Oncelikle turku yakmak ne demektir? Bir turku nicin yakılır veya doğar? Bu soruların cevabını verelim Cunku genel olarak bir turkunun yakılış gerekcesi Canakkale Turkusunun de meydana gelme nedenini bunyesinde barındırmaktadırŞairlik iddiası olmayan kimselerin, şahısları veya toplulukları duygulandıran ceşitli olayları terennum etmek uzere turku meydana getirmeleri işine “turku yakmak meydana gelene de “yakım denilmektedir Pek cok olay turku yakılmasına sebep olabilir Bu olaylar butun bir milleti ilgilendirecek kadar buyuk nitelikler taşıyabileceği gibi, dar cevrelerde meydana gelen cinsten de olabilir Aşk, gurbet, olum, seferberlik, tabi afetler, oymak kavgaları, eşkıya baskınları, bir kalenin duşmesi, vatanın bir parcasının elden cıkması gibi sosyal olaylar; sevda, talihe kızma, şansa kusme gibi duygular turkulerin doğuş şartlarını hazırlayan sebeplerin başında gelir Kısaca, hayatın ceşitli safhalarında, teker teker kşahıslar vey abelli bir muhit yahut butun bir millet uzerinde derin tesirler bırakmış vakalara ait turkuler meydana getirilebilir
Ozetle, toplumu yakından ilgilendiren bir takım olayları yaşamış veya gonlunde duymuş bir sanatcı ( ruhu sanatcı olan kişi, aşık, halktan biri) hafızasındaki şiir ve ezgilerinde yardımıyla yeni bir turku yaratır Boylece turku yakılmış olur Yakılan turku ağızdan ağza gecerek zamanla bazı değişikliğe uğrar Bu sırada cocu turkulerde olduğu gibi turkuyu ilk yakanın kim olduğu unutulur gider
Canakkale turkusunun yakılışı da bahsettiğimiz şartlardan farklı değildir Bu turku Turk insanının hafızasında derin izler bırakmış bir olayın, yani buyuk bir savaşın atmosferinde meydana gelmiştir Dolayısıyla bu turkunun bir doğuş zamanı vardı8r Ancak Canakkale turkusunun doğuş zamanına ilişkin bilgiler şu soruları sormamıza neden olmaktadır
Canakkale turkusu ne zaman doğmuştur? Yani bu turku Canakkale savaşları başlamadan once mi yoksa harp sırasında mı yakılmıştır? Aslında bize bu soruları sorduran elimizdeki bir mektuptur Soz konusu mektup Emrullah Nutku’nun “Canakkale Şanlı Tarihine bir Bakış adlı eserinde yer elmaktadır Mektupu yazan Emrullah Nutku’nun kardeşi Seyfullah’tır 1903 doğumlu olan Seyfullah savaşın arifesinde Canakkale Sultanisi (lisesi) 1 sınıf oğrencisidir Seyfullah, Canakkale’den gonderdiği ve uzerinde 29 Eylul 1914 tarihi yazılı olan muktubunda şoyle der:
Sevgili Anneciğim,
Canımıza tak diyen iki yıllık gurbet hayatından artık kurtuluyoruz Sana ve aileme kavuşacağım icin seviniyorum
Mektebimizi alıyorlar, hastane olacakmış, bizi de İstanbuldaki mekteplere dağıtacaklarmış Hocalarımızın coğu da askerlik hizmetine gidiyorlar, buyuk sınıflar da gonullu yazılacaklarmış Bugun Turkce hocamız sınıfa geldi, ama cok kalmadı, bize veda etti Bize; “Zamanı gelince cephede yapılacak vatan hizmetinin mektepte yapılan hizmetten kutsi olduğunu soyledi
Birkac gunden beri Canakkale sokaklarından askerler geciyor “Canakkale icinde Aynalıcarşı, Anne ben gidiyorum duşmana karşı şarkısını soyluyorlar At ustunde zabitler, top arabaları, mekkare ve deve kervanları sokağımızı doldurdu Harp olacakmış İngiliz ve Fransız harp filoları boğazın dışında dolaşıyormuş Buraları bombardıman edeceklermiş Bu bombardımanı gormek isterdim, ama yakında Canakkaleden ayrılacağız Ama size kavuşacağım ben
Beybabamın, sizin ellerinizi oper kardeşlerime selam ederim
Oğlunuz Seyfullah
Mektuptan oğrendiğimize gore henuz Canakkale savaşı başlamadan once Canakkale’de harbe hazırlanan askerler tarafından Canakkale Turkusu soylenmektedir Bu da bize turkunun doğuş zamanını harp oncesine goturmemiz gerektiğini haber vermektedir Turk muzik tarihi ve halk turkuleri uzerine onemli calışmaları bulunan Mahmut Ragıp Kosemibal!in goruşleri de bu belgeyi destekler mahiyettedir Kosemihal, Musiki Mecmuası’nda bu turkunun Canakkale savaşları sırasında yeniden hazırlanmış ve zamana uygun mısralar araya katılmış bir turku olduğunu, asıl turkunun “ilk iki kıtadan anlaşıldığı gibi (Canakkael icinde vurdular beniNişanlımın cevresiyle sardılar beni; Canakkale icinde aynalı carşıAna ben gidiyorum duşmana karşı) daha eski olup Canakkale’de oldurulen bir delikanlının ağzından yakılmış bir ağıt olduğunu hatta Bay Vahit Lutfi’nin bu turkunun 1 Dunya Savaşı’ndan cok once soylendiğini kendisine anlattığını bildirir
O zaman bu bilgiler ışığında şimdilik şoyle bir ara tespitte bulunabiliriz; Canakkale turkusunun meydana gelmesi savaş oncesine kadar uzanır İlk iki kıtadaki sozler de bu kanaatimizi doğrulayan işaretlerdir
Araştırmalarımız sırasında bulduğumuz başka belge ve bilgiler ise bu turkunun savaş başladıktan sonra meydana geldiği yonundedir Şimdi de sırayla bunlara bakalım
Şamlı Selim tarafından 1915 yılında yayımlanan ve uzerinde Risalei Musikiyye yahut Musiki Gazetesi yazan eserin on uc numaralı nushasında şu ifadeyi okuyoruz Canakkale Marşı bestekarı Kemani Kevser Hanım
Ozetle, toplumu yakından ilgilendiren bir takım olayları yaşamış veya gonlunde duymuş bir sanatcı ( ruhu sanatcı olan kişi, aşık, halktan biri) hafızasındaki şiir ve ezgilerinde yardımıyla yeni bir turku yaratır Boylece turku yakılmış olur Yakılan turku ağızdan ağza gecerek zamanla bazı değişikliğe uğrar Bu sırada cocu turkulerde olduğu gibi turkuyu ilk yakanın kim olduğu unutulur gider
Canakkale turkusunun yakılışı da bahsettiğimiz şartlardan farklı değildir Bu turku Turk insanının hafızasında derin izler bırakmış bir olayın, yani buyuk bir savaşın atmosferinde meydana gelmiştir Dolayısıyla bu turkunun bir doğuş zamanı vardı8r Ancak Canakkale turkusunun doğuş zamanına ilişkin bilgiler şu soruları sormamıza neden olmaktadır
Canakkale turkusu ne zaman doğmuştur? Yani bu turku Canakkale savaşları başlamadan once mi yoksa harp sırasında mı yakılmıştır? Aslında bize bu soruları sorduran elimizdeki bir mektuptur Soz konusu mektup Emrullah Nutku’nun “Canakkale Şanlı Tarihine bir Bakış adlı eserinde yer elmaktadır Mektupu yazan Emrullah Nutku’nun kardeşi Seyfullah’tır 1903 doğumlu olan Seyfullah savaşın arifesinde Canakkale Sultanisi (lisesi) 1 sınıf oğrencisidir Seyfullah, Canakkale’den gonderdiği ve uzerinde 29 Eylul 1914 tarihi yazılı olan muktubunda şoyle der:
Sevgili Anneciğim,
Canımıza tak diyen iki yıllık gurbet hayatından artık kurtuluyoruz Sana ve aileme kavuşacağım icin seviniyorum
Mektebimizi alıyorlar, hastane olacakmış, bizi de İstanbuldaki mekteplere dağıtacaklarmış Hocalarımızın coğu da askerlik hizmetine gidiyorlar, buyuk sınıflar da gonullu yazılacaklarmış Bugun Turkce hocamız sınıfa geldi, ama cok kalmadı, bize veda etti Bize; “Zamanı gelince cephede yapılacak vatan hizmetinin mektepte yapılan hizmetten kutsi olduğunu soyledi
Birkac gunden beri Canakkale sokaklarından askerler geciyor “Canakkale icinde Aynalıcarşı, Anne ben gidiyorum duşmana karşı şarkısını soyluyorlar At ustunde zabitler, top arabaları, mekkare ve deve kervanları sokağımızı doldurdu Harp olacakmış İngiliz ve Fransız harp filoları boğazın dışında dolaşıyormuş Buraları bombardıman edeceklermiş Bu bombardımanı gormek isterdim, ama yakında Canakkaleden ayrılacağız Ama size kavuşacağım ben
Beybabamın, sizin ellerinizi oper kardeşlerime selam ederim
Oğlunuz Seyfullah
Mektuptan oğrendiğimize gore henuz Canakkale savaşı başlamadan once Canakkale’de harbe hazırlanan askerler tarafından Canakkale Turkusu soylenmektedir Bu da bize turkunun doğuş zamanını harp oncesine goturmemiz gerektiğini haber vermektedir Turk muzik tarihi ve halk turkuleri uzerine onemli calışmaları bulunan Mahmut Ragıp Kosemibal!in goruşleri de bu belgeyi destekler mahiyettedir Kosemihal, Musiki Mecmuası’nda bu turkunun Canakkale savaşları sırasında yeniden hazırlanmış ve zamana uygun mısralar araya katılmış bir turku olduğunu, asıl turkunun “ilk iki kıtadan anlaşıldığı gibi (Canakkael icinde vurdular beniNişanlımın cevresiyle sardılar beni; Canakkale icinde aynalı carşıAna ben gidiyorum duşmana karşı) daha eski olup Canakkale’de oldurulen bir delikanlının ağzından yakılmış bir ağıt olduğunu hatta Bay Vahit Lutfi’nin bu turkunun 1 Dunya Savaşı’ndan cok once soylendiğini kendisine anlattığını bildirir
O zaman bu bilgiler ışığında şimdilik şoyle bir ara tespitte bulunabiliriz; Canakkale turkusunun meydana gelmesi savaş oncesine kadar uzanır İlk iki kıtadaki sozler de bu kanaatimizi doğrulayan işaretlerdir
Araştırmalarımız sırasında bulduğumuz başka belge ve bilgiler ise bu turkunun savaş başladıktan sonra meydana geldiği yonundedir Şimdi de sırayla bunlara bakalım
Şamlı Selim tarafından 1915 yılında yayımlanan ve uzerinde Risalei Musikiyye yahut Musiki Gazetesi yazan eserin on uc numaralı nushasında şu ifadeyi okuyoruz Canakkale Marşı bestekarı Kemani Kevser Hanım