Eytişim Yontemi Nedir?
Eytişimsel duşunme ve uygulama tekniği Doğasal, toplumsal ve bilincsel butun olgular eytişimsel gelişme yasalarıyla oluşur Oyleyse bu oluşmayı anlamak icin ona eytişimsel yontemle yaklaşmak zorunludur Eytişim bu yuzden gelişmenin yasası olduğu kadar, onu inceleme yontemidir Aynı zamanda, inceleme ve bilme yontemi olduğu kadar, gercekliği değiştirme yontemidir Cunku oluşmanın nasıl gercekleştiği bilinince o oluşmayı nasıl incelemek ve oluşmayı değiştirmek icin ne turlu davranmak gerektiği de bilinir
Herhangi bir olgunun incelenmesinde eytişimsel yontemi kullanmak, o olguya eytişimsel bilgilerle bakmak demektir Bu bilgiler, metafizik ve mekanik bilgilerin tam karşıtı olan bilgilerdir Eytişimsel kavrayış, cok yonlu bir kavrayıştır; bu yuzden de formullere bağlanıp recetelenemez Her şeyden once metafizik ve mekanik duşunme alışkanlığından kurtulmak gerekir, bunun icin de (metafiziğin ve N) eytişimin iyice bilinmesi başlıca koşuldur
Doğayı, tarihi ya da bilincsel etkinliğimizi incelediğimiz zaman hic bir şeyin olduğu gibi ve olduğu yerde kalmadığını, her şeyin değişip geliştiğini goruruz İlişkiler, tepkiler, değişimler ve bileşimlerle karşılaşırız Hem de bu tabloyu bir butun olarak goruruz, devinen nesneden cok devime bakarız Doğal eytişimci olan eski Yunan filozoflarının yaptığı da budur ve bunu dile getiren ilk duşunur de Herakleitos'tur Ama genelliği doğru olarak saptayan bu goruş, ayrıntıları acıklamaya yetmez Ayrıntılar acıklanmadıkca da butun anlaşılamaz Bu ayrıntıları acıklayabilmemiz icin onları doğal ve tarihsel ilişkilerinden koparıp ayırmamız, ayrı ayrı incelememiz gerekir (?N) Nitekim boyle yapıldı Ama bu zorunlu soyutlama, doğal nesneleri ve surecleri, canlılıkları icinde değil, olulukleri icinde inceleme alışkanlığı doğurdu Bacon'la Locke bu inceleme bicimini doğa bilimlerinden felsefeye aktarınca metafizik duşunme yontemi doğmuş oldu Metafizikci icin nesneler ve onların insan zihnindeki yansıları birbirinden ayrılmıştır, birbirlerinden ayrı olarak incelenmeleri gerekir: Bir şey ya vardır ya yoktur, bir şey aynı zamanda hem kendisi hem de kendisinden başka bir şey olamaz Olumluyla olumsuz birbirlerini kesinlikle kovar, nedenle sonuc birbirlerine karşı birer karşısav durumundadır Metafizik duşunme yontemi ilk bakışta cok acık gorunur, ne var ki araştırmanın geniş alanına acıldıkca belli bir alanda yeterli ve gerekli olan bu yontemin yetmezliği, tekyanlılığı, cozulmez celişkilere duştuğu meydana cıkar Ayrı ayrı nesneleri incelerken onların arasındaki ilişkileri unutur, devimleriyle gecmişlerini ve geleceklerini gormez oluruz Ağacları tek tek incelerken ormanı gormeyiz Oysa her orgensel varlık her an dışarıdan sağlanmış maddeleri ozumser ve başka maddeleri dışarı atar, oyle ki her an kendisidir ve gene de kendisinden başka bir şeydir Daha yakından incelenince bir karşıtlığın iki ucunun, orneğin olumluyla olumsuzun, karşıt oldukları kadar ayrılmaz ve karşıtlıklarına rağmen birbirleriyle ic ice olduklarını goruruz Bunun gibi, nedenle sonucun ancak tek olaylarda gecerli kavramlar olduklarını, oysa o tek olayı erenin butunuyle olan genel ilişkisi icinde duşununce birbirleriyle rastlaştıklarını ve surekli olarak yer değiştirdiklerini; evrensel etki ve tepkiyi goz onune aldığımız zaman nedenle sonucun birbirine karıştığını, burada sonuc olan şeyin orada neden ve orada neden olanın burada sonuc olduğunu anlarız Boylesine sureclerin hic biri metafizik yontemin cercevesine giremez Oysa eytişim yontemi, nesneleri ve onların betimlenmelerini, duşuncelerini; ilişkileri, sıralanmaları, devimleri, başlangıcları ve bitimleri icinde kavrar Doğa, eytişimin kanıtıdır ve metafizik olarak değil eytişimsel olarak işler Doğada hicbir şey kalktığı yere donen bir cemberin değişmezliğinde devinmez, tersine gercek bir tarihsel evrimle devinir
Yontem, belli bir amaca varmak icin izlenmesi gereken ilkeleri saptar Doğru duşunme ve doğru uygulama amacına da bunu sağlayabilecek bir yontemle varılır Metafizik yontem, belli ve dar alanlarda, butunu parcalarında da tanımak icin ya da parcalarını da tanıyarak butunu daha iyi tanımak icin soyutlamanın gerekli bulunduğu alanlarda gecerlidir, bunun taban tabana karşıtı olan eytişim yontemiyse doğanın işleyiş biciminden cıkarılmıştır ve gercekten bilmenin geniş alanlarında; doğanın, toplumun ve bilincin tum olay ve olgularında gecerlidir Eytişim yontemi bilimseldir ve bilimlerin gelişmesiyle oluşmuştur, metafizik yontemse kurgusaldır ve kurgusal soyutlamalarla oluşmuş, hicbir zaman da bilimlerle bağdaşamamıştır Eytişimsel inceleme somuttan soyuta ve sonra yeniden somuta varan bir yol izler Eytişimsel yontem, parcalarını da tanıyarak butunu daha iyi tanımak icin en soyuta indiği evrede bile doğa ve son cozumlemede doğanın urunu olan toplum ve insan bilinci olay ve olgularını:
1 butunsellikleri
2 cok yanlılıkları
3 bağımlılıkları
4 devimsellikleri
5 gelişmeleri
6 değişkenlikleri
7 gelişkenlikleri
İcinde inceler Eytişimsel yontemle inceleme once bu olgu ve olayları tanıyıp bilmeyi (bilim), sonra onlar ustunde doğru duşunmeyi (kuram), daha sonra da bu doğru duşunmenin sonucu olarak doğru uygulamayı (kılgı) gercekleştirir Bilimsel veriler gostermiştir ki doğa, toplum ve bilinc eytişimsel olarak işlemektedir; oyleyse bunların olay ve olgularını incelemek icin bunlara aynı yontemle, eş deyişle eytişimsel bir duşunuşle yaklaşmak gerekir Eytişimsel olarak işleyen doğa, toplum ve bilinc olaylarına onlara ters duşen metafizik yontemle yaklaşılamaz
Doğa, toplum ve bilinc olaylarını eytişim yontemiyle tanımak, onlar ustunde duşunmek ve onları insansal eylemle etkileyebilmek icin:
1 Onları somut butunlukleriyle ele almak gerekir Soyutlama, ancak, onları parcalarında da tanıyarak butunluklerini daha iyi tanımak icin yapılır Onların gercek bilgisi bu soyutlamanın yeniden somutlanmasıyla elde edilir
2 Onları butun yanlarıyla ele almak gerekir Her olay ve olgu cok yanlıdır, tek yanını tanımakla butunu tanınamaz
3 Onları bağımlılıkları icinde ele almak gerekir Her olay ve olgu, başkaca bircok olay ve olgularla bağımlıdır Bu bağımlılıklarından kopararak onu incelemek, onun tanınmasını olanaksız kılar
4 Onları devimlilikleri icinde ele almak gerekir Her olay ve olgu devimseldir Gecmişi, şimdisi ve sonrası vardır Bu, her olay ve olgunun bir tarihi olduğunu dile getirir Hicbir olay ve olgu gecmişinden koparılarak ve sonrasına bağlanmadan tanınamaz
5 Onları celişmeleri icinde ele almak gerekir Devimselliği, gercekleştiren celişmedir Neyle, neden, nasıl ve hangi yone doğru celiştiği bilinmeyen hicbir olay ve olgu tanınamaz
6 Onları değişkenlikleri icinde ele almak gerekir Tum olay ve olgular, kimi yavaş kimi hızlı, ama tumu de surekli olarak değişirler Bu değişkenlik, devimselliğin zorunlu sonucudur Onları değişmez olarak ele almak tanınmalarını olanaksız kılar
7 Onları gelişkenlikleri icinde ele almak gerekir Gelişme, devim ve değişmenin zorunlu sonucudur Olay ve olguların değişmeleri basitten karmaşığa, alttan uste ya da aşağıdan yukarıya, az gelişmişten daha gelişmişe doğru (hiyerarşik, dereceli N) gelişen bir surec izler Onları bu gelişmelerinin dışında ve gelişmez olarak ele almak tanınmalarını olanaksız kılar Bu ilkeleri tersine cevirmekle metafizik yontemin ilkeleri elde edilir ve metafizik yontemin geniş araştırmalardaki tum yanılgılarının nedeni de kolaylıkla anlaşılmış olur
Demek ki metafizik yontem olay ve olguları butunluklerinden soyutlanmış olarak, tekyanlı, bağımsız, devimsiz, celişmesiz, değişmesiz ve gelişmesiz bir durumda ele alır ve oyle gorur Oysa olay ve olgular kesinlikle cokyanlı, başka olay ve olgularla bağımlı, devimli, celişmeli, değişmeli ve gelişimseldirler Demek ki ve pek acık olarak metafizik yontemin tutumu ve bu tutumun sonunda vardığı sonuclar yanlıştır Eytişim yontemi doğa, toplum ve bilinc olaylarını tanımanın ve onlar ustunde duşunmenin yontemi olduğu kadar onları değiştirmenin ve yeniden kurmanın (ve geliştirmenin N) da yontemidir Yontemin bu niteliği, olguları butunluğu icinde tanıması ve bilmesi sonucudur Ancak bilinen değiştirilebilir (geliştirilebilir N) bilinmeyen değiştirilemez (geliştirilemez N) Bundan başka doğa, toplum ve bilincin bizzat kendileri her an bilincli insan pratiğiyle değiştirilmekte ve insansal yaşama (insanca yaşamaya N) daha elverişli bicimlere donuşturulmektedir Değiştirmenin (ve geliştirmenin N) yontemi olan eytişimsel yontem bu yuzden yenici ve ilerici, bunun tam karşıtı olan değişmezliğin yontemi metafizik yontemse bu yuzden tutucu ve gericidir Eytişim yontemi tum inceleme ve gozlemlerinde eytişimin uc temel gelişme yasasını (karşıtların birliği ve savaşı, nicelikten niteliğe ve nitelikten niceliğe geciş, olumsuzlanmanın olumsuzlanması yasalarını) daima goz onunde tutar, onların bilgisiyle olay ve olgulara egemen olur
Eytişimsel duşunme ve uygulama tekniği Doğasal, toplumsal ve bilincsel butun olgular eytişimsel gelişme yasalarıyla oluşur Oyleyse bu oluşmayı anlamak icin ona eytişimsel yontemle yaklaşmak zorunludur Eytişim bu yuzden gelişmenin yasası olduğu kadar, onu inceleme yontemidir Aynı zamanda, inceleme ve bilme yontemi olduğu kadar, gercekliği değiştirme yontemidir Cunku oluşmanın nasıl gercekleştiği bilinince o oluşmayı nasıl incelemek ve oluşmayı değiştirmek icin ne turlu davranmak gerektiği de bilinir
Herhangi bir olgunun incelenmesinde eytişimsel yontemi kullanmak, o olguya eytişimsel bilgilerle bakmak demektir Bu bilgiler, metafizik ve mekanik bilgilerin tam karşıtı olan bilgilerdir Eytişimsel kavrayış, cok yonlu bir kavrayıştır; bu yuzden de formullere bağlanıp recetelenemez Her şeyden once metafizik ve mekanik duşunme alışkanlığından kurtulmak gerekir, bunun icin de (metafiziğin ve N) eytişimin iyice bilinmesi başlıca koşuldur
Doğayı, tarihi ya da bilincsel etkinliğimizi incelediğimiz zaman hic bir şeyin olduğu gibi ve olduğu yerde kalmadığını, her şeyin değişip geliştiğini goruruz İlişkiler, tepkiler, değişimler ve bileşimlerle karşılaşırız Hem de bu tabloyu bir butun olarak goruruz, devinen nesneden cok devime bakarız Doğal eytişimci olan eski Yunan filozoflarının yaptığı da budur ve bunu dile getiren ilk duşunur de Herakleitos'tur Ama genelliği doğru olarak saptayan bu goruş, ayrıntıları acıklamaya yetmez Ayrıntılar acıklanmadıkca da butun anlaşılamaz Bu ayrıntıları acıklayabilmemiz icin onları doğal ve tarihsel ilişkilerinden koparıp ayırmamız, ayrı ayrı incelememiz gerekir (?N) Nitekim boyle yapıldı Ama bu zorunlu soyutlama, doğal nesneleri ve surecleri, canlılıkları icinde değil, olulukleri icinde inceleme alışkanlığı doğurdu Bacon'la Locke bu inceleme bicimini doğa bilimlerinden felsefeye aktarınca metafizik duşunme yontemi doğmuş oldu Metafizikci icin nesneler ve onların insan zihnindeki yansıları birbirinden ayrılmıştır, birbirlerinden ayrı olarak incelenmeleri gerekir: Bir şey ya vardır ya yoktur, bir şey aynı zamanda hem kendisi hem de kendisinden başka bir şey olamaz Olumluyla olumsuz birbirlerini kesinlikle kovar, nedenle sonuc birbirlerine karşı birer karşısav durumundadır Metafizik duşunme yontemi ilk bakışta cok acık gorunur, ne var ki araştırmanın geniş alanına acıldıkca belli bir alanda yeterli ve gerekli olan bu yontemin yetmezliği, tekyanlılığı, cozulmez celişkilere duştuğu meydana cıkar Ayrı ayrı nesneleri incelerken onların arasındaki ilişkileri unutur, devimleriyle gecmişlerini ve geleceklerini gormez oluruz Ağacları tek tek incelerken ormanı gormeyiz Oysa her orgensel varlık her an dışarıdan sağlanmış maddeleri ozumser ve başka maddeleri dışarı atar, oyle ki her an kendisidir ve gene de kendisinden başka bir şeydir Daha yakından incelenince bir karşıtlığın iki ucunun, orneğin olumluyla olumsuzun, karşıt oldukları kadar ayrılmaz ve karşıtlıklarına rağmen birbirleriyle ic ice olduklarını goruruz Bunun gibi, nedenle sonucun ancak tek olaylarda gecerli kavramlar olduklarını, oysa o tek olayı erenin butunuyle olan genel ilişkisi icinde duşununce birbirleriyle rastlaştıklarını ve surekli olarak yer değiştirdiklerini; evrensel etki ve tepkiyi goz onune aldığımız zaman nedenle sonucun birbirine karıştığını, burada sonuc olan şeyin orada neden ve orada neden olanın burada sonuc olduğunu anlarız Boylesine sureclerin hic biri metafizik yontemin cercevesine giremez Oysa eytişim yontemi, nesneleri ve onların betimlenmelerini, duşuncelerini; ilişkileri, sıralanmaları, devimleri, başlangıcları ve bitimleri icinde kavrar Doğa, eytişimin kanıtıdır ve metafizik olarak değil eytişimsel olarak işler Doğada hicbir şey kalktığı yere donen bir cemberin değişmezliğinde devinmez, tersine gercek bir tarihsel evrimle devinir
Yontem, belli bir amaca varmak icin izlenmesi gereken ilkeleri saptar Doğru duşunme ve doğru uygulama amacına da bunu sağlayabilecek bir yontemle varılır Metafizik yontem, belli ve dar alanlarda, butunu parcalarında da tanımak icin ya da parcalarını da tanıyarak butunu daha iyi tanımak icin soyutlamanın gerekli bulunduğu alanlarda gecerlidir, bunun taban tabana karşıtı olan eytişim yontemiyse doğanın işleyiş biciminden cıkarılmıştır ve gercekten bilmenin geniş alanlarında; doğanın, toplumun ve bilincin tum olay ve olgularında gecerlidir Eytişim yontemi bilimseldir ve bilimlerin gelişmesiyle oluşmuştur, metafizik yontemse kurgusaldır ve kurgusal soyutlamalarla oluşmuş, hicbir zaman da bilimlerle bağdaşamamıştır Eytişimsel inceleme somuttan soyuta ve sonra yeniden somuta varan bir yol izler Eytişimsel yontem, parcalarını da tanıyarak butunu daha iyi tanımak icin en soyuta indiği evrede bile doğa ve son cozumlemede doğanın urunu olan toplum ve insan bilinci olay ve olgularını:
1 butunsellikleri
2 cok yanlılıkları
3 bağımlılıkları
4 devimsellikleri
5 gelişmeleri
6 değişkenlikleri
7 gelişkenlikleri
İcinde inceler Eytişimsel yontemle inceleme once bu olgu ve olayları tanıyıp bilmeyi (bilim), sonra onlar ustunde doğru duşunmeyi (kuram), daha sonra da bu doğru duşunmenin sonucu olarak doğru uygulamayı (kılgı) gercekleştirir Bilimsel veriler gostermiştir ki doğa, toplum ve bilinc eytişimsel olarak işlemektedir; oyleyse bunların olay ve olgularını incelemek icin bunlara aynı yontemle, eş deyişle eytişimsel bir duşunuşle yaklaşmak gerekir Eytişimsel olarak işleyen doğa, toplum ve bilinc olaylarına onlara ters duşen metafizik yontemle yaklaşılamaz
Doğa, toplum ve bilinc olaylarını eytişim yontemiyle tanımak, onlar ustunde duşunmek ve onları insansal eylemle etkileyebilmek icin:
1 Onları somut butunlukleriyle ele almak gerekir Soyutlama, ancak, onları parcalarında da tanıyarak butunluklerini daha iyi tanımak icin yapılır Onların gercek bilgisi bu soyutlamanın yeniden somutlanmasıyla elde edilir
2 Onları butun yanlarıyla ele almak gerekir Her olay ve olgu cok yanlıdır, tek yanını tanımakla butunu tanınamaz
3 Onları bağımlılıkları icinde ele almak gerekir Her olay ve olgu, başkaca bircok olay ve olgularla bağımlıdır Bu bağımlılıklarından kopararak onu incelemek, onun tanınmasını olanaksız kılar
4 Onları devimlilikleri icinde ele almak gerekir Her olay ve olgu devimseldir Gecmişi, şimdisi ve sonrası vardır Bu, her olay ve olgunun bir tarihi olduğunu dile getirir Hicbir olay ve olgu gecmişinden koparılarak ve sonrasına bağlanmadan tanınamaz
5 Onları celişmeleri icinde ele almak gerekir Devimselliği, gercekleştiren celişmedir Neyle, neden, nasıl ve hangi yone doğru celiştiği bilinmeyen hicbir olay ve olgu tanınamaz
6 Onları değişkenlikleri icinde ele almak gerekir Tum olay ve olgular, kimi yavaş kimi hızlı, ama tumu de surekli olarak değişirler Bu değişkenlik, devimselliğin zorunlu sonucudur Onları değişmez olarak ele almak tanınmalarını olanaksız kılar
7 Onları gelişkenlikleri icinde ele almak gerekir Gelişme, devim ve değişmenin zorunlu sonucudur Olay ve olguların değişmeleri basitten karmaşığa, alttan uste ya da aşağıdan yukarıya, az gelişmişten daha gelişmişe doğru (hiyerarşik, dereceli N) gelişen bir surec izler Onları bu gelişmelerinin dışında ve gelişmez olarak ele almak tanınmalarını olanaksız kılar Bu ilkeleri tersine cevirmekle metafizik yontemin ilkeleri elde edilir ve metafizik yontemin geniş araştırmalardaki tum yanılgılarının nedeni de kolaylıkla anlaşılmış olur
Demek ki metafizik yontem olay ve olguları butunluklerinden soyutlanmış olarak, tekyanlı, bağımsız, devimsiz, celişmesiz, değişmesiz ve gelişmesiz bir durumda ele alır ve oyle gorur Oysa olay ve olgular kesinlikle cokyanlı, başka olay ve olgularla bağımlı, devimli, celişmeli, değişmeli ve gelişimseldirler Demek ki ve pek acık olarak metafizik yontemin tutumu ve bu tutumun sonunda vardığı sonuclar yanlıştır Eytişim yontemi doğa, toplum ve bilinc olaylarını tanımanın ve onlar ustunde duşunmenin yontemi olduğu kadar onları değiştirmenin ve yeniden kurmanın (ve geliştirmenin N) da yontemidir Yontemin bu niteliği, olguları butunluğu icinde tanıması ve bilmesi sonucudur Ancak bilinen değiştirilebilir (geliştirilebilir N) bilinmeyen değiştirilemez (geliştirilemez N) Bundan başka doğa, toplum ve bilincin bizzat kendileri her an bilincli insan pratiğiyle değiştirilmekte ve insansal yaşama (insanca yaşamaya N) daha elverişli bicimlere donuşturulmektedir Değiştirmenin (ve geliştirmenin N) yontemi olan eytişimsel yontem bu yuzden yenici ve ilerici, bunun tam karşıtı olan değişmezliğin yontemi metafizik yontemse bu yuzden tutucu ve gericidir Eytişim yontemi tum inceleme ve gozlemlerinde eytişimin uc temel gelişme yasasını (karşıtların birliği ve savaşı, nicelikten niteliğe ve nitelikten niceliğe geciş, olumsuzlanmanın olumsuzlanması yasalarını) daima goz onunde tutar, onların bilgisiyle olay ve olgulara egemen olur