Demans (bunama), zihinsel becerilerin en çok da unutkanlığın hastalık nedeniyle zayıflaması durumudur.
Latince mens =zihin kelimesinden türetilmiştir. Demans; zihnin sonradan yitirilmesi demektir. Zihnin zaten olmaması ya da azlığı demek değildir.
Demans tanımı gereği birden fazla yetiyi birden bozmalı ya da bozmaya başlamalıdır. O yüzden inmedeki hatırlayamama demans kapsamında sayılmaz, fakat küçük -orta çaplı damarların tıkanması -multienfarkt demans kapsamına girer.
DEMANS VE ALZHEİMER HASTALIĞI BİRBİRİNDEN FARKLI MIDIR?
Demansın en sık görülen nedeni, tüm demans hastalarının üçte ikisinden fazlasında görülen Alzheimer hastalığı yani Alzheimer tipi demanstır.
Bununla birlikte, beyni zayıflattığı için demans hastalığına yol açan çok çeşitli hastalıklar veya durum vardır. Alzheimer hastalığının yanı sıra vasküler / kan dolaşımına bağlı demans hastalığı da sıklıkla görülür. Daha az görülen demans nedenlerinden örneğin beyin boşluklarının büyümesi, ilaç yan etkileri, enfeksiyonlar, metabolik –toksik durumların tedavisi Alzheimer hastalığından oldukça farklıdır.
DEMANS VE YAŞLILIK
Demans yaşlılığın değil, bir hastalığın sonucudur. Fakat Demans riski yaşlılıkla birlikte artar. Yaşla ilgili unutkanlık (age associated memory impairment-AAMI) ve hafif kognitif bozukluk (mild cognitive impairment- MCI) kavramları demanstan ayırdedilmesi gereken kavramlardır. Bu hastalar dikkatle takıp edilmelidir. Bu gruptan bir bölüm hasta aizheimer tipi demans tanısı alırlar.
DEMANS BELİRTİLERİ
Demans hastalığı olan insanların çoğunda unutkanlık ve hafıza sorunları ön plandadır. Ancak diğer zihinsel beceriler de etkilenmektedir.
Bunlara örnekler:
Hasta ya da yakını; aynı soruların, aynı konuların tekrarlanması, özel eşyanın kaybedilmesi, randevuların unutulması, yemeğin ocakta, ocağın açık unutulmasından yakınmaktadır.
Kendini önce yabancı mekanlarda, giderek bildik mekanlarda yön bulma güçlüğü ve bazen kaybolma şeklinde gösterir.
Erken dönemde adlandırma güçlüğü, kelime hazinesinde daralmayla başlayıp, giderek AH’de daha mutad olduğu gibi anlamanın da bozulduğu konuşma bozukluğu gelişebilir. Basit güncel aygıtların (tarak, makas, diş fırçası, sofra aygıtları, vb.) kullanımında el becerileri bozulabilir.
Nesnelerin ve yüzlerin tanınmasını, mekandaki bir nesnenin, diğer nesnelere göre pozisyonunun belirlenmesini bozabilir.
Hasta zihinsel esnekliğini kaybetme eğilimindedir; şakaları anlamakta zorlanır, davranışlarını planlamakta, bireysel ve toplumsal sorunlar üzerine akıl yürütmekte, günlük yaşamda karşılaştığı problemlere uygun çözümler üretmekte zorlanır.
Cinsel eğilimler ve yeme konusunda dürtü kontrolünde bozukluklar olabilir.
İnisiyatif göstermez, kendiliğinden bir şey talep etmez, kendisine yönelinmediğinde konuşmaz. Çevresinde olup biten hiçbir şey ilgisini çekmez gibidir.
Bazen sosyal konumla bağdaşmayan rahat davranışlar, alışılmadık girişkenlik, şakacılık, çocuksulukla gösterir; hasta yakınları bu değişiklikleri sıklıkla aile için bir utanç vesilesi olarak aktarırlar.
Düşünce bozuklukları özellikle hırsızlık (“bakıcı paramı çalıyor”), sadakatsizlik (“eşim beni bir başkasıyla aldatıyor”) ve terkedilme (“beni bakımevine atacaksınız”) hezeyanları olabilir.
Olmayan şeyleri görme ve olamayan şeyleri duyma eğilimi şeklinde algılama bozuklukları olmaktadır.
Depresyon, anksiyete, huzursuzluk, yerinde duramama, sürekli yer ve mekan değiştirme, çok çabuk sıkılma şeklinde ortaya çıkabilir.
Amaçsız-tekrarlayıcı hareketler (amaçsız dolaşma-adımlama, dolapları açıp-kapama, çarşafı katlayıp-açma gibi aynı hareketi tekrarlama, uygunsuz yerlere, toplama, istif etme) gözlenebilir davranışsal sorunlar arasındadır.
İşini sürdürmek, ev dışında yolculuk, alışveriş, mali işleri (fatura ödemeleri, banka işleri, vb.) çekip çevirmek, günlük aygıtları kullanmak, hobilerini sürdürmek, ev işlerini yürütmek, kendine bakım veya hijyene (giyinmek, yıkanmak, beslenmek, tuvalet, vb.) muktedir olmak şeklinde örneklenebilecek özellikleri bozabilir.
DEMANS TANISI NASIL KONUR?
Nörolojik muayene, nöropsikolojik testler, biyokimya testleri, nörogörüntüleme yöntemleri (BT MR), gerekirse EEG ve Lomber fonksiyon testleri ile tanı konur.
Alzheimer hastalığında hastalık vakalarının sadece % 2-3’ü kabul edilmektedir. Tedavi olanakları, demansa hangi hastalığın neden olduğuna bağlıdır.
ALZHEİMER’DAN KORUNMAK İÇİN;
-
Sigara kullanmayın.
-
Organik gıda ile beslenmek, çevre kirliliğinden etkilenmiş ve yapay katkılı gıdalar yerine, doğal ve mümkünse organik gıdayla beslenin.
-
Şekerli besinlerden uzak durun.
-
Yemekleri düşük ısıda pişirin.
-
Düşük kalorili beslenin.
-
Günlük yaşamda mutfakta kullanılan maddeleri gözden geçirin. Çelik, cam veya porselen pişirme kapları kullanın.
-
Kilonuzu kontrol edin ve egzersiz yapın.
-
Güneş ışığından yararlanın.
-
Hekim kontrollerini aksatmayın.
-
Stresinizi yönetmeyi öğrenin ve sosyal ilişkiler geliştirin.
-
Uyku süresine dikkat edin.