EPİLEPSİ NEDİR?
Epileptik nöbet, beyindeki hücrelerin denetim edilemeyen, ani, ölçüsüz ve anormal deşarjlarına bağlı olarak ortaya çıkan bir durumdur. Epilepsi, halk arasında "Sara hastalığı" olarak bilinir.
Kolaylaştırılmış biçimiyle epilepsi nöbeti kısa vadeli dimağ fonksiyon bozukluğuna bağlıdır. Dimağ, insan vücudunun ana kumanda merkezi üzeredir. Dimağ hücreleri arasındaki koordinasyonlu çalışma, elektriksel sinyallerle sağlanır. Nöbetin nedeni, bir cins beklenmeyen elektriksel ikaz olarak düşünülebilir. Kısaca; epileptik nöbet dimağın kuvvetli ve ani elektriksel boşalımı sonucu oluşan kısa vadeli ve muvakkat bir durumdur.
Epilepsi, yerkürenin her yerinde, erkek ve hatunda, her türlü ırkta ve yaklaşık 100 bireyde bir nispetinde görülebilen bir hastalıktır. Epilepsi marazının topluluktaki yıllık eklenen hasta orantısı 45/100000 civarındadır. Başkaca yaklaşık 20 şahıstan birinde hayat boyunca bir sefer nöbet görülebilir ve bu kimselerde daha sonra nöbet tekrarlamayabilir.
Hastaların yaklaşık yarısında belli başlı bir neden bulunamaz. Zahir bir küme hastada ise; gebelikte olabilen dimağ gelişme sorunları, veladet sırasındaki nedenler, menenjit, dimağ enfeksiyonu, dimağ tümörleri, zehirlenmeler yahut önemli baş yaralanmaları epileptik nöbetlere yol açabilir.
Nöbetin nedeni tümör yada gayrı bir hastalık değilse, epilepsinin ilerlemesi laf konusu değildir, bazen yaşla birlikte nöbet sıklığı da azalabilir.
Epilepsi nöbetleri, birden fazla devir kişiye çok uzun sürüyor üzere gelse de 1-3 dakika içinde kasılmalar biter ve hastalar anlaşılan bir müddet sonra nöbet öncesindeki olağan aktivitelerini kazanırlar.
Epilepsi bulaşıcı bir hastalık değildir. Epilepsili kişinin illetinin diğerleri tarafından bilinmemesi için bir neden yoktur. Yakın arkadaşlarınız, akraba ve komşularınız, hocanız hastalığınız hakkında malumat sahibi olmalıdır. Epileptik kişi nöbetleri yeterli denetim edildiğinde, yeterli yaşayabilir, eğlenebilir, çalışabilir ve topluluğun canlı bireyi olabilir.
Epilepsili kişi evlenebilir ve evlat sahibi olabilir. Epilepsili bayanlara planlı gebelik önerilir, bu nedenle gebe kalmadan evvel kesinlikle tabibi ile görüşmelidir. Tedavide kullanılan ilaçların evlat üzerine değişik tesirleri nedeniyle; gebelik öncesi nöbetlerin tipine ve durumuna bakılarak müsait ilaç ve dozu tabip tarafından düzenlenmelidir.
NÖBET TİPLERİ
Epilepsi nöbetleri, değişik tiplerde olabilir. Nöbetler; büyük (genel, jeneralize tonik-klonik, Grand mal, yalnızca yüz, kol yada bacakta kasılma (basit parsiyel) yahut anlamsız konuşma ve davranışlar ile karakterize (kompleks parsiyel)) nöbetler biçiminde ortaya çıkabilir.
Kompleks parsiyel nöbetler kolay parsiyel nöbetlerin farkı, yalın parsiyel nöbetlerde bilincin tümüyle açık olmasıdır. Sık rastlanan belirtiler; ani dehşet, daha evvel olmuş bir vakası olmamış olmamış üzere yahut olmamış bir vukuatı olmuş üzere hissetme (deja-vu, jamais-vu), daha evvel tanımadıklarını tanırmış üzere, tanıdıklarını tanımazmış üzere hissetme, beğenilen olmayan kokular ve tadlar, mideden yukarı sahih yükselen tanımı güç, güzel olmayan bir his (aura), başın çevrilmesi, kolun yukarı kalkması, kol ve bacaklarda sıçrayıcı, kasılıp gevşeme halinde hareketler olabilir.
Ayrıyeten kısa müddetli (5-20 saniye), gözlerini dikip sabit bakma, bu anda cevapsızlık halinde, kasılmasız dalma nöbetleri (absans) ile; mahsusen sabahları uykudan uyandıktan sonraki periyotlarda ortaya çıkan ve kollarda sıçrama-atmalar stilinde myoklonik nöbetler de olabilir.
EPİLEPSİ TANISI NASIL KONULUR?
Epilepsi tanısında en değerli nokta; nöbetler hakkında verilen haberdir. Bilhassa nöbeti gören kişinin hekim tarafından dinlenmesi gerekir. O nedenle birisi nöbet geçirdiğinde nöbet hakkında notlar almak velev medya çekmek çok yarar sağlar. Umum fizik ve nörolojik muayene yapıldıktan sonra başvurulacak birinci labaratuar inceleme aracı; elektroensefalografi (EEG) dir. Bu tetkik, saçlı deriye elektrotlar yapıştırılarak dimağ dalgalarının kaydedildiği bir formüldür.
Olağan EEG epilepsi olmadığını göstermez ve anormal EEG de her devir epilepsi demek değildir. EEG tetkiki kısa periyodik, dinamik bir tetkik olduğundan çekim sırasında rastgele bir anormallik ortaya çıkmayabilir. Bu nedenle; tanıya yardımcı olmak maksadı ile tekrarlayan ya da uykusuzluk/uyku EEG çekimleri yapılabilir. Epilepsi marazı tanısının konulmasında en değerli tetkik EEG'dir. Bilgisayarlı dimağ tomografisi (BBT) ve magnetik rezonans incelemesi (MRI) epilepsi nöbetlerine neden olan hadiselerin ortaya konmasında yardımcı olabilir.
EPİLEPSİ TEDAVİSİ
Epilepsi ilaçla ya da cerrahi olarak tedavi edilebilen, birden fazla hastada (%70-75) tek ilaçla nöbetlerin denetim altına alınabildiği bir hastalıktır. Epilepsili hasta ilacını kullanarak etkin bir hayat sürebilir. Epilepsi tedavisinde kullanılan ilaçlar; hastanın yaşına, fizikî durumuna ve nöbet tipine nazaran eksper hekim tarafından verilmelidir. Bilinçsizce kullanılacak ilaç, nöbetleri önlemediği üzere istenmeyen yan tesirlere de neden olabilir.
Şayet tedaviyle nöbetler birkaç yıl (hastanın durumuna nazaran 2-4 yıl gibi) art geriye görülmezse, tabip denetiminde ilaçların azaltıp kesilmesi denenebilir. Gelgelelim ilaç bölümünden sonra nöbet tipine nazaran değişmekle birlikte hastaların dörtte birinde nöbetlerin tekrarlama riski olduğu bilinmelidir. Nöbetler tekrarlamazsa tedaviye son verilir, tekrarlarsa tedaviye tekrar başlanır. İlacın kesilmesi, kesinlikle hastayı izleyen hekim tarafından karar verilmesi gereken değerli bir bahistir.
EPİLEPSİ'DE CERRAHİ TEDAVİ
Epilepsi cerrahisi, nöbetleri (bayılmaları) ilaçlar ile denetim altına alınamayan hastalarda uygulanabilecek olan bir tedavi metodudur. Bu tedavi tekniğinin uygulanmaya başlanması yüzyıl öncesine kadar dayanmaktadır, gelgelelim epilepsi cerrahisinin aktüel bir tedavi yolu olarak kullanılmaya başlanması 1980 ve 90'lardan sonra artış göstermiştir.
İlaç tedavisinin dirençli bu hasta kümesinin bir kısmında cerrahi tedavi uygulanabilir. Umumî olarak ilaca dirençli olan hastaların %50'sine epilepsi cerrahisi uygulanabilir. Cerrahi tedavi ile nöbetler ya külliyen ortadan kalkmakta ya da nöbetlerin sıklık ve şiddetinde değerli kademede azalma sağlanmaktadır. Cerrahi tedavi uygulanacak hastalar devam eden nöbetleri ile birlikte kullandıkları yüksek dozdaki ilaçların kabul edilemeyen yan tesirleri yüzünden "düşük ömür kalitesi" olan hastalardır. Bu durumlardaki hastalara cerrahi tedavi talihi tanınabilir ve cerrahi öncesi incelemelere alınabilir.
Cerrahi tedavi için nöroloji mütehassısına başvuran yahut sevk edilen hastalar kesinlikle ameliyat olacak demek değildir. Hastaların evvel haftalar süren bir ekip cerrahi öncesi incelemelerden geçmesi ve uygulanacak cerrahi formülün tartışılması gerekir. Bundan sonra hastanın güzel bir aday olup olmadığı ve sair tedavi planlarının yapılmasına karar verilebilir.
Cerrahi tedaviye karar vermeden evvel hastanın nöbetlerinin tıbbi tedaviye dirençli olduğunun gösterilmesi gerekir. Bu nedenle, en az 2-3 makul antiepileptik ilacın tek tek ve birlikte ehliyetli dozda ve vadede kullanılması sağlanmalıdır. Bu ilaçların nöbetleri denetim edinceye kadar yahut kabul edilemeyen doza bağlı yan tesirler gelişinceye kadar tedrici olarak arttırılması gerekir. Nöbetlerinin nedeninin dimağda tümör, damarsal anormallik üzere yapısal bozukluğa bağlı olduğu hastalarda, cerrahi tedaviye daha erken karar verilebilir.
Esas üç tipte epilepsi cerrahisi metodu vardır. Birincisi ve tercih edileni epileptik odağın kendisinin çıkarılmasıdır. Gayrısı ise nöbet yayılım yollarının kesilmesi yoluyla nöbetlerin yayılmasını, sıklık ve şiddetini azaltmaya yönelik olan cerrahi formülüdür. Üçüncü sistem ise, vagal hudut stimulasyonudur.
Nöbetlerin külliyen ortadan kaldırılmasına yönelik olan rezektiv cerrahi metotları, parsiyel başlangıçlı nöbetleri olan yani nöbetleri belli başlı bir odaktan başlayan hastalara uygulanır. Epileptik odak dimağın tek tarafında ve nispeten zararsız bölgesinde ise yani ameliyattan sonra hareket kabiliyeti, bellek, konuşma, görme üzere kıymetli bilişsel fonksiyonları bozulmayacaksa çok gecikmeden cerrahi formül belirlenmelidir. Bu karar lakin cerrahi öncesi incelemeler sonrası verilebilir. Cerrahi öncesinde nöroloji eksperi, dimağ cerrahisi bilirkişisi, radyoloji ve nöropsikoloji, psikiyatri bilirkişilerinden şurası ekip tarafından uygulanan testler sonucu hastanın bu tip cerrahiye tutarlı olup olmadığına karar verilir. Bu ekibe ve teknik donanımlara sahip merkezlerde epilepsi cerrahisi yapılmalıdır.
Cerrahi planlanan hastaların çoğunluğunda noninvaziv denilen Evre 1 incelemelerden sonra cerrahiye karar verilebilir. Bu incelemeler hastanın nöbet hikayesini, fizik ve nörolojik muayenelerini, radyolojik görüntüleme incelemelerini, nöropsikolojik testlerini, psikiyatrik muayenesini ve uzun periyodik video/EEG monitorizasyonu oluşturur. Hasta yatılarak tipik nöbetlerinden en az 3 yahut daha ziyadesi gözlenene kadar monitörizasyona kesintisiz devam edilir. Nöbet öncesi ve nöbet sırasında hastanın manzarası ve eş vakitli EEG'si kaydedilir. Nöbetlerini görmek hedefiyle hastanın ilaçları sıklıkla azaltılır yahut gerekirse büsbütün kesilir. Uyku ve uyanıklık sırasında nöbet öncesi ve nöbet sırasındaki EEG değişiklikleri tekraren incelenerek nöbet başlangıç odağı yahut ortamı araştırılır. Evre 1 incelemeleri sonucu tüm testler birbirleri ile entegrasyonlu ise ve nöbet odağı olarak dimağın tek bir noktasında ve alındığında cerrahi sonrasında hastada kıymetli bir bilişsel fonksiyon kaybına neden olmayacaksa cerrahiye karar verilir.
Az bir hasta öbeğinde Evre 1 incelemeleri nöbet odağını saptamada ehil olmayabilir yahut nöbet odağının lisan, motor, duyu üzere dimağın kıymetli fonksiyon meydanları ile ilgisini saptamak gerekiyorsa "invaziv incelemeler" denilen daha ileri incelemelere geçilir. İleri incelemeler sırf Evre 1 incelemeleri sonucunda nöbetlerinin hala tek odaktan kaynaklandığı düşünülen hastalarda uygulanır.
Rezektiv cerrahinin başarısı hasta seçimine, epilepsi tipine, epilepsi odağının alanına ve cerrahi öncesi yapılan araştırmalara bağlıdır. Hasta operasyondan sonra da 1-2 yıl ilaç kullanır. Artık nöbet gelmiyorsa ilaçlar yavaş yavaş azaltılır ve kesilir.
Son yıllarda geliştirilen ve halk arasında "pil" tedavisi olarak bilinen "vagal had stimulasyonu" da bir cerrahi formüldür. Boynun sol tarafında vagus denilen bir haddin devamlı ya da gerektiğinde uyarılması biçiminde bir sistemdir. Küçük bir operasyonla uzunluğundaki sonu iki kablo ve sol göğüsün üst yerinde uyarıcı cihaz yerleştirilir. Hasta nöbet olacağını hissettiği devir şahsi bir mıknatısı uyarıcı cihaz üzerine yaklaştırarak uyarımı başlatır ve nöbeti önleyebilir. Uygulanması kolay fakat pahalı bir prosedürdür. Vegal had stimulasyonu, nöbet sıklık ve şiddetini azaltmak için kullanılır.
EPİLEPSİ HAKKINDA BİLİNMESİ/DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN MEVZULAR
1.Epilepsi kısa periyodik nöbetler halinde tekrarlayan, dimağdan kaynaklanan bir hastalıktır. Nöbetler ilaçla durdurabilir.
2.Epileptik bir hastayı ölçüsüz kollamaya, toplumsal ömürden geri bırakmaya, takip etmeye ve gereğinden çokça ilgi göstermeye gerek yoktur.
3.Epilepsi illeti olan kişi ölçüsüz uykusuz kalmamalı, günde en az 7-8 saat uyumalıdır.
4.Çay, kahve ve kola üzere içecekler ılımlı tüketilmelidir.
5.Uzun periyodik ve yakından televizyon (en az 3m olmalıdır) seyredilmemeli ve ziyade bilgisayar kullanılmamalıdır. Bu periyotlarda oda ışığı açık olmalıdır.
6.Epileptik hasta, şiddetli efor sarfetmemeli ve bunu gerektiren sportif faaliyetlerden kaçınılmalıdır.
7.Alkollü içecekler, nöbet oluşumlarına yol açabileceği ve epilepsi ilaçların tesirlerini değiştirebileceği için katiyetle kullanılmamalıdır.
8.Aç kalınmamalıdır.
9.Yüksek mekanların (balkon, çatı, vs.) kenarında bulunmamalı nöbet geçirdiğinde riske girebileceği mekanlardan uzakta durulmalıdır.
10. Nöbetler denetim altına alınıncaya kadar motorlu taşıt kullanılmamalıdır.
11. Epilepsili hasta elinden geldiğince üzülmemeli, olur olmaz şeyleri dert etmemelidir.
12. Epilepsili kişi evlenebilir ve evlat sahibi olabilir. Epileptik kişi evlenecek ise eşi marazını bilmelidir. Bayanlar gebe kalmadan evvel hekimi ile görüşmelidir
13. Alınan ilaçların illeti büsbütün geçirmeyebileceği bilinmelidir. Lakin ilaçlar nöbet gelmemesini yada sayısının azalmasını sağlayacaktır.
14. İlaçlar, nizamlı ve kesinlikle önerildiği biçimde kullanılmalıdır.
15. Nöbet geçirilme sayısı ile gün ve saatleri kaydedilmelidir.
16. Nizamlı aralıklarla tabip denetimine gidilmelidir.
17. Hastalar, yanında güzel yüzme bilen birisi olmak kuralıyla denize girebilir, lakin uzun mühlet denizde ve güneş altında kalmamalı, şiddetli yorulmamalıdır.
18. Epilepsi kısmen de olsa hayatınızı etkileyebilir, fakat alışılagelmiş, canlı bir hayat sürmenizi engellemez. Birtakım meslekler dışında yapamayacağınız hiçbir şey yoktur.
19. Anne-babalar, evladının kendini hasta olarak görmesine yada epilepsiyi bir özürmüş üzere kullanmasına müsaade vermemelidir.
20. Epilepsi çalışmanıza ve işinizde başarılı olmanıza handikap olacak bir hastalık değildir. Unutmayınız ki; yerkürede bir çok ünlü ve başarılı insan da epilepsi illetine sahiptir.
EPİLEPTİK NÖBET GEÇİREN BİR HASTAYA NE YAPILMALI NE YAPILMAMALI?
YAPILMASI GEREKENLER
Sakin olun, hastanın baş ve vücudunu yana çevirin.
Nöbet sırasında yaralanmasını önleyin (Başını noktaya vurmasını, yataktan düşmesini önleyin. Muhitindeki kesici ve yaralayıcı cisimleri uzaklaştırın).
Yakasını ve varsa sıkı giysilerini gevşetin.
Şayet bilinçsiz hareketler yapıyorsa, sert olmayan hareketlerle engelleyin.
Nöbet anında neler yaptığını güzelce gözleyin ve bunları hekiminize anlatın.
Nöbetinin bitmesini bekleyin ve hasta kendine gelene kadar yanından ayrılmayın.
Mümkünse tabibine haber verin.
YAPILMAMASI GEREKENLER
Panik yapmayın.
Hastayı telaşlandırmayın.
Lisanın ısırılmasını önemsemeyin.
Güçlükle kullanarak köstek olmayın, yatıştırıcı davranışlar içinde olun.
Yapay teneffüs ve kalp masajı uygulamayın.
Ağzını açmak için uğraşmayın, nöbet sırasında ilaç vermeye çalışmayın, kendi kendinize nöbetin geçmesine yönelik bir şey yapmayın! Soğan, sarımsak, kolonya vb. şeyler koklatmayın!
Uyarıcı olduğu düşünülerek yapılan soğuk su dökme, tokat atma, ağrı verme üzere hareketler yapmayın.
Epileptik nöbet, beyindeki hücrelerin denetim edilemeyen, ani, ölçüsüz ve anormal deşarjlarına bağlı olarak ortaya çıkan bir durumdur. Epilepsi, halk arasında "Sara hastalığı" olarak bilinir.
Kolaylaştırılmış biçimiyle epilepsi nöbeti kısa vadeli dimağ fonksiyon bozukluğuna bağlıdır. Dimağ, insan vücudunun ana kumanda merkezi üzeredir. Dimağ hücreleri arasındaki koordinasyonlu çalışma, elektriksel sinyallerle sağlanır. Nöbetin nedeni, bir cins beklenmeyen elektriksel ikaz olarak düşünülebilir. Kısaca; epileptik nöbet dimağın kuvvetli ve ani elektriksel boşalımı sonucu oluşan kısa vadeli ve muvakkat bir durumdur.
Epilepsi, yerkürenin her yerinde, erkek ve hatunda, her türlü ırkta ve yaklaşık 100 bireyde bir nispetinde görülebilen bir hastalıktır. Epilepsi marazının topluluktaki yıllık eklenen hasta orantısı 45/100000 civarındadır. Başkaca yaklaşık 20 şahıstan birinde hayat boyunca bir sefer nöbet görülebilir ve bu kimselerde daha sonra nöbet tekrarlamayabilir.
Hastaların yaklaşık yarısında belli başlı bir neden bulunamaz. Zahir bir küme hastada ise; gebelikte olabilen dimağ gelişme sorunları, veladet sırasındaki nedenler, menenjit, dimağ enfeksiyonu, dimağ tümörleri, zehirlenmeler yahut önemli baş yaralanmaları epileptik nöbetlere yol açabilir.
Nöbetin nedeni tümör yada gayrı bir hastalık değilse, epilepsinin ilerlemesi laf konusu değildir, bazen yaşla birlikte nöbet sıklığı da azalabilir.
Epilepsi nöbetleri, birden fazla devir kişiye çok uzun sürüyor üzere gelse de 1-3 dakika içinde kasılmalar biter ve hastalar anlaşılan bir müddet sonra nöbet öncesindeki olağan aktivitelerini kazanırlar.
Epilepsi bulaşıcı bir hastalık değildir. Epilepsili kişinin illetinin diğerleri tarafından bilinmemesi için bir neden yoktur. Yakın arkadaşlarınız, akraba ve komşularınız, hocanız hastalığınız hakkında malumat sahibi olmalıdır. Epileptik kişi nöbetleri yeterli denetim edildiğinde, yeterli yaşayabilir, eğlenebilir, çalışabilir ve topluluğun canlı bireyi olabilir.
Epilepsili kişi evlenebilir ve evlat sahibi olabilir. Epilepsili bayanlara planlı gebelik önerilir, bu nedenle gebe kalmadan evvel kesinlikle tabibi ile görüşmelidir. Tedavide kullanılan ilaçların evlat üzerine değişik tesirleri nedeniyle; gebelik öncesi nöbetlerin tipine ve durumuna bakılarak müsait ilaç ve dozu tabip tarafından düzenlenmelidir.
NÖBET TİPLERİ
Epilepsi nöbetleri, değişik tiplerde olabilir. Nöbetler; büyük (genel, jeneralize tonik-klonik, Grand mal, yalnızca yüz, kol yada bacakta kasılma (basit parsiyel) yahut anlamsız konuşma ve davranışlar ile karakterize (kompleks parsiyel)) nöbetler biçiminde ortaya çıkabilir.
Kompleks parsiyel nöbetler kolay parsiyel nöbetlerin farkı, yalın parsiyel nöbetlerde bilincin tümüyle açık olmasıdır. Sık rastlanan belirtiler; ani dehşet, daha evvel olmuş bir vakası olmamış olmamış üzere yahut olmamış bir vukuatı olmuş üzere hissetme (deja-vu, jamais-vu), daha evvel tanımadıklarını tanırmış üzere, tanıdıklarını tanımazmış üzere hissetme, beğenilen olmayan kokular ve tadlar, mideden yukarı sahih yükselen tanımı güç, güzel olmayan bir his (aura), başın çevrilmesi, kolun yukarı kalkması, kol ve bacaklarda sıçrayıcı, kasılıp gevşeme halinde hareketler olabilir.
Ayrıyeten kısa müddetli (5-20 saniye), gözlerini dikip sabit bakma, bu anda cevapsızlık halinde, kasılmasız dalma nöbetleri (absans) ile; mahsusen sabahları uykudan uyandıktan sonraki periyotlarda ortaya çıkan ve kollarda sıçrama-atmalar stilinde myoklonik nöbetler de olabilir.
EPİLEPSİ TANISI NASIL KONULUR?
Epilepsi tanısında en değerli nokta; nöbetler hakkında verilen haberdir. Bilhassa nöbeti gören kişinin hekim tarafından dinlenmesi gerekir. O nedenle birisi nöbet geçirdiğinde nöbet hakkında notlar almak velev medya çekmek çok yarar sağlar. Umum fizik ve nörolojik muayene yapıldıktan sonra başvurulacak birinci labaratuar inceleme aracı; elektroensefalografi (EEG) dir. Bu tetkik, saçlı deriye elektrotlar yapıştırılarak dimağ dalgalarının kaydedildiği bir formüldür.
Olağan EEG epilepsi olmadığını göstermez ve anormal EEG de her devir epilepsi demek değildir. EEG tetkiki kısa periyodik, dinamik bir tetkik olduğundan çekim sırasında rastgele bir anormallik ortaya çıkmayabilir. Bu nedenle; tanıya yardımcı olmak maksadı ile tekrarlayan ya da uykusuzluk/uyku EEG çekimleri yapılabilir. Epilepsi marazı tanısının konulmasında en değerli tetkik EEG'dir. Bilgisayarlı dimağ tomografisi (BBT) ve magnetik rezonans incelemesi (MRI) epilepsi nöbetlerine neden olan hadiselerin ortaya konmasında yardımcı olabilir.
EPİLEPSİ TEDAVİSİ
Epilepsi ilaçla ya da cerrahi olarak tedavi edilebilen, birden fazla hastada (%70-75) tek ilaçla nöbetlerin denetim altına alınabildiği bir hastalıktır. Epilepsili hasta ilacını kullanarak etkin bir hayat sürebilir. Epilepsi tedavisinde kullanılan ilaçlar; hastanın yaşına, fizikî durumuna ve nöbet tipine nazaran eksper hekim tarafından verilmelidir. Bilinçsizce kullanılacak ilaç, nöbetleri önlemediği üzere istenmeyen yan tesirlere de neden olabilir.
Şayet tedaviyle nöbetler birkaç yıl (hastanın durumuna nazaran 2-4 yıl gibi) art geriye görülmezse, tabip denetiminde ilaçların azaltıp kesilmesi denenebilir. Gelgelelim ilaç bölümünden sonra nöbet tipine nazaran değişmekle birlikte hastaların dörtte birinde nöbetlerin tekrarlama riski olduğu bilinmelidir. Nöbetler tekrarlamazsa tedaviye son verilir, tekrarlarsa tedaviye tekrar başlanır. İlacın kesilmesi, kesinlikle hastayı izleyen hekim tarafından karar verilmesi gereken değerli bir bahistir.
EPİLEPSİ'DE CERRAHİ TEDAVİ
Epilepsi cerrahisi, nöbetleri (bayılmaları) ilaçlar ile denetim altına alınamayan hastalarda uygulanabilecek olan bir tedavi metodudur. Bu tedavi tekniğinin uygulanmaya başlanması yüzyıl öncesine kadar dayanmaktadır, gelgelelim epilepsi cerrahisinin aktüel bir tedavi yolu olarak kullanılmaya başlanması 1980 ve 90'lardan sonra artış göstermiştir.
İlaç tedavisinin dirençli bu hasta kümesinin bir kısmında cerrahi tedavi uygulanabilir. Umumî olarak ilaca dirençli olan hastaların %50'sine epilepsi cerrahisi uygulanabilir. Cerrahi tedavi ile nöbetler ya külliyen ortadan kalkmakta ya da nöbetlerin sıklık ve şiddetinde değerli kademede azalma sağlanmaktadır. Cerrahi tedavi uygulanacak hastalar devam eden nöbetleri ile birlikte kullandıkları yüksek dozdaki ilaçların kabul edilemeyen yan tesirleri yüzünden "düşük ömür kalitesi" olan hastalardır. Bu durumlardaki hastalara cerrahi tedavi talihi tanınabilir ve cerrahi öncesi incelemelere alınabilir.
Cerrahi tedavi için nöroloji mütehassısına başvuran yahut sevk edilen hastalar kesinlikle ameliyat olacak demek değildir. Hastaların evvel haftalar süren bir ekip cerrahi öncesi incelemelerden geçmesi ve uygulanacak cerrahi formülün tartışılması gerekir. Bundan sonra hastanın güzel bir aday olup olmadığı ve sair tedavi planlarının yapılmasına karar verilebilir.
Cerrahi tedaviye karar vermeden evvel hastanın nöbetlerinin tıbbi tedaviye dirençli olduğunun gösterilmesi gerekir. Bu nedenle, en az 2-3 makul antiepileptik ilacın tek tek ve birlikte ehliyetli dozda ve vadede kullanılması sağlanmalıdır. Bu ilaçların nöbetleri denetim edinceye kadar yahut kabul edilemeyen doza bağlı yan tesirler gelişinceye kadar tedrici olarak arttırılması gerekir. Nöbetlerinin nedeninin dimağda tümör, damarsal anormallik üzere yapısal bozukluğa bağlı olduğu hastalarda, cerrahi tedaviye daha erken karar verilebilir.
Esas üç tipte epilepsi cerrahisi metodu vardır. Birincisi ve tercih edileni epileptik odağın kendisinin çıkarılmasıdır. Gayrısı ise nöbet yayılım yollarının kesilmesi yoluyla nöbetlerin yayılmasını, sıklık ve şiddetini azaltmaya yönelik olan cerrahi formülüdür. Üçüncü sistem ise, vagal hudut stimulasyonudur.
Nöbetlerin külliyen ortadan kaldırılmasına yönelik olan rezektiv cerrahi metotları, parsiyel başlangıçlı nöbetleri olan yani nöbetleri belli başlı bir odaktan başlayan hastalara uygulanır. Epileptik odak dimağın tek tarafında ve nispeten zararsız bölgesinde ise yani ameliyattan sonra hareket kabiliyeti, bellek, konuşma, görme üzere kıymetli bilişsel fonksiyonları bozulmayacaksa çok gecikmeden cerrahi formül belirlenmelidir. Bu karar lakin cerrahi öncesi incelemeler sonrası verilebilir. Cerrahi öncesinde nöroloji eksperi, dimağ cerrahisi bilirkişisi, radyoloji ve nöropsikoloji, psikiyatri bilirkişilerinden şurası ekip tarafından uygulanan testler sonucu hastanın bu tip cerrahiye tutarlı olup olmadığına karar verilir. Bu ekibe ve teknik donanımlara sahip merkezlerde epilepsi cerrahisi yapılmalıdır.
Cerrahi planlanan hastaların çoğunluğunda noninvaziv denilen Evre 1 incelemelerden sonra cerrahiye karar verilebilir. Bu incelemeler hastanın nöbet hikayesini, fizik ve nörolojik muayenelerini, radyolojik görüntüleme incelemelerini, nöropsikolojik testlerini, psikiyatrik muayenesini ve uzun periyodik video/EEG monitorizasyonu oluşturur. Hasta yatılarak tipik nöbetlerinden en az 3 yahut daha ziyadesi gözlenene kadar monitörizasyona kesintisiz devam edilir. Nöbet öncesi ve nöbet sırasında hastanın manzarası ve eş vakitli EEG'si kaydedilir. Nöbetlerini görmek hedefiyle hastanın ilaçları sıklıkla azaltılır yahut gerekirse büsbütün kesilir. Uyku ve uyanıklık sırasında nöbet öncesi ve nöbet sırasındaki EEG değişiklikleri tekraren incelenerek nöbet başlangıç odağı yahut ortamı araştırılır. Evre 1 incelemeleri sonucu tüm testler birbirleri ile entegrasyonlu ise ve nöbet odağı olarak dimağın tek bir noktasında ve alındığında cerrahi sonrasında hastada kıymetli bir bilişsel fonksiyon kaybına neden olmayacaksa cerrahiye karar verilir.
Az bir hasta öbeğinde Evre 1 incelemeleri nöbet odağını saptamada ehil olmayabilir yahut nöbet odağının lisan, motor, duyu üzere dimağın kıymetli fonksiyon meydanları ile ilgisini saptamak gerekiyorsa "invaziv incelemeler" denilen daha ileri incelemelere geçilir. İleri incelemeler sırf Evre 1 incelemeleri sonucunda nöbetlerinin hala tek odaktan kaynaklandığı düşünülen hastalarda uygulanır.
Rezektiv cerrahinin başarısı hasta seçimine, epilepsi tipine, epilepsi odağının alanına ve cerrahi öncesi yapılan araştırmalara bağlıdır. Hasta operasyondan sonra da 1-2 yıl ilaç kullanır. Artık nöbet gelmiyorsa ilaçlar yavaş yavaş azaltılır ve kesilir.
Son yıllarda geliştirilen ve halk arasında "pil" tedavisi olarak bilinen "vagal had stimulasyonu" da bir cerrahi formüldür. Boynun sol tarafında vagus denilen bir haddin devamlı ya da gerektiğinde uyarılması biçiminde bir sistemdir. Küçük bir operasyonla uzunluğundaki sonu iki kablo ve sol göğüsün üst yerinde uyarıcı cihaz yerleştirilir. Hasta nöbet olacağını hissettiği devir şahsi bir mıknatısı uyarıcı cihaz üzerine yaklaştırarak uyarımı başlatır ve nöbeti önleyebilir. Uygulanması kolay fakat pahalı bir prosedürdür. Vegal had stimulasyonu, nöbet sıklık ve şiddetini azaltmak için kullanılır.
EPİLEPSİ HAKKINDA BİLİNMESİ/DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN MEVZULAR
1.Epilepsi kısa periyodik nöbetler halinde tekrarlayan, dimağdan kaynaklanan bir hastalıktır. Nöbetler ilaçla durdurabilir.
2.Epileptik bir hastayı ölçüsüz kollamaya, toplumsal ömürden geri bırakmaya, takip etmeye ve gereğinden çokça ilgi göstermeye gerek yoktur.
3.Epilepsi illeti olan kişi ölçüsüz uykusuz kalmamalı, günde en az 7-8 saat uyumalıdır.
4.Çay, kahve ve kola üzere içecekler ılımlı tüketilmelidir.
5.Uzun periyodik ve yakından televizyon (en az 3m olmalıdır) seyredilmemeli ve ziyade bilgisayar kullanılmamalıdır. Bu periyotlarda oda ışığı açık olmalıdır.
6.Epileptik hasta, şiddetli efor sarfetmemeli ve bunu gerektiren sportif faaliyetlerden kaçınılmalıdır.
7.Alkollü içecekler, nöbet oluşumlarına yol açabileceği ve epilepsi ilaçların tesirlerini değiştirebileceği için katiyetle kullanılmamalıdır.
8.Aç kalınmamalıdır.
9.Yüksek mekanların (balkon, çatı, vs.) kenarında bulunmamalı nöbet geçirdiğinde riske girebileceği mekanlardan uzakta durulmalıdır.
10. Nöbetler denetim altına alınıncaya kadar motorlu taşıt kullanılmamalıdır.
11. Epilepsili hasta elinden geldiğince üzülmemeli, olur olmaz şeyleri dert etmemelidir.
12. Epilepsili kişi evlenebilir ve evlat sahibi olabilir. Epileptik kişi evlenecek ise eşi marazını bilmelidir. Bayanlar gebe kalmadan evvel hekimi ile görüşmelidir
13. Alınan ilaçların illeti büsbütün geçirmeyebileceği bilinmelidir. Lakin ilaçlar nöbet gelmemesini yada sayısının azalmasını sağlayacaktır.
14. İlaçlar, nizamlı ve kesinlikle önerildiği biçimde kullanılmalıdır.
15. Nöbet geçirilme sayısı ile gün ve saatleri kaydedilmelidir.
16. Nizamlı aralıklarla tabip denetimine gidilmelidir.
17. Hastalar, yanında güzel yüzme bilen birisi olmak kuralıyla denize girebilir, lakin uzun mühlet denizde ve güneş altında kalmamalı, şiddetli yorulmamalıdır.
18. Epilepsi kısmen de olsa hayatınızı etkileyebilir, fakat alışılagelmiş, canlı bir hayat sürmenizi engellemez. Birtakım meslekler dışında yapamayacağınız hiçbir şey yoktur.
19. Anne-babalar, evladının kendini hasta olarak görmesine yada epilepsiyi bir özürmüş üzere kullanmasına müsaade vermemelidir.
20. Epilepsi çalışmanıza ve işinizde başarılı olmanıza handikap olacak bir hastalık değildir. Unutmayınız ki; yerkürede bir çok ünlü ve başarılı insan da epilepsi illetine sahiptir.
EPİLEPTİK NÖBET GEÇİREN BİR HASTAYA NE YAPILMALI NE YAPILMAMALI?
YAPILMASI GEREKENLER
Sakin olun, hastanın baş ve vücudunu yana çevirin.
Nöbet sırasında yaralanmasını önleyin (Başını noktaya vurmasını, yataktan düşmesini önleyin. Muhitindeki kesici ve yaralayıcı cisimleri uzaklaştırın).
Yakasını ve varsa sıkı giysilerini gevşetin.
Şayet bilinçsiz hareketler yapıyorsa, sert olmayan hareketlerle engelleyin.
Nöbet anında neler yaptığını güzelce gözleyin ve bunları hekiminize anlatın.
Nöbetinin bitmesini bekleyin ve hasta kendine gelene kadar yanından ayrılmayın.
Mümkünse tabibine haber verin.
YAPILMAMASI GEREKENLER
Panik yapmayın.
Hastayı telaşlandırmayın.
Lisanın ısırılmasını önemsemeyin.
Güçlükle kullanarak köstek olmayın, yatıştırıcı davranışlar içinde olun.
Yapay teneffüs ve kalp masajı uygulamayın.
Ağzını açmak için uğraşmayın, nöbet sırasında ilaç vermeye çalışmayın, kendi kendinize nöbetin geçmesine yönelik bir şey yapmayın! Soğan, sarımsak, kolonya vb. şeyler koklatmayın!
Uyarıcı olduğu düşünülerek yapılan soğuk su dökme, tokat atma, ağrı verme üzere hareketler yapmayın.
