Covid-19 Aşıları ve Yan Etkileri

Covid-19 Aşısı Nedir?​

Aşı, bir hastalığı geçirmeden bu hastalığa karşı vücudun bağışıklık geliştirilmesini sağlayan bir koruyucu tedavi yöntemidir. Bu sayede aşı olan kişiler hastalık etkeni ile karşılaştıklarında enfeksiyona yakalanmaz veya bağışıklığa sahip olması nedeniyle hastalığı çok hafif şekilde geçirir. Koronavirüs salgınının başlayarak zamanla pandemi haline dönüşmeye başladığı Aralık 2019’dan bu yana hızlı bir şekilde devam eden aşı çalışmaları, gelişen tıbbi teknolojilerin de etkisiyle bir yıl gibi kısa bir süreç içerisinde sonuçlarını vermiştir. Günümüzde dünyanın dört bir yanındaki farklı ilaç firmaları tarafından geliştirilen, farklı içerik ve etki mekanizmalarına sahip 7 farklı Covid-19 aşısı türü mevcuttur. Bunlar ülkeler arasında yapılan anlaşmalar ve hastalığın yayılım oranlarına göre hızlı bir şekilde dünya ülkelerinde uygulanmaya devam etmektedir.

Covid-19 Aşıları Güvenli mi?​

Aşıların üretimi sırasında gerçekleştirilen bilimsel çalışmalar sırasında belirli gönüllüler denek olarak kullanılır. Bu kişilere aşı yapıldıktan sonra belirli bir süre boyunca kişiler takip altında tutulur. Aşı olan kişilerde hastalığa yakalananların olup olmadığı, yakalananlar var ise bunların genellikle hangi gruplar olduğu, ne kadar kişinin hastalığa yakalandığı, hangi yan etkilerin görüldüğü gibi faktörler belirlenir ve elde edilen sonuçlara göre aşı onaylanır ya da reddedilir. Faz 1, faz 2 test aşamalarını tamamlayan aşılarda faz 3 olarak adlandırılan son bir test aşaması gerçekleştirilir ve denekler iki farklı gruba ayrılarak bir gruba etkisiz bir aşı (plasebo), diğer gruba ise üretilen normal aşı uygulanır. Bunun ardından belirli bir süre geçtikten sonra güvenli olduğu tespit edilen aşılar onaylanır. Dünyayı etkisi altına alan Covid-19 pandemisi ise özel ve ciddi bir durum olması nedeniyle acil kullanım izni prosedürleri ile hızlı bir şekilde piyasaya sürülmek durumunda kalmıştır. Covid 19 aşı çeşitleri arasında özellikle de güvenilirlik açısından önemli tartışmaları beraberinde getiren bu durum aşı sırası gelen kişiler için soru işaretleri oluşturmakta, kişiler aşı olup olmama arasında kalmakta veya hangi aşıyı tercih etmeleri gerektiği konusunda ikilem yaşamaktadır. Diğer bir yandan her geçen gün yenilenen ve güçlendirilen bilimsel çalışmaların ışığında, çok sayıda kişi üzerinde test edilen mevcut aşıların herhangi bir ciddi olumsuz etki oluşturmamış olduğu görülmüştür. Bu nedenle uzmanlar, hastalıktan korunmada veya hastalığı hafif belirtilerle geçirmede oldukça etkili olduğu tespit edilen Covid-19 aşılarının sırası gelen vatandaşlar tarafından mutlaka yaptırılmasını önermektedir.

Covid-19 Aşıları Nasıl Etki Eder?​

Koronavirüsle mücadelede kullanılan aşıların temel amacı, bağışıklık sisteminin koronavirüse karşı aktif ve duyarlı hale getirilmesinin sağlanmasıdır. Zayıflatılmış veya etkisiz hale getirilmiş virüsler aşı yoluyla vücuda enjekte edildikten sonra vücudun bu mikropları tanıması ve bunlara karşı antikor üretmesi hedeflenir. Üretilen antikorlar vücutta belirli bir süre varlığını sürdüreceği için koronavirüse karşı bir bağışıklık geliştirilmiş olur. Günümüzde aşılar farklı etki mekanizmalarına ve içeriklere sahiptir. Bu aşı çeşitleri şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Viral Vektör Tabanlı Aşılar: Zayıflatılmış ve etkisiz hale getirilmiş olan virüslerin vücuda enjekte edilmesiyle gerçekleştirilen bu aşılarda etkisiz özellikteki virüslere karşı vücut tarafından bağışıklık yanıtı oluşturulması hedeflenir.
• RNA Tabanlı Aşılar: Virüslerde bulunan RNA adlı genetik materyalin vücuda enjekte edilmesi yoluyla uygulanır.
• İnaktif Aşılar: Vücutta üreyerek çoğalması engellenmiş olan virüslerin vücuda enjekte edilmesi ile gerçekleştirilir.
• Alt Ünite Aşılar (Subunit Aşılar): Virüslerde bulunan cansız yapıdaki protein zarların kullanımı ile üretilir.
• Canlı Aşılar: Zayıflatılarak hastalık yapamayacak düzeye getirilmiş olan canlı virüslerin enjekte edilmesi ile uygulanır. Bu aşılar bağışıklık sistemi zayıf olan kişiler için hastalığa yakalanma riski oluşturur.

Etki mekanizmalarının haricinde Covid-19 aşıları genel olarak benzer içeriklere sahiptir. Antijen olarak adlandırılan ve bağışıklık sistemini harekete geçirecek olan viral etkenler, aşının çeşidine bağlı olarak farklı şekillerde elde edilerek çok az miktarda aşının içerisine eklenir. Bunun beraberinde viral etkenlerin gelişmesi ve çoğalmasını önlemek adına bir miktar antibiyotik madde, aşı içerisinde mutlaka yer alır. Yine aşının türüne göre jelatin, insan veya hayvan hücre örnekleri, tiyomersal adlı koruyucu madde veya alüminyum tuzları gibi etken maddenin yayılımını yavaşlatıcı maddeler aşı içeriğine eklenir. Üretilen aşılar hem güvenilirliğin hem de etkinliğin korunması adına aşının türüne özgü olan uygun koşullar altında soğuk zincir kurallarına göre saklanmalıdır. Her aşı türünün muhafaza edilmesi gereken sıcaklık aralığı farklıdır ve aşılar -20 dereceden -70 dereceye kadar değişebilen bu saklama koşullarına uygun şekilde muhafaza edilmelidir.

Covid-19 Aşı Türleri ve Aşılar Arası Farklar​

Günümüzde Covid-19 aşısı olarak bilinen ve uygulanmış olan yedi farklı aşı türü söz konusudur. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

SİNOVAC - CORONAVAC AŞISI​

Çinli bilim adamları tarafından geliştirilmiş olması nedeniyle ülkemizde Çin aşısı olarak da bilinen Coronavac aşısı, Sinovac adlı firma tarafından üretilir. Viral vektör tekniği baz alınarak üretilen bu aşıda başarı oranının %50’nin üzerinde olduğu, aşının özellikle de enfeksiyona yakalanan kişilerde yoğun bakıma ihtiyaç duyma oranını önemli bir ölçüde düşürdüğü tespit edilmiştir. Viral vektör tabanlı bir aşı olması nedeniyle Sinovac aşısı, Biontech ve Moderna’nın aksine çok düşük saklama sıcaklıklarına ihtiyaç duymaz ve klasik soğutucu dolaplarda muhafaza edilebilir.

PFİZER - BİONTECH AŞISI​

Merkezi Almanya’da bulunan Pfizer adlı ilaç şirketi tarafından geliştirilen Biontech aşısı, RNA tabanlı bir aşı olup %90 gibi yüksek bir başarı oranına sahiptir. FDA (Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç İdaresi) tarafından acil kullanım izni verilmiş olan bu aşı ilk olarak İngiltere’de uygulanmaya başlamıştır. Bozulmadan uzun bir süre boyunca dayanıklılığını koruyabilmesi için Biontech aşısı -70 derece gibi çok düşük bir sıcaklıkta muhafaza edilmelidir.

ASTRAZENECA AŞISI​

Viral vektör tabanlı aşılardan bir diğeri olan Astrazeneca aşısı, Astrazeneca şirketi ile Oxford Üniversitesi tarafından ortak olarak geliştirilmiştir. Başarı oranı yaklaşık olarak %70 olarak tespit edilmiştir. Bu oran Moderna ve Biontech aşıları ile karşılaştırıldığında daha düşük olsa da aşının düşük bir maliyete sahip olması ve normal soğutucular içerisinde uzun süre saklanabilmesi gibi önemli avantajları vardır.

MODERNA AŞISI​

Tıpkı Biontech gibi FDA tarafından onaylanmış olan Moderna aşısı, RNA tabanlı bir aşı türüdür. %95 gibi yüksek bir başarı oranına sahip olması ile öne çıkan bu aşı hastalıktan korunmada ve enfeksiyonun hafif geçirilmesinde oldukça etkilidir. Aşı, etkinliğini ve tazeliğini koruyabilmesi için -20 derecede özel dolaplar içerisinde saklanmalıdır.

SPUTNİK V AŞISI​

Rusya tarafından geliştirilerek üretilen Sputnik-V adlı aşı, %92 gibi yüksek bir başarı oranına sahiptir. Biontech ve Moderna gibi viral vektör tabanlı aşılar grubunda yer alan Sputnik-V, Rusya başta olmak üzere birçok ülkede kullanılmakla birlikte çeşitli ülkelerde üretimi de başlayan bir aşı türüdür. Normal soğutucu dolaplarda saklanabilmesi ve maliyetinin düşük olması, aşının önemli avantajları arasında yer alır.

SİNOPHARM AŞISI​

İkinci bir Çin aşısı olan Sinopharm, %79 başarı oranı vadeden viral vektör tabanlı bir aşı olarak ortaya çıkmıştır. Birleşik Arap Emirliklerinde gönüllülük esasıyla uygulanan ve yüksek bir başarı oranı belirlenen Sinopharm aşısı, bu gelişmelerin ardından Arap ülkelerinde kullanım onayı almıştır. Fakat Peru’da yapılan çalışmalar sırasında bir denekte görülen ciddi yan etkiler ile birlikte testler bir süreliğine askıya alınmıştır.

JOHNSON & JOHNSON AŞISI​

Amerika Birleşik Devletleri merkezli Johnson & Johnson adlı şirket tarafından geliştirilen Johnson & Johnson aşısı da viral vektör tabanlı aşılar grubundadır. Tek doz şeklinde uygulanan bu aşı, dondurulma ihtiyacı duymadan klasik soğutucularda saklanabilmesi sayesinde kolay dağıtım imkanı sunar.

Covid-19 Aşılarının Yan Etkileri​

Covid-19 aşılarının uygulandığı kişilerde küçük çaplı yan etkilerin görülmesi mümkündür. Her bireyde görülmemesine karşın aşıya bağlı oluşan yan etkiler, vücudun aşıya karşı bağışıklık yanıtı oluşturduğu ve dolayısıyla aşının işe yaradığı şeklinde yorumlanabilir. Tek veya çift doz şeklinde uygulanan koronavirüs aşılarının tamamında görülen olası yan etkiler arasında şunlar yer alır:

• Aşının uygulandığı bölgede ağrı, şişlik, kızarıklık, uyuşukluk
• Ateş, üşüme, titreme
• Kas ağrıları
• Halsizlik
• Baş ağrısı
• İshal

Aşıya bağlı görülmesi normal olarak değerlendirilen bu yan etkiler çoğunlukla hafif veya orta düzeydedir ve uzun ömürlü değildir. Daha ciddi yan etkilerin görülmesi, yaşanan olumsuzlukların uzun bir süre devam etmesi, ateşin çok yüksek olması veya beklenmeyen bir reaksiyon gelişmesi halinde mutlaka sağlık kuruluşlarına başvurulmalıdır.

Tüm aşı çalışmaları değerlendirilerek ortaya konulan bilgilere karşın kişinin sahip olduğu akut veya kronik hastalıklar, gebelik ve emzirme durumu, alerjiler veya kullanılan ilaçlarla etkileşim riskleri bazı durumlarda aşı kararında veya aşı tercihinde etkili olabilir. Bu nedenle herhangi bir özel durumunuz var ise hekiminize danışarak hangi aşıyı tercih etmeniz gerektiği konusunda önerilerini alabilir, aşı öncesi ve sonrasında dikkat etmeniz gereken konular hakkında bilgi alabilirsiniz.