2000’li yılların başından itibaren başta ABD olmak üzere acilen derhal yerkürenin tüm devletlerinde bebek doğar doğmaz işitmesinin kıymetlendirilmesine yönelik siyasetler üretildi. Emel bebekte işitme kaybını erken tanıyıp rehabilitasyonunu yapmaktı. Yurdumuzda da Sıhhat Bakanlığı liderliğinde yeni doğan işitme tarama süreci başlatıldı. Bugün yeni doğan nüfusunun %95’ten ziyadesi bu taramalardan geçirilerek işitme kayıplı bebekler takibe alınıyor.
Gebelik sırasında kullanılan ilaçlar işitme kaybına neden olabilir
Yeni doğanda işitme kaybı aileden gelen genetik faktörlerin (yurdumuzda sıklıkla sorumlu tutulan Connexin geni) tesiri ile olabilmektedir. Memleketimize kişisel akraba evliliklerinin ağır olması bu genetik faktörlerin mümkünlüğünü arttıran bir durumdur.
Annenin hamilelik sırasında kullandığı ilaçlar yahut annenin hamilelik sırasında geçirdiği viral enfeksiyonlar; mahsusen birinci 3 ayda oluşmuş ise değerli bir etkendir.
Tevellüdün dertli olması, bebeğin tevellüt sırasında oksijensiz kalması dimağı, iç kulağı olumsuz etkileyebilir ve kalıcı hasar bırakabilir.
Bebek doğduktan sonra hayatının birinci günlerinde yahut aylarında geçirdiği viral enfeksiyonlar yahut menenjit dikkate alınması gereken işitme kaybı nedenidir.
İşitme kaybı çocuklarda konuşma ve muhabere problemlerine yol açar
Erken çocukluk devrinin en sık rastlanan illetlerinden birisi sık tekrarlayan üst teneffüs yolları enfeksiyonlarının neden olduğu orta kulak iltihapları ve orta kulakta likit toplanmasıdır. Orta kulakta likit toplanması ile yaklaşık 30-35 dB civarında bir işitme kaybı beklenir. Bu seviye evladın fısıltı seslerini duyamaması manasına gelir. Münhasıran dimağ olgunlaşmasının çok süratli olduğu bu çağlarda evladın fısıltı sesini duyamaması bile lisan gelişimi açısından evladın ehliyetsiz uyarılması ve geri kalması manasına gelir. Daha ileri işitme kayıpları olan bebekler ve çocuklarda konuşmanın gelişmesi, etrafı ile olan muhaberesi açısından bu çok kıymetlidir.
Tek taraflı işitme kayıpları çocuklarda mektep çağına kadar anlaşılamayabilir
İki taraflı işitme kaybı olduğu durumlarda sorunun farkına kısmen daha erken varılabilmektedir. Şayet işitme kaybı tek taraflı ise bebeklik ve çocukluk periyotlarında seslere olan karşılığın var olması nedeniyle tek kulaktaki işitme kaybının farkına tahminen de lakin mektep çağında varılabilmektedir.
Bilhassa ilkokul sıralarında kişisel etkileşimde zeki olan, IQ ve EQ’su yüksek görünen evladın sınıfta muvaffakiyetinin düşmesi, derse karşı ilgisizliği hocanın sıklıkla ilgisini çeken bir durumdur. Bu türlü olmasa bile anne-babanın bu ikilemin farkına varıp hocayla görüşerek sorunu ortaya çıkarması gereklidir. Bu sürece neden olabilecek öteki meselelerin yanı sıra işitmenin de kesinlikle kıymetlendirilmesi gerekir.
Umumiyetle hafif-orta aşamada işitme kaybı dışında belirti vermeyen orta kulakta likit toplanması, daha evvel farkına varılmayan tek taraflı işitme kaybı ve yine iki taraflı ve kısmi gelişmiş iç kulak tipi işitme kayıplarının kesinlikle araştırılması ve tedavi edilmesi gerekir. İşitmenin gerek ilaç tedavileri gerek minör cerrahi pratikler ile gerekse işitme cihazı ile mektep çağında giderilmesi büyük değere sahiptir.
Bazen de çocuktaki konuşmanın gecikmesi ana ve pederde işitme kaybı olabilir derdi uyandırırken yapılan testlerde işitme alışılagelmiş bulunmakta ve otizm kuşkusu ile bu evlatlar psikiyatri kliniklerine yönlendirilmektedirler.
Yenidoğan işitme testi kesinlikle yapılmalı
Ömrün birinci günlerinde uygulanan otoakustik emisyon (OAE) testi ile işitmenin sıradan olup olmadığı basitçe anlaşılmaktadır. Bu testle iç kulağın alışılagelmiş işittiğini anlamak mümkündür. Bu testten cevap alınamaması bebek hiç işitmiyor yahut testin olumlu sonuç vermesi her şeyin olağan olduğu manasına gelmez. Zira bu test sırf iç kulak işitmesini kıymetlendirir. Ancak işitme hududundaki sorun bu test ile saptanmaz. Lakin günümüzde doğruluk aşaması çok daha üstün olan “beyin sapı odyometrisi” (ABR) testi uygulanmaktadır. Tüm bunlarla daha evvelden 2-3 yaşlarda farkına varılan işitme kayıplarının hayatın birinci ayında saptanabilmektedir.
İşitme kaybında en tesirli tedavi erken teşhis
Dimağın öğrenme yetisi en çokça birinci yaşlarda olmaktadır. İşitme kayıplı bebekler ne kadar erken rehabilite edilirse dimağa o kadar erken ses uyaranları gönderilebilir ve evladın işitme ve konuşması da ileri yaşlarda o kadar doğal olur. Bu rehabilitasyon sürecine birinci 6 ayda başlanmalıdır. Birinci yaşta işitme desteği sağlanan evlat ile 3-4 yaşlarında bu desteğin verilebildiği evlat arasında mektep ve hayat başarısı, içtimaî muhabere açısından çok sarih fark vardır.
İşitme kaybının şiddetine yönelik tedavi
İşitme kaybının hayatın birinci aylarında tanısı konduktan sonra hedef altıncı aydan itibaren bebeğin işitme cihazı ile desteklenmesidir. Tercihen 12-24 aylar arasında da şayet işitme kaybı iki taraflı ve çok ileri noktada ise bebeğe biyonik kulak cerrahisi uygulanmasıdır.
Biyonik kulak (Kohlear implant) pratiği ile iç kulağın algılayamadığı sesler hususî kodlama yönetmeleri ile elektrik sinyaline dönüştürülmekte ve iç kulağa yerleştirilen elektrotlar vasıtası ile işitme sonu uçları bu seviyede uyarılmaktadır. Böylece işitme duyusu ömrün birinci iki yılında sağlanabilmektedir.
Kısmi olan işitme kayıplarında alışılmış işitme cihazları ehil olabilmekte ve evlatlar bu cihazlar ile ömürlerini sürdürebilmektedirler. Dış kulak yolu ve orta kulağı ilgilendiren işitme kayıplarında ise tedavi orta kulağa yönelik cerrahi tatbikler ile ilaç tedavisi ile yahut tekrar işitme cihazlarının yardımı ile yapılabilmektedir.
İşitme kaybına yeni umut: Kök hücre tedavisi
Son yıllarda bilhassa genler ile ve kök hücrelerle yapılan çalışmalar bu soruların günlük yaşama geçmesini sağladı. Genetik işitme kayıplarında gen tedavisi (sağlam genlerin iç kulağa verilmesi) fikri süreci laboratuvar ortama taşındı. Bu mevzudaki araştırmalar yoğunluk kazanmakta ve bu sayede mahsusen genetik geçişli işitme kayıplarının tedavisi amaçlanmaktadır. Kök hücre pratikleri, gerek embriyonal ve gerekte mezankimal dokudan elde edilen hücrelerle ehliyetsiz yahut bozuk gelişmiş dokunun sıradan dokuya dönüştürülmesini hedeflemektedir. Eldeki datalar kök hücre pratikleri ile iç kulak yapılarından daha evvel kök hücrelerin işitme hududundaki bozuklukların tedavisinde yararlı olabileceği cephesindedir.
Gen tedavileri ve kök hücre pratiklerinin muvaffakiyete ulaşması, klinik tatbike girmesi, şimdilik mümkün gözükmemektedir.
Biyonik kulak pratiklerinin teknolojisi ise çok süratli biçimde gelişmekte ve hiç işitmeyen velev son devirlerde kısmen işiten kulaklar için dahi doğal sesleri verecek implantlar üretilmektedir. Yakın gelecekte, işitme kayıplarının tedavisinde implantlar alternatifsiz olmaya devam edeceklerdir.