Aile üyelerinin belli bir düzene tarafından yaşaması için oluşturulan disiplin, genel anlamıyla şahısların içinde yaşadıkları topluluğun genel akıl ve davranışlarına uymalarını sağlamak nedeniyle alınan önlemlerin tümüdür Bu, evin ve ailenin bedel, hafıza ve davranışlarına uygun, yapılması ve yapılmaması gereken davranışları taşıyan önlemler yani bir davranış düzeni demektir Akşam yatma saati, yeme düzeni, tv seyretme, diş fırçalama gibi durumların dinç ve bilinçli düzenlenmesi kısıtlama engelleme değil, ahenkli bir hayat sistemi yaratmaktır Bazı ailelerin disiplini(düzeni) daha katı, bazılarının ise esnektir Burada kayda değer olan bu düzenin nasıl yapıldığıdır Kuralların yerleşmesini karşılamak için tavır öncesi, tavır sırasında ve davranıştan sonradan yapılması gerekenler vardır
Davranıştan önce;
* Önleyici açıklama yapmak, kuralları aydınlatmak (Sokakta gözyaşları içinde bir şey istemesinden ne dek rahatsız olduğunuzu, nasıl davranması gerektiğini maddeler halinde sıralamak)
* Çevreyi, koşulu başkalaştırmak (Sokağa çıkar çıkmaz tuvalet ihtiyacını onarmak için tuvalet aramamak için evden çıkmadan önlem olmak, yemek yemek zamanında zor yemek yemek yiyorsa yemek öncesinde abur cubur yemesini engellemek veya yemek yemek saatini değiştirmek)
* Örnek almak (Anne Baba olarak model olmak Kitap okuma alışkanlığı olmayan ebeveynlerin çocuklarının kitap okumalarını beklemesi, çocuklarının argo konuşmasını istemeyen anne babanın, kendisinin küfürlü, argo konuşması gibi)
* Aşamaları aydınlatmak (Odasını toplama beklentiniz ne kadar realist ? Odasını nasıl toplaması gerektiğini evre safha öğretmelisiniz Arabalar buraya, Legoların kutusu bu, biçiminde destek etmelisiniz)
Sorun esnasında;
* Gerçek sebebi anlamaya niyetlenmek (Çocuk için sorunu yaratan durumun aşağı bir engellenmişlik ya da başka özlem ve ihtiyaçlar olabilir Annebabasının yanına korku sebebiyle yatmak isteyen çocuk, doyuma ulaşmamış bir sevgi gereksiniminde olabilir)
* Alternatifler sunmak (Makyaj malzemelerinizi karıştırıyorsa ona benzer çocuk malzemeleri edinmek, ablasının defterini karalıyorsa ona diğer bir defter edinmek)
* Duygularınızı belirtmek (“Yemeğini yemediğin süre üzülüyorum, beslenemediğini düşünüyorumArkadaşına vurduğun vakit onun canı yanıyor, fazla üzülüyor)
Sorundan sonra;
* Sonuçları ölçmek (“Bak odan toplu olmayınca, aradığın oyuncağı bulamıyorsun)
* Sonuçları yaşamasına müsade atamak (Duvarını boyayan çocuğun, duvarı temizlemesini sağlamak)
Anne Babaların bu stratejileri oluştururken karşılıklı tavır alması, birinin hayır dediğine diğerinin evet dememesi, istikrarlı ve istikrarlı davranmaları istenen davranışları geliştirmesine yardımcı olacaktır “Hadi bu seferlik müsade veriyorum “Al da sus yeter fakat ! yaklaşımları aykırı yaklaşımlardır Çocuğa bahşedilen mesajlar karışır; çocuk neyin doğru, neyin yanlış olduğunu anlamakta zorluk çeker Deneme ve isyanı körükler, öğrenmeyi ve mesuliyet kazanmayı engeller
En çok hangi hataları yaparlar?
Hata tanımı çocuğun yaşına, mizacına, aile yapısına tarafından değerlendirilmelidir Anne babasına 34 yaşında tekme atan, ona sen pissin, çöpsün diye kendince öfkesini bildiren çocukla, 9 yaşındakinin benzer davranışları aynı değildir Ebeveyni rahatsız eden başlıca, ağlayarak isteklerini belirtmesi, sebepsiz tedirgin ağlaması, arkadaşlarına vurması, ısırması, ağzı bozuk konuşması konut eşyalarına hasar vermesi, tuvalet eğitimini aldığı halde evde yere tuvaletini yapması, bir başkasının yanında ayrı davranışlar sergilemesi, yatma saatinde yatmaması, tv ’nin başından kalkmaması, yemeğini yememesi gibi davranışlardır Bu hataların devamını sağlayanlar ise ailelerin şu cins yaklaşımlarıdır;
* Çocukta görülen istenmeyen davranışın bir vakit sonra kendiliğinden geçeceği inancı
* Çocuğun anne babayı duymazdan gelmeye niçin olan sıkıcı tekrarlar ve hatırlatmalar
* Konuşmalar, ders vermeler, söylevler
* Onaylandığını düşündüren, hatalı davranışı görmezden gelmek
* Açık olmayan direktifler (“birbirinizle hoş hoş oynayın)
Çocuğa hangi noktada “hayır denmelidir?
Kabul sınırlarınızı aşan durumlarda, davranıştan önce kuralı öğrettiğiniz durumlarda, sık tekrarlanan durumlarda istikrarlı ve tutarlı “hayır denmesi davranışın baştan düzenlenmesine başlangıç olacaktır Hayır çağırmak suç oluşturan aramak değildir Çocuğa gösterilen bir tavırdır
“Hayır çocuğun yaşına, şahsiyet yapısına ve özel durumlara tarafından düşünülmelidir3 yaşında yemeğini üstüne dökmeden yemesi beklenemez Çocuğa kuralların nedeni anlatılmalıdır Beklenen tavır açıklanmalı, hangi davranışın, ne süre beklendiği açık bir dille öğretilmelidir Kuralların uygulanmasında çocuğa aktif rol ve yükümlülük verilmelidir Beklendik davranışlar ya da ona yakın olanlar ve çabası takdir edilerek pekiştirilmelidir
Bir Takım isteklerine hayır demenin yarar ve zararları nelerdir?
Kısıtlayıcı sınırlar ve aşırı denetleme ,denemek ve keşfetmek için çocuğa çok az bağımsızlık sunar Adamakıllı yetişkine ait bir denetim çocuğun özdenetimi geliştirmesini engeller Öğrenme ve sorumluluk kazanmayı engeller, çocukta isyanı körükler “Hayır lar çocuklara sınırları aydınlatmak, elindekilerle memnuniyet olmasını sağlamaktadır Sorumluluk ve özgürlüğün aile bireyleri arasında dinç dağılımı söz konusudur Anne bab ve çocuğun hakları güvence altındadır Sınırların ihlal edilmesi durumunda nelerle karşılaşacağı, önceden tüm taraflar kadar bilinir Ağlayarak oyuncağa ulaşamayacağını bilir Öğrenmeyi ve sorumluluk kazanmayı arttırır, işbirliğini ve ilişkileri düzenler
Ebeveyn çocuğun isteklerini yapmadığında suçluluk psikolojisinden nasıl kurtulabilir?
Suçluluk psikolojisi hatalı yaptığına inanmaktır Çocuğun özdenetimini sağlayacak yaklaşımların sonuçları ebeveynin dürüst yaptığını gösterecektir Eğer sorun sürüyorsa ya pozitif katı, ya tutarsız veya sınırsız bir yaklaşma laf konusudur Çocuğa hudut belirlemek, yanlış davranışları durdurmak, kuralları net ve anlaşılabilir şekilde bilgi vermek için ihtiyaç duyulan yöntemleri sağlar Sağlıklı sınırlar konulduğunda öğütlere, tehditlere, cezalar, rüşvetlere gerek kalmayacaktırÇocuklar yaşadıkları dünyanın kurallarını iyi anlamak isterler ve buna ihtiyaçları vardırOnlardan ne beklendiğini, insanlarla birlikteyken nerde duracaklarını, ne kadar ileri gidebileceklerini ve çok ileri gittiklerinde nelerle karşılaşacaklarını anlamak isterlerSınırlar çocukların araştırma yapmalarına yardımcı olur Neden netice ilişkilerine bu şekilde ulaşırlarSınırlar ilişkileri tanımlar kim ebeveyn? Kim çocuk? Ve sınırlar güvenlik sağlarÇocuklar anne babalarından “annebaba olmalarını isterlerAnne babalarının sınırları belirlemede kararlı olmalarını ve kendilerine güvenecekleri sınırları sağlamalarını beklerler
* KARARLI VE TUTARLI BİR TAVIR SERGİLEYİNİZ
* MESAJLARINIZ ÇOCUĞU DAVRANIŞI ÜSTÜNE OLSUN
* ARACISIZ VE KESKIN İFADELER KULLANINIZ
* BAYAĞI BİR SES TONU KULLANINIZ
* SONUÇLARLA YÜZLEŞTİRİNİZ
* SÖZLERİMİZ DAVRANIŞLARIMIZLA DESTEKLENMELİDİR
Şeyda Özdalga
Psikolog
DBE Tavır Bilimleri Enstitüsü
Çocuk ve Genç Bölümü
*
Davranıştan önce;
* Önleyici açıklama yapmak, kuralları aydınlatmak (Sokakta gözyaşları içinde bir şey istemesinden ne dek rahatsız olduğunuzu, nasıl davranması gerektiğini maddeler halinde sıralamak)
* Çevreyi, koşulu başkalaştırmak (Sokağa çıkar çıkmaz tuvalet ihtiyacını onarmak için tuvalet aramamak için evden çıkmadan önlem olmak, yemek yemek zamanında zor yemek yemek yiyorsa yemek öncesinde abur cubur yemesini engellemek veya yemek yemek saatini değiştirmek)
* Örnek almak (Anne Baba olarak model olmak Kitap okuma alışkanlığı olmayan ebeveynlerin çocuklarının kitap okumalarını beklemesi, çocuklarının argo konuşmasını istemeyen anne babanın, kendisinin küfürlü, argo konuşması gibi)
* Aşamaları aydınlatmak (Odasını toplama beklentiniz ne kadar realist ? Odasını nasıl toplaması gerektiğini evre safha öğretmelisiniz Arabalar buraya, Legoların kutusu bu, biçiminde destek etmelisiniz)
Sorun esnasında;
* Gerçek sebebi anlamaya niyetlenmek (Çocuk için sorunu yaratan durumun aşağı bir engellenmişlik ya da başka özlem ve ihtiyaçlar olabilir Annebabasının yanına korku sebebiyle yatmak isteyen çocuk, doyuma ulaşmamış bir sevgi gereksiniminde olabilir)
* Alternatifler sunmak (Makyaj malzemelerinizi karıştırıyorsa ona benzer çocuk malzemeleri edinmek, ablasının defterini karalıyorsa ona diğer bir defter edinmek)
* Duygularınızı belirtmek (“Yemeğini yemediğin süre üzülüyorum, beslenemediğini düşünüyorumArkadaşına vurduğun vakit onun canı yanıyor, fazla üzülüyor)
Sorundan sonra;
* Sonuçları ölçmek (“Bak odan toplu olmayınca, aradığın oyuncağı bulamıyorsun)
* Sonuçları yaşamasına müsade atamak (Duvarını boyayan çocuğun, duvarı temizlemesini sağlamak)
Anne Babaların bu stratejileri oluştururken karşılıklı tavır alması, birinin hayır dediğine diğerinin evet dememesi, istikrarlı ve istikrarlı davranmaları istenen davranışları geliştirmesine yardımcı olacaktır “Hadi bu seferlik müsade veriyorum “Al da sus yeter fakat ! yaklaşımları aykırı yaklaşımlardır Çocuğa bahşedilen mesajlar karışır; çocuk neyin doğru, neyin yanlış olduğunu anlamakta zorluk çeker Deneme ve isyanı körükler, öğrenmeyi ve mesuliyet kazanmayı engeller
En çok hangi hataları yaparlar?
Hata tanımı çocuğun yaşına, mizacına, aile yapısına tarafından değerlendirilmelidir Anne babasına 34 yaşında tekme atan, ona sen pissin, çöpsün diye kendince öfkesini bildiren çocukla, 9 yaşındakinin benzer davranışları aynı değildir Ebeveyni rahatsız eden başlıca, ağlayarak isteklerini belirtmesi, sebepsiz tedirgin ağlaması, arkadaşlarına vurması, ısırması, ağzı bozuk konuşması konut eşyalarına hasar vermesi, tuvalet eğitimini aldığı halde evde yere tuvaletini yapması, bir başkasının yanında ayrı davranışlar sergilemesi, yatma saatinde yatmaması, tv ’nin başından kalkmaması, yemeğini yememesi gibi davranışlardır Bu hataların devamını sağlayanlar ise ailelerin şu cins yaklaşımlarıdır;
* Çocukta görülen istenmeyen davranışın bir vakit sonra kendiliğinden geçeceği inancı
* Çocuğun anne babayı duymazdan gelmeye niçin olan sıkıcı tekrarlar ve hatırlatmalar
* Konuşmalar, ders vermeler, söylevler
* Onaylandığını düşündüren, hatalı davranışı görmezden gelmek
* Açık olmayan direktifler (“birbirinizle hoş hoş oynayın)
Çocuğa hangi noktada “hayır denmelidir?
Kabul sınırlarınızı aşan durumlarda, davranıştan önce kuralı öğrettiğiniz durumlarda, sık tekrarlanan durumlarda istikrarlı ve tutarlı “hayır denmesi davranışın baştan düzenlenmesine başlangıç olacaktır Hayır çağırmak suç oluşturan aramak değildir Çocuğa gösterilen bir tavırdır
“Hayır çocuğun yaşına, şahsiyet yapısına ve özel durumlara tarafından düşünülmelidir3 yaşında yemeğini üstüne dökmeden yemesi beklenemez Çocuğa kuralların nedeni anlatılmalıdır Beklenen tavır açıklanmalı, hangi davranışın, ne süre beklendiği açık bir dille öğretilmelidir Kuralların uygulanmasında çocuğa aktif rol ve yükümlülük verilmelidir Beklendik davranışlar ya da ona yakın olanlar ve çabası takdir edilerek pekiştirilmelidir
Bir Takım isteklerine hayır demenin yarar ve zararları nelerdir?
Kısıtlayıcı sınırlar ve aşırı denetleme ,denemek ve keşfetmek için çocuğa çok az bağımsızlık sunar Adamakıllı yetişkine ait bir denetim çocuğun özdenetimi geliştirmesini engeller Öğrenme ve sorumluluk kazanmayı engeller, çocukta isyanı körükler “Hayır lar çocuklara sınırları aydınlatmak, elindekilerle memnuniyet olmasını sağlamaktadır Sorumluluk ve özgürlüğün aile bireyleri arasında dinç dağılımı söz konusudur Anne bab ve çocuğun hakları güvence altındadır Sınırların ihlal edilmesi durumunda nelerle karşılaşacağı, önceden tüm taraflar kadar bilinir Ağlayarak oyuncağa ulaşamayacağını bilir Öğrenmeyi ve sorumluluk kazanmayı arttırır, işbirliğini ve ilişkileri düzenler
Ebeveyn çocuğun isteklerini yapmadığında suçluluk psikolojisinden nasıl kurtulabilir?
Suçluluk psikolojisi hatalı yaptığına inanmaktır Çocuğun özdenetimini sağlayacak yaklaşımların sonuçları ebeveynin dürüst yaptığını gösterecektir Eğer sorun sürüyorsa ya pozitif katı, ya tutarsız veya sınırsız bir yaklaşma laf konusudur Çocuğa hudut belirlemek, yanlış davranışları durdurmak, kuralları net ve anlaşılabilir şekilde bilgi vermek için ihtiyaç duyulan yöntemleri sağlar Sağlıklı sınırlar konulduğunda öğütlere, tehditlere, cezalar, rüşvetlere gerek kalmayacaktırÇocuklar yaşadıkları dünyanın kurallarını iyi anlamak isterler ve buna ihtiyaçları vardırOnlardan ne beklendiğini, insanlarla birlikteyken nerde duracaklarını, ne kadar ileri gidebileceklerini ve çok ileri gittiklerinde nelerle karşılaşacaklarını anlamak isterlerSınırlar çocukların araştırma yapmalarına yardımcı olur Neden netice ilişkilerine bu şekilde ulaşırlarSınırlar ilişkileri tanımlar kim ebeveyn? Kim çocuk? Ve sınırlar güvenlik sağlarÇocuklar anne babalarından “annebaba olmalarını isterlerAnne babalarının sınırları belirlemede kararlı olmalarını ve kendilerine güvenecekleri sınırları sağlamalarını beklerler
* KARARLI VE TUTARLI BİR TAVIR SERGİLEYİNİZ
* MESAJLARINIZ ÇOCUĞU DAVRANIŞI ÜSTÜNE OLSUN
* ARACISIZ VE KESKIN İFADELER KULLANINIZ
* BAYAĞI BİR SES TONU KULLANINIZ
* SONUÇLARLA YÜZLEŞTİRİNİZ
* SÖZLERİMİZ DAVRANIŞLARIMIZLA DESTEKLENMELİDİR
Şeyda Özdalga
Psikolog
DBE Tavır Bilimleri Enstitüsü
Çocuk ve Genç Bölümü
*