Çeşitli hastalık ve bozukluklar lisan gelişiminde gecikmeye yahut atipik lisan gelişimine neden olabilir. Bunlar arasında zeka geriliği, yarık damak, dimağ hasarları, otizm, sağırlık, epilepsi, serapral palsi, baş travması, nörodejeneratif illetler ve migrasyon anomalileri üzere çeşitli nörolojik marazlar mahal alır. Lakin tüm bunların yokluğunda, yani neden olan hususî bir hastalık ya da bozukluk yahut gösterilebilir bir dimağ lezyonu olmaksızın da lisan gelişiminde gecikme ve sıkıntılar yaşanabilir. Bu durumda gelişimsel lisan bozukluğu tanısından laf edilir. Hala alan yazında birebir manaya gelen özgül lisan bozukluğu terimi de yaygın bir biçimde kullanılmaktadır.
Çocuklarda konuşma gecikmesi hayli yaygındır. Yüzde 1-2 si ağır olmak üzere 5 yaş ve öncesi çocuklarda yüzde 5-20 nispetinde çeşitli konuşma ve lisan sıkıntıları görülür. Bu evlatların bir kısmında yalnızca konuşma bozukluğu, bir kısmında yalnızca gelişimsel lisan sorunu, bir kısmında da karışık olarak hem lisan hem de konuşma sorunu vardır.
Erken Tanının Ehemmiyeti ve Ailenin Tanı Öncesi Hali
Tanıda meselelerden biri sıradan lisan gelişiminin çok değişken olması ve tanı ölçütlerinin belirlenmesindeki zorluktur. Lisan gelişimi evlattan evlada çok farklılık göstermektedir. Ayrıyeten cinsiyeti aile, yapısı ve sosyokültürel etraf de evladın konuşmayı öğrenmesinde etken olmaktadır.
Olağan lisan gelişiminin sonları geniş olmakla birlikte çoklukla 2 yaşına geldiği halde hiç konuşmayan, 4 yaşına geldiği halde hiç cümle kuramayan evlatlardır. Aileyi endişelendiren bir evvelki evlada ilişkin deneyimleri ya da etraflarındaki sair evlatların lisan gelişimi seviyesidir.
Gelişimsel lisan sorunu olan çocuklarda, umumiyetle az sayıda sözcükle konuşabildiği, konuşmasının bozuk telaffuz nedeniyle mekan konum yahut büsbütün anlaşılmadığı fark edilir. İçerik açısından hudutlu sözcük dağarcığı, bazen bununla da bağıntılı olarak ölçüsüz argo ve küfür sözcüklerin kullanılması izlenir.
Tanı Ölçütleri
Gelişimsel lisan bozukluğu tanısı için zekanın alışılagelmiş olması, Yaygın gelişimsel bozukluk tanısı almamış olması, dimağda rastgele bir lezyon gösterilememesi, ve işitme sorunu olmaması gerekir.
Sıradan Gecikme
Alışılagelmiş lisan gelişiminin hudutları epey geniş olmakla birlikte birçok evlat 3-4 yaşlarına kadar ana lisanının tüm özelliklerini öğrenmiş olur. Evlatlar anlamaya 1 yaşından evvel, tabir etmeye 1 yaşından sonra başlar. Lisan gecikmesi olan çocuklarda ortalama sözce uzunluğu olağan evlatlara nazaran kısadır. Evladın 30.-36 aya kadar hiç konuşması yoktur ve-veya bebeksi konuşma görülür. Yani lisan dizgelerinin gereğince olgun olmaması örneğin tek sözcüklük tümceler (holophrasia), tekrarlayıcı konuşma, daha yüklü bir istek-gereksinim lisanının sürdürülmesi kelam bahsidir.
ERKEN UYARICI BULGULAR
Çok Erken Devirde
Sıradan lisan gelişimi gösterecek çocuklarda sözel olmayan muhabere, sözel muhaberesi evvel destekleyicidir ve daha sonra sözel lisan geliştikçe daha art plana makbul. Bu süreç lisan gelişimi bozuk olacak çocuklarda izlenmez.
Erken Devirde
Gelişimsel lisan sorunu geliştirecek çocuklarda kimi erken uyarıcı bulgular vardır. Seslere değişken yada tutarsız cevaplar verir. Seslere cevap vardır ancak insan sesine tepkisizdir. Seslere ilgisi vakitle berbata gidebilir, bunları öğrenemez. Nitelik ve nicelik açısından çıkardığı sesler kısıtlıdır yahut perdede hudutlu
Sesleri lisan gelişimi için kullanamaz. Değişik ruh hallerini yansıtan sesler çıkarmaz ve ya bu tip seslere reaksiyon vermez. Ses uyaranları izlemez, göz teması kurup bunu sürdüremez. Annesiyle/Bakıcısıyla yerinde ölçüde karşılıklı vokalizasyon yapmaz, etrafındaki nesnelerle ilgilenmez, sesleri ve jestleri taklit etmez, jestlerle ve mimiklerle bir şey söz etmez, konuşma öncesi karmaşık sesleri giderek daha sık, daha rahat ve geliştirerek çıkarmaz.
Ayırıcı Tanı
Gelişimsel lisan meselelerinde, tanı için kesin laboratuar ölçütleri olmadığı için gayrı lisan sıkıntılarına yol açabilen vesair nedenlerin dışlanması gerekir. Bunlar arasında işitme problemleri, çeşitli artikülasyon problemleri, psikososyal nedenlere bağlı nedenler başta gelir. Gelişimsel lisan meselelerinde eşlik eden fizikî sıhhat meseleleri da olağana nazaran 2-3 kat daha sıktır. Örneğin astım ve alerjiler vb daha sıktır.
Aile hikayesi de kıymetlidir. Ailede yakın akrabalar arasında geç konuşma, dikkat ve öğrenme problemleri, tikleri olan şahıslar, ölçüsüz titiz olanlar, içe dönük, üstün zekalı şahısların varlığı sorulur.
Gelişimsel Lisan Bozukluklarının En önemli Tipleri Ve Klinik Özellikleri
Gelişimsel lisan bozukluklarında nadiren tam bir lisan gelişimi yokluğu, sıklıkla gecikme yahut sapma görülür. DSM-IV VE ICD-10 DA Gelişimsel lisan bozukluklarının kimi alt tipleri seçilir. Zıddı görüşler olmakla birlikte gelişimsel lisan bozukluğunun saf alıcı tipi pek görülmez.
Alıcı Lisanda Bozukluk
Lisanı anlamaya ilişkin dertler çok erken yaşta kendini zahir edebilir. 1 yaşında münhasıran sözel olmayan muhabereye ilişkin ipuçları olmadığında tanıdık isimlere reaksiyon göstermeme hali laf hususudur.
18. ayda sık görülen nesnelerden bir kaçını tanımada zayıflık, 2 yaşında kolay yönergeleri tarafına getirememe ve daha sonra dilbilgisi öğelerini anlayamama (olumsuzluk, karşılaştırma gibi) olur. Bunlara sıklıkla lisanın sözel-olmayan özelliklerini (ses tonu, jest) anlamada zayıflık eşlik eder.
Konuşulanı anlamada ağır zayıflığı olan evlatlar toplumsal gelişim yanından de geri kalabilirler, anlamadıkları konuşmaları ekolali şeklinde yinelerler. Ekseriyetle kısıtlı ilgi ortamları vardır. Aktif ve edilgen çatıyla kurulmuş tümceleri ayıramaz. Sözel bağlama nazaran edatları ayırt edemez. Alıcı lisan sorunu olan evlatlar, anlamak için sıklıkla ortam özellikleri ve bağlama başvururlar.
Lakin 2-3 yaşlarında tek sözcüklü stereoptik buyruklara uyarlar. Davranış bozuklukları görülür, olumsuzluk yahut soru ekleri üzere dilbilgisel yapıları kavrayamaz.
Söz Edici Lisanda Bozukluk
Gelişimsel lisan bozukluğunun sık rastlanan biçimi, tabir edici lisanda bozukluklarla tanımlanır. Söz edici lisanda bozukluğu olan bireyde konuşma gecikir, sözcük fakirliği vardır, konuşma gramerden mahrumdur, artikülasyon kusuru eşlik eder, lakin meale hayli korunmuştur. Sözcükleri bulma yetisinde ve morfolojik çeşitlilikte azalma vardır. Hem çekimlerden hem de morfolojik meselelerden dolayı anlaşılmaz tümceler kurar. Bir kaç umumî sözcüğün ziyade tasarrufu laf bahsidir. Kısa sözler kullanılır. Olağan tümce yapısı vardır. Geçmiş vukuatları anlatırken sıralamada zorluk olur. Dilbilgisi kuralları ölçüsüz biçimde genelleştirir. Çok jest ve mimik tasarrufu dikkati çekebilir. Söz kusuru; telaffuz problemlerini, sözcük hatırlamamayı (sıkça “şey “kullanımı ), sözcük azlığını, tümce oluşturamamayı, akıcı konuşma olmayışını (uzun aralıklar, kesintiler) zaten konuşma başlatamamayı içerir.
Fonolojik Tipte Bozukluk
Lisan öğrenirken anadile has seslerin dimağda zayıf ve kusurlu işlenmesi çocuklarda bozuk fonoloji ve artikülasyona yol açar. Tüm evlatların % 10 -15’inde, mektep çağı evlatlarının % 6’sında konuşma sıkıntıları saptanmıştır ve bunların büyük kısmı fonolojik meselelerdir. Kişinin sesletim düzeneği sağlamdır lakin bu düzeneği sesçil olarak nasıl düzenleyeceğini bilmez. Ses bilgisel dertte maksat sesin yanına yanlış ses seçilir ve bu söylenir. Konuşma seslerinin sözcük içinde hangi hengamda nereye geleceği belirlenemez.
Evladın konuşmasında telaffuz bozukluğu kalıcı hale gelmişse, 4 yaşına geldiği halde hiçbir sözcük anlaşılmıyorsa tekrar endişelenmek gerekir. Bunlar 4 kümede toplanır; birtakım seslerin eksik olduğu atlama cürümleri (donduma), seslerin geçtiği noktasına geçme kusurları (kitap konumuna kipat), gerçek sesler konumuna geçme cürümleri (/k/ konumuna /t/), seslerin bozuk çıkarıldığı çarpıtma kusurları (bir sesin olması gerekenden biraz farklı olmasıdır /k/ noktasına /g/) ve ek seslerin mekan aldığı ekleme (biskileyt) kusurlarıdır.
Fonolojik bozukluklar, yüklü olarak ünsüzlerdedir (ünlülerde bozukluk görülmesi çok atipiktir ve yabancı biri konuşuyormuş izlenimi verir.). Birebir sözcük birinci harfleri değiştirilerek farklı formlarda söylenebilir (kapı-tapı)
Karma Tipte Bozukluk
Sıklıkla yukarıda lafı edilen üç tip klinik bozukluğun değişen yük ve profillerde bir arada görüldüğü karma tip vardır. Bu biçiminde bulgular çok değişken olabilir ve klinik tabloyu bu üç tip bozukluktan rastgele biri yüklü olarak belirler.
GELİŞİMSEL LISAN BOZUKLUĞUNDA SEYİR
Gelişimsel lisan problemleri olan evlatların bir kısmı bilhassa mektep çağına geldiklerinde problemlerini aşmış olurlar. 4 yaşında gelişimsel lisan bozukluğu tanısı alan evlatların %44 ü 5.5 yaşına geldiklerinde olağan yetileri sergilemişlerdir. Gelişimsel lisan sorunu olan ve düzelen evlatların birçoklarında sıkıntılar tam olarak bitmez. Bu çocuklarda lisana ilişkin kimi incelikli dertler bir formda kalır. Örneğin sözcük dağarcığı ve lisanı meale yetileri açısından alışılagelmiş gelişen yaşıtlarıyla tıpkı seviyeye gelirken fonolojik ve akademik yetiler açısından geri kalırlar. Alıcı tipte gelişimsel lisan bozukluğu ve konuşma gecikmesi daha uzun devirde düzelir.
Lisan gelişiminin seyri açısından çevresel etkenler de kıymetli rol oynar. Cıvıldama devri, çeşitli etkenlere bağlı olarak örneğin orta kulak sıkıntıları, serebral felç ve ananın hamilelik devrinde sigara içmesinden olumsuz etkilenmektedir. Ebeveynlerin, evlatlarıyla hangi ölçü ve nitelikte muhabereye girdiği de kıymetlidir. Evladında daha çabuk azarlandığı, lisanına eğitsel müdahalenin daha az yapıldığı, aile için muhaberede daha az ölçüde ve daha gelişmemiş bir laflı lisan kullanılması da olumsuz rol oynamaktadır.
GELİŞİMSEL LISAN BOZUKLUĞUNUN NÖROBİYOLOJİK TEMELLERİ
Gelişimsel lisan dertleri şimdi tabiatı tam olarak belirlenmemiş bir dimağ patolojisine bağlı olarak açığa çıkar.
Gelişimsel lisan bozukluklarında dimağda büyük bir kusur gösterilemezken mahsusen korteks mimarisinde mikroskopik seviyede yapısal değişiklikler, kimi hacim değişiklikler gösterilebilmektedir. Görüntüleme sistemleri ile saptanan bulgular şimdi tam tutarlı ve doyurucu sonuçlar vermemektedir. Gelişimsel lisan sıkıntılarını temelinde daha çok lisan ve konuşma merkezlerindeki nöronların boyut ve sayısındaki değişiklikler ve myelinizasyon kademesi üzere dimağ anormallikleri olduğu sanılmaktadır.
Gelişimsel lisan sıkıntılarında dimağda yapılan otopsi incelemeleriyle silvien fissur ve planum temporalede olağanda dimağın sol tarafı lehine olan asimetrik büyüklüğün kaybolduğu gösterilmiştir.Gelişimsel lisan sorunu olan bir evladın ailesi ve akrabaları arasında da benzeri meselelerin hayli sık görüldüğü bilinmektedir.
Savaş ÇELİK
Kompetan Lisan ve Konuşma Terapisti
Çocuklarda konuşma gecikmesi hayli yaygındır. Yüzde 1-2 si ağır olmak üzere 5 yaş ve öncesi çocuklarda yüzde 5-20 nispetinde çeşitli konuşma ve lisan sıkıntıları görülür. Bu evlatların bir kısmında yalnızca konuşma bozukluğu, bir kısmında yalnızca gelişimsel lisan sorunu, bir kısmında da karışık olarak hem lisan hem de konuşma sorunu vardır.
Erken Tanının Ehemmiyeti ve Ailenin Tanı Öncesi Hali
Tanıda meselelerden biri sıradan lisan gelişiminin çok değişken olması ve tanı ölçütlerinin belirlenmesindeki zorluktur. Lisan gelişimi evlattan evlada çok farklılık göstermektedir. Ayrıyeten cinsiyeti aile, yapısı ve sosyokültürel etraf de evladın konuşmayı öğrenmesinde etken olmaktadır.
Olağan lisan gelişiminin sonları geniş olmakla birlikte çoklukla 2 yaşına geldiği halde hiç konuşmayan, 4 yaşına geldiği halde hiç cümle kuramayan evlatlardır. Aileyi endişelendiren bir evvelki evlada ilişkin deneyimleri ya da etraflarındaki sair evlatların lisan gelişimi seviyesidir.
Gelişimsel lisan sorunu olan çocuklarda, umumiyetle az sayıda sözcükle konuşabildiği, konuşmasının bozuk telaffuz nedeniyle mekan konum yahut büsbütün anlaşılmadığı fark edilir. İçerik açısından hudutlu sözcük dağarcığı, bazen bununla da bağıntılı olarak ölçüsüz argo ve küfür sözcüklerin kullanılması izlenir.
Tanı Ölçütleri
Gelişimsel lisan bozukluğu tanısı için zekanın alışılagelmiş olması, Yaygın gelişimsel bozukluk tanısı almamış olması, dimağda rastgele bir lezyon gösterilememesi, ve işitme sorunu olmaması gerekir.
Sıradan Gecikme
Alışılagelmiş lisan gelişiminin hudutları epey geniş olmakla birlikte birçok evlat 3-4 yaşlarına kadar ana lisanının tüm özelliklerini öğrenmiş olur. Evlatlar anlamaya 1 yaşından evvel, tabir etmeye 1 yaşından sonra başlar. Lisan gecikmesi olan çocuklarda ortalama sözce uzunluğu olağan evlatlara nazaran kısadır. Evladın 30.-36 aya kadar hiç konuşması yoktur ve-veya bebeksi konuşma görülür. Yani lisan dizgelerinin gereğince olgun olmaması örneğin tek sözcüklük tümceler (holophrasia), tekrarlayıcı konuşma, daha yüklü bir istek-gereksinim lisanının sürdürülmesi kelam bahsidir.
ERKEN UYARICI BULGULAR
Çok Erken Devirde
Sıradan lisan gelişimi gösterecek çocuklarda sözel olmayan muhabere, sözel muhaberesi evvel destekleyicidir ve daha sonra sözel lisan geliştikçe daha art plana makbul. Bu süreç lisan gelişimi bozuk olacak çocuklarda izlenmez.
Erken Devirde
Gelişimsel lisan sorunu geliştirecek çocuklarda kimi erken uyarıcı bulgular vardır. Seslere değişken yada tutarsız cevaplar verir. Seslere cevap vardır ancak insan sesine tepkisizdir. Seslere ilgisi vakitle berbata gidebilir, bunları öğrenemez. Nitelik ve nicelik açısından çıkardığı sesler kısıtlıdır yahut perdede hudutlu
Sesleri lisan gelişimi için kullanamaz. Değişik ruh hallerini yansıtan sesler çıkarmaz ve ya bu tip seslere reaksiyon vermez. Ses uyaranları izlemez, göz teması kurup bunu sürdüremez. Annesiyle/Bakıcısıyla yerinde ölçüde karşılıklı vokalizasyon yapmaz, etrafındaki nesnelerle ilgilenmez, sesleri ve jestleri taklit etmez, jestlerle ve mimiklerle bir şey söz etmez, konuşma öncesi karmaşık sesleri giderek daha sık, daha rahat ve geliştirerek çıkarmaz.
Ayırıcı Tanı
Gelişimsel lisan meselelerinde, tanı için kesin laboratuar ölçütleri olmadığı için gayrı lisan sıkıntılarına yol açabilen vesair nedenlerin dışlanması gerekir. Bunlar arasında işitme problemleri, çeşitli artikülasyon problemleri, psikososyal nedenlere bağlı nedenler başta gelir. Gelişimsel lisan meselelerinde eşlik eden fizikî sıhhat meseleleri da olağana nazaran 2-3 kat daha sıktır. Örneğin astım ve alerjiler vb daha sıktır.
Aile hikayesi de kıymetlidir. Ailede yakın akrabalar arasında geç konuşma, dikkat ve öğrenme problemleri, tikleri olan şahıslar, ölçüsüz titiz olanlar, içe dönük, üstün zekalı şahısların varlığı sorulur.
Gelişimsel Lisan Bozukluklarının En önemli Tipleri Ve Klinik Özellikleri
Gelişimsel lisan bozukluklarında nadiren tam bir lisan gelişimi yokluğu, sıklıkla gecikme yahut sapma görülür. DSM-IV VE ICD-10 DA Gelişimsel lisan bozukluklarının kimi alt tipleri seçilir. Zıddı görüşler olmakla birlikte gelişimsel lisan bozukluğunun saf alıcı tipi pek görülmez.
Alıcı Lisanda Bozukluk
Lisanı anlamaya ilişkin dertler çok erken yaşta kendini zahir edebilir. 1 yaşında münhasıran sözel olmayan muhabereye ilişkin ipuçları olmadığında tanıdık isimlere reaksiyon göstermeme hali laf hususudur.
18. ayda sık görülen nesnelerden bir kaçını tanımada zayıflık, 2 yaşında kolay yönergeleri tarafına getirememe ve daha sonra dilbilgisi öğelerini anlayamama (olumsuzluk, karşılaştırma gibi) olur. Bunlara sıklıkla lisanın sözel-olmayan özelliklerini (ses tonu, jest) anlamada zayıflık eşlik eder.
Konuşulanı anlamada ağır zayıflığı olan evlatlar toplumsal gelişim yanından de geri kalabilirler, anlamadıkları konuşmaları ekolali şeklinde yinelerler. Ekseriyetle kısıtlı ilgi ortamları vardır. Aktif ve edilgen çatıyla kurulmuş tümceleri ayıramaz. Sözel bağlama nazaran edatları ayırt edemez. Alıcı lisan sorunu olan evlatlar, anlamak için sıklıkla ortam özellikleri ve bağlama başvururlar.
Lakin 2-3 yaşlarında tek sözcüklü stereoptik buyruklara uyarlar. Davranış bozuklukları görülür, olumsuzluk yahut soru ekleri üzere dilbilgisel yapıları kavrayamaz.
Söz Edici Lisanda Bozukluk
Gelişimsel lisan bozukluğunun sık rastlanan biçimi, tabir edici lisanda bozukluklarla tanımlanır. Söz edici lisanda bozukluğu olan bireyde konuşma gecikir, sözcük fakirliği vardır, konuşma gramerden mahrumdur, artikülasyon kusuru eşlik eder, lakin meale hayli korunmuştur. Sözcükleri bulma yetisinde ve morfolojik çeşitlilikte azalma vardır. Hem çekimlerden hem de morfolojik meselelerden dolayı anlaşılmaz tümceler kurar. Bir kaç umumî sözcüğün ziyade tasarrufu laf bahsidir. Kısa sözler kullanılır. Olağan tümce yapısı vardır. Geçmiş vukuatları anlatırken sıralamada zorluk olur. Dilbilgisi kuralları ölçüsüz biçimde genelleştirir. Çok jest ve mimik tasarrufu dikkati çekebilir. Söz kusuru; telaffuz problemlerini, sözcük hatırlamamayı (sıkça “şey “kullanımı ), sözcük azlığını, tümce oluşturamamayı, akıcı konuşma olmayışını (uzun aralıklar, kesintiler) zaten konuşma başlatamamayı içerir.
Fonolojik Tipte Bozukluk
Lisan öğrenirken anadile has seslerin dimağda zayıf ve kusurlu işlenmesi çocuklarda bozuk fonoloji ve artikülasyona yol açar. Tüm evlatların % 10 -15’inde, mektep çağı evlatlarının % 6’sında konuşma sıkıntıları saptanmıştır ve bunların büyük kısmı fonolojik meselelerdir. Kişinin sesletim düzeneği sağlamdır lakin bu düzeneği sesçil olarak nasıl düzenleyeceğini bilmez. Ses bilgisel dertte maksat sesin yanına yanlış ses seçilir ve bu söylenir. Konuşma seslerinin sözcük içinde hangi hengamda nereye geleceği belirlenemez.
Evladın konuşmasında telaffuz bozukluğu kalıcı hale gelmişse, 4 yaşına geldiği halde hiçbir sözcük anlaşılmıyorsa tekrar endişelenmek gerekir. Bunlar 4 kümede toplanır; birtakım seslerin eksik olduğu atlama cürümleri (donduma), seslerin geçtiği noktasına geçme kusurları (kitap konumuna kipat), gerçek sesler konumuna geçme cürümleri (/k/ konumuna /t/), seslerin bozuk çıkarıldığı çarpıtma kusurları (bir sesin olması gerekenden biraz farklı olmasıdır /k/ noktasına /g/) ve ek seslerin mekan aldığı ekleme (biskileyt) kusurlarıdır.
Fonolojik bozukluklar, yüklü olarak ünsüzlerdedir (ünlülerde bozukluk görülmesi çok atipiktir ve yabancı biri konuşuyormuş izlenimi verir.). Birebir sözcük birinci harfleri değiştirilerek farklı formlarda söylenebilir (kapı-tapı)
Karma Tipte Bozukluk
Sıklıkla yukarıda lafı edilen üç tip klinik bozukluğun değişen yük ve profillerde bir arada görüldüğü karma tip vardır. Bu biçiminde bulgular çok değişken olabilir ve klinik tabloyu bu üç tip bozukluktan rastgele biri yüklü olarak belirler.
GELİŞİMSEL LISAN BOZUKLUĞUNDA SEYİR
Gelişimsel lisan problemleri olan evlatların bir kısmı bilhassa mektep çağına geldiklerinde problemlerini aşmış olurlar. 4 yaşında gelişimsel lisan bozukluğu tanısı alan evlatların %44 ü 5.5 yaşına geldiklerinde olağan yetileri sergilemişlerdir. Gelişimsel lisan sorunu olan ve düzelen evlatların birçoklarında sıkıntılar tam olarak bitmez. Bu çocuklarda lisana ilişkin kimi incelikli dertler bir formda kalır. Örneğin sözcük dağarcığı ve lisanı meale yetileri açısından alışılagelmiş gelişen yaşıtlarıyla tıpkı seviyeye gelirken fonolojik ve akademik yetiler açısından geri kalırlar. Alıcı tipte gelişimsel lisan bozukluğu ve konuşma gecikmesi daha uzun devirde düzelir.
Lisan gelişiminin seyri açısından çevresel etkenler de kıymetli rol oynar. Cıvıldama devri, çeşitli etkenlere bağlı olarak örneğin orta kulak sıkıntıları, serebral felç ve ananın hamilelik devrinde sigara içmesinden olumsuz etkilenmektedir. Ebeveynlerin, evlatlarıyla hangi ölçü ve nitelikte muhabereye girdiği de kıymetlidir. Evladında daha çabuk azarlandığı, lisanına eğitsel müdahalenin daha az yapıldığı, aile için muhaberede daha az ölçüde ve daha gelişmemiş bir laflı lisan kullanılması da olumsuz rol oynamaktadır.
GELİŞİMSEL LISAN BOZUKLUĞUNUN NÖROBİYOLOJİK TEMELLERİ
Gelişimsel lisan dertleri şimdi tabiatı tam olarak belirlenmemiş bir dimağ patolojisine bağlı olarak açığa çıkar.
Gelişimsel lisan bozukluklarında dimağda büyük bir kusur gösterilemezken mahsusen korteks mimarisinde mikroskopik seviyede yapısal değişiklikler, kimi hacim değişiklikler gösterilebilmektedir. Görüntüleme sistemleri ile saptanan bulgular şimdi tam tutarlı ve doyurucu sonuçlar vermemektedir. Gelişimsel lisan sıkıntılarını temelinde daha çok lisan ve konuşma merkezlerindeki nöronların boyut ve sayısındaki değişiklikler ve myelinizasyon kademesi üzere dimağ anormallikleri olduğu sanılmaktadır.
Gelişimsel lisan sıkıntılarında dimağda yapılan otopsi incelemeleriyle silvien fissur ve planum temporalede olağanda dimağın sol tarafı lehine olan asimetrik büyüklüğün kaybolduğu gösterilmiştir.Gelişimsel lisan sorunu olan bir evladın ailesi ve akrabaları arasında da benzeri meselelerin hayli sık görüldüğü bilinmektedir.
Savaş ÇELİK
Kompetan Lisan ve Konuşma Terapisti