Demans (bunama) çoğunlukla ileri yaşta, beynin farklı işlevlerinin (hafıza, konuşma, algılama gibi) etkilendiği, ilerleyici, zamanla kişinin gündelik yaşamını kısıtlayan ve hasta yakını/topluma önemli sorumluluklar yükleyen hastalıkların genel adıdır.
En sık karşılaşılan ve bilinen alt tipi Alzheimer hastalığı olup vasküler (beyin damar hastalıkları ile ilişkili) demans, Parkinson hastalığı ilişkili demans gibi diğer demans tipleri de mevcuttur.
Her insan yaşlandığında demans olacak demek değildir. Ancak demans riski yaşla ve eşlik eden hastalıklarla birlikte artmaktadır. Demans riskinin saptanması, tedavi edilebilir demansların saptanması kişi ve toplum sağlığı açısından önemlidir.
En sık demans tipi olan Alzheimer Hastalığı; henüz nedeni tam aydınlatılamayan şekilde beyin hücrelerinin programlanandan daha erken ölmesi nedeniyle olmaktadır (yaşla beraber her kişide beyin hücre ölümü olmaktadır ama Alzheimer hastalığında bu süreç çok hızlı ve erken olmaktadır). Hücre ölümüyle birlikte beyin küçülür. Çok nadir (yaklaşık 100 hastanın 5'inde) olmakla birlikte kalıtsal/ırsi formları da mevcuttur. Hastalığın nedeni tam olarak bilinmese de bir takım risk yaratan durumlar günümüzde tanımlanmıştır.
Alzheimer Hastalığı için risk faktörleri:
1. Yaş (değiştirilemez faktör)
2. Geçmişte depresyon (değiştirilebilir faktör)
3. Kalp-Damar hastalıkları (Tansiyon yüksekliği, kolestrol yüksekliği) değiştirilebilir faktörler
4. Geçmişte ciddi kafa yaralanmaları
5. Düşük eğitim düzeyi
6. APOE4 taşıyıcılığı.
Hastalıkta ortalama süre 8 yıldır. Buna karşın bazı hastalarda hastalık çok yavaş ilerlerken bazılarında da kısmen daha hızlı ilerlemektedir. Hastalık erken, orta ve ileri evre olarak 3 evreye ayrılabilir.Hastalığın olmazsa olmaz özelliği unutkanlıktır. Önemli olan selim yaşlılık unutkanlığı ile hastalık belirtisi olan unutkanlıkların birbirinden ayrılmasıdır. Bu ayrım hastanın muayenesi, hasta yakınlarının verdiği bilgi, nöropsikolojik değerlendirme ve gerekirse diğer yardımcı tetkiklerin bir araya getirilerek yorumlanmasıyla yapılmaktadır.
Alzheimer hastalığında başlangıçta hafif bir unutkanlık vardır. Örneğin hasta randevulerini, yemeğin altını, bakkaldan alacaklarını unutur. Eskiden alışveriş listesi yapmayan bir kişi bu durumu bertaraf etmek için liste tutmaya başlayabilir veya çeşitli notlar alamaya başlayabilir. Zamanla unutkanlık giderek artar ve hasta yeni olayları hiç kaydedemeye başlar. Aynı soruları tekrar tekrar sorabilir. Torunlarının isimlerini unutabilir. Koyduğu eşyaların yerini hatırlamaz. Buna karşın hasta geçmişini özellikle de gençliğini ve 30-40 yaş dönemini şaşırtıcı bir ayrıntıyla anlatabilir. Eğer unutkanlığı olan bir yaşlı iyi bildiği yolları bulamıyorsa, daha önceden dolaştığı yerlere artık gidemiyorsa, evin yolunu bulamayıp kayboluyorsa ya da evin yolunu aramaktan dolayı eve geç geliyorsa, evin içinde odaları karıştırıyorsa, bunlar Alzheimer hastalığı ile ilişkili bulgular olabilir.
Hastalar içine kapanabilir, isteksiz görülebilirler. Hastalar uğraşlarını, hobilerini terk edebilir. Para hesabında güçlük olabilir. Ayrıca psikiyatrik bulgular da eşlik edebilir. Hastalar olmayan şeyleri gördüğünü, işittiğini söyleyebilir.
Demansın evresi ilerledikçe kişi günlük yaşamında daha fazla bağımlı hale gelir, davranış bozuklukları, uyku/yemek alışkanlıklarında değişiklikler ortaya çıkar. Bir süre sonra hasta yakını profesyonel bakım desteği almak durumunda kalabilir.