Kulağa kurgu bir kıssa üzere geliyor değil mi? Lakin değil.
Genç Türkiye Cumhuriyeti 20'li yıllardan beri faşizmden kaçanların sığındığı bir adresti.
Atatürk’ün kurduğu Türkiye Cumhuriyeti Avrupa’dan genel olarak faşizmden ve Almanya’dan Nazizm’den kaçanların da barınağı oldu. Az bilinen bir olay ise Türkiye’ye yerleşenlerin içinde Mussolini’nin İtalya’da iktidara ele geçirişinden (1922) sonra Türkiye’ye gelen İtalyanların da bulunduğudur.
Bu gerçeğin de yaygın bilinmemesinin bir nedeni bu İtalyanların Almanya’dan sonraki yıllarda çıkmak zorunda kalanlar üzere ünlü bilim bireyleri olmayışlarıydı. Fakat, Almanya’dan gelenler de sırf birkaç yüz harikulâde profesör ya da sanatçı değildi. Gelen seçkinler yalnız Almanya’dan da değildi. İçlerinde Budapeşteli, Praglı, Tirollü, Parisli ve Viyanalı olanlar da vardı. Bunlara ek olarak, bilinmeyen, sıradan ve ortalama aydın denecek binlerce kişi daha, İstanbul başta olmak üzere, Türkiye’ye yayılmışlardı.
30 Ocak 1933 bir dönüm noktası.
Almanya’da 1932 sonbaharında yapılan genel seçimleri, Adolf Hitler’in Nasyonal Sosyalist Partisi, yani Naziler kazandı ve Hitler, 1933’ün 30 Ocak günü başbakanlığa getirildi.
Yahudi düşmanlığı yükseliyor.
Naziler’in maksatlarından biri, Yahudiler’in, öncelikle de Almanya’daki Yahudiler’in köklerinin kazınmasıydı. O tarihten birkaç sene evvel başlamış olan Yahudi tersi hareketler Naziler’in iktidarı elde etmelerinden sonra daha da arttı ve çok sayıda Yahudi, Almanya’yı terketti. Ayrılma hazırlığı yapan Museviler ortasında dünyanın önde gelen bilim adamları da vardı ve Albert Einstein da onlardan biriydi.
Einstein Almanya'dan ayrılıyor.
Berlin Üniversitesi’nde hocalık yapan ancak kısa bir süre sonra artık ders veremeyeceğini farkeden Einstein, 1933 ilkbaharında Almanya’dan ayrıldı, Fransa’ya geçti ve Paris’teki "College de France"da hocalık etmeye başladı.
Bu sırada, Nazi tehdidi altında bulunan Museviler’in himayesi maksadıyla "Yahudi Nüfusu Muhafaza Kümeleri Birliği" ismini taşıyan ve kısa adı "OSE" olan bir kurum oluşturulmuştu. Birliğin merkezi Paris’te idi ve onur başkanlığına da Albert Einstein getirilmişti. Lakin hala Almanya'da kalan kıymetli sayıda Yahudi bilim insanı bulunuyordu. Lakin Einstein onları kurtarmak için bir tahlil yolu bulmuştu.
17 Eylül 1933'de Albert Einstein Ankara'ya bir mektup gönderir.
Albert Einstein, 1933’ün 17 Eylül’ünde Ankara’ya işte bu sıfatla, yani "OSE’nin onur başkanı" olarak bir mektup gönderdi. Einstein, "Türkiye Cumhuriyeti Bakanlar Şurası Başkanlığı"na, yani Başbakanlığa hitaben son derece nazik bir lisanla yazdığı mektubunda Almanya’daki birtakım kanunlar münasebetiyle çok sayıda Alman bilim adamının mesleklerini icra edemez hále geldiklerini söylüyordu.
Mektupta neler yazılıydı?
"Ben, sadık hizmetkârınız Prof. Albert Einstein.
Ekselansları, Almanya'dan 40 profesörle tabibin bilimsel ve tıbbi çalışmalarına Türkiye'de devam etmelerine müsaade vermeniz için müracaatta bulunmayı ekselanslarından rica ediyorum.
Kelamı edilen şahıslar, Almanya'da hala yürürlükte olan yasalar nedeniyle mesleklerini icra edememektedirler. Birçok geniş deneyim, bilgi ve ilmi liyakat sahibi bulunan bu bireyler, yeni bir ülkede yaşadıkları takdirde son derece yararlı olacaklarını ispat edebilirler. Ekselanslarından ülkenizde yerleşmeleri ve çalışmalarına devam etmeleri için müsaade vermeniz konusunda müracaatta bulunduğumuz deneyim sahibi uzman ve seçkin akademisyen olan bu 40 kişi, birliğimize yapılan çok sayıda müracaat ortasından seçilmişlerdir.
Bu ilim adamları, hükümetinizin talimatları doğrultusunda kurumlarınızın rastgele birinde hiçbir karşılık beklemeden çalışmayı istek etmektedirler. Bu müracaata dayanak vermek gayesiyle, hükümetinizin talebi kabul etmesi halinde yalnızca yüksek düzeyde bir insani faaliyette bulunmuş olmakla kalmayacağı, bunun ülkenize de ayrıyeten çıkar getireceği ümidimi söz etme cüretini buluyorum. Ekselanslarının sadık hizmetkarı olmaktan onur duyan,
Prof. Albert Einstein "
Teklif kabul edilmedi mi?
Einstein, şimdi Başbakanlığa bağlı olan "Cumhuriyet Arşivi"nde koruma edilen 17 Eylül 1933 tarihli mektubunu yazdığı sırada, başbakanlık makamında İsmet Bey (İnönü) vardı. Dokümanın üzerinde yeralan ve İsmet İnönü’nün elyazısıyla olan nottan anlaşıldığına nazaran, İnönü, 9 Ekim günü mektubu "Maarif Vekáleti’ne", yani Ulusal Eğitim Bakanlığı’na havale etti. Ulusal Eğitim Bakanı, o tarihte Reşid Galip Bey idi.
Albert Einstein’ın mektubunun alt kısmında ve yan tarafında elyazısıyla üç husus halinde yazılmış birtakım notlar bulunuyor. Reşit Galip Bey’e ilişkin olduğunu zannettiğim ve işlek olması münasebetiyle zahmetle okuyabildiğim bu notlarda geçen "Teklif, mevzuat-ı kanuniyemizle ...değildir", "Bunları bugünkü şeráite (şartlara) nazaran kabule imkán yoktur" şeklindeki tabirlerden, teklifin bakanlık tarafından birinci kademede kabul edilmediği anlaşılıyor.
Atatürk devreye girer ve onlarca bilim insanı Türkiye'ye gelir.
Lakin, Türkiye’nin bu tarihten çabucak sonra onlarca Alman bilim adamını davet edip üniversitelerde görevlendirmesi ve Üniversite Reformu’nun da bu sırada yapılması, Ulusal Eğitim’in karşı çıktığı teklifin kabulünde çok daha yüksek bir makamın, yani bizzat Reisicumhur Mustafa Kemal’in devreye girmesinin tesirli olduğunu düşündürüyor.
Bu mevzudaki bir öteki delil da, Princeton Üniversitesi’nde 1949 yılında Einstein ile görüşen İstanbul Teknik Üniversitesi’nin emekli hocalarından Prof. Dr. Münir Ülgür’ün Cumhuriyet Gazetesi’nin Bilim Teknik Dergisi’ne yaptığı açıklamadır.
Prof. Dr. Münir Ülgür’ün şahsen şahit olduğu Einstein'ın "Atatürk'e olan sevgisi ve hürmetini gösteren" kelamları
Prof. Dr. Münir Ülgür, "İTÜ tarafından General Electric'te eğitim çalışması yapmak üzere 1948'de ABD'ye gönderildim. Beni General Electric seçti. Çok sıkıntı bir kabuldü. Seçim için ABD'den bir profesör gelmiş, beni imtihan ederek ve sonra da benimle bir mülakat yaparak karar vermişti.
"ABD'de 2.5 sene kaldım. Philadelphia'da çalışıyordum ve Einstein'ın da Princeton Üniversitesi'nde olduğunu biliyordum. Einstein ile görüşmeyi istiyordum lakin bunun gerçekleşebileceğ ine de çok ihtimal veremiyordum.
"1949 yılında bir gün üniversitedeki sekreterine telefon ettim ve görüşme isteğimi bildirdim. Hiç beklemediğim bir formda çabucak karşılık geldi ve Einstein'ın beni beklediği bildirildi.
"Einstein neden Türkiye'ye gelmedi?" sorusunun karşılığı da görüşmede ortaya çıkıyor.
"Eşim ve o vakit 2.5-3 yaşında olan kızımla birlikte Einstein'ın üniversitedeki ofisine gittik. Bizi çok sıcak bir halde karşıladı ve bizimle yakından ilgilendi. Küçük kızımı dizine oturttu ve ona piyano çaldı. Onu olağanüstü mütevazı bir insan olarak gördük.
Bizi çabucak kabul etmesinin nedeni, benim Atatürk'ün bir evladı olmamdı. Konuşmalarımız sırasında Atatürk'ü kastederek 'Siz biliyor musunuz, dünyanın en büyük başkanına sahipsiniz' dedi.
1933 Üniversite Islahatı sırasında Atatürk'ün, kendisinin de Türkiye'ye gelmesini istediğini söyledi ve "Arkadaşlarım daima oradaydı ancak burada imkânlar çok fazla olduğu için burayı tercih ettim"
Türkiye Nazi Almanya'sına Musevileri geri vermiyor, İnönü'nün Hitler'e karşılığı..
Kelam konusu yıllarda, Türkiye’nin kendisi, Yugoslavya ve Yunanistan’ı ezip geçen ve sonlarına yerleşen Nazi ordularının yakın bir istila tehdidi altında bulunuyordu ve Naziler, Türkiye’den, Nazi işgali altındaki Avrupa’da bulunan Musevilere bir yardım üssü olmasından vazgeçmesini ve birebir vakitte Türkiye’ye iltica eden Musevilerin ömürlerini sona erdirmek için Almanya’ya gönderilmesi de dâhil çeşitli isteklerde bulunuyorlardı ki, Türk hükümeti bu isteklerin hiçbirini umursamamış ve reddetmiştir.
Hatta o denli ki; Hitler, İsmet İnönü’ye kendi imzasıyla yolladığı bir mektupta onların yerine “daha uygunlarının gönderileceğini” ekledi. İnönü’nün yazılı cevabı şöyle oldu: “Biz bizdeki güzellerle yetineceğiz.”
Yabancı bilim insanlarının eğitim sistemine katkıları.
Darülfünun’un kapatılıp İstanbul Üniversitesi’nin açılmasıyla Tıp, Fen, Edebiyat, Hukuk ve İktisat Fakülteleri’nde yabancı bilim adamları çalışmaya başlamış ve alanlarında büyük başarılara imza atmışlardır. Yabancı bilim adamları sayesinde öğretim programları çağa uygun bir hale getirilmiştir.
Bu periyotta üniversite kütüphanesi gelişmiş, ders kitaplarının kalitesi ve sayısı da artmıştır. Ayrıyeten bu devirde bilimsel çalışmalar dışında birçok asistan ve öğretim üyesi de bu bilim adamları tarafından yetiştirilmiştir.
Birtakım örnekler;
İstanbul Üniversitesi’nde çalışan profesörlerin yaklaşık yüzde 80’inin en az bir kitabı, yüzde 60’ının ise iki ve daha fazla kitabı yayınlanmıştır.
Tıp Fakültesi profesörlerinin çoğunluğunun iki, üç yahut dört kitabı yayımlanırken, Fritz Arndt, Ernst Hirsch, Alfred Isaac, Fritz Neumark, Curt Kosswig, Andreas Schwarz üzere çeşitli bilim kollarına mensup profesörlerin Türkiye’de beş ve daha fazla kitabı yayımlanmıştır.
Ernst Hirsch’in birçok kanunun çıkarılmasında – örneğin Türk Ticaret Kanunu ile Türk Telif Hakları Kanunu – büyük hissesi vardır. Ayrıyeten 1946’da çıkarılan ve Özerklik Kanunu diye anılan kıymetli Üniversite Kanunu’nda da katkısı bulunmaktadır
Üniversite Konferanslarına ve birinci bilimsel mecmuanın yayımlanmasına 1935 yılında başlanması da, birinci yıllarda kuruluş çalışmaları ve öğretim faaliyetlerinin tartıda olduğunu göstermektedir. Hukuk Fakültesi Mecmuası ve Fen Fakültesi Mecmuası 1935, Romanoloji Mecmuası 1937, Tıp Fakültesi Mecmuası 1938, İktisat Fakültesi Mecmuası 1939 ve Psikoloji ve Pedagoji Mecmuası 1940 yılında yabancı profesörlerin katkılarıyla yayın hayatına başlamıştır.
Alman hocalar yazdıkları kitaplar ve çeviriler vasıtasıyla kütüphanelerin kitap sayısının artmasında değerli bir rol oynamıştır. Bunun yanında dünya çapında değerli bilimsel eserler Türkçeye kazandırılmıştır. Bundan diğer bu profesörler tarafından yazılan Türkçe eserler de mevcuttur.1933-1942 yılları ortasında toplam 252 adet kitap çeviri, telif eser üniversite yayını olarak bilim topluluğuna kazandırılmıştır.
Bugün Türk üniversitelerinde çalışan çok sayıda profesör, bu yabancı bilim adamlarının ya öğrencileri, ya da öğrencilerinin öğrencileridir. Örneğin,
Kimya alanında Fritz Arndt ve Friedrich Breusch,
Tıp alanında Erich Frank , Felix Haurowitz, Rudolf Nissen, Werner Lipschitz, Siegfried Oberndorfer, Philipp Schwartz ve Hans Winterstein,
Zooloji alanında Curt Kosswig,
Botanik alanında Leo Braune ve Alfred Heilbronn,
Astronomi alanında Wolfgang Gleissberg Erwin Finlay Freundlich,
İdeoloji alanında Ernst von Aster ve Hans Reichenbach,
Sosyoloji alanında Gerhard Kessler,
Pedagoji alanında Wilhelm Peters,
İktisat alanında Fritz Neumark, Alfred Isaac ve Alexander Rüstow,
Hukuk alanında Ernst Hirsch ve Andreas Schwarz,
Filoloji alanında Leo Spitzer üzere profesörlerin yetiştirdiği çok sayıda Türk bilim adamı üniversitelerimizde çalışmıştır.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Ziyaretçiler için gizlenmiş link,görmek için
Giriş yap veya üye ol.
Hürriyet
Prof. Dr. Türkkaya Ataöv - Einstein'in Atatürk'e mektubu
