Çölyak, glutene hassaslık sonucu meydana gelen,ince bağırsak mukozası ile karekterize olan bir ince bağırsak illetidir. Çölyak illeti, her yaş kümesinde meydana gelebilir ve ömür uzunluğu devam eder Gluten bitkisel besinlerde bulunan bir proteindir. Nötral solüsyonlarda çözünmeyen kısmı glutelin, asit ve alkol da çözünen suda çözünmeyen kısmı ise prolamindir.
Bu illetin memleketimizde görülme sıklığı tam olarak bilinmemekle birlikte,beyaz ırk ve latinlerde görülme sıklığı ziyadedir. Gluten enteropatisi olan hastalarda, bir çok organda hasar olsa da,en çok hasar gören mahal ince barsağın proksimal kısmıdır. Başkaca kriptalarda genişleme ve uzama meydana gelir,emici hücreler silindirik görünüm bölgesine küboidal değişiklikler oluşur.
ÇÖLYAK ILLETININ TANISI
Tanıda vilayet olarak serolojik testler uygulanır,kesin tanı için biyopsi gereklidir. Endoskopik testlere gerek yoktur.
ÇÖLYAK ILLETININ GAYRI MARAZLARLA MÜNASEBETI
Diyabet ile olan ilgisi;diyabetli hastalarda çölyak görülme sıklığı %1-12’dir.
Demir zayıflığı anemisi; bu hastalarda çölyak yaygınlığı %2-5 arasıdır.
Karaciğer illetleri;yapılan çalışmalara nazaran çölyak illetinin transaminaz seviyesi hafif yükselmelerle alakalı olabileceği söylenmiştir. Bu hastalarda glutensiz diyetten sonra karaciğer enzimlerinin seviyesinde düzelmeler meydana gelmiştir.
İrrtabl barsak sendromu; çölyak illetinin,crohn marazı,addison illeti,idiopatik epilepsi ve boyun kireçlenmesi ile alaka olduğu söylenmiştir.
ÇÖLYAK MARAZININ ÇEŞİTLERİ
1-Klasik çölyak: gastrointestinal emilim bozukluğu ve semtomlar tarafından baskılanmıştır
2-Fark edilmeyen çölyak: biyopsisinde semptomatik olmayan villus atrofisi bulunur.
3-Tipik olmayan çölyak: bir kaç gastrointestinal semptomla karekterizedir.
4-Öldürücü çölyak:semptomatik olmayan,sonradan gelişen gluten içeren ve gluten içermeyen diyete karşılık veren,uzun vadeli glutenden varlıklı diyet olsa bile rastgele bir olumsuz belirti göstermeyen çölyak çeşididir.
MARAZIN KLİNİK BELİRTİLERİ
1-Diyare (ishal) : buğday,çavdar,yulaf ile birinci tanışılan 6-12 aylık süreçte bebekte ortaya çıkar. Başta sıradan bir diyare iken gitgide ziyade ölçüde,çok hacimli,açık renkli,köpüklü,yağlı ve pis kokulu olur
2-Gelişme zayıflığı: diyare ile bir arada iştahsızlık,kilo almada zayıflık ve irritabilite olur
3-Zayıflama ve büyüme geriliği: umum olarak yüz dolgun kalırken kol,bacak ve kalçada tartı kaybı olur.
4-Konstipasyon,karın ağrısı:kalın yağlı gaita,kas güçsüzlüğü,dehidratasyon sonucudur.
5-Vitamin eksikliği ve anemi:yağda eriyen vitamin eksikliği sıklıkla görülür,genelde demir eksikliği anemisi görülür az da olsa megaloblastik görülür.
Başkaca çölyak hastalarında,hipoalbünemi,yüksek alkalen fosfataz,kalsiyum,magnezyum ve çinko seviyelerinde düşüş,folik asit B12 vitamini eksikliği ve K vitamini emilimi bozukluğu meydana gelir.
DİYET TEDAVİSİ
Glutensiz diyet çölyak marazının temel tedavi biçimidir. Çölyak hastası olan birinin hem kendisi hemde ailesinin bu mevzuda eğitilmesi kuraldır. Diyet tedavisi ile düzgünleşme bazen acilen olurken bazen de uzun müddette güzelleşme olmaz. Diyetin yanı sıra medikal tedavide değerlidir. Gluten en çok buğday,arpa ve yulafta vardır bu yüzden bu çeşit besinlerden yapılan her türlü yiyecek diyetten çıkarılmalıdır. Bunların noktasına mısır ve pirinç üzere gluten içermeyen tahıllar tercih edilmelidir.
Gluten çölyak hastaları için hayatı zehir eder,glutenin diyetten çıkarılması ile düzgünleşme meydana gelir. İnce barsakta histolojik güzelleşme glutensiz diyete başladıktan birkaç ay sonra olur. Ayrıyeten bu hastalarda sonradan laktoz intoleransı meydana gelebilir bundan ötürü glutensiz diyetin başlangıcında laktaz içeren süt ve süt eserleri diyetten çıkarılmalı.
ÇÖLYAK HASTALARI İÇİN YASAK YİYECEKLER
Et ve Et Eserleri: ekmek konmuş köfte,unda kızartılmış balık
Süt ve Süt Eserleri: buğday unu konmuş tüm sütlü tatlılar vb.
Tahıllar: buğday,arpa,yulaf,çavdar unu ile yapılmış her türlü yiyecekler
İçecekler: birinci hafta limon,portakal,mandalina,greyfurt verilmez
Yapılan çalışmalarda çölyak hastalarının günlük 93 gram yulafı tolere edebildikleri ve günlük 50-60 gram yulafın hastalar için emniyetli olduğu gösterilmiştir. Tekrar günlük 50 gramdan az gluten içeren diyetle beslenmek çölyak hastaları için sorun yaşatmadığı tespit edilmiştir.
Bu illetin memleketimizde görülme sıklığı tam olarak bilinmemekle birlikte,beyaz ırk ve latinlerde görülme sıklığı ziyadedir. Gluten enteropatisi olan hastalarda, bir çok organda hasar olsa da,en çok hasar gören mahal ince barsağın proksimal kısmıdır. Başkaca kriptalarda genişleme ve uzama meydana gelir,emici hücreler silindirik görünüm bölgesine küboidal değişiklikler oluşur.
ÇÖLYAK ILLETININ TANISI
Tanıda vilayet olarak serolojik testler uygulanır,kesin tanı için biyopsi gereklidir. Endoskopik testlere gerek yoktur.
ÇÖLYAK ILLETININ GAYRI MARAZLARLA MÜNASEBETI
Diyabet ile olan ilgisi;diyabetli hastalarda çölyak görülme sıklığı %1-12’dir.
Demir zayıflığı anemisi; bu hastalarda çölyak yaygınlığı %2-5 arasıdır.
Karaciğer illetleri;yapılan çalışmalara nazaran çölyak illetinin transaminaz seviyesi hafif yükselmelerle alakalı olabileceği söylenmiştir. Bu hastalarda glutensiz diyetten sonra karaciğer enzimlerinin seviyesinde düzelmeler meydana gelmiştir.
İrrtabl barsak sendromu; çölyak illetinin,crohn marazı,addison illeti,idiopatik epilepsi ve boyun kireçlenmesi ile alaka olduğu söylenmiştir.
ÇÖLYAK MARAZININ ÇEŞİTLERİ
1-Klasik çölyak: gastrointestinal emilim bozukluğu ve semtomlar tarafından baskılanmıştır
2-Fark edilmeyen çölyak: biyopsisinde semptomatik olmayan villus atrofisi bulunur.
3-Tipik olmayan çölyak: bir kaç gastrointestinal semptomla karekterizedir.
4-Öldürücü çölyak:semptomatik olmayan,sonradan gelişen gluten içeren ve gluten içermeyen diyete karşılık veren,uzun vadeli glutenden varlıklı diyet olsa bile rastgele bir olumsuz belirti göstermeyen çölyak çeşididir.
MARAZIN KLİNİK BELİRTİLERİ
1-Diyare (ishal) : buğday,çavdar,yulaf ile birinci tanışılan 6-12 aylık süreçte bebekte ortaya çıkar. Başta sıradan bir diyare iken gitgide ziyade ölçüde,çok hacimli,açık renkli,köpüklü,yağlı ve pis kokulu olur
2-Gelişme zayıflığı: diyare ile bir arada iştahsızlık,kilo almada zayıflık ve irritabilite olur
3-Zayıflama ve büyüme geriliği: umum olarak yüz dolgun kalırken kol,bacak ve kalçada tartı kaybı olur.
4-Konstipasyon,karın ağrısı:kalın yağlı gaita,kas güçsüzlüğü,dehidratasyon sonucudur.
5-Vitamin eksikliği ve anemi:yağda eriyen vitamin eksikliği sıklıkla görülür,genelde demir eksikliği anemisi görülür az da olsa megaloblastik görülür.
Başkaca çölyak hastalarında,hipoalbünemi,yüksek alkalen fosfataz,kalsiyum,magnezyum ve çinko seviyelerinde düşüş,folik asit B12 vitamini eksikliği ve K vitamini emilimi bozukluğu meydana gelir.
DİYET TEDAVİSİ
Glutensiz diyet çölyak marazının temel tedavi biçimidir. Çölyak hastası olan birinin hem kendisi hemde ailesinin bu mevzuda eğitilmesi kuraldır. Diyet tedavisi ile düzgünleşme bazen acilen olurken bazen de uzun müddette güzelleşme olmaz. Diyetin yanı sıra medikal tedavide değerlidir. Gluten en çok buğday,arpa ve yulafta vardır bu yüzden bu çeşit besinlerden yapılan her türlü yiyecek diyetten çıkarılmalıdır. Bunların noktasına mısır ve pirinç üzere gluten içermeyen tahıllar tercih edilmelidir.
Gluten çölyak hastaları için hayatı zehir eder,glutenin diyetten çıkarılması ile düzgünleşme meydana gelir. İnce barsakta histolojik güzelleşme glutensiz diyete başladıktan birkaç ay sonra olur. Ayrıyeten bu hastalarda sonradan laktoz intoleransı meydana gelebilir bundan ötürü glutensiz diyetin başlangıcında laktaz içeren süt ve süt eserleri diyetten çıkarılmalı.
ÇÖLYAK HASTALARI İÇİN YASAK YİYECEKLER
Et ve Et Eserleri: ekmek konmuş köfte,unda kızartılmış balık
Süt ve Süt Eserleri: buğday unu konmuş tüm sütlü tatlılar vb.
Tahıllar: buğday,arpa,yulaf,çavdar unu ile yapılmış her türlü yiyecekler
İçecekler: birinci hafta limon,portakal,mandalina,greyfurt verilmez
Yapılan çalışmalarda çölyak hastalarının günlük 93 gram yulafı tolere edebildikleri ve günlük 50-60 gram yulafın hastalar için emniyetli olduğu gösterilmiştir. Tekrar günlük 50 gramdan az gluten içeren diyetle beslenmek çölyak hastaları için sorun yaşatmadığı tespit edilmiştir.