Çocukların gösterdiği olumsuz davranışlar genelde bir sorun olarak algılanır. Halbuki, çocukların gösterdiği davranışlar bir sorun değil, sıkıntılara yönelik verdiği reaksiyonlardır. Bir çocuk çok utangaç yahut saldırgan davranışlar gerçekleştiriyorsa aslında bu, onun beyninin gerilim, tasa, kaygı altındaki bir dışavurumudur. Çocuk yaşadığı fizikî tansiyon sonrasında ya taarruza geçer ya da pasif bir eğilimle kabul ederek donma eğilimi gösterir. Bunlar, çocukların o anlarda yatıştırılmaya gereksinimleri olduklarının habercileridir. Çocuklar ise bunu kendi kendilerine yapamadıkları, hatta bunları bilmedikleri için de bakım verenlerine gereksinim duyarlar.
His regülasyonu; baş etmekte zorlanılan bir durum, zorlayıcı bir his ile karşı karşıya kalındığında durup, dürtüsel reaksiyon vermek yerine; his, davranış ve vücuttaki duyumları fark edip, yöneterek en uygun yansıyı verebilmektir.
Hisleri regüle etmek; telaş, dehşet, gerilim, öfke üzere zorlayıcı hisleri ‘yok etmek’ demek değildir. Tüm hislerin doğal olduklarını kabul ederek, hislerimizi sağlıklı bir halde deneyimleyebilmemiz için kendimize müsaade verebilmektir. Bunun için de öncelikli olarak, hisleri isimlendirmek gerekir. Daha sonra yaşanılan olaylar ve durumlarla hisler ortasındaki irtibatları anlayabilmek kıymet arz etmektedir.
“Duygu idaresi gelişen ve öğretilebilen bir marifettir.”
Çocukların his idaresi marifetlerinin gelişmesi, onların duygusal, toplumsal, akademik ve davranışsal alanlarda başarılı olmasına yardımcı olur ve sorun çözme hünerlerinin gelişmesini sağlar. Yani aslında his regülasyonunun duygusal zekayı geliştirdiğini söyleyebiliriz. Duygusal zekanın bileşenleri ise; duyguyu tanıma, hislerini söz etme, empati kurabilmeyi öğrenme, kendini ortaya koyabilme ve hislerle başa çıkabilmedir.
Duygusal Zeka Nasıl Arttırılır?
Öncelikle çocuklara hisleri öğretmek gereklidir. 6 temel hissin ne olduğunu yüz tabirleri çizerek öğretebilirsiniz. 6 temel hissimiz ise; memnunluk, hüzün, iğrenme, kaygı, şaşkınlık ve öfkedir.
Olaylardan ve durumlardan çok hisleri üzerinden konuşma biçimi olarak konuttaki bağlantınızı değiştirin. Örneğin; okuldan meskene geldiğinde çocuğunuzun ağlamaklı olduğunu yahut çok hudutlu olduğunu fark ettiniz, hiçbir şey bahsetmeden odasına kapandı diyelim. Yanına gidip, “Noldu? Neden böylesin?” üzere sorular sormak yerine evvel çocuğun hissini ona yansıtarak cümlelerinizi kurun: “Çok öfkeli üzeresin, bugün seni sinirlendirecek bir şey mi yaşadın okulda?” yahut o gün imtihanı olduğunu biliyorsunuz, üzgün geldi: “Çok üzgün görünüyorsun, bugün imtihanın vardı sanırım biraz makus geçmiş.” Çocuk, böylelikle hem hisleri öğrenecek hem de sizin onun hislerinizi anladığınızı görecek, hasebiyle da kıymetli olduğunu da hissedecektir.
Akşam saatlerinde otururken yahut yemek yerken anne-babalar günlük sohbetlerinde hisleri işin içine katarak konuşabilirler. Örneğin; “Bugün trafik beni çok yordu. İşverenim proje yetişmeyecek diye kaygılandı ve bana bağırdı ben de çok üzüldüm lakin elimden geleni yapıyorum. Dönerken bir arkadaşımı aradım ve onunla konuşmak beni çok memnun etti.’’
Ebeveynler olarak çocuklarınıza his idaresi konusunda rol model olun. Kendi rahatlama ve tahlil üretme stratejilerinizi onlarla paylaşın. Örneğin; “Biliyor musun, bazen ben de işverenime çok sinirleniyorum. O denli olduğunda balkona çıkıp derin bir nefes alıyorum, sevdiğim bir arkadaşı arayıp yahut yanına gidip onunla sohbet ediyorum. Bunlar o anda biraz daha âlâ hissetmemi sağlıyorlar. Hisleri hissetmeyi denetim edemeyeceğimizi lakin her hissin da süreksiz olduğu, sonsuza kadar bizimle kalmayacağı, an be an değişebilecekleri iletisini kesinlikle onlara vermeye çalışın. Bunu, “sakinleştiğinde”, “geçtiği zaman” sözlerini kullanarak yapabilirsiniz.
His Regülasyonu İçin Konutta Uygulanabilecek Aktiviteler
Öncelikle konutta his regülasyonu sağlayabilecek ortak bir alan oluşturabilirsiniz. Bu alan, çocuğun odasında olabileceği üzere salonda yahut meskenin diğer bir ortak alanında da olabilir. Bunu çocuğunuza sorarak birlikte karar verin. Tekrar tıpkı formda bu alanda neler olursa çocuğunuzun kendini uygun hissedeceğini sorun ve o şeyleri bu alana ekleyin. Büyük minder, çadır, hacıyatmaz, küçük bir ses çıkaran alet, büyük bir yastık, oyun hamuru vb olabilir. Bu alana her şeyi yığmayın yalnızca en rahatlatıcı birkaç şey koymaya itina gösterin.
Hangi duyguyu yaşarsa yaşasın hislerini yaşaması için çocuğa vakit verilmelidir. Bilhassa hissettiği bu his, öfke duygusuysa katiyen o anda konuşulmamalı, evvel öfkesini dışa vurmasını sağlayacak aktitivitelere yönlendirilmelidir. Kendinizi düşünün, çok öfkelendiğinizde sizi birileri sakinleştirmeye çalıştığında ya da bir şeyler söylediğinde öfkeniz geçiyor mu yoksa daha mı çok öfkeleniyorsunuz? Bizler için durum neyse çocuklar için de odur.
Balon Oyunu: Meskene şişirilmek üzere balonlar alın ancak balonları şişirirken bunu neden yaptığınızı, nefes konusunu çalıştığınızı çocuğun yaşına uygun bir halde ona anlatmalısınız.
“Bak nefes alıp vermek bizim için çok değerlidir ve sakinleşmemizi sağlar” üzere bir cümleyle durumu açıklayabilirsiniz. Balonu şişirirken yavaş yavaş nefes verilmeli ki vücut farkındalığına varılabilsin ve ağır olan hisler azalabilsin. Sonrasında balonların üzerlerine çocuğun o anlarda hissettiği hisleri yazabilirsiniz, sonra çocuk onu patlatabilir.
Hacıyatmaz, Kum Torbası, Büyük Yastık: Çocuk çok öfkelendiğinde bunlardan birini kullanabilirsiniz. Çocuğa öfke duygusu hissettiğinde bunlara yönelterek bir dışa vurum yapmasını sağlayabilirsiniz.
Pilates Topu, Trambolin, Müzik: Pilates topunun üzerinde, trambolinde zıplayarak dürtüsel gücünü boşaltabilir ya da kulaklığı taksın istediği müziği istediği ses düzeyinde açsın ve istediği üzere dans etsin.
Kinetik Kum, Oyun Hamuru: Bunların da tekrar birebir formda sakinleştirici ve birebir vakitte duyguyu dışa vurucu tesirleri vardır. Daha sonra yapılan hallerle ilgili öyküleştirme çalışmaları yapılabilir.
Çiziktirme Oyunu: Tüm aile birlikteyken ortaya büyük bir fotoğraf kağıdı konur. Yumuşak boyalarla (pastel yahut kuru boya tarzında) herkes kağıda özgür çizgiler atar. Birbirinin çizgisinin üstüne gelebilir, birbirini tamamlayabilir vs. Sonrasında kağıtta ortaya çıkan çizgilerle, biçimlerle ilgili hayal gücü çalışması yapılır. “Sence bu neye benzedi?”, “Aa bu kalp oldu, üçgene benzedi, yıldıza benzedi…” , “Sence bu ay dede ne hissediyor şu anda, ne yapıyor?” üzere cümlelerle öyküleştirmeler ve hisler konuşulabilir.