Nörolojik marazlar hem erişkinlerde, hem de çocuklarda görülebiliyor. Lakin çocuklarda erişkinlere nazaran hem ortaya çıkış formu, hem de teşhis ve tedavi yolları birtakım farklılıklar içeriyor. Dimağla ilgili olarak tüm dimağ içi, dimağ zarları, kafatası ile ilgili meseleler nörolojinin kapsamı içine giriyor. Migren, epilepsi, menenjit/ensefalit, damar tıkanmalarına bağlı enfarktüsler, dimağ kanamaları, tevellüt travmaları-gebelik-genetik vb. nedenlere bağlı CP’ler (cerebral palsy), dimağda unsur birikimine ilişkin marazlar, multipl skleroz ve lökodistrofiler üzere dimağın ak husus illetleri, doğumsal yahut aileden genetik geçiş gösteren marazlar, parkinson, kore, distoni vb. hareket bozuklukları, dimağ içi basınç artışları ve dimağ tümörleri evlat nörolojisi içinde ele alınıyor. Dimağ marazlarının yanı sıra omurilik illetleri (travma, doğumsal yapı bozuklukları, tümörler vs.), kas ve kavşak illetleri (sıklıkla kas distrofileri, miyasteniler), doğumsal ve sonradan olan nöropatiler denen hudut illetleri tekrar evlat nörologları tarafından teşhis ve tedavi ediliyor.
Cerebral Palsy (CP, Serebral Palsi, Dimağ Felci) İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Kolu, Evlat Nörolojisi Birimi’nden Doç. Dr. Zuhal Yapıcı CP’nin esas belirtilerinin evladın gelişmesindeki duraklama yahut gecikme olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Çocuk vaktinde oturamaz yahut yürüyemez, yürürse de sık düşmeler olur. Ellerini ve kollarını kullanması da güç olabilir. Yaş ilerledikçe bacaklarında fark edilen sertlikler nedeniyle halk arasında spastik teriminin yerleşmesine yol açmıştır. Illetin şiddetine nazaran birtakım çocuklarda konuşma ve zeka da etkilenir ve velev epileptik nöbetler (bilinç kaybının eşlik edebildiği krizler) de görülebilir. Lakin tüm serebral palsiler spastik değildir.” Yapıcı, marazın en önemli tiplerini ise şöyle sıralıyor: 1. Spastik (en sık görülen), 2. Distonik/diskinetik (el-kolda istemsiz hareketler, kıvrılma, bükülme), 3. Hipotonik, ataktik (gevşek), 4. Mikst (birden çokça özelliği taşıyabilir, örneğin hem spastik hem diskinetik). “Spastik tipte olanlar her iki bacakta (parapleji) yahut hem kol hem bacaklarda (tetraparezi), vücudun tek yarısında (hemiplejik) ya da yalnızca bir bacakta (monoparezi) da olabilir” diyen Yapıcı, bu evlatların anne-babalarının teşhis için evvel evlat nöroloğuna ya da nöroloğa gitmeleri gerektiğini söylüyor. Yapıcı, muayene sonucunda evlattan dimağ MR’ı, EEG, ve gelişim-zeka testleri istenebileceğini, tabibin bunların sonucunda evladın dimağındaki hasarın aşamasını değerlendireceğini belirtiyor. Yapıcı, serebral palsinin çok çeşitli nedenleri olduğunu söz ediyor: “Gebelik sırasında, tevellüt anında ve velev bebeğin birinci yaşlarında başından geçen marazlar evlatta spastik CP’ye neden olabilir.
Örneğin ananın gebeliği sırasındaki yüksek tansiyon, böbrek-kalp marazı, kullandığı ilaçlar, zehirlenmeler, enfeksiyonlar, veladet sırasındaki zorluklar, mor tevellüt, kordon dolanması, evladın oksijensiz kalması, bebeğin birinci yıllardaki ağır marazları (menenjit, sepsis…) en yeterli bilinen sebeplerdir.” Çocuktaki hastalık belirtilerine nazaran tedavi ediliyor. Sıklıkla fizyoterapi programına alınarak daha istikrarlı hareket etmesi, yürümenin hızlanması, elini kullanabilmesi sağlanıyor. Orta-ağır durumdaki çocuklarda fizyoterapiye ek olarak Botox tatbikleri, kimi kas gevşetici ilaçlar, ortopedik aletler, velev nadir de olsa cerrahi teşebbüslere başvurulabiliyor. Epilepsi Epilepsi halk arasında sara nöbetleri olarak da biliniyor. Belirtileri, sanılanın tersine, yalnızca şiddetli kasılmalar ile konuma düşüp bayılma biçiminde kendini göstermiyor; onlarca farklı çeşidi bulunuyor. Örneğin yalnızca gözlerde dalmalar, ağızda şapırdatma-yalanma-yutkunma, ağız zaviyesinde küçük kasılmalar, el-kolda küçük kasılmalar, gözlerde ışıklı manzaralardan sonra kusma atakları, ellerde yahut vücutta korkar üzere sıçrayıcı hareketler çeşitli belirtiler arasında sayılabilir
Kimi uygun huylu nöbetler yalnızca uykuda da görülebiliyor. Lakin bu hareketler sıklıkla saniyeler ya da birkaç dakikadan uzun sürmez ve gün içinde de tekrarlayabilir. Yapıcı, bu evlatların zekasının altta yatan nedene nazaran sıradan ya da gerilemiş olabileceğini söz ediyor ve ekliyor: “Özellikle bebeklik periyodunda uyanmayı takiben evlatta tekrarlayıcı kasılmalar ana için uyarıcı olmalı ve çabucak nöroloğa başvurulmalı.” Teşhis için yeniden evvel nörolog ya da evlat nöroloğunun muayenesi koşul. Sonrasında gerekli görülürse MR, EEG, zekâ testleri, PET, SPECT, medya çekimlerinin biri yahut birkaçı yapılabiliyor. Yapıcı, tedavi olarak antiepileptik ilaçlar kullanılacağını, şiddetli ve sık nöbetlerde 3-4 ilaca kadar çıkılabileceği üzere farklı tedavi usullerine de başvurmak gerekebileceğini tabir ediyor. Çocuklarda baş ağrıları Sadece erişkinlerde değil, çocuklarda da baş ağrıları görülebiliyor. Yapılan istatistiklere nazaran bu ağrıların yaklaşık yüzde 50′sini çocukluk çağı migrenleri oluşturuyor.
Yapıcı, bu ağrıları şöyle anlatıyor: “Erişkinlerdekine benzeri halde zonklayıcı, evladı halsiz bırakan, ders yapmasına mani olan, uyumakla rahatlayabilen, bulantı ve kusmanın eşlik edebildiği ağrılardır. Yalnız mühleti erişkinlere nazaran uzun sürmeyebilir.” Yapıcı, yalnızca bu malumatlarla migren teşhisi konulamayacağına da dikkat çekiyor ve “Baş ağrısına neden olabilecek diğer faktörlerin de araştırılması, evladın nörolojik muayenesinin yapılması koşuldur. Gerekirse görüntüleme yollarından (BT, MR), EEG den ve evlat psikiyatrisinden yardım alınmalıdır. Çocuklarda kullanılabilecek ağrı kesiciler de erişkinden farklı olduğundan asla hekim haberi dışında kullanılmamalı, kesinlikle bir evlat nöroloğuna başvurulmalıdır” diyor.
Dimağın ilerleyici marazları Bu illetlerin belirtileri sıklıkla evladın doğumundan itibaren kendini gösterse de kimileri yürümeye başladıktan ya da oyun çocukluğu periyodundan sonra da ortaya çıkabiliyor. Yapıcı birinci dikkati çeken belirtileri şöyle sıralıyor: “Çocuğun akranları üzere yürüyüp koşamaması, hareketlerinde yavaşlamalar, dengesizlik, konuşmasında bozulma, zekâsında eski performansın kaybolması.” Bu evlatların yüzde 40-50′sinin akraba evliliğinden olduğunun gözlendiğini söyleyen Yapıcı, tıpkı serebral palside olduğu üzere bunlarda da teşhis için evlat nöroloğunun muayenesinden sonra kişisel kan tahlilleri ve MR yapılması gerekebileceğini vurguluyor ve ekliyor: “Her illete mahsus farklı kan-idrar tahlilleri olduğundan bunlar hasta sahiplerinin isteği ile laboratuarda yapılamaz.
Çok şahsi araştırmalar için yerkürenin birtakım kişisel merkezlerine kan ve idrar gönderilmesi de gerekebilir. İlerleyici dimağ marazlarının 20′den ziyade çeşidi olduğundan teşhis ve tedavi planlaması kişiselleşmiş merkezlerde (fakülte ve araştırma hastanelerinde) yapılmalı.” Kas-sinir marazları Yapıcı, en sık görülen kas illetlerinin (kas distrofileri) evlat yürümeye başladıktan sonra belirti verdiğini söylüyor. “Sıklıkla düşmeler, yokuş ve merdiven çıkmada güçlük, yürüme konforunun bozulması, parmak ucunda yürüme üzere belirtileri vardır. Devir içinde kas güçsüzlüğü artar ve yardımla yürümeye başlarlar” diyen Yapıcı, bu evlatların zekâ özürlerinin bariz olmadığını ya da zeka özürleri bulunmadığını söz ediyor.
Teşhis için evlat nöroloğunun muayenesinden sonra hususî genetik testler ve EMG incelemesine başvurulacağını belirten Yapıcı, birtakım olgularda kas biyopsisi gerekebileceğini söylüyor. “Sinir illetleri (nöropatiler, polinöropatiler) da çocukluk ya da ergenlik devrinde başlayarak el-ayaklarda güçsüzlük ve vakit içinde erimelerle karakterlidir” diyen Yapıcı, bu cins hastalıklarda teşhisin öncelikle EMG tetkiki, sonra da gerekirse genetik ve hudut biyopsileriyle kesinleştirileceğini söz ediyor. Yapıcı başkaca, her iki hastalık öbeğinde da rehabilitasyon programlarının çoklukla hususla ilgili kişiselleşmiş merkezlerde ilaç, ortopedik destek ve gereksinim olursa teneffüs desteği verebilen yanlarda yapılması gerektiğine dikkat çekiyor.