Divanı lugatit turk nedir?
Cağının Turk dili, Turk kulturu, sosyal hayati ve toplumun ozellikleri bakımlarından eşsiz bir eseri olan Divanu Lugati ’tTurk: buyuk ve cok yararlı bir sozluk niteliğindedir Bu dil ve kultur kay*nağının, bu Turkluk bilgisi hazinesinin tanıtılmasına gecmeden on*ce, onun yazan hakkında, kısaca da olsa eldeki bilgilerin verdiği imkan olcusunde acıklamada bulunmak yerinde ve gereklidir
Divanu Lugati ’tTurk (Divanu LUgatitTurk), en guclu ihtimal ile yazılışı 1072 tarihinde tamamlanmış buyuk bir sozluktur Eserin elimizde bir tek yazma nushası bulunduğu ve bunun mustensihinin adından başkaca da hakkında bilgimiz olmadığı icin Kilisli R i i a t tarafından Ali Emirı Kutuphanesindeki biricik yazmadan kopye edilmek suretiyle —uc cilt halinde— yapılan yayımının (İstan*bul, 1333) bazı istinsah hataları taşımış olması tabiidir Dı ’van ’ın nerede kaleme alındığı, Kaş gar it mn onu yazarken hangi şehirde oturmakta olduğu hususunda da kesinlik yoktur Yalnız Kaşgar Turkcesinin hakim olduğu bir alanda vucUde getirilmiş olduğu ileri surulebilir
Divanu Lugati ’tTurk, Turk dilini ozellikle Araplara oğretmek amacını gutmektedir Eserin Arapca olarak telif edilmiş bulunması •da bunun bir delilidir Burada —her halde Arapların ve Arapca oku*yup yazanların kendi usullerinde daha kolay anlayıp, daha rahat oğ*renmeleri duşunulerek— Turkce kelimeler Arap dilindeki gibi, kok*lerinin taşıdıkları harf sayısına gore gruplandırılmıştır Eserdeki Turkce kelime sayısı 7500′den daha fazla olarak tesbit edilmiştir Bu kadar kabarık bir yekUnda Turkce kelimenin – daha XI Yuzyılda— konuşulup yazıldığı bir dilin artık bir kultur ve medeniyet dili ol*duğundan şuphe edilemez Kaldı ki Mahmud, “Terk edilmiş ke*limelerle dile sonradan girmiş sozleri de eserine almadığına işaret*te bulunmuştur Ancak eserde başka komşu dillerden (Hintce, Sogdca, vs) Turkceleşmiş gozuken bazı yabancı asıllı sozlerin de bulun*duğunu gozden ırak tutmamak gereklidir Bununla beraber Kaşgarlı Mahmud ‘un butun Turkce kelimeleri eksiksiz, kitabına almış olduğu da soylenemez Bu bakımdan, daha o cağlarda bile, Turkce soz toplamının, yaklaşık olarak, 10000 civarında olduğunu duşunmek ve soylemek de hata olmasa gerek Yazarın, ayrıca, Turk*ce kelimeleri Arapcadaki bablar ve kalıplar kategorisinde seslendir*mesinin dilin bunyesine uygunluğunu iddia etmek guctur Bu konu*da olsa olsa bunun Araplara, bir dereceye kadar, belki okuma ko*laylığı sağlamaya yarar olduğunu duşunmek kabildir
Mahmud Turkce kelimelerin ne anlama geldiğini ve nasıl kullanıldığını gosterebilmek arzusuyla bircok Turkce cumle ve iba*reyi eserine gecirmiştir Sonra eserdeki atasozleri, deyimler, şiir parcaları da, bu soylediğimiz hususun anlaşılmasında yardımcı ol*mak amacını taşır, gozukmektedir Ayrıca Divan ’da kavim ve top*luluk adlarının acıklanışında, bazan bunlar hakkında, cok değerli bilgiler verilmek suretiyle hareket edilmiştir ki, bu da, araştırıcılar icin cok yararlı olmaktadır
Divanu Lugati ’tTurk, once Kilisli Muallim Rifat (Bi 1 g e) tarafından Turkceye cevrilmişse de, bu tercume basılmamıştır Kitabın tercumesini başkaları da denemiştir Sonunda B esim Atalay ve Turk Dil Kurumu uzmanlarınca —Uc cilt halin*de— Turkceye cevrilmiş ve TDK tarafından yayımlanmıştır (IC 1939, II C 1940 ve III C 1941, Tıpkı basım, Ankara, 1941) Bundan başka Besim Atalay ’m mesaisi ile gun ışığına cıkmış olan bir de Divanu Lugati ’tTurk DiziniEndeks cildi (1943) vardır ki tercu*medeki kelimeleri alfabetik sıra dahilinde kapsamaktadır Bu in*dekste kelimelerin Divan ’da bulunduğu cilt ve yer gosterilmiş, an*lamları kısaca belirtilmiş ve bazan diğer Turk dili kaynakları ile karşılaştırmalar da yapılmıştır 3u Dizin cildi, Divanu LUgati ’tTurk‘un 900 yazılış yıldonumu vesilesiyle yeniden bazı ekleme ve metin uzerindeki ufak tefek değiştirmelerle Turk Dil Kurumunca bastırılmıştır (Ankara, 1972)
Divanu Lugati ’tTurk, yayınlandığı tarihten başlayarak (İstan*bul, Hicri 13331335) turkologlarca buyuk ilgi ile karşılanmış ve bu konuda bir hayli inceleme ve araştırma da yayınlanmıştır Bunlar arasmda Cari Brockelmann, Martin Hartman, S Ahali ı, S Muttalibov, Martti Rasanen dış ulkeler*de bilimsel calışmalarda bulunanlar arasında zikredilebilir Divanu Lugati ’tTurk ’teki ceşitli konular uzerinde yayınlarda bulunan Turk bilginleri arasında da: Fuat Koprulu, Necip Asim (Yazıksız), Besim Atalay ve daha bircok tarihci ve turkolog hatırlatılabilir Sonuc olarak diyebiliriz ki: Kaşgarlı Mah*mud ‘un Turk dili, Turk kulturu, Turk dunyası bakımlarından eş*siz bir değere sahip bulunan ve tukenmez bir inceleme kaynağı ni*teliğini korumakta olan Divanu Lugati ’tTurk eseri uzerinde daha bircok araştırma yapılabilir Ve bu dil ve kultur hazinesi, turkoloji ilmine, daha uzun yıllar ışık tutabilme gucune ve imkanına sahiptir
Cağının Turk dili, Turk kulturu, sosyal hayati ve toplumun ozellikleri bakımlarından eşsiz bir eseri olan Divanu Lugati ’tTurk: buyuk ve cok yararlı bir sozluk niteliğindedir Bu dil ve kultur kay*nağının, bu Turkluk bilgisi hazinesinin tanıtılmasına gecmeden on*ce, onun yazan hakkında, kısaca da olsa eldeki bilgilerin verdiği imkan olcusunde acıklamada bulunmak yerinde ve gereklidir
Divanu Lugati ’tTurk (Divanu LUgatitTurk), en guclu ihtimal ile yazılışı 1072 tarihinde tamamlanmış buyuk bir sozluktur Eserin elimizde bir tek yazma nushası bulunduğu ve bunun mustensihinin adından başkaca da hakkında bilgimiz olmadığı icin Kilisli R i i a t tarafından Ali Emirı Kutuphanesindeki biricik yazmadan kopye edilmek suretiyle —uc cilt halinde— yapılan yayımının (İstan*bul, 1333) bazı istinsah hataları taşımış olması tabiidir Dı ’van ’ın nerede kaleme alındığı, Kaş gar it mn onu yazarken hangi şehirde oturmakta olduğu hususunda da kesinlik yoktur Yalnız Kaşgar Turkcesinin hakim olduğu bir alanda vucUde getirilmiş olduğu ileri surulebilir
Divanu Lugati ’tTurk, Turk dilini ozellikle Araplara oğretmek amacını gutmektedir Eserin Arapca olarak telif edilmiş bulunması •da bunun bir delilidir Burada —her halde Arapların ve Arapca oku*yup yazanların kendi usullerinde daha kolay anlayıp, daha rahat oğ*renmeleri duşunulerek— Turkce kelimeler Arap dilindeki gibi, kok*lerinin taşıdıkları harf sayısına gore gruplandırılmıştır Eserdeki Turkce kelime sayısı 7500′den daha fazla olarak tesbit edilmiştir Bu kadar kabarık bir yekUnda Turkce kelimenin – daha XI Yuzyılda— konuşulup yazıldığı bir dilin artık bir kultur ve medeniyet dili ol*duğundan şuphe edilemez Kaldı ki Mahmud, “Terk edilmiş ke*limelerle dile sonradan girmiş sozleri de eserine almadığına işaret*te bulunmuştur Ancak eserde başka komşu dillerden (Hintce, Sogdca, vs) Turkceleşmiş gozuken bazı yabancı asıllı sozlerin de bulun*duğunu gozden ırak tutmamak gereklidir Bununla beraber Kaşgarlı Mahmud ‘un butun Turkce kelimeleri eksiksiz, kitabına almış olduğu da soylenemez Bu bakımdan, daha o cağlarda bile, Turkce soz toplamının, yaklaşık olarak, 10000 civarında olduğunu duşunmek ve soylemek de hata olmasa gerek Yazarın, ayrıca, Turk*ce kelimeleri Arapcadaki bablar ve kalıplar kategorisinde seslendir*mesinin dilin bunyesine uygunluğunu iddia etmek guctur Bu konu*da olsa olsa bunun Araplara, bir dereceye kadar, belki okuma ko*laylığı sağlamaya yarar olduğunu duşunmek kabildir
Mahmud Turkce kelimelerin ne anlama geldiğini ve nasıl kullanıldığını gosterebilmek arzusuyla bircok Turkce cumle ve iba*reyi eserine gecirmiştir Sonra eserdeki atasozleri, deyimler, şiir parcaları da, bu soylediğimiz hususun anlaşılmasında yardımcı ol*mak amacını taşır, gozukmektedir Ayrıca Divan ’da kavim ve top*luluk adlarının acıklanışında, bazan bunlar hakkında, cok değerli bilgiler verilmek suretiyle hareket edilmiştir ki, bu da, araştırıcılar icin cok yararlı olmaktadır
Divanu Lugati ’tTurk, once Kilisli Muallim Rifat (Bi 1 g e) tarafından Turkceye cevrilmişse de, bu tercume basılmamıştır Kitabın tercumesini başkaları da denemiştir Sonunda B esim Atalay ve Turk Dil Kurumu uzmanlarınca —Uc cilt halin*de— Turkceye cevrilmiş ve TDK tarafından yayımlanmıştır (IC 1939, II C 1940 ve III C 1941, Tıpkı basım, Ankara, 1941) Bundan başka Besim Atalay ’m mesaisi ile gun ışığına cıkmış olan bir de Divanu Lugati ’tTurk DiziniEndeks cildi (1943) vardır ki tercu*medeki kelimeleri alfabetik sıra dahilinde kapsamaktadır Bu in*dekste kelimelerin Divan ’da bulunduğu cilt ve yer gosterilmiş, an*lamları kısaca belirtilmiş ve bazan diğer Turk dili kaynakları ile karşılaştırmalar da yapılmıştır 3u Dizin cildi, Divanu LUgati ’tTurk‘un 900 yazılış yıldonumu vesilesiyle yeniden bazı ekleme ve metin uzerindeki ufak tefek değiştirmelerle Turk Dil Kurumunca bastırılmıştır (Ankara, 1972)
Divanu Lugati ’tTurk, yayınlandığı tarihten başlayarak (İstan*bul, Hicri 13331335) turkologlarca buyuk ilgi ile karşılanmış ve bu konuda bir hayli inceleme ve araştırma da yayınlanmıştır Bunlar arasmda Cari Brockelmann, Martin Hartman, S Ahali ı, S Muttalibov, Martti Rasanen dış ulkeler*de bilimsel calışmalarda bulunanlar arasında zikredilebilir Divanu Lugati ’tTurk ’teki ceşitli konular uzerinde yayınlarda bulunan Turk bilginleri arasında da: Fuat Koprulu, Necip Asim (Yazıksız), Besim Atalay ve daha bircok tarihci ve turkolog hatırlatılabilir Sonuc olarak diyebiliriz ki: Kaşgarlı Mah*mud ‘un Turk dili, Turk kulturu, Turk dunyası bakımlarından eş*siz bir değere sahip bulunan ve tukenmez bir inceleme kaynağı ni*teliğini korumakta olan Divanu Lugati ’tTurk eseri uzerinde daha bircok araştırma yapılabilir Ve bu dil ve kultur hazinesi, turkoloji ilmine, daha uzun yıllar ışık tutabilme gucune ve imkanına sahiptir