Çiftlerle çalışan bir terapist olarak, klinik çalışmalarımda kişilerin birbirleriyle acı verici bağlar kurduklarını gördüm. Çiftlerin bu kendilerine acı veren, çatışmalı bağlantılarını sürdürmelerinin nedeni merakımı uyandırdı. Bu çiftlerin birbirini nasıl bulduğu, aralarındaki bağın sapkınlık ya da sadomazoşizmi çağrıştırması dikkatimi çekti. Çiftlerin boşandıktan sonra bile bu acı verici ilgiyi sürdürdükleri, bu bağ için vakitlerini, paralarını, velev kimi durumlarda evlatlarını feda ettikleri görülüyor. Benim bu metindeki gayem da bu sorulara karşılık aramak ve analitik terapide bu çiftlerle nasıl çalıştığımız konusunda haber vermektir.
Grotstein'a (1987) nazaran kişiler boşluk hissinin alanına, kendilerine acı veren insanlara bağlanmayı tercih ediyorlar. Bu boşluk duygusu, bireylerde “hiçlik” ve “kara delik” hissi yaratıyor. Beşerler için asıl güçlükle olan bağlanılan kimseden mahrum kalmak değil, içlerindeki “anlamsızlık” ile başa çıkmaktır. Bu içsel boşluk kişilerin kendilerini neredeyse meyyit üzere hissetmelerine sebep oluyor ve Kernberg’in de dediği üzere, kimseler "ölü hissetmektense acı çekerek hala yaşadıklarını bilmeyi" yeğliyor (1975, s.196).
Çiftlerde, intihar bombacılarının bir gaye uğruna canlarını feda etmelerine ve ömürlerine öldükten sonra dahi meal vermelerine benzetilebilecek, bir acıya bağlanma olgusu bulunuyor. Bu durumda da boşluk ve anlamsızlık duygusu konumuna, acı veren evlilik ilgileri tercih ediliyor. Toplumsal küme üyelerinin küme kimliğini korumak için her şeylerini feda edebildikleri üzere, çiftler ve bireyler de tıpkı halde davranabiliyor (Lachkar, 2003, s.77). Kendilik hissinin ve kimliğin korunması, şahısların kendi hayatından bile bedelli olabiliyor. Kimseler bu durumlarda her türlü bedeli ödemeye hazır oluyorlar.
Analitik terapide hareket noktamızı belirleyen varsayım, çiftlerin eş seçiminde bilinçdışı süreçlerin epeyce tesirli olduğudur. Bireyler çocukluklarında açılmış bir yarayı bilinçdışında onarma eforuyla ya kendilerinde yara açan ebeveyne emsal birini, ya da tam aksisi, yarayı açan ebeveynden farklı bir eş seçerler.
Duygusal acılar, kişinin geçmişinde çözülmemiş bahislerin olduğunu gösterir ve çift terapisinde bu bahislerin üzerine çalışılır (Lachkar, 2003, s.78). Böylelikle yeni deneyimler ve şahsî gelişimleri hayata geçirmek terapi sürecinde mümkün olabilir. Zira, analitik çalışan bir terapist olarak, çiftlerin yeni deneyimlerden korktuklarını ve yeni deneyimler mahalline, yıkıcı olduğu halde eski davranış kalıplarını sürdürmeyi tercih ettiklerini gözlemlediğimi söyleyebilirim.
Terapi sürecinde, çocukluk deneyimleri ve erken çocuklukta oluşan davranış kalıpları konusunda içgörü edinilmesi çok değerlidir. Gelgelelim bu içgörü, kalıcı bir değişim için tek başına yerinde olmamaktadır. Çift dinamiğinde değişim, terapi sürecinde kazanılan içgörüleri, yeni his ve niyetleri bağlantılarda tekrar tekrar deneyimlemekle gerçekleşir.
Başarılı olduğunda evlilik, eşlerin değerli ruhsal gereksinimlerinin karşılanmasını sağlar. Her bireyin sevgi, yakınlık, onaylanma, ilişkin olma ve kıymetli hissetme muhtaçlıkları vardır; âlâ bir evlilik bu gereksinimleri karşılar. Evlilik bağlantısında yalnız olmadığını bilmek, deneyimleri paylaşmak büyük ehemmiyet taşır. Birtakım durumlarda, aile baskısı yahut toplumsal nedenlerle evlenildiğinde, sırf evlenmiş olmak bile başlı başına gurur duyulan bir durum olabilir; kişi kendini bir işi başarmış olarak görür ve kendine verdiği kıymet artar. Böylelikle ruhsal, toplumsal ve ekonomik muhtaçlıklar karşılandığında taraflar tatmin duygusu yaşar ve evlilik muvaffakiyete ulaşır. Ancak bu muhtaçlıklar karşılanmadığında eşler mutsuz olmaya başlar ve evlilikte sıkıntılar ortaya çıkar. Çiftleri terapiye getiren bu problemler nispeten çeşitli olabilir.
Analitik çift terapisinde odaklanılan, tek tek bireylerden daha çok bağlantının kendisidir. Terapide, bireyin iç yerküresindeki umutlar, dilekler, kaygılar, hayal kırıklıklarının yansıra; eşinin iç yerküresine ve tarafların iç dünyalarının etkileşimine, birbirleri üzerinde nasıl tesir ettiklerine dikkat edilir. Her çiftin yaşantısı ve muhabere biçimi birbirinden farklıdır; her çiftin kendine mahsus karakteri vardır. Bunlar bilinçdışı süreçlerle ilgilidir ve çiftler bunun farkında değildir.
Referanslar:
Becker, B.J. (1978). Holistic, Analytic Approaches to Marital Therapy. American Journal of Psychoanalysis, 38:129-142.
Grotstein, J. (1987). Meaning, meaninglessness, and the "black hole": Self and interactional regulation as a new paradigm for psychoanalysis and neuroscience: An introduction. Unpublished manuscript cited in Lachkar, 2003.
Kernberg, O. (1975). Borderline conditions and pathological narcissism. New York: Jason Aranson.
Lachkar, J. (2003). The Narcissistic/Borderline Couple: New Approaches to Marital Therapy. Routledge: New York & Oxford.