Çoklu Zeka Kuramı (MI)

Çoklu Akıl Kuramı (MI) Hazırlayan: Nalan AZAKLI (Kılavuz Hoca) Eğitime yeni bir yaklaşım getiren çoklu akıl kuramı ( Multiple Intellegence MI Theory ), Harward Üniversitesi öğretim üyelerinden Howard Gardner tarafından 1983 yılında geliştirilmiştir Günümüzde eğitim ve psikoloji alanındaki gelişmelerle birlikte bireylerin neler yapabildiğinden çok, neler yapabileceği düşünülmelidir Çoklu zeka kuramı da bu amaçla yeni pedagojik yöntemlerin düşünülmesi için ortaya atılmıştır Gardner, zekayı “problem çözme kapasitesi veya değerli bir ya da birden çok kültürel yapı ürününe şekillendirmek olarak tanımlamaktadır Gardner’a kadar çoklu akıl kuramının temelinde biyoloji ile ilgili ve kültürel boyutlar yer almaktadır Zekanın gelişmesinde üstünlük ve dezavantaj yaratan çevresel etkenler vardır Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir 1 Kaynaklara ulaşım şansı : Aile çok fakirse çocuk keman, piyano gibi müzikal zekayı geliştirebilecek enstrümanlara ulaşamadığından bu zekanın güçlenmesi, gelişmesi zorlaşabilir 2 Tarihsel, kültürel faktörler : Okulda matematik ve fene dayalı programlar önemseniyorsa, öğrencinin mantık, matematik zekası gelişebilir 3 Coğrafi faktörler : Köyde yetişmiş bir çocuk apartmanda büyümüş bir çocuğa oranla bedensel zekasını daha fazla geliştirebilir 4 Ailesel faktörler : Artist almak isteyen bir çocuğun ailesi avukat olmasını istiyorsa çocuğun dil zekası desteklenecektir 5 Durumsal faktörler : Topluluk bir ailede büyümüş ve topluluk bir ailede yaşayan bireyler doğalarında sosyallik olmadıkça kendilerini ilerletmek için daha eksik zamana sahip olurlar Buradan da görüldüğü gibi, bu etkileşimler ve bunlara emrindeki olarak zekanın değişik boyutları artırılabilir Zekanın bambaşka boyutları olmakla birlikte bu boyutlar birbirlerinden fazla öbür yapılar ya da özellikler değildir Örneğin bir futbol oyuncusu maddi zekayı koşarken, yakalarken ve vururken; uzamsal (şekiluzay) zekayı, sahayı, diğer oyuncuların pozisyonlarını düşünürken; dil ve sosyal zekayı oyun kurallarını öğrenirken ve ekip arkadaşlarıyla paylaşırken; özedönük (bireysel) zekayı kendini değerlendirirken kullanmaktadır Çoklu akıl kuramında 8 çeşitlilik zeka belirlenmiştir Bunlar : 1 Sözel – Dil 2 Mantık – Matematiksel 3 Şekil (Görsel) – Uzay (Uzamsal; Alansal) 4 Müziksel – Ritmik 5 Somut – Kinestetik 6 Kişilerarası Sosyal 7 Kişiye dönük (İçsel ; Özedönük) 8 Doğa ÇOKLU ZEKA TEORİSİ HANGİ TEMELLERE DAYANIR ? Çoklu zeka teorisi aşağıdaki temelleri alır (Armstrong, 1994) 1 Her insan, dağıtılmış zeka alanlarının tümüne sahiptir Çoklu akıl teorisi, insanda sadece tek bir zekanın geçerliliğini tahsis etmek yerine, her insanın tüm zeka alanlarında yeteneğinin olduğu görüşünü benimsemektedir Ancak, her insanda laf konusu olan bu akıl alanları öbür düzeylerde bulunabilmektedir 2 Her insan, farklı alanlara yönlendirilmiş zeka alanlarından her birini yeterli düzeyde geliştirebilir Çoklu akıl teorisi, tatmin edici ve yerinde yardım , olanak ve eğitim sağlandığında, doğrusu her bireyin akıl alanlarının hepsini oldukça yüksek bir düzeyde geliştirebilme kabiliyetine sahip olduğunu ileri sürmektedir 3 Farklı Alanlara Yönlendirilmiş akıl alanları, genel olarak, bir arada kompleks bir yapıda çalışırlar Genellikle, reel hayatta hiçbir zeka alanı kimsesiz var olmaz Dağıtılmış akıl alanları birbirleri ile durmadan etkileşim içindedirler Örneğin, bir yemeği pişirecek bir kişinin önce tarifi okuması ve anlaması (sözeldil zeka alanı), yemek tarifini yaratıcı elementleri tasniflemesi ve yemeğe karışım oranlarını hesaplayabilmesi (mantıksalmatematiksel akıl alanı) ve yemeğin kendi damak zevki zevkine uygunluğu (bireysel zeka alanı) yanında, ailedeki bütün fertlerin memnuniyetini de sağlayabilmesi (kişilerarası akıl alanı) gerekir Tekrar, benzer bir şekilde, basketbol oynamakta olan bir kişinin koşmak, topu başkasına atmak ve topu yetişmek gibi özellikleri taşıyan somutkinestetik zekaya sahip olmasının yanına, bu kişinin kendisini oyun sahasına adapte edebilmesi için görseluzaysal zekaya ve oyunda ortaya çıkabilecek muhtemel anlaşmazlıkların çözümü için kişilerarası zekaya sahip olması gerekmektedir 4 Bir kişinin her alanda zeki olabilmesinin bir çok yolu bulunmaktadır Bir kişinin muhakkak bir akıl alanında zeki sayılabilmesi için eğitimcilerce benimsenmiş standart sayılabilecek birtakım nitelikler laf konusu değildir Örneğin; sözeldil zekasına sahip bir kişi okumayı çok iyi beceremeyebilir lakin çok geniş bir sözcük haznesine ya da çok iyi öykü yazma ve anlatma kabiliyetlerine sahip olabilir 1 SÖZEL – DİL ZEKASI Bu türdeki zeka, bir insanın kendi dilini, gramer yapısına, sözcük dizimine, kavram telaffuzuna ve sözcüklerin anlamına uygun şekilde büyük bir uygunluk ve beceri ile kullanmayı gerektirir Bu zekası adaleli olan bir öğrenci; 1 Öteki öğrencilerden daha iyi yazan 2 Uzun hikayeler ve fıkralar anlatır 3 İsimler, yerler ve tarihler ile ilgili iyi bir hafızaya sahiptir 4 Sözcükleri anlamlarına yerinde bir biçimde kullanır 5 Yaşına tarafından iyi bir sözcük haznesine sahiptir 6 Başkalarıyla yüksek düzeyde sözel iletişime girer 7 Tekerlemeleri, amaçsız ritimleri ve kelime oyunlarını sever 8 Okumayı sever 9 Dinleme becerisi yüksektir; dinleyerek daha iyi öğrenir 10 İyi bir hafızası vardır 2 MANTIKSAL – MATEMATİKSEL AKIL Bu nesil zekaya sahip olan insanlar, mantık kurallarına ve benzerliklerine, nedennetice ilişkilerine ve bunlara benzer görünmeyen işlemlere karşısında çok alıngan ve duyarlıdırlar Bu kişiler kategorilere ya da sınıflara ayırarak, genelleme yaparak, hesaplayarak, mantık yürüterek ve soyut ilişkiler üstünde çalışarak iyi şekilde öğrenirler Mantıksal – matematiksel zekası adaleli bir öğrenci ; 1 Olayların oluşumu ve işleyişi hakkında çok soru sorar 2 Görünmeyen ve kavramsal düşünebilir 3 Bilgiler aralarında bağlantılar kurar 4 Dinç bir muhakemesi vardır 5 Satranç ve briç gibi oyunları oynamaktan haz alır 6 Matematiksel problemleri kafasında zahmetsizce ve tez çözer 7 Matematik dersini sever 8 Matematiksel hesaplama oyunlarını garip bulur 9 Mantıksal bulmacaları çözmeyi ve satranç veya dama gibi stratejik oyunları oynamayı sever 10Olayları ve nesneleri kategorilere ayırmayı ya da onları hiyerarşik olarak düzenlemeyi sever 11 Yüksek düzeyde bilişsel düşünme becerisi içeren deneylere katılmayı sever 12Yaşıtlarına kıyasla görünmeyen düşünebilme ve sebepsonuç ilişkisi kurabilme kabiliyetleri gelişmiştir 3 GÖRSEL – UZAYSAL ZEKA Bu cins akıl alanı, bir bireyin nesnel olarak gözlemleme ya da görsel ve uzaysal fikirleri grafiksel olarak sergileme kabiliyetlerini içerir Bu zekaya sahip olan halk, renge, çizgiye, şekle, biçime, uzaya ve bu olgular arasındaki ilişkilere karşı fazla duyarlıdırlar Bu kişiler varlıkları ya da olguları görselleştirerek veya renklerle ve resimlerle çalışarak en iyi şekilde öğrenirler Bu zekası kaslı olan bir öğrenci; 1 Haritaları, çizelgeleri ve diyagramları yazılmış materyallerden daha kolay okur 2 Sanat içerikli etkinlikleri sever 3 Arkadaşlarına oranla daha fazla düş kurar 4 Yaşına kadar yüksek düzeyde beceri gerektiren figürleri ve resimleri çizer 5 Filmleri, slaytları ve öteki görsel sunuları izlemeyi tercih eder 6 Bulmaca çözmekten hoşlanır 7 Renklere karşı çok duyarlıdır 8 Resimli yayınlardan daha çok hoşlanır 9 Elinde yer alan materyallere bir şeyler çizer 10 Daha önce gittiği yerleri basit hatırlar 11 Yaşına tarafından acayip üç boyutlu yapılar veya modeller oluşturur 12Okurken kelimelere oranla resimlerden daha fazla öğrenir 13Varlıkların görsel imgelerini çizer 4 MÜZİKSEL – RİTMİK AKIL Bu akıl türü ile bir kişinin bir müzik parçasındaki ritme, akustik düzene, melodiye, müzikteki iniş ve çıkışlara, müzik aletlerine ve çevreden gelen seslere olan duyarlılığı kastedilir Bu akıl türündeki bireyler en iyi ritim, melodi ve müzikle öğrenirler Bu zekası kaslı olan bir öğrenci ; 1 Şarkıların melodilerini çok iyi hatırlar 2 Hoş şarkı söyleyebilme sesine ve yeteneğine sahiptir 3 Bir şarkının makamını, notalarını, eslerini ayırdedebilir 4 Öğrendiği şarkıları paylaşmak ister 5 Herhangi bir müzik aletini çok iyi çalar veya bunun eğitimini almak ister 6 Konuşurken ya da hareket ederken elleri ve ayakları ile ritim miktar 7 Farkına varmadan kendi kendine mırıldanır 8 Ders çalışırken haberdar olmadan masaya vurarak ritim tutar 9 Çevresindeki seslere duyarlıdır 10Bir şarkı duyduğunda haberdar olmadan ona eşlik eder 11 Müzik çalan bir ortamda daha verimli çalışır 5 FIZIKSEL – KİNESTETİK ZEKA Bu tür akıl alanı, koordinasyon, denge, kuvvet, elastikiyet ve sürat gibi bazı fiziksel özelliklerin yanısıra, dokunsak nitelikteki bazı becerileri de içermektedir Bu zeka türüne sahip bireyler, yaparakyaşayarak, dokunarak ve hareket ederek en iyi şekilde öğrenirler Bedensel – kinestetik zekası kaslı olan bir öğrenci ; 1 Duygularını keskin olarak gövde diliyle ifade eder 2 El becerileri iyidir 3 İnsanlara, canlı ve cansız varlıklara dokunmaktan hoşlanır 4 Bir veya ansızın artı sportif faaliyetlerde başarılıdır 5 Bir yerde uzun süre kaldığında hareket etmeye, kımıldamaya ihtiyaç duyar