Eğitim, bireyleri geleceğe hazırlayan, gerekli tüm donanımları sağlama maksadı güden değerli alanlardan biridir. Eğitim çok çeşitli kısımlara ayrılsa da bahsimiz gereği ilkokul ve anaokullarından bahsediyor olacağım. Çocuklar, anaokuluna kadar aile ve toplumsal etraftan öğrendikleri bilgiler ve müşahedeler ile irtibat kurar ve kişiliklerinin temellerini oluştururlar. Anaokulu yahut okul öncesi tüm bu süreçte, daha hala ailenin yanındayken, çocuğa can suyu verilmeli, her alanda gelişimsel açıdan beslenmelidir. Can suyunun temelinde sevgi olmakla birlikte, aile içi sağlıklı ve inançlı bağlantı, aile üyeleriyle oynadığı yaşına uygun oyunlar, toplumsal etraf ile kurulan sağlıklı irtibat ve temel gereksinimleri dışında ruhsal muhtaçlıklarının anlaşılması duyulması ve inançlı bir biçimde yanlışsız vakitte giderilmesidir.
Bir çocuğun hayal dünyası; o büyüdüğü vakit bile aldığı kararları, yapabileceği şeyleri, potansiyelini kavrama biçimini, yeni fikirler üretebilme esnekliğini olumlu istikamette tesirler. Yanlışsız vakitte gerçek bir anlatımla çocuğa aktarılan masal, çocuk için olağanüstü bir ruhsal besin kaynağıdır. Bizler bir çocuğun hayal dünyasını ve kişililiğini oluşturmanın temellerini attığı bu periyotta; ahlaki, vicdani, kültürel yanını ne kadar beslersek, o kadar çok misyonumuzu yerine getirmiş oluruz. Kaideler ne olursa olsun hiçbir çocuğun hayal dünyası çöl olmamalı, tek tek ağaçlar ekilmeli, itinayla ve sabırla sulanmalı, sevinç ve sevgi bu bahçeden hiç eksik olmamalıdır. Bu bahçede ektiğimiz; hayal, kültür, vicdani ve ahlaki paha, anlaşılma, duyulma, yalnız olmadığını manaya ağaçları düzgünce sulandığı beslendiği takdirde, kendi içinde dengeli, faziletli, sevgi kapasitesi yüksek, hakikat kararlar alabilen bireyler haline gelecektirler.
Çocukların hayal gücünün oluşmasında etrafındaki yetişkinlerin bakış açısı da değerlidir. Yetişkinlerin gözünde masal okumak besleyici olabileceği üzere kimi yetişkinler tarafından anlamsız bulunur. Bu noktada masalın ehemmiyetini anlamayan yetişkinin dönüp kendi içinde bunu araması gereklidir. Ona anlatılsaydı nasıl hissederdi? Ona sanki hiç anlatılmadı mı? Bu kadar katı olmasının sebebi nedir? Hayal gücü ne vakit kendisine nazaran değersiz bir şey haline geldi?
Toplumumuz ismine kıymetli gelişimler yaşamak istiyorsak, toplumsal barışı anlamak, ahlaki kültürel ve vicdani kıymetleri önemseyen, birlik beraberlik içinde, birbirini anlayabilen ve daima ileriye yanlışsız giden bir toplum haline gelmek istiyorsak, çocuklarımızı ruhsal olarak besleyecek masallarla büyütmeliyiz.
Eğitim, bireyleri geleceğe hazırlayan, toplumun geleceğini sağladığı katkılar ile etkileyen bir alan. Elbet bu alanda kişilikleri yeni oluşmakta olan çocuklara masal dayanağı hazırlanmalı, özel masal projeleri sağlanmalıdır.
1. Masal ve Eğitim
Masal zihinsel bir oyun alanıdır. Oyun, çocukların zevk aldıkları ve severek oynadıkları bir etkinliktir. Bu etkinlikler uzun yıllar ders dışı aktiflik olarak sayılmış ve eğitim sürecinde yer verilmemiştir. Bu nedenle okul kitapları ve derslerde oyundan bahsedilmemiştir. Halbuki günümüz eğitim yaklaşımlarında çocukların etkin öğrenmeleri için eğitici oyunlardan yararlanılması gerektiği vurgulanmaktadır. Jean Piaget, Jérôme Bruner, Lev Vygotsky ve Donald Winnicott üzere bilim adamları oyunun çocukların zihinsel ve fizikî gelişiminde tesirli olduğuna dikkat çekmektedirler. (Güneş, 2020)
Günümüzde çocukların eğlenerek öğrenmesini sağlamak maksadıyla okullarda masal, kıssa, bilmece, bulmaca, sayışmaca, tekerleme üzere çeşitli etkinliklere yer verilmektedir. Bunlardan biri de masallardır. masallar hem oyun hem de eğitim maksatlı ele alınmaktadır. Çocukların lisan ve zihinsel marifetleri yanında toplumsallaşma, kendilerine güvenme ve okul çalışmalarına güdülenmeleri için kullanılmaktadır.
Masalla gelişme ile amaçlanan, çocukların odaklarını müdafaalarını ve tesirli öğrenmelerini sağlamaktır. Bu nedenle masal bir maksat değil, araçtır. Masallar çocuk ve kültür ortasında bir köprü vazifesi görürler. Kıssalar herkesin, bilhassa de çocukların hayatında kıymetli bir yer meblağ. Öbür insanlara ne olduğuyla ilgili kendilerine ve diğerlerine anlatılan öyküler aracılığıyla, çocuklar kim olduklarına dair fikir edinirler. Buna bağlı olarak eşsiz, ferdî aile geçmişlerini kültürün efsaneleriyle birleştirerek kendi kimliklerini oluştururlar. (Konuk, 2021)
Atölye müddetince eğitici masallara yer verilmektedir. Çocuklar için masal atölyesi, çocuklara bilgi birikimi, gereğince özgür hayal gücü ve odaklanmayı etaplı bir biçimde arttırmayı ve öğretmeyi amaçlamaktadır. Eğitici masallar çocuklarda çeşitli hünerleri geliştirmeye katkı sağlamaktadır. Bunlar masal sonrası role girme, ince-kaba motor gelişimi, faal öğrenme, düşünme, sorgulama, soru sorma, empati kurma, sorun tahlilleri oluşturma, yaratıcılık, tesirli bağlantı kurma, kurallara uyma üzere sıralanmaktadır. Araştırmalara nazaran oyunla öğrenme yaklaşımı her seviyedeki öğrencilerde tesirli olmaktadır (Güneş, 2015)
2. Masalların Seçilmesi
Çocuklar okudukları kıssadan zevk almak isterler; ama tecrübelerinin hudutlu olmasından ötürü bu zevkin kaynağı da daha sonludur; zira çocuklar birtakım kavramları karmaşıklıkları nedeniyle anlamayı başaramazlar. Bu sebeple tabirler hem lisan hem de biçim açısından daha sade olmalıdır. Çocuk masallarında bir dolaysızlık olmalıdır; birçok hususa girmekten kaçınılır ve harekette bulunan şahısların hareketle olan ilgisi epey açık bir halde verilir. Ayrıyeten harekette bulunan bireyleri yöneten bağlantılar -bunlar ister eylemsel, isterse de durumsal özneler yahut bedeller olsun daha açık seçik olmalıdır. (Konuk, 2021) Bunlara ek olarak, yetişkin edebiyatında anlatımı güçlendirmek için kullanılan teknikler, süslemeler ve mecazlar yerine; mecazdan uzak, daha sade anlatımlar seçilmelidir. Hedef çocuğun masaldan alabileceği randımanı arttırmak, tıpkı vakitte keyif almasını sağlamaktır. Bununla birlikte, masallarda kullanılan söz zenginliği kıymetlidir. Her masalla birlikte kazanılan yeni sözleri çocukların ferdî hayatta kullanmalarını sağlamak söz dağarcıklarını genişletecek, pahalı lisanımız Türkçeyi en âlâ biçimde kullanmalarını sağlayacaktır. Masalın en değerli katkılarından birisi de yeni söz kullanımı ve yeni sözlerin öğretilmesidir. Güzel bir eğitim öğretim aracı olarak görülen masallar çocukların ana lisanını öğrenmesine, sözcükleri düzgün kullanmasına ve söz hazinesini zenginleştirmesine yardımcı olabilmektedir. Masallarda çocuğa sunulan kurmaca dünya ile gerçek dünya ortasında güçlü bir bağ sezinlenir. Bu da çocuğun kahramanlar aracılığıyla iletilen his, fikir ve mesajları manalandırarak hayatın gerçekleri hakkında fikir edinebilmesini sağlayabilmektedir.(Yolcu, 2019) Tesadüfen ortaya çıkan öğreticilik yerine, uzmanlar tarafından seçilen yanlışsız bilgi öğretmeyi amaçlayan masallar seçilmelidir. Elbet masal yoluyla aktarılan tüm bilgiler çocuğun zihninde değerli bir yer edinecektir.
Çocuklar için yazılan metinler yetişkin metinlerine dönüştürülebilir yahut bunun tam aksisi, yetişkinler için yazılanlar çocuklar için uyarlanabilir; bu haliyle de bu iki tıp karşılıklı bir alaka kurmak için birbirlerini besler. (Konuk,2021) Yetişkinler için yazılmış olan metinler, uygun görüldüğü takdirde, çocukların anlayabileceği formda sadeleştirerek ve birkaç kazanım elde edebileceği biçimde düzenlenerek anlatıma hazır hale getirilebilir. Bu noktada değerli olan çocuk ile yetişkini ayırt edebilmek ve buna nazaran metni düzenlemektir. Hunt, kendiliğindenlik, zihinsel mükemmeliyet, ruhsal baskılar, olgun bireylere duygusal bağlanma, soyut düşünme marifetinden mahrumluk, dikkat dağılmasının derecesi üzere çocukluğu yetişkinlik aykırısından farklılaştıran bir grup ayırt edici özellikler saptar. Bu özellikler dikkate alınarak, yetişkin metinleri çocuk masallarına ilham olabilir yahut dönüştürülebilir.
Mc Dowell Miles çocuk kitaplarının özellikleri hakkında şunları yazmıştır: ‘’Çocuk kitapları ekseriyetle daha kısadır; ayrıyeten betimlemeler ve iç müşahedeler yerine, kısımlardaki diyaloglarla pasif davranıştan fazla etkin davranışı tercih etme eğilimindedir. Çocuk başkahraman modeldir. Gelenekler ziyadesiyle kullanılır. Kıssa birçok yetişkinin farkında olmadığı besbelli bir ahlaki sistem içinde gelişir. Çocuk kitapları yürek kırıcı olmaktan çok optimist olma eğilimindedir. Lisan, çocuk odaklıdır. Olay örgüsü muhakkak bir nizam içinde şekillenir ve belirsizlikler genelde reddedilir. Son olarak, yalınlık ve macera kadar sihirli ve hayali bir atmosferden de bahsedilebilir.’’
Çocuk edebiyatı üzerine düşünen öteki bir isim ise Perry Nodelmandır. Nodelman çocuk edebiyatı üzerine araştırmalarını yaparken hususlar halinde şu özellikleri bulmuştur. Çocuk edebiyatı;
• Kolaydır,
• aksiyona odaklanır,
• optimisttir,
• çocukluğa değinir,
• masumiyet içerir,
• hayali olma eğilimi vardır,
• kutsal aşk serüveninin bir cinsidir,
• yinelemelidir,
• öğreticidir,
• ülkü olanla öğretici olanı dengeleme eğilimi vardır.
3. Masal ile Büyüyen Çocuklar
Okunan yahut okutulan her masalda çocuk, güzellik, doğruluk, dürüstlük, adalet, sevgi, merhamet, çalışkanlık, öz itimat, hürmet, sabır üzere değerli bedelleri fark eder ve bunu içselleştirmeye başlar. Her masalda odaklanılan bahiste içselleştirme artarak devam eder ve tamamlanır. Çocukların bahsedilen bu bedellere sahip olarak yetişmesi ve kıymetleri davranış hâline dönüştürebilmeleri son derece kıymetlidir. Çocuklar bu bedelleri kazanarak sağlıklı bir toplumun temelini inşa ederler. Sahip oldukları bu bedelleri sonraki jenerasyonlara aktararak toplumsal devamlılığı sağlayacaklardır. Toplumlar varlıklarını sürdürebilmek, içinde barındırdığı bireylerin gelişimini desteklemek için kıymetlerin transferine ve bireylerce benimsenmesine, bir başka manada kıymetler eğitimine muhtaçlık duymaktadır. Bu kıymetlerin toplumdaki bireylere aktarılmasında değerli rollerden biri de masallara düşmektedir. Çocukların severek ve isteyerek okudukları yahut dinledikleri bu masallar onların karakterlerinin şekillenmesi açısından da değerlidir. (Yolcu, 2019)
-
Duygusal ve ruhsal kar -
Masal öncesi ve sonrası antrenmanları ile motor gelişim kazanımı -
Ahlaki kıymetler kazanımı -
Hayal gücü, sorun çözebilme kazanımı -
Büyüyen söz dağarcığı kazanımı -
Kolay odaklanma kazanımı -
Oburu üzerinden (hikayedeki karakter üzerinden) öğrenme kazanımı -
Soyut kavramların masalla somutlaştırılıp anlaşılması kazanımı -
Toplumsallaşma, tesirli bağlantı kazanımı
Bu noktada kendiniz araştırma yapıp üstte anlatılan pahalara uygun ve çocuğunuza uygun kazanımları sağlayabilecek masallar seçebilirsiniz.