi, YÖK, ÖSYM Başkanlığı, Yükseköğretim Kalite Konseyi üzere kamu kurumlarının harcamalarını eğitim harcaması olarak kıymetlendirebiliriz.”