Beşerde ömür için gerekli olan oksijenin, besin unsurlarının ve iç salgı bezleri tarafından salgılanan hormonların hücrelere taşınması, hücrelerde oluşan metabolizma artıklarının ve karbondioksitin atılması Dolaşım sistemi (Systema vasorum) ile olmaktadır. Dolaşım sistemi (Systema vasorum, Angiologia) emme basma tulumba üslubunda çalışan Kalp (Cor), Kalpten organlara, organlardan kalbe kan taşıyan damarlar ile bu damarlar tarafından taşınan kandan oluşur. Bu oluşumlardan kan, yapısı ile birlikte daha kapsamlı olarak Histoloji ve Fizyoloji derslerinde incelenmektedir. Artık evvel kalbi, sonra da damarları görelim
COR (KALP – YÜREK)
Cor (Kalp), dolaşım sisteminin merkezidir. İçi boş, kassel bir organdır. Biçim bakımından, Tepesi aşağıda, tabanı yukarıda, hafif basılmış bir koni biçiminde olan kalp oblik olarak durur. Kalp, göğüs boşluğu içinde Aorta ile Columna vertebralis'e, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere, V. cava cranialis ile Göğüs boşluğu girişine (Apertura thoracis cranialis), V. cava caudalis ile Diaphragma'ya, bağlanır.
Dolaşım sisteminin merkezi organı olan Kalp (Cor), içi boşluklu, musculer bir yapıda olup, bir emme - basma tulumba üzere çalışarak damarlardaki kanın hareketini sağlar. Kalp, göğüs boşluğu içinde, Alt Mediastinum'un orta kısmında, iki akciğer arasında Pericardium ismi verilen torbanın içinde mekan alır. Göğüs boşluğunun tam ortasında değil, biraz solunda nokta alır.
Kitlesinin 2/3'ü orta hattın solunda, 1/3'ü orta hattın sağında mahal alır. Kalbin, erişkin bir erkekteki uzunluğu 12 cm genişliği 9 cm kalınlığı (ön-arka çapı) 6 cm. yükü 300 gr kadardır. Erişkin bir bayanda, boyutlar yarımşar cm kadar daha küçük, yük ise 250 gr.dır.
PERICARDIUM – PERICARD
Pericardium, kalbin haline uyan ve onu dıştan çepeçevre saran torba halinde bir örtüdür. Kalbe giren ve kalpten çıkan damarların kalbe yakın kısımlarını da örter. İki yapraktan oluşmuştur. Bu yapraklardan birincisi Pericardium fibrosum'dur ve dışta bulunur. İkincisi ise Pericardium serosum'dur ve içte yeralır. Pericardium fibrosum fibroz bağ dokudan yapılmıştır. Kalbi tümüyle örttükten sonra Kalbin Apex cordis bölümünde bir ligament oluşturur. Bu ligament ile Diaphragma'ya bağlanır.
Pericardium serosum seröz iki yapraktır. Biri Pericardium fibrosum'un iç yüzünü örten oburu kalbin dış yüzünü örten iki katman gösterir. Bu katmanlar Lamina parietalis ve Lamina visceralis'tir. Lamina parietalis, Pericardium fibrosum'un kalbe dönük yüzünü örter ve ona sıkıca yapışır. Basis cordis yerinde Truncus pulmonalis ve Aorta'nın köklerini Vagina serosum arteriosum oluşturarak sarar kalbin üzerine devrilir bu kere onu sıkıca sarar. Bu katmanda Lamina visceralis yahut Epicardium'dur. Pericardium serosum'un Lamina parietalis'i ile Lamina visceralis'i arasında bir boşluk kalır. Bu boşluğa Cavum pericardii denir. Bu boşluk içinde bir likit bulunur. Bu likide Liquor pericardii denir. Bu likit, Cavum pericardii içinde kalp duvarlarını kaygan meblağ binaenaleyh hareketleri sırasında sürtünme ve aşınmadan zarar görmesi kelam konusu olmaz. Bu sıvının ölçüsü ekseriyetle vefattan sonra ya da Pericardium hastalıklarda artış gösterir. Pericardium serosum'un Lamina parietalis'i Lamina visceralis halinde kalbin üzerine devrilirken, büyük damarların kökünde iki çıkmaz oluşturur. Bunlardan biri Lamina parietalis ile Lamina visceralis'in birbirine geçiş tarafındadır. Buna Sinus obliquus pericardii denir. İkincisi Aorta ile Truncus pulmonalis'i saran yaprak arasındadır. Bu da Sinus transversus pericardii'dir
KALBİN DIŞ YÜZÜ
Koni halindeki kalbin tepesine Apex, tabanına Basis denir. Apex özgür olduğu halde, Basis'e kalbe girip çıkan büyük damarlar tutunur. Öne, sola ve aşağıya bakan kalp tepesi 5.- 6. kaburgalar arası aralıkta ve orta hattın yaklaşık 9 cm solunda konum alır. Kalbin sistolü (kasılması) sırasında bu noktada Kalp Tepe Vurumu (Ictus cordis) gözlenir ve hissedilir.
Kalbin 4 yüzü ve 4 kenarı ayırt edilir. Konveks olan ön yüze Sternokostal yüz, Diafragma üzerine oturan düz alt yüze Diafragmatik yüz, Akciğerlerin Mediastinal yüzlerine bakan sağ-sol yüzlere de Pulmoner yüzler denir. Sterno - costal ve Diafragmatik yüzlerde uzunlamasına seyreden içinde Coroner damarların kollarının uzandığı Interventriküler oluklar (Sulcus interventricularis) bulunur. Ön ve alt yüzlerin birleştiği Alt kenar Keskin bir kenar (Margo acutus - Sağ ventrikül oluşturur) biçiminde olduğu halde Ön ve Alt yüzlerin solda birleştikleri ve Sol ventrikülün oluşturduğu Sol kenar (Margo obtusus) Künttür. Sağ kenar Sağ atrium, Üst kenar Sol atrium tarafından oluşturulur.
Sternocostal yüzün üst Sağ tarafında Sağ kulakçık (Auricula dextra) Sol tarafında Sol kulakçık (Auricula sinistra) ikisi arasında Aorta ve Truncus pulmonalis görülür.
Kalbin dış yüzü parlak ve kaygandır. Bu parlaklık kalbin dış yüzünü örten Epicardium yahut Lamina visceralis'ten ileri gelir. Kalbin geniş olan ve yukarıda yan alan tabanına Basis cordis, altta bulunan tepe, uç kısmına de Apex cordis denir. Apex cordis'te, Sulcus interventricularis paraconalis ile Sulcus interventricularis subsinuosus'un birleştiği mahalde Incisura apicis cordis denilen bir çentik bulunur.
Kalbin dış yüzünde az yahut çok ölçüde yağ ile dolu en önemli üç oluk görülür. Bu oluklar Sulcus coronarius, Sulcus interventricularis paraconalis (Sulcus longitudinalis sinister) ve Sulcus interventricolaris subsinuosus (Sulcus longitudinalis dexter)'tur.
Sulcus coronarius: Atrium'larla Ventriculus'lar arasındaki haddi dıştan belirleyen bir oluktur. Kalbin etrafını çepeçevre dolaşır. Yalnızca Facies auricularis'te Truncus pulmonalis ile kesintiye uğrar. Birebir vakitte Ventriculus'lar ın basis'ini oluşturur. Bu oluk içinde A. coronaria sinistra'nın Ramus circumflexus sinister'i, A. coronaria dextra'nın ince bir kısmı ve V. cordis magna bulunur.
Sulcus interventricularis paraconalis: Kalbin sol yüzü yahut Auricular yüzü üzerinde bulunan bir oluktur. İki Ventriculus arasındaki hududu belirler. Sulcus coronariustan başlar. Apex cordis'e kadar uzanır. Bu oluğun içinde A. coronaria sinistra'nın Ramus interventricularis paraconalis ismindeki kısmı ile V. cordis magna'nın tıpkı isimli kolu bulunur.
Sulcus interventricularis subsinuosus: Sulcus interventricularis paraconalis'e orantıyla daha sığ bir oluktur. Sulcus coronarius'tan başlar. Bu oluk içinde A. coronaria dextra'nın Ramus interventricularis subsinuosus ismindeki kısmı ile V. cordis media seyreder.
Yukarıda bildirilen oluklardan sair bir de Sulcus intermedius vardır. Yalnızca sığırda bazen de köpeklerde bulunur. Margo ventricularis sinister üzerinde taraf alır. Sulcus coronarius'tan başlar, Apex cordis'e varmadan sonlanır. Gayrı oluklara orantıyla siliktir. İçinde Ramus circumflexus sinister'in bir kolu Ramus intermedius (Marginis ventricularis sinistri) seyreder.
KALBİN İÇ YÜZÜ
Dıştan bakıldığı vakit kalbin bir bütün organ olduğu görülür. Halbuki içten dikey bir bölme ile iki kalp yarımına ayrılır. Kalp yarımlarından biri önde ve sağ tarafta bulunur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus tarafından oluşturulur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus'u kapsayan kalp yarımı venöz kan içerir. Öteki kalp yarımı artta ve sol tarafta yeralır. Sol atrium ve Sol ventriculus tarafından oluşturulur. Sol atrium ve sol ventriculus'u kapsayan kalp yarımı arteriyel kan içerir.
Kalbi içten iki yan yarıma ayıran dikey (vertikal) bölmenin iki Atrium arasındaki kısmına Septum interatriale, iki Ventriculus arasındaki kısmına Septum interventriculare denir. İki Atrium'dan sağdakine Atrium dextrum, soldakine Atrium sinistrum ismi verilir. İki Atrium (Atrium cordis) kalbin taban bölümünde bulunur. Tıpkı formda iki ventriculus'tan sağdakine Ventriculus dexter, soldakine Ventriculus sinister denir. İki Ventriculus (Ventriculus cordis) kalbin uç, tepe kısmında konum alır.
Atrium'ların temel hizmetleri Venalar ile kalbe getirilen kanı toplamaktır. Sağ atrium, içinde toplanan kanı, üzerinde kapaklar bulunan ve Ostium atrioventriculare dextrum denilen bir delik aracılığı ile Sağ ventriculus'a; Sol atrium ise yeniden üzerinde kapaklar bulunan ve ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik aracılığı ile Sol ventricus'a boşaltır. Atriumlar içerdikleri kanı acilen alt bölümlerinde nokta alan ventriculus'lara ilettikleri için çok zayıf bir kas katmanına sahiptir. Halbuki Ventriculus'lar kapsadıkları kanı daha uzaklara pompaladıkları için atrium'lara orantıyla çok daha kuvvetli bir kas katmanına sahiptir. Hiç elbet yapı itibariyle Ventriculus'lar arasında da sarih farklar vardır. Zira Sağ ventriculus, içindeki kanı acilen yakınındaki Akciğerlere pompalar. Yolun yakınlığı nedeniyle ziyade bir kuvvete gereksinim göstermez. Sol ventriculus ise içindeki kanı vücudun her tarafına, en uzak kesimlere pompalamakla vazifeli olduğu için son aşama kuvvetli bir kas katmanına muhtaçlık gösterir.
İki atrium, Septum interatriale ile birbirinden kesin olarak ayrılmıştır. Yani bir kommunikasyon laf konusu değildir. Fakat fötusta her iki Atrium Foramen ovale denilen bir delik ile iştirak halindedir. Bu delik doğumdan 2-3 hafta sonra kapanır ve tarafında Fossa ovalis ismi verilen görünür müphem bir çukur kalır. Açık renkli, yuvarlak bir alan durumundaki bu çukurcuk Septum interatriale'nin Atrium dextrum'a bakan yüzünde taraf alır.
İki ventriculus, Septum interventriculare denilen bir bölme ile birbirinden ayrılır. Bu bölmenin büyük kısmı kalın bir kas katmanından yapılmıştır. Bu nedenle bu kısma Pars muscularis denir. Septum interventriculare'nin en üst kısmındaki ince fibröz yapıdaki kısmına ise Pars membranacea'dır. Pars membranacea, Valva aortae'nin çabucak altında bulunur.
ATRIUM SINISTRUM – SOL KULAKÇIK
Atrium sinistrum (Sol kulakcık), kalbin sol ve art kısmında, Ventriculus sinister'in üstünde bölge alır. Tavanına Akciğerlerden kalbe nezih kan taşıyan Vena pulmonalis'ler açılır. değişik çaptaki bu damarların sayısı 4-5 arasındadır. Deliklerine Ostium venorum pulmonalium ismi verilir. Bu deliklerde kapak bunmaz. Atrium sinistrum öne ve sola dönük bir Auricula sinistra'ya sahiptir. Auricula sinistra'nın bağımsız kenarı çentiklidir. Sağ auricula'ya orantıyla daha dar ve daha uzundur. İç yüzünde Mm. pectinati mevcuttur.
Atrium sinistrum'un iç duvarını Septum interatriale yapar. Bu septumun üzerinde Valvula foraminis ovalis denilen bir kabartı bulunur.
Atrium sinistrum ile Ventriculus sinister arasında, Ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik bulunur. Yaklaşık iki parmak genişliğindeki bu delik fibröz bir doku ile çevrelenmiştir. Anulus fibrosus denilen bu sert dokuya iki kuspisli bir kapak yapışır. Bu kapağa Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denir. Kuspisler kalın ve dayanıklıdır. Cuspis septalis ve Cuspis parietalis olmak üzere iki tanedir. Cuspis septalis (Cuspis anterior) daha kuvvetlidir, Deliğin (Ostium atrioventriculare sinistrum'un) ön ve iç tarafında bölge alır. Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ise tıpkı deliğin art ve yan tarafında bulunur.
VENTRICULUS SINISTER – SOL KARINCIK
Ventriculus sinister (Sol karıncık), kalbin solunda ve art kısmında konum alır. Birebir vakitte Atrium sinistum'un altında bulunur. Sağ ventriculus'a orantıyla daha uzundur. Dış yüzü dışbükeydir. Boşluğu dardır. Boşluk kalbin ucuna (Apex cordis'e) kadar uzanır. Bu nedenle Apex cordis yalnızca Sol ventriculus'un duvarları tarafından oluşturulur.
Ventriculus sinister'in duvarı kalındır. Bu kalınlık fonksiyonel bir zorunluluğun sonucudur. Duvarının iç yüzünde iki tane M. papillaris bulunur. Bunlar M. papillaris subauricularis (M. papillaris anterior) ve M. papillaris subatrialis'tir. (M. papillaris posterior). Her bir M. papillaris'ten çıkan ve sayıları 6-10 arasında değişen Chorda tendinea'lar Ostium atrioventriculare sinistrum'un iki kuspisine tutunur.
Ventriculus sinister ile Atrium sinistrum arasındaki iştiraki sağlayan delik Ostium atrioventriculare sinistrum'dur. Bu delikte iki kuspisli, Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denilen bir kapak bulunur.
Ventriculus sinister. Aorta'nın başlangıç deliği olan Ostium aortae'yi de kapsar. Bu delik (Ostium aortae), Ostium atrioventriculare sinistrum ile birebir doğrultuda, lakin onun sağında konum alır. Deliğin ağzında Valva aortae denilen bir kapak bulunur. Aorta'ya gönderilen kanın Ventriculus sinister'e geri dönmesini önleyen bu kapak, üç semilunar kapakcıktan oluşur. Bu semilunar kapakçıklardan biri Valvula semilunaris septalis'tir, Ostium aortae'nin gerisinde mekan alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra'dır, birebir deliğin sağında mekan alır. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra'dır. Ostium aortae'nın solunda bulunur. Semilunar kapakcıkların muaf kenarlarında, Noduli valvulorum semilunarium denilen kabartılar ya da kalınlaşmalar ile, Lunulae valvulorum semilunarium ismi verilen yarımay biçiminde dar nahiyeler bulunur. Noduli valvulorum semilunarum, üzerinde bulunduğu kapakçığın damar duvarına yapışmasına pürüz olur.
ATRIUM DEXTRUM – SAĞ KULAKÇIK
Atrium dextrum (Sağ kulakçık), kalbin sağ ve ön kesitinde Ventriculus dexter'in üstünde yan alır. Gelişimini tamamlamış bir kalpte Atrium dextrum, Asıl Atrium boşluğu ve Sinus venorum cavarum diye iki kısım gösterir. Bu iki kısım Crista terminalis denilen bariz bir kabartı ile birbirinden ayrılır. Bu crista'ya dıştan Sulcus terminalis ismi verilen bir oluk uyar. Sinus venorum cavarum ise iki Vena cava'nın delikleri arasındaki düz alandır. Yada V. cava superior, V. cava inferior ve Sinus coronarius'un açıldığı yandır. Bu duruma nazaran Atrium dextrum, Ostium venae cavae superioris’i, Ostium venae cavae inferior'u ve Ostium sinus coronarii'i kapsar. Atrium dextrum başkaca Ventriculus dexter ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum'u da kapsar. İki Vena cava'nın açıldığı tarafın arasında bir tümseklik vardır. Kas ipliklerinin oluşturduğu bu tümseğe Tuberculum intervenosum denir. Tuberculum intervenosum hem Vena cava'lar ile zıt tarafta gelen kan akışının birbirine handikap olmamasını sağlar, hem de kanın Venalara geri dönmesine ket olur. Ostium sinus coronarii, Ostium venae cavae cranialis'in tabanında ya da Atrium'un alt duvarı ile Septum interatriale'nin birleşim yanı yakınında bulunur. Deliğin ağzında Valvula sinus coronarii denilen bir kapak bulunur. Kapak deliğin sağ tarafında konum alır ve pek sarih değildir. Sinus coronarius'a V. cordis magna, V. cordis media, V. cordis parva, ismindeki venalar açılır.
Septum interatriale'nin Atrium dextrum'a dönük yüzünde, açık renkli, yuvarlak, çukur bir alan görülür. Fossa ovalis ismi verilen bu çukur alan intrauterin hayattaki Foramen ovale'nin kapanmasından oluşur. Kimi durumlarda bu delik açık kalabilir.
Atrium dextrum, sol tarafa dönük, üçgen halinde bir Auricula dextra'ya sahiptir. İç yüzünde Mm. pectinati bulunur.
Atrium dextrum'un tabanında kanın Ventriculus dexter'e geçmesini sağlayan bir delik, Ostium atrioventriculare dextrum bulunur. Bu delik, Valva atrioventricularis dextra (Valva tricuspidalis) denilen bir kapak kapsar. Kapak, muntazam olmayan üçgen biçiminde, uçları içe dönük üç adet kuspise sahiptir. Kuspisler tutundukları noktaya nazaran Cuspis angularis (Cuspis anterior), Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ve Cuspis septalis diye isimlendirilir. Cuspis angularis, Ostium atrioventriculare dextrum'un önünde ve sol tarafında bulunur. Cuspis parietalis tıpkı deliğin ardında ve solunda, Cuspis septalis ise Septum interventriculare üzerinde bulunur. Bu kuspisler Ventriculus dexter'in diyastolu sırasında Ventrikulus boşluğuna sarkmış olarak bulunurlar. Her iki yüzü de Endokard ile örtülüdür. Münhasıran Atrium dextrum'a bakan yüzleri parlak ve düzgündür. Özgür kenarlarından Chorda tendinea denilen kirişçikler çıkar, Ventriculus dexter'in yan duvarı ile Septum interventriculare üzerindeki göğüs başı biçimindeki M. papillaris'lere yapışırlar.
VENTRICULUS DEXTER – SAĞ KARINCIK
Ventriculus dexter (Sağ karıncık), kalbin önünde ve sağ tarafında mahal alır. Tıpkı hengamda Atrium dextrum'un alt tarafında bulunur. İçindeki kanı yakınındaki Akciğerlere pompaladığı için ziyade bir kuvvete muhtaçlık göstermez. Bunun için duvar kalınlığı Sol ventriculus'unkinden daha incedir. Kapsadığı M. papillaris'ler ve Chorda tendinea'lar tarafından de dikkate paha kademede zayıflık gösterir.
Ventriculus dexter biri Atrium dextrum ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum, başkası Truncus pulmonalis'in başlangıç deliği olan Ostium trunci pulmonalis olmak üzere iki delik kapsar. Bu iki delik arasında Crista supraventricularis denilen bir çıkıntı bulunur. Ostium atrioventriculare dextrum, Atrium dextrum konusunda anlatıldığından burada tekrar edilmeyecektir. Ostium trunci pulmonalis, Truncus pulmonalis'in başlangıç deliğidir. Anulus fibrosus trunci pulmonalis denilen bir Anatomik yapı ile sonlandırılmıştır. Deliğin ağzında Valva trunci pulmonalis denilen bir kapak bulunur. Bu kapak üç kapakçıklıdır. Kapakçıklardan biri Valvula semilunaris intermedia'dır (Valvula semilunaris anterior) ve deliğin önünde yan alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra'dır, deliğin sağında ve gerisinde bulunur. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra'dır. Bu da deliğin solunda ve ardında bölge alır. Ventriculus dexter'in sistol devresinde bu kapaklar Truncus pulmonalis'in yan duvarlarına itilir, böylelikle deliğin açık kalması binaenaleyh kanın Ventriculus dexter'den Truncus pulmonalis'e geçmesi sağlanır. Diyostol evresinde ise kapakçıkların muaf kenarları karşı zıdda gelir, Ostium trunci pulmonalis'i kapatır. Deliğin kapanmasıyla Truncus pulmonalis'e atılan kanın tekrar Venticulus'a dönmesi engellenmiş olur.
Ostium trunci pulmonalis'teki kapakçıklar yarımay halindedir. Damar ve kas dokusundan mahrumdur. Özgür kenarlarının orta kesitinde düğümcükler ya da kabartılar görülür. Fibröz dokunun kalınlaşmasından oluşan bu düğümcüklere Noduli valvulorum semilunarium ismi verilir. Her bir kapak üzerinde yarımay biçiminde, dar bir ortam görülür ki buna da Lunulae valvulorum semilunarium denir.
Ventriculus dexter'de üç tane M. papillares bulunur. Bunlardan biri, Papillar kasların en büyüğü ve Ventrikulusun yan duvarında bulunan M. papillaris magnus'tur (M. papillaris anterior). Öbür ikisi ise M. papillares parvi (M. papillaris posterior) ve M. papillaris subarteriosus'tur (M. papillaris septalis).
KALP HAKKINDA KLİNİK MALUMATLAR
Patent foramen ovale : Şayet öteki bir konjenital anamoli nedeni ile Sağ vertikül yahut Sağ atriumda basınç yükselmesi olursa Foramen ovale kapanamaz. Bu olguya Patent foramen ovale denir. Açıklık geniş kalırsa sistematik dolaşıma ileri raddede venöz kan karışacağı için bebek derisinin rengi siyanoz nedeniyle maviye dönüşür (Mavi hastalık). Olgu ameliyatla düzeltilmelidir.
KALBİN YAPISI
Kalbin duvarları üç katmandan oluşur. Üst üste sıralanan bu katmanlar dıştan içe yanlışsız Epicardium, Myocardium ve Endocardium'dur.
Epicardium : Kalbin en dış katmanıdır. Pericardium serosum'un Lamina visceralis'i tarafından oluşturulur. Kalbin kas katmanını, Kalbe giren ve Kalpten çıkan büyük damar köklerini sıkıca sarar. Etraflı malumat Pericardium konusunda anlatıldığında burada tekrar anlatılmayacaktır..
Myocardium : Epicardium'dan sonra gelen 2. katmanıdır. Kalp duvarının kas katmanıdır. Özellikleri bakımından iskelet kaslarına da düz kaslara da misal. Gelgelelim kalp kası iplikleri yanal uzantılarla birbirine bağlanmışlardır. Atrium duvarındaki kas katmanı ile Ventriculus duvarındaki kas katmanı Anulus fibrosus'lar ile birbirlerinden ayrılmıştır. Bunun sonucu olarak Atrium'lar ile Ventriculus'lar munfasıl ayrı çalışabilmektedir. Kas sistemleri birbirlerinden başka olmalarına karşın bu iki sistem arasında fonksiyonel bir ilgi vardır. Bu ilgi hususî bir yapıya sahip olan His demetleri tarafından sağlanır. Atrium'ların kas katmanı Ventriculus'ların kas katmanından çok daha incedir. Atrium'ların kas katmanı ipliklerinin taraflarına nazaran biri yüzeysel, oburu derin olmak üzere iki katman halindedir. Yüzeysel olan katman sirküler seyirli kas ipliklerinden oluşur. Bu iplikler her iki Atrium'u birlikte sarar, münasebetiyle Atrium'ları birbirine bağlar. Derin kas katmanının iplikleri her bir Atrium'un tavanında önden geriye sahih seyrederek konum mahal kalınlıklar oluşturur ve Anulus fibrosus'larda son bulurlar.
Ventriculus'ların kas katmanı çok kalındır. Bu kalınlık fonksiyonel bir zorunluluğun sonucudur. İki ventriculus'un kas katmanı kalınlığı da tıpkı değildir. Ventriculus'lar konusunda da belirtildiği üzere, Ventriculus sinister'in kas katmanının kalınlığı Ventriculus dexter' inkinden 2 - 2,5 kat daha ziyadedir
Ventriculus'ların kas katmanı, ipliklerinin seyrine nazaran sonları pek sarih olmayan dış, orta ve iç olmak üzere üç katman halindedir. Kas ipliklerinin seyirleri dış ve iç katmanlarda uzunlamasına (longitudinal) olduğu halde orta katmanda dairesel (circuler) seyirlidir. İki ventrikulus için ortak olan dış katman Basis cordis'ten Apex cordis'e sahih seyreder ve bu yerde başka katmanın iplikleri ile birleşmek suretiyle Vortex cordis'i oluştururlar. Orta katmanın iplikleri mahsusen Basis cordis nahiyesinde çok daha ziyade, Apex cordis kısmında ise daha az kademede bulunur. Bu bakımdan laf konusu kısmın kalınlığı gayri nahiyelere nazaran daha azdır. Her bir Ventriculus'u münferit farklı saran bu iplikler Anulus fibrosus'ta sona ererler. Üç katmana ilişkin kas iplikleri M. papillares'lere masraflar.
ENDOCARDIUM
Myocardium'dan sonra gelen katmandır. Kalbin iç yüzünü yani boşluklarını, boşluklardaki Anatomik oluşumları büsbütün döşeyen parlak ve düz bir zardır ve Myocardium'a sıkıcı yapışmıştır. Kalınlığı tüm yüzeyde birebir değildir. Kalınlık kanın kalp duvarları üzerindeki sürtünmesinin çok olduğu bölgelerde çokça, sürtünmenin az olduğu mekanlarda ise azdır. Bu bakımdan münhasıran Ostium aortae, Ostium trunci pulmonalis ve Ostium atrioventriculare dextrum et sinistrum seviyesinde bariz bir kalınlık gösterir.
Endocardium'un kalp boşluklarına bakan yüzü endotel hücrelerden yapılmıştır. Bundan ötürü kalp boşluklarının iç yüzü parlak ve kaygan bir görünümdedir. Myocardium'a dönük yüzü ise bağ dokudan yapılmıştır. Elastik iplikleri, düz kas ipliklerini, kan damarlarını ve bunlara ek olarak kalbin uyarımlarını ileten Purkinje ipliklerini kapsar.
KALBİN IHTAR VE İLETİM SİSTEMİ
Kalp boşluklarının sınırlı bir nizam içinde, ritmik olarak daralıp genişlemesi organın innervasyonunu sağlayan Autonom had sistemi sayesinde olur. Lakin rastgele bir nedenle bu sistemin tesirinden uzak kalsa da kalbin kendi kendine bir müddet daha çalıştığı bilinmektedir. Bu durum kalbin kendine has birtakım ikaz merkezleri ile bu ikazları Kalp kasına (Myocardium) ileten bir sisteme sahip olduğunu gösterir. Kalbin ritmik konttaksiyonlarına neden olan ihtar merkezlerine Düğüm, Nodus ismi verilir. Kalp esas iki ihtar merkezine sahiptir. Düğümler halinde bulunan bu merkezler Nodus sinuatrialis (Keith - Flack düğümü) ve Nodus atrioventricularis'tir (Tawara -Aschof düğümü). Nodus sinuatrialis, V. cava superior’un (cranialis'in) Atrium dextrum'a açıldığı mahalde, ya da ostium V. cavae cranialis'in Atrium dextrum duvarına geçidinde bulunur. Nodus artioventricularis ise Septum interventriculare'nin Septum interatriale'ye geçidinde, Ostium aortae'deki Valvula semilunaris septalis'in tabanında yan alır. Nodus sinuatrialis'te meydana gelen ikaz Nodus atrioventricularis'e ulaşır. Buraya ulaşan ihtarların Kalp kasına iletilmesi ise His demetleri ismi verilen özelliklere sahip lifler aracılığı ile olur. His demetleri, Nodus atrioventricularis'ten başlangıç aldıktan sonra Septum interventriculare'nin kas kitlesi içerisinde sağ ve sol olmak üzere 2 Kısma (Crus dextrum, Crus sinistrum) ayrılır. Sağ kısım (Crus dextrum) Septum interventriculare'nin Sağ ventriculus'a dönük yüzünde Apex cordis'e akıllıca seyreder ve M. papillaris'e masraf. Böylelikle Myocardium'un kas lifleri ile ilişki sağlanmış olur. His demetlerinin en uç ya da en son iplikleri daha incedir. Bu iplikler Purkinje iplikleridir. Crus dextrum ve Crus sinistrum'un son kolları Purkinje iplikleri ismiyle Subendocardial olarak yayılarak son bulurlar.
KALP KASININ METABOLİZMASI
İnsan kalbi bir günde 11 gram glukoz ve 10 gram laktat kullanır. Kalbin en değerli yakıtı esterifiye edilmiş ve edilmemiş (serbest) yağ asitleridir. Kalp kuvvet gereksiniminin %67’sini yağ asitlerinden sağlayabilir. Egzersiz sırasında iskelet kaslarında meydana gelen laktat kana girer; kalp kandan laktatı alarak kullanır.
Amino asitlerinin güç kaynağı olarak okside edilebilmeleri için evvel alfa amino kümesi (Alfa -NH2) ayrılır. Alfa - amino kümesi ayrılan amino asitlerinden Alfa - keto asitler, oluşurlar. İnsan metabolizmasında en değerli Alfa - NH2 öbeği akseptoru (alıcısı) Alfa - ketoglutarat bileşiğidir.
Birçok amino ve Aspartat Alfa - amino öbeğini Alfa - ketoglutarata aktarım edince glutamat oluşur ki, sitrik asit döngüsü substratlarından birisidir. Aspartatin amino kümesini Alfa -ketoglutarata aktarım den enzim Aspartat aminotransferaz enzimidir.
Aminotrasferaz enzimleri hücrede hem mitokondride hem de sitozomda bulunurlar. Dokuda rastgele bir zedelenme, tahribat olursa, hücrelerin Aminotransferaz enzimi dışarı sızarak kana girer. Bu nedenle serumda Aminotransferaz enzimi ölçüsünün artmış olması doku tahribatına işaret eder. Kalpte Enfarktüs olunca Kan serumunda Aspartat aminotransferaz ya da Glutamat, Okzaloasetat Aminotransferaz enzimi ölçüsü artar.
Kalp kuvvet için çok az amino asidi kullanır ise de öbür bütün dokulardan çok Aspartat aminotaraferaz enzimi taşır.
Kalp vücuttaki gayrı dokulardan ziyade oksijen kullanır, çünkü sıradan olarak kalbin metabolizması Aerobiktir. Kalbin oksijen muhtaçlığı artarsa Koroner damarlardan kan akımı hızlanarak Oksijen gereksinimi karşılanır.
KORONER DOLAŞIMI
Aorta kapakçığının (Valvula semilunaris'in) derhal üst tarafından, Aorta’dan ayrılan iki Koroner arteri (A. coronaria dextra ve sinistra) kalp kasını beslerler. Sol koroner arteri Aorta’yı terk edince iki kola ayrılır. Ramus circumflexus ve Ramus descendes. Birincisi Atrium’larla Ventriküller arasındaki çukurlukta (Sulcus coronarius'ta) çevremsi biçimde seyreder. İkincisi ise Ventriküller arası çukurlukta düz olarak Apex cordis'e hakikat seyreder. Her iki Koroner arter bu yüzeysel seyirleri sırasında kalp kasına giren kollar verirler.
Sağ koroner arteri, kalbin sağ kenarını çevreleyerek kalbin art yüzünde Apex cordis'e hakikat iner, Sağ atrium ve her iki ventriküle besleyici kollar verir. Kalp kasını besleyen bu iki arterin kanlarını toplayan iki vena vardır. Sol koroner arter kanının % 80 kadarı Vena cordis magna yoluyla Sinus coronarius'a açılır, bu Sinus da Sağ atrium’a açılır. Sağ koroner arterin kanı ise, Anterio- cardiac Vena yoluyla Sağ atrium’a getirilir. Bir kısım kılcal damarlar ve küçük venalar vardır ki, bunlar kanı doğruca kalp boşluklarına, Atrium ve Ventrikül’lere boşaltırlar. Bunlara Thabesius venaları denir. Ayrıyeten Koroner arterler ile Venalar arasında ve Koroner arterioller ile kalp dışı arterioller arasında anastomozlar vardır.
DAMARLAR HAKKINDA UMUMÎ MALUMATLAR
Vasae (damarlar), iki büyük kümeye ayrılır. Bunlar kan damarları (Vas sanguinus) ve lenf damarlarıdır (Vas lymphaticum).
Kan damarları da Atardamarlar (Arteriae) ve Toplardamarlar (Venae) diye ayrılır.
Kalbin harekete getirdiği kanı vücudun tüm hücrelerine ulaştıran ve bu kanı tekrar kalbe geri getiren borular sistemine Kan damarları ismi verilir.
Yani Dolaşım sistemi (Systema circulatorium), içinde Kan ve Lenfa üzere likitlerin dolaştığı, kanallar (Damarlar, vasa) ile merkezi pompa organı olan kalpten oluşur. Sindirim sistemi ile alınan besin hususları, teneffüs sistemiyle alınan oksijen damar ağı yolu ile vücut hücre ve dokularına ulaşırken, hücrelerin vital aktiviteleri sonucu oluşan artık unsurların Böbrek, Akciğer ve Deri üzere atılım organlarına iletilmesi de damar sistemi ile sağlanır.
Beşerler ve sair omurgalılarda damar sistemi taşıdığı sıvının karakterine nazaran iki kümede ele alınır. Bu iki küme dolaşım sisteminin alt sistemleri olarak münferit munfasıl isimlendirilir.
1.İçinde Kan (Haema) taşıyan damarlar ile kanın dolaşımını sağlayan Kalp (Cor) örtük bir sistem olup Systema cardiovasculare (Kalp - damar sistemi) olarak isimlendirilir.
2.İçinde Lenf (Lympha) taşıyan damarlar ile Lenf düğümleri (Lymphonodus) dolaşım sisteminin 2. alt sistemi olan Systema lymphoideum (Lenfatik sistem – Lenf sistemi)’u oluştururlar.
Kanı kalpten gaye organlara ulaştıran kan damarlarına Arter, dokularda unsur alış verişini sağlayan damarlara Kapiller ve kanın kalbe geri dönmesini sağlayan damarlara Vena denir.
Kapillerin Arter ve venalardan kıymetli yapı farkları vardır. Damarlar bir su borusu tesisatı üzere kanı yalnız sınırlı taraflara sevk eden pasif oluşumlar değildir. Dolaşım vukuatında etkin olarak rol oynarlar. Kanın belli başlı cephede devamlı olarak akmasını sağlayan en değerli neden, basınç farkıdır. Kalp emme-basma bir tulumba üzere çalışarak bu basınç farklarını yaratır. Lakin damarlar da genişleme ve daralma yetenekleri ile kalpden uzak organlarda da basınç farkının sağlanmasında kalbe yardım ederler. Başkaca çeşitli organlara giden kan ölçüsünün ayarlanmasını sağlarlar. Merkez had sistemi, Kalp ve Endokrin emsal dışında vücudun bütün organlarının her vakit muayyen ölçüde kana gereksinimleri yoktur. Birtakım durumlarda kan gereksinimleri artar. Muhtaçlığa nazaran kan gönderme işini damarlar ayarlar. Bu fonksiyon için gerekli oluşumlar damarların yapısında bulunur ve Otonom hudut sistemi tarafından denetim edilirler. Birtakım organlar kanı bir ölçü depo ederler. Gereksinim önünde bu kanı vücuda bırakırlar. Bu boşaltma işini de yeniden organın damarları denetim ederler. Kalp basınç farkı yaratabilmek için meydana getirdiği kuvvet çok ziyadedir. Örneğin; 24 saatte meydana gelen kuvvet ile, dolu bir yolcu vagonunu 75 cm. yüksekliğe kaldırmak mümkündür.
Damarlar vücutta dağıldıkça sayı ve uzunlukları artar. Bu durumda kan basıncı gitgide azalır. İskelet kaslarının kasılması ve göğüs boşluğu içindeki negatif basınç büyük venalar üzerine emme tesiri yapar ve kalbin işini nispeten kolaylaştırırlar.
Sol ventrikülün sistolu sırasında kan Aorta’ya atılır. Aorta duvarında elastik lifler çok ziyadedir. Bunlar kalbin diyastole geçip bu kuvvet ortadan kalkınca gerilmiş olan elastik liflerin tekrar eski durumlarına dönmesi yine bir basınç oluşturur. Bu vukuat kalbe yakın bütün büyük arterlerde olur.
Sistol ve diyastol sırasında arterlerdeki daralma ve genişlemeleri yüzeyden parmağımızı bastırarak anlayabiliriz. Buna Nabız denir. Nabız kalbin ve arterlerin çalışması hakkında bize değerli haberler verir.
Arterler kalpten uzaklaştıkça daralırlar ve elastik lifler azalır. Bunun tarafını had sistemi tarafından denetim edilen Faal kas dokusu alır.
DAMAR DUVARININ UMUMÎ YAPISI
Damarların duvarı Tunica intima, Tunica media, Tunica externa (adventitia) olmak üzere yapı bakımından farklı 3 katman gösterilir. Bu katmanların kalınlığı ve doku ölçüleri damarın fonksiyonuna nazaran farklıdır.
ARTERLER - ATARDAMARLAR
1. Tunica intima : En içteki endotel katmanıdır. Bu katman kan akıntısının mekanik tesiri ile ençok karşı karşıyadır. Kıvrıntılı seyreden arterlerin konvav kısımlarında intima katmanı daha kalındır. Endotelin dışında Membrana elastica interna denilen ince katman vardır.
2. Tunica media : Çeşitli arterlerde yapısı farklıdır. Aorta ve kalbe yakın arterlerde media katmanında daha ziyade elastik doku vardır. Elastik lifler lameller meydana getirirler. Lameller arasında düz kas lifleri de vardır. Gelgelelim bu kas lifleri damarlarını daraltmaktan çok elastik liflerin durumlarını ayarlamakla vazifelidirler.
Kalpden uzaklaştıkça elastik lifler azalır. Tarafını düz kas lifleri alır. Lifler sirküler durumda seyrederek kalın bir katman meydana getiriler. Aralarında az ölçüde elastik lifler vardır. Kas katmanının dışında Membrana elastica externa denilen ince bir katman vardır.
3. Tunica externa (adventitia) : Hizmeti damarlar ile komşu dokular arasında ilgiyi sağlamaktır. 3 katmanın en kuvvetli olanıdır. Kollagen ve Elastik liflerden yapılmıştır. Bu katman arter anevrizmalarını önler. Bu katmanda arterin kendisini besleyen Vasa vasorum isimli küçük kan damarları bulunur. Ayrıyeten arterde dağılan otonom had lifleri için yataklık yapar.
Kimi arterlerde Tunica media ve Tunica intima arasında, uzunlamasına seyreden kas lifleri görülür. Bunlar sirküler liflerle birlikte kasılarak arteri büsbütün kapatırlar. Watzka’nın boğucu arterler ismini verdiği bu arterler, Deri, Osephagus, Mide, Ovaryum ve Bronchus’larda görülür.
ARTERIOLLER
Arteriol ismi verilen prekapiller küçük damarlarında genişleme ve daralma yetenekleri yüksektir. Düz kasları ziyadedir. Çapları 100 μ. dan azdır. Arterioller kan basıncına karşı büyük bir direnç oluştururlar ve kanın kapillere girmeden evvel basıncının düşmesini sağlarlar. Basınç 50 -60 mm Hg. ya düşer.
KAPILLERLER
Kapillerler aralarında anastomoz olan bir ağ yaparlar. Buraya arterioller dökülürler. Kapiller duvarları yarı geçirgen bir zar üzere çalışır. Su, kristalloidleri ve birtakım plazma proteinlerinin geçmesine müsaade verir, büyük moleküllerinin geçmesini ise önlerler.
Oksijen ve besleyici hususlar kapillerin arterioler ucundan dokuya geçerler. Kapillerin venöz ucundan ise metabolik artıklar ve karbondioksit kana dönerler.
Canlı dokularda kapiller çok ziyadedir (Kaslar, Bezler, Karaciğer, Böbrekler ve Akciğerler v.b.). Bu dokuların inaktif olduğu durumlarda kapillerin birçok örtülüdür. Az etkin dokularda (Tendon ve Ligamentler) kapillerde azdır. Cornea, Lens, Kalp kapakları, Epidermis ve Hyalin kıkırdakta kapillerler yoktur.
Kapillerlerin duvarı Endotel hücereleri, Membrana basalis ve dışta Elastik liflerden yapılmıştır. Duvarın dış yüzüne yapışmış tek tük pericyte denilen hücreler görülür. Kapiller endotel hücrelerinin kasılma yetenekleri vardır.
Endotel hücrelerini birbirine bağlayan unsur, endotel hücrelerinin eseridir. Bu hususta Stigmata ve Stomata denilen küçük delikler görülür. Bunlardan lökositler ve büyük moleküller geçerler. Delikler duruma nazaran açılıp kapanabilirler.
Küçük moleküllü husus ve gaz alışverişini endotel hücrelerinin sitoplazması sağlar.
Venalarda kan akımı yavaşladığı takdirde kapillerler genişlerler ve çokça likit geçirirler. Bu durum Dokularda Likit Toplanmasına (Ödem) neden olur. İltihap hadisesi sırasında lökositlerde ziyade ölçüde kapillerden geçerler.
SINUZOIDLER
Kapillerden daha geniş ve daha dolambaçlıdırlar. Bunlar Karaciğer, Dalak, Kemik iliği, Carotis, Adenohipofiz, Suprarenal corteks ve Paratiroid bezlerinde kapillerlerin noktasını alırlar bunların duvar hücreleri çoğunlukla fagositik hücrelerdir ve retiküler lifler tarafından desteklenirler.
CAVERNOZ DOKU
Sünger formunda boşluklardır. Bu boşluklara gerektiğinde kan dolar. Bunlar Penisin Corpus spongiosum ve Corpus cavernosum’u içinde vardır. Boşlukların endoteli kapillerlere emsal. Aradaki kısımlar düz kas lifleri içerirler.
VENÜLLER
Kanı kapiller Plexus’tan toplarlar ve birleşerek venaları yaparlar.
VENALAR - TOPLARDAMARLAR
Canlılarda koyu mavi renkte görülürler. Venalarda nabız yoktur. Venalar arterlerden daha çokça sayıdadır. Duvarları arterlerden daha ince ve çapları daha geniştir.
Venalar içindeki basınç kalbe yaklaştıkça tedrici olarak azalır. Sağ atriumda basınç sıfıra yakındır.
Venalarda kanın basınç ve akma orantısı aşağıdaki faktörlerle ayarlanır
1. Sol ventrikülün kontraksiyonu.
2. Arterioller tarafından Kapiller yatağına ve sonra Venalara bırakılan kan ölçüsü.
3. Sağ atrium ve Sağ ventrikülün tesirleri.
4. Thorax’daki negatif basınç.
5. İskelet kaslarının kasılarak periferik venaları sağması.
6. Yerçekiminin tesiri.
Derin venalar ekseriyetle arterlerle yandaş seyrederler. Tıpkı ismi alırlar. Birçok tarafta bu yandaş venalar arterin yanında çift olarak seyrederler. Bunlara Venae commitantes denir. Yüzeysel venalar arterierden munfasıl seyrederler.
Kan kalbe esas olarak Vena cava’lar yoluyla döner. Bunun dışında arterlerle yandaş seyretmeyen 3 değişik vena sistemi vardır.
1. Azigos sistemi
2. Vertebral sistem
3. Portal sistem.
Bunlar birbirleri ile anastomoz yaparlar ve rastgele biri tıkanırsa kanı gayrısı boşaltabilir. Portal sistemde kan evvel bir Kapiller sistemden Venalara oradan Karaciğerdeki 2. bir Kapiller sisteme gelir ve sonra dolaşıma katılır.
Venaların birçoklarında Kapakçıklar (Valvae) bulunur. Bunlar konkav yüzleri yukarı gerçek bakan 2 yahut 3 cuspis’den oluşurlar. Kapandıkları vakit kanın geri dönmesine mani olurlar. Kapakçılar bir venanın, gayrı bir vena’ya açıldığı konumlarda de bulunurlar. Alt ve üst ekstremite venalarında da çok sayıda kapakçık vardır. Gövde venalarında, Portal ve Vertebral vena sistemlerinde kapak yoktur. Bu kapaklar, Abdomen basıncı çokça arttığı Defekasyon ve Thorax negatif basıncı çokça azaldığı kuvvetli Ekspirasyon durumlarında kanın Ekstremite ve baş venalarına geri dönmesini önleyemezler. Birtakım organlarda bilhassa Endokrin bezlerde venaların intima katmanının dışında, damar boşluğunda kabartılar oluşturan düz kas lifleri bulunur. Bunlar gerektiğinde kasılarak vena’yı boğum boğum tıkayabilirler. Dimağ, Retina ve Kalp venalarında kas dokusu çok azdır. Corpus cavernosum venalarında ise kas ziyadedir.
ANASTOMOZ – DAMAR AĞIZLAŞMASI
Anastomosis (Damar ağızlaşması), damarların birbirleriyle birleşmeleridir. Damarlar arasındaki birleşmeler İnoskulasyon yolla, Transversal yolla, Konvergent yolla ve Vas aberans yolla olabilir.
İnoskulasyon yolla birleşmede iki arter aralarında bir kemer oluşturur. Truncus pudendoepigastricus'un kısmı A. epigastrica caudalis ile A. thoracica interna'nın kısmı A. epigastrica cranialis'in Umbilikal yerde birbiriyle birleşmeleri üzere.
Transversal yolla birleşmede, birbirine koşut seyreden iki atardamar Enine (Transversal) seyirli, birleştirici bir kısım ile birbirine bağlanır. Bu tip birleşmeye en hoş örnek Willis poligonunda (Circulus arteriosus cerebri) birbirine koşut seyreden iki A. cerebri caudalis'in A. communicans caudalis ile birleşmesidir.
Konvergent yolla birleşmede, Konvergent seyirli iki atardamar, tek bir atardamar oluşturmak için birbiriyle birleşir. İki A. vertebralis'in birbiriyle birleşerek A. basilaris'i oluşturması bu tip birleşme için bir örnektir.
Vas aberans yolla birleşme halinde bir arterden ayrılan ince bir kısmın ya birebir atardamarla ya da bu atardamardan ayrılan yanal kollarından biriyle birleşmesi formunda olur.
ARTERIOVENOZ ANASTOMOZLAR
Birtakım organlarda küçük arterleri, küçük venalara bağlayan direkt anastomozlar saptanmıştır. Bunlarda arter duvarı kalın uzunlamasına ve sirküler lifler içerir. Bunlar kasılınca damarı külliyen kapatabilirler. Anastomozlar açıldığı hengam kan kesimdeki kapillerden çekilir. Böylelikle o ortamda refleks olarak ısı kaybına handikap olur. Örneğin, Deride bir arteriovenöz anastomoz açıldığı vakit kan kapillerden çekilir. O kesimde solar ve refleks olarak ısı kaybına beis olur.
TERMINAL ARTERLER
Kimi arterler yalnızca belli meydanları beslerler ve hiçbir arterlerle anastomoz yapmazlar.
Bunlara Terminal arterler denir. Bu arterler tıkandığı takdirde beslediği alan Nekroze olur. Bu tip arterler Retina, Dimağ kısımları, Böbrekler, Dalak ve Barsaklarda bulunurlar.
Birtakım organlarda iki çeşit damar gelir. Bunlardan biri organın beslenmesini sağlar (Vasa privata) gayrısı ise vücudun umumî çıkarı için gerekli kan getirir (Vasa publica). Örneğin; Akciğerler, Böbrekler. Akciğere kanın oksijen alıp karbondioksidi atması, Böbreklerde ise su ve Elektrolit istikrarının sağlanması için kan gelir. Bu fonksiyonlar vücudun umum çıkarınadır.
KLİNİK KIYMETI
Bir dokuya gerektiğinden çokça kan gelmesi ve dokunun kızartı göstermesine Hiperemi denir.
Bir dokuya yeteri kadar kan gelmemesi durumuna İskemi denir. N2, Pıhtı, Yağ yahut Havanın damar lümenine girip damarı tıkamasına Emboli denir. Damar içinde pıhtılaşmış kan kitlesine Trombus ismi verilir. Rastgele nedenle bir dokunun kan alamayıp çürümesine ve ölmesine Nekroz denir.
Damarlarda kan basıncının olağandan yüksek olması olgusu için Hipertansiyon, düşük olması olgusu için Hipotansiyon tabirleri kullanılır.
CIRCULUS SANGUINIS – KAN DOLAŞIMI
Circulus sanguinus'un (Kan dolaşımı) merkez organı kalptir. Kalp sıradanda ritmik kontraksiyonlu bir organdır. Tipik emme basma tulumba stilinde çalışır. Kalbin bu biçimde çalışması kanın vücutta iki münferit istikamette dolaşımını sağlar. Bu dolaşımdan birincisi Büyük kan dolaşımı, ikincisi ise Küçük kan dolaşımıdır.
Büyük kan dolaşımı Aorta ile başlar. Aorta vücudun en büyük atardamarıdır. Sol ventriculus'un tabanından üst kısmından çıkar. Başlangıcından itibaren vücudun çeşitli bölümlerini besleyen ana damarlar verir. Bu ana damarlar daha küçük çaptaki atardamarlara, bunlar da en küçük çaptaki damarlara yani kapillar kılcallara ayrılır. Bu formda Aorta taşıdığı oksijenle yüklü kanı tüm vücuda dağıtarak sona erer. Bundan sonra Venöz dolaşım devreye girer. Venöz dolaşım dokularda oluşan metabolizma artıklarını ve karbondioksiti alan Venöz kılcal damarlar ile başlar. Bu Venöz kapillarlar kendi aralarında birleşerek Vena'ları, venalar’da birleşerek vücudun en büyük iki Toplardamarı olan V. cava superior ve V. cava inferior'u oluşturur. Baş, Boyun, Üst ekstremiteler ve Göğüsün ön kısmının toplardamarlarından oluşan V. cava superior, Alt ekstremiteler, Pelvis ve Karın boşluğunun toplardamarlarından oluşan V. cava inferior, Kalbin Atrium dextrer’ine açılarak sona erer. Görülüyor ki kan vücudun en kalın iki Toplardamarı (V. cava superior ve V. cava inferior) ile Kalbin Atrium dexter’ine geri getirilmektedir. Bu formdaki Kan dolaşımına ya da çevrimine Büyük Kan Dolaşımı yahut Vücut Kan Dolaşımı denir.
2. dolaşım ya da çevrim, Küçük kan dolaşımı ya da Akciğer kan dolaşımıdır. Büyük kan dolaşımının bir devamıdır. Yani V. cava'lar tarafından Atrium dextrum'a getirilen Kan, Ostium atrioventriculare dexter aracılığı ile Ventriculus dexter'e makbul. Böylelikle Ventriculus dexter'e gelen venöz kan, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere gönderilir. Kan Akciğerlerde inspirasyon havası ile bağ kurar, karbondioksiti verir, oksijeni alır, yani kan oksijenlenmiş olur. Oksijenlenen kan V. pulmonalis'ler ile kalbin Atrium sinister’ine döner. Bu kan dolaşımına ya da çevrimine daha Küçük Kan Dolaşımı yahut Akciğer Kan Dolaşımı denir.
FÖTUSTA KAN DOLAŞIMI – FÖTAL DOLAŞIM
Fötal periyottaki kan dolaşımı ile Postfötal devirdeki Kan dolaşımı arasında birçok fark vardır. Fötus, muhtaçlığı olan besin unsurlarını Plasenta yolu ile Ana kanından sağlar. Bu devirde şimdi Akciğerler hizmet yapmadığı için Akciğerlerin yapması gereken gaz değişimini yani kanın arteriel kan haline dönüşümü vazifesini Plasenta üstlenir. Bebek ile Plasenta arasındaki ilgi ise göbek kordonundaki A. umbilicalis ve V. umbilicalis ile sağlanır. Bu damarlar umumi prensipten hareket edilerek kalbe gidiş ve kalpten muhite dönüş yanlarına nazaran isimlendirilmiştir. A. umbilicalis kalpten etrafa sarfiyat, kanı yani metabolizma artıklarını ve karbondioksit ile yüklü kanı Plasenta'ya nakleder. Arteriel kan taşıyan V. umbilicalis, taşıdığı kanın büyük bir kısmını, adeta bu damarın devamı olan Ductus venosus arantii yolu ile V. cava inferior’a döker. Kanın az bir kısmı da bu devrede kan imalatı ile görevlendirildiği için sair karın organlarına orantıyla daha büyük bir bölge işgal eden Karaciğere gelir. Karaciğere gelen kan, burada vazifesini tamamladıktan sonra V. hepatica'lar ile V. cava inferior’a dökülür. Böylelikle Alt ekstremitelerden, Karın organlarından ve Karaciğerden gelen kan V. cava inferior’da toplanmış olur. V. cava inferior taşıdığı kanı kalbin Atrium dexter’e döker. Atrium dexter’deki kan, Ventriculus dexter'e geçmeden kanın akıntısı yanında Foramen ovale yolu ile Atrium sinister’e, buradan da Ostium atrioventriculare sinister aracılığı ile Ventriculus sinister'e makbul. Ventriculus sinister'deki kan da Aorta'ya pompalanır.
V. cava superior yolu ile Atrium dexter’e gelen kanın büyük kısmı Ventriculus dexter'e makbul, buradan da Akciğerlere gönderilmek üzere Truncus pulmonalis'e pompalanır. Truncus pulmonalis'in taşıdığı kan olağan olarak Akciğerlere gitmesi gerekirken, bu devirde şimdi vazife almayan Akciğerlere uğramadan Ductus arteriosus (Botalli) yolu ile Aorta'ya makbul. Böylelikle her iki Ventrikulus’tan gelen kan Aorta'da bir araya gelir ve buradan da bebeğin tüm vücuduna dağılır. Metabolizma artıkları ve karbondioksit ile yüklenen kan A. umbilicalis yolu ile Plasenta'ya döner. Doğuma yakın periyotta fötusun birtakım damarlarında hiç elbet fonksiyonla ilgili olarak birtakım tıkanmalar başlar. Hele doğumdan sonra, ana ile olan unsur münasebetini sağlayan göbek kordonunun ortadan kalkması doğal olarak birtakım değişikliklerin şekillenmesine neden olur. Öncelikle bebekte teneffüs sistemi hizmet üstlendiği için, akciğer kan dolaşımı devreye girer. Böylelikle fonksiyonu artık sona eren Ductus arteriosus kapanarak (tıkanarak) Truncus pulmonalis ile Aorta arasında mahal alan Ligamentum arteriosum (Botalli) denilen bir Ligament haline dönüşür. Tekrar V. umbilicalis tıkanarak fibröz bir oluşum olan Ligamentum teres hepatis haline; A. umbilicalis ise tıkanarak Ligamentum teres vesicae haline dönüşür. Bu sonki Ligament sidik torbasının yan bandı olan Ligaementum vesicae laterale'yi oluşturur. İki Atrium arasındaki Septum interatriale üzerindeki Foramen ovale de doğumdan sonraki birinci 2-3 hafta içinde büsbütün kapanır ve noktasında Fossa ovalis denilen bir çukurcuk kalır. Foramen ovale'nin açık kalması da nadir değildir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Mütehassıs Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Bilirkişisi Dr.(Ph.D.)
COR (KALP – YÜREK)
Cor (Kalp), dolaşım sisteminin merkezidir. İçi boş, kassel bir organdır. Biçim bakımından, Tepesi aşağıda, tabanı yukarıda, hafif basılmış bir koni biçiminde olan kalp oblik olarak durur. Kalp, göğüs boşluğu içinde Aorta ile Columna vertebralis'e, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere, V. cava cranialis ile Göğüs boşluğu girişine (Apertura thoracis cranialis), V. cava caudalis ile Diaphragma'ya, bağlanır.
Dolaşım sisteminin merkezi organı olan Kalp (Cor), içi boşluklu, musculer bir yapıda olup, bir emme - basma tulumba üzere çalışarak damarlardaki kanın hareketini sağlar. Kalp, göğüs boşluğu içinde, Alt Mediastinum'un orta kısmında, iki akciğer arasında Pericardium ismi verilen torbanın içinde mekan alır. Göğüs boşluğunun tam ortasında değil, biraz solunda nokta alır.
Kitlesinin 2/3'ü orta hattın solunda, 1/3'ü orta hattın sağında mahal alır. Kalbin, erişkin bir erkekteki uzunluğu 12 cm genişliği 9 cm kalınlığı (ön-arka çapı) 6 cm. yükü 300 gr kadardır. Erişkin bir bayanda, boyutlar yarımşar cm kadar daha küçük, yük ise 250 gr.dır.
PERICARDIUM – PERICARD
Pericardium, kalbin haline uyan ve onu dıştan çepeçevre saran torba halinde bir örtüdür. Kalbe giren ve kalpten çıkan damarların kalbe yakın kısımlarını da örter. İki yapraktan oluşmuştur. Bu yapraklardan birincisi Pericardium fibrosum'dur ve dışta bulunur. İkincisi ise Pericardium serosum'dur ve içte yeralır. Pericardium fibrosum fibroz bağ dokudan yapılmıştır. Kalbi tümüyle örttükten sonra Kalbin Apex cordis bölümünde bir ligament oluşturur. Bu ligament ile Diaphragma'ya bağlanır.
Pericardium serosum seröz iki yapraktır. Biri Pericardium fibrosum'un iç yüzünü örten oburu kalbin dış yüzünü örten iki katman gösterir. Bu katmanlar Lamina parietalis ve Lamina visceralis'tir. Lamina parietalis, Pericardium fibrosum'un kalbe dönük yüzünü örter ve ona sıkıca yapışır. Basis cordis yerinde Truncus pulmonalis ve Aorta'nın köklerini Vagina serosum arteriosum oluşturarak sarar kalbin üzerine devrilir bu kere onu sıkıca sarar. Bu katmanda Lamina visceralis yahut Epicardium'dur. Pericardium serosum'un Lamina parietalis'i ile Lamina visceralis'i arasında bir boşluk kalır. Bu boşluğa Cavum pericardii denir. Bu boşluk içinde bir likit bulunur. Bu likide Liquor pericardii denir. Bu likit, Cavum pericardii içinde kalp duvarlarını kaygan meblağ binaenaleyh hareketleri sırasında sürtünme ve aşınmadan zarar görmesi kelam konusu olmaz. Bu sıvının ölçüsü ekseriyetle vefattan sonra ya da Pericardium hastalıklarda artış gösterir. Pericardium serosum'un Lamina parietalis'i Lamina visceralis halinde kalbin üzerine devrilirken, büyük damarların kökünde iki çıkmaz oluşturur. Bunlardan biri Lamina parietalis ile Lamina visceralis'in birbirine geçiş tarafındadır. Buna Sinus obliquus pericardii denir. İkincisi Aorta ile Truncus pulmonalis'i saran yaprak arasındadır. Bu da Sinus transversus pericardii'dir
KALBİN DIŞ YÜZÜ
Koni halindeki kalbin tepesine Apex, tabanına Basis denir. Apex özgür olduğu halde, Basis'e kalbe girip çıkan büyük damarlar tutunur. Öne, sola ve aşağıya bakan kalp tepesi 5.- 6. kaburgalar arası aralıkta ve orta hattın yaklaşık 9 cm solunda konum alır. Kalbin sistolü (kasılması) sırasında bu noktada Kalp Tepe Vurumu (Ictus cordis) gözlenir ve hissedilir.
Kalbin 4 yüzü ve 4 kenarı ayırt edilir. Konveks olan ön yüze Sternokostal yüz, Diafragma üzerine oturan düz alt yüze Diafragmatik yüz, Akciğerlerin Mediastinal yüzlerine bakan sağ-sol yüzlere de Pulmoner yüzler denir. Sterno - costal ve Diafragmatik yüzlerde uzunlamasına seyreden içinde Coroner damarların kollarının uzandığı Interventriküler oluklar (Sulcus interventricularis) bulunur. Ön ve alt yüzlerin birleştiği Alt kenar Keskin bir kenar (Margo acutus - Sağ ventrikül oluşturur) biçiminde olduğu halde Ön ve Alt yüzlerin solda birleştikleri ve Sol ventrikülün oluşturduğu Sol kenar (Margo obtusus) Künttür. Sağ kenar Sağ atrium, Üst kenar Sol atrium tarafından oluşturulur.
Sternocostal yüzün üst Sağ tarafında Sağ kulakçık (Auricula dextra) Sol tarafında Sol kulakçık (Auricula sinistra) ikisi arasında Aorta ve Truncus pulmonalis görülür.
Kalbin dış yüzü parlak ve kaygandır. Bu parlaklık kalbin dış yüzünü örten Epicardium yahut Lamina visceralis'ten ileri gelir. Kalbin geniş olan ve yukarıda yan alan tabanına Basis cordis, altta bulunan tepe, uç kısmına de Apex cordis denir. Apex cordis'te, Sulcus interventricularis paraconalis ile Sulcus interventricularis subsinuosus'un birleştiği mahalde Incisura apicis cordis denilen bir çentik bulunur.
Kalbin dış yüzünde az yahut çok ölçüde yağ ile dolu en önemli üç oluk görülür. Bu oluklar Sulcus coronarius, Sulcus interventricularis paraconalis (Sulcus longitudinalis sinister) ve Sulcus interventricolaris subsinuosus (Sulcus longitudinalis dexter)'tur.
Sulcus coronarius: Atrium'larla Ventriculus'lar arasındaki haddi dıştan belirleyen bir oluktur. Kalbin etrafını çepeçevre dolaşır. Yalnızca Facies auricularis'te Truncus pulmonalis ile kesintiye uğrar. Birebir vakitte Ventriculus'lar ın basis'ini oluşturur. Bu oluk içinde A. coronaria sinistra'nın Ramus circumflexus sinister'i, A. coronaria dextra'nın ince bir kısmı ve V. cordis magna bulunur.
Sulcus interventricularis paraconalis: Kalbin sol yüzü yahut Auricular yüzü üzerinde bulunan bir oluktur. İki Ventriculus arasındaki hududu belirler. Sulcus coronariustan başlar. Apex cordis'e kadar uzanır. Bu oluğun içinde A. coronaria sinistra'nın Ramus interventricularis paraconalis ismindeki kısmı ile V. cordis magna'nın tıpkı isimli kolu bulunur.
Sulcus interventricularis subsinuosus: Sulcus interventricularis paraconalis'e orantıyla daha sığ bir oluktur. Sulcus coronarius'tan başlar. Bu oluk içinde A. coronaria dextra'nın Ramus interventricularis subsinuosus ismindeki kısmı ile V. cordis media seyreder.
Yukarıda bildirilen oluklardan sair bir de Sulcus intermedius vardır. Yalnızca sığırda bazen de köpeklerde bulunur. Margo ventricularis sinister üzerinde taraf alır. Sulcus coronarius'tan başlar, Apex cordis'e varmadan sonlanır. Gayrı oluklara orantıyla siliktir. İçinde Ramus circumflexus sinister'in bir kolu Ramus intermedius (Marginis ventricularis sinistri) seyreder.
KALBİN İÇ YÜZÜ
Dıştan bakıldığı vakit kalbin bir bütün organ olduğu görülür. Halbuki içten dikey bir bölme ile iki kalp yarımına ayrılır. Kalp yarımlarından biri önde ve sağ tarafta bulunur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus tarafından oluşturulur. Sağ atrium ve Sağ ventriculus'u kapsayan kalp yarımı venöz kan içerir. Öteki kalp yarımı artta ve sol tarafta yeralır. Sol atrium ve Sol ventriculus tarafından oluşturulur. Sol atrium ve sol ventriculus'u kapsayan kalp yarımı arteriyel kan içerir.
Kalbi içten iki yan yarıma ayıran dikey (vertikal) bölmenin iki Atrium arasındaki kısmına Septum interatriale, iki Ventriculus arasındaki kısmına Septum interventriculare denir. İki Atrium'dan sağdakine Atrium dextrum, soldakine Atrium sinistrum ismi verilir. İki Atrium (Atrium cordis) kalbin taban bölümünde bulunur. Tıpkı formda iki ventriculus'tan sağdakine Ventriculus dexter, soldakine Ventriculus sinister denir. İki Ventriculus (Ventriculus cordis) kalbin uç, tepe kısmında konum alır.
Atrium'ların temel hizmetleri Venalar ile kalbe getirilen kanı toplamaktır. Sağ atrium, içinde toplanan kanı, üzerinde kapaklar bulunan ve Ostium atrioventriculare dextrum denilen bir delik aracılığı ile Sağ ventriculus'a; Sol atrium ise yeniden üzerinde kapaklar bulunan ve ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik aracılığı ile Sol ventricus'a boşaltır. Atriumlar içerdikleri kanı acilen alt bölümlerinde nokta alan ventriculus'lara ilettikleri için çok zayıf bir kas katmanına sahiptir. Halbuki Ventriculus'lar kapsadıkları kanı daha uzaklara pompaladıkları için atrium'lara orantıyla çok daha kuvvetli bir kas katmanına sahiptir. Hiç elbet yapı itibariyle Ventriculus'lar arasında da sarih farklar vardır. Zira Sağ ventriculus, içindeki kanı acilen yakınındaki Akciğerlere pompalar. Yolun yakınlığı nedeniyle ziyade bir kuvvete gereksinim göstermez. Sol ventriculus ise içindeki kanı vücudun her tarafına, en uzak kesimlere pompalamakla vazifeli olduğu için son aşama kuvvetli bir kas katmanına muhtaçlık gösterir.
İki atrium, Septum interatriale ile birbirinden kesin olarak ayrılmıştır. Yani bir kommunikasyon laf konusu değildir. Fakat fötusta her iki Atrium Foramen ovale denilen bir delik ile iştirak halindedir. Bu delik doğumdan 2-3 hafta sonra kapanır ve tarafında Fossa ovalis ismi verilen görünür müphem bir çukur kalır. Açık renkli, yuvarlak bir alan durumundaki bu çukurcuk Septum interatriale'nin Atrium dextrum'a bakan yüzünde taraf alır.
İki ventriculus, Septum interventriculare denilen bir bölme ile birbirinden ayrılır. Bu bölmenin büyük kısmı kalın bir kas katmanından yapılmıştır. Bu nedenle bu kısma Pars muscularis denir. Septum interventriculare'nin en üst kısmındaki ince fibröz yapıdaki kısmına ise Pars membranacea'dır. Pars membranacea, Valva aortae'nin çabucak altında bulunur.
ATRIUM SINISTRUM – SOL KULAKÇIK
Atrium sinistrum (Sol kulakcık), kalbin sol ve art kısmında, Ventriculus sinister'in üstünde bölge alır. Tavanına Akciğerlerden kalbe nezih kan taşıyan Vena pulmonalis'ler açılır. değişik çaptaki bu damarların sayısı 4-5 arasındadır. Deliklerine Ostium venorum pulmonalium ismi verilir. Bu deliklerde kapak bunmaz. Atrium sinistrum öne ve sola dönük bir Auricula sinistra'ya sahiptir. Auricula sinistra'nın bağımsız kenarı çentiklidir. Sağ auricula'ya orantıyla daha dar ve daha uzundur. İç yüzünde Mm. pectinati mevcuttur.
Atrium sinistrum'un iç duvarını Septum interatriale yapar. Bu septumun üzerinde Valvula foraminis ovalis denilen bir kabartı bulunur.
Atrium sinistrum ile Ventriculus sinister arasında, Ostium atrioventriculare sinistrum denilen bir delik bulunur. Yaklaşık iki parmak genişliğindeki bu delik fibröz bir doku ile çevrelenmiştir. Anulus fibrosus denilen bu sert dokuya iki kuspisli bir kapak yapışır. Bu kapağa Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denir. Kuspisler kalın ve dayanıklıdır. Cuspis septalis ve Cuspis parietalis olmak üzere iki tanedir. Cuspis septalis (Cuspis anterior) daha kuvvetlidir, Deliğin (Ostium atrioventriculare sinistrum'un) ön ve iç tarafında bölge alır. Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ise tıpkı deliğin art ve yan tarafında bulunur.
VENTRICULUS SINISTER – SOL KARINCIK
Ventriculus sinister (Sol karıncık), kalbin solunda ve art kısmında konum alır. Birebir vakitte Atrium sinistum'un altında bulunur. Sağ ventriculus'a orantıyla daha uzundur. Dış yüzü dışbükeydir. Boşluğu dardır. Boşluk kalbin ucuna (Apex cordis'e) kadar uzanır. Bu nedenle Apex cordis yalnızca Sol ventriculus'un duvarları tarafından oluşturulur.
Ventriculus sinister'in duvarı kalındır. Bu kalınlık fonksiyonel bir zorunluluğun sonucudur. Duvarının iç yüzünde iki tane M. papillaris bulunur. Bunlar M. papillaris subauricularis (M. papillaris anterior) ve M. papillaris subatrialis'tir. (M. papillaris posterior). Her bir M. papillaris'ten çıkan ve sayıları 6-10 arasında değişen Chorda tendinea'lar Ostium atrioventriculare sinistrum'un iki kuspisine tutunur.
Ventriculus sinister ile Atrium sinistrum arasındaki iştiraki sağlayan delik Ostium atrioventriculare sinistrum'dur. Bu delikte iki kuspisli, Valva atrioventricularis sinistra (Valva bicuspidalis yahut Valva mitralis) denilen bir kapak bulunur.
Ventriculus sinister. Aorta'nın başlangıç deliği olan Ostium aortae'yi de kapsar. Bu delik (Ostium aortae), Ostium atrioventriculare sinistrum ile birebir doğrultuda, lakin onun sağında konum alır. Deliğin ağzında Valva aortae denilen bir kapak bulunur. Aorta'ya gönderilen kanın Ventriculus sinister'e geri dönmesini önleyen bu kapak, üç semilunar kapakcıktan oluşur. Bu semilunar kapakçıklardan biri Valvula semilunaris septalis'tir, Ostium aortae'nin gerisinde mekan alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra'dır, birebir deliğin sağında mekan alır. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra'dır. Ostium aortae'nın solunda bulunur. Semilunar kapakcıkların muaf kenarlarında, Noduli valvulorum semilunarium denilen kabartılar ya da kalınlaşmalar ile, Lunulae valvulorum semilunarium ismi verilen yarımay biçiminde dar nahiyeler bulunur. Noduli valvulorum semilunarum, üzerinde bulunduğu kapakçığın damar duvarına yapışmasına pürüz olur.
ATRIUM DEXTRUM – SAĞ KULAKÇIK
Atrium dextrum (Sağ kulakçık), kalbin sağ ve ön kesitinde Ventriculus dexter'in üstünde yan alır. Gelişimini tamamlamış bir kalpte Atrium dextrum, Asıl Atrium boşluğu ve Sinus venorum cavarum diye iki kısım gösterir. Bu iki kısım Crista terminalis denilen bariz bir kabartı ile birbirinden ayrılır. Bu crista'ya dıştan Sulcus terminalis ismi verilen bir oluk uyar. Sinus venorum cavarum ise iki Vena cava'nın delikleri arasındaki düz alandır. Yada V. cava superior, V. cava inferior ve Sinus coronarius'un açıldığı yandır. Bu duruma nazaran Atrium dextrum, Ostium venae cavae superioris’i, Ostium venae cavae inferior'u ve Ostium sinus coronarii'i kapsar. Atrium dextrum başkaca Ventriculus dexter ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum'u da kapsar. İki Vena cava'nın açıldığı tarafın arasında bir tümseklik vardır. Kas ipliklerinin oluşturduğu bu tümseğe Tuberculum intervenosum denir. Tuberculum intervenosum hem Vena cava'lar ile zıt tarafta gelen kan akışının birbirine handikap olmamasını sağlar, hem de kanın Venalara geri dönmesine ket olur. Ostium sinus coronarii, Ostium venae cavae cranialis'in tabanında ya da Atrium'un alt duvarı ile Septum interatriale'nin birleşim yanı yakınında bulunur. Deliğin ağzında Valvula sinus coronarii denilen bir kapak bulunur. Kapak deliğin sağ tarafında konum alır ve pek sarih değildir. Sinus coronarius'a V. cordis magna, V. cordis media, V. cordis parva, ismindeki venalar açılır.
Septum interatriale'nin Atrium dextrum'a dönük yüzünde, açık renkli, yuvarlak, çukur bir alan görülür. Fossa ovalis ismi verilen bu çukur alan intrauterin hayattaki Foramen ovale'nin kapanmasından oluşur. Kimi durumlarda bu delik açık kalabilir.
Atrium dextrum, sol tarafa dönük, üçgen halinde bir Auricula dextra'ya sahiptir. İç yüzünde Mm. pectinati bulunur.
Atrium dextrum'un tabanında kanın Ventriculus dexter'e geçmesini sağlayan bir delik, Ostium atrioventriculare dextrum bulunur. Bu delik, Valva atrioventricularis dextra (Valva tricuspidalis) denilen bir kapak kapsar. Kapak, muntazam olmayan üçgen biçiminde, uçları içe dönük üç adet kuspise sahiptir. Kuspisler tutundukları noktaya nazaran Cuspis angularis (Cuspis anterior), Cuspis parietalis (Cuspis posterior) ve Cuspis septalis diye isimlendirilir. Cuspis angularis, Ostium atrioventriculare dextrum'un önünde ve sol tarafında bulunur. Cuspis parietalis tıpkı deliğin ardında ve solunda, Cuspis septalis ise Septum interventriculare üzerinde bulunur. Bu kuspisler Ventriculus dexter'in diyastolu sırasında Ventrikulus boşluğuna sarkmış olarak bulunurlar. Her iki yüzü de Endokard ile örtülüdür. Münhasıran Atrium dextrum'a bakan yüzleri parlak ve düzgündür. Özgür kenarlarından Chorda tendinea denilen kirişçikler çıkar, Ventriculus dexter'in yan duvarı ile Septum interventriculare üzerindeki göğüs başı biçimindeki M. papillaris'lere yapışırlar.
VENTRICULUS DEXTER – SAĞ KARINCIK
Ventriculus dexter (Sağ karıncık), kalbin önünde ve sağ tarafında mahal alır. Tıpkı hengamda Atrium dextrum'un alt tarafında bulunur. İçindeki kanı yakınındaki Akciğerlere pompaladığı için ziyade bir kuvvete muhtaçlık göstermez. Bunun için duvar kalınlığı Sol ventriculus'unkinden daha incedir. Kapsadığı M. papillaris'ler ve Chorda tendinea'lar tarafından de dikkate paha kademede zayıflık gösterir.
Ventriculus dexter biri Atrium dextrum ile iştirakini sağlayan Ostium atrioventriculare dextrum, başkası Truncus pulmonalis'in başlangıç deliği olan Ostium trunci pulmonalis olmak üzere iki delik kapsar. Bu iki delik arasında Crista supraventricularis denilen bir çıkıntı bulunur. Ostium atrioventriculare dextrum, Atrium dextrum konusunda anlatıldığından burada tekrar edilmeyecektir. Ostium trunci pulmonalis, Truncus pulmonalis'in başlangıç deliğidir. Anulus fibrosus trunci pulmonalis denilen bir Anatomik yapı ile sonlandırılmıştır. Deliğin ağzında Valva trunci pulmonalis denilen bir kapak bulunur. Bu kapak üç kapakçıklıdır. Kapakçıklardan biri Valvula semilunaris intermedia'dır (Valvula semilunaris anterior) ve deliğin önünde yan alır. İkincisi Valvula semilunaris dextra'dır, deliğin sağında ve gerisinde bulunur. Üçüncüsü ise Valvula semilunaris sinistra'dır. Bu da deliğin solunda ve ardında bölge alır. Ventriculus dexter'in sistol devresinde bu kapaklar Truncus pulmonalis'in yan duvarlarına itilir, böylelikle deliğin açık kalması binaenaleyh kanın Ventriculus dexter'den Truncus pulmonalis'e geçmesi sağlanır. Diyostol evresinde ise kapakçıkların muaf kenarları karşı zıdda gelir, Ostium trunci pulmonalis'i kapatır. Deliğin kapanmasıyla Truncus pulmonalis'e atılan kanın tekrar Venticulus'a dönmesi engellenmiş olur.
Ostium trunci pulmonalis'teki kapakçıklar yarımay halindedir. Damar ve kas dokusundan mahrumdur. Özgür kenarlarının orta kesitinde düğümcükler ya da kabartılar görülür. Fibröz dokunun kalınlaşmasından oluşan bu düğümcüklere Noduli valvulorum semilunarium ismi verilir. Her bir kapak üzerinde yarımay biçiminde, dar bir ortam görülür ki buna da Lunulae valvulorum semilunarium denir.
Ventriculus dexter'de üç tane M. papillares bulunur. Bunlardan biri, Papillar kasların en büyüğü ve Ventrikulusun yan duvarında bulunan M. papillaris magnus'tur (M. papillaris anterior). Öbür ikisi ise M. papillares parvi (M. papillaris posterior) ve M. papillaris subarteriosus'tur (M. papillaris septalis).
KALP HAKKINDA KLİNİK MALUMATLAR
Patent foramen ovale : Şayet öteki bir konjenital anamoli nedeni ile Sağ vertikül yahut Sağ atriumda basınç yükselmesi olursa Foramen ovale kapanamaz. Bu olguya Patent foramen ovale denir. Açıklık geniş kalırsa sistematik dolaşıma ileri raddede venöz kan karışacağı için bebek derisinin rengi siyanoz nedeniyle maviye dönüşür (Mavi hastalık). Olgu ameliyatla düzeltilmelidir.
KALBİN YAPISI
Kalbin duvarları üç katmandan oluşur. Üst üste sıralanan bu katmanlar dıştan içe yanlışsız Epicardium, Myocardium ve Endocardium'dur.
Epicardium : Kalbin en dış katmanıdır. Pericardium serosum'un Lamina visceralis'i tarafından oluşturulur. Kalbin kas katmanını, Kalbe giren ve Kalpten çıkan büyük damar köklerini sıkıca sarar. Etraflı malumat Pericardium konusunda anlatıldığında burada tekrar anlatılmayacaktır..
Myocardium : Epicardium'dan sonra gelen 2. katmanıdır. Kalp duvarının kas katmanıdır. Özellikleri bakımından iskelet kaslarına da düz kaslara da misal. Gelgelelim kalp kası iplikleri yanal uzantılarla birbirine bağlanmışlardır. Atrium duvarındaki kas katmanı ile Ventriculus duvarındaki kas katmanı Anulus fibrosus'lar ile birbirlerinden ayrılmıştır. Bunun sonucu olarak Atrium'lar ile Ventriculus'lar munfasıl ayrı çalışabilmektedir. Kas sistemleri birbirlerinden başka olmalarına karşın bu iki sistem arasında fonksiyonel bir ilgi vardır. Bu ilgi hususî bir yapıya sahip olan His demetleri tarafından sağlanır. Atrium'ların kas katmanı Ventriculus'ların kas katmanından çok daha incedir. Atrium'ların kas katmanı ipliklerinin taraflarına nazaran biri yüzeysel, oburu derin olmak üzere iki katman halindedir. Yüzeysel olan katman sirküler seyirli kas ipliklerinden oluşur. Bu iplikler her iki Atrium'u birlikte sarar, münasebetiyle Atrium'ları birbirine bağlar. Derin kas katmanının iplikleri her bir Atrium'un tavanında önden geriye sahih seyrederek konum mahal kalınlıklar oluşturur ve Anulus fibrosus'larda son bulurlar.
Ventriculus'ların kas katmanı çok kalındır. Bu kalınlık fonksiyonel bir zorunluluğun sonucudur. İki ventriculus'un kas katmanı kalınlığı da tıpkı değildir. Ventriculus'lar konusunda da belirtildiği üzere, Ventriculus sinister'in kas katmanının kalınlığı Ventriculus dexter' inkinden 2 - 2,5 kat daha ziyadedir
Ventriculus'ların kas katmanı, ipliklerinin seyrine nazaran sonları pek sarih olmayan dış, orta ve iç olmak üzere üç katman halindedir. Kas ipliklerinin seyirleri dış ve iç katmanlarda uzunlamasına (longitudinal) olduğu halde orta katmanda dairesel (circuler) seyirlidir. İki ventrikulus için ortak olan dış katman Basis cordis'ten Apex cordis'e sahih seyreder ve bu yerde başka katmanın iplikleri ile birleşmek suretiyle Vortex cordis'i oluştururlar. Orta katmanın iplikleri mahsusen Basis cordis nahiyesinde çok daha ziyade, Apex cordis kısmında ise daha az kademede bulunur. Bu bakımdan laf konusu kısmın kalınlığı gayri nahiyelere nazaran daha azdır. Her bir Ventriculus'u münferit farklı saran bu iplikler Anulus fibrosus'ta sona ererler. Üç katmana ilişkin kas iplikleri M. papillares'lere masraflar.
ENDOCARDIUM
Myocardium'dan sonra gelen katmandır. Kalbin iç yüzünü yani boşluklarını, boşluklardaki Anatomik oluşumları büsbütün döşeyen parlak ve düz bir zardır ve Myocardium'a sıkıcı yapışmıştır. Kalınlığı tüm yüzeyde birebir değildir. Kalınlık kanın kalp duvarları üzerindeki sürtünmesinin çok olduğu bölgelerde çokça, sürtünmenin az olduğu mekanlarda ise azdır. Bu bakımdan münhasıran Ostium aortae, Ostium trunci pulmonalis ve Ostium atrioventriculare dextrum et sinistrum seviyesinde bariz bir kalınlık gösterir.
Endocardium'un kalp boşluklarına bakan yüzü endotel hücrelerden yapılmıştır. Bundan ötürü kalp boşluklarının iç yüzü parlak ve kaygan bir görünümdedir. Myocardium'a dönük yüzü ise bağ dokudan yapılmıştır. Elastik iplikleri, düz kas ipliklerini, kan damarlarını ve bunlara ek olarak kalbin uyarımlarını ileten Purkinje ipliklerini kapsar.
KALBİN IHTAR VE İLETİM SİSTEMİ
Kalp boşluklarının sınırlı bir nizam içinde, ritmik olarak daralıp genişlemesi organın innervasyonunu sağlayan Autonom had sistemi sayesinde olur. Lakin rastgele bir nedenle bu sistemin tesirinden uzak kalsa da kalbin kendi kendine bir müddet daha çalıştığı bilinmektedir. Bu durum kalbin kendine has birtakım ikaz merkezleri ile bu ikazları Kalp kasına (Myocardium) ileten bir sisteme sahip olduğunu gösterir. Kalbin ritmik konttaksiyonlarına neden olan ihtar merkezlerine Düğüm, Nodus ismi verilir. Kalp esas iki ihtar merkezine sahiptir. Düğümler halinde bulunan bu merkezler Nodus sinuatrialis (Keith - Flack düğümü) ve Nodus atrioventricularis'tir (Tawara -Aschof düğümü). Nodus sinuatrialis, V. cava superior’un (cranialis'in) Atrium dextrum'a açıldığı mahalde, ya da ostium V. cavae cranialis'in Atrium dextrum duvarına geçidinde bulunur. Nodus artioventricularis ise Septum interventriculare'nin Septum interatriale'ye geçidinde, Ostium aortae'deki Valvula semilunaris septalis'in tabanında yan alır. Nodus sinuatrialis'te meydana gelen ikaz Nodus atrioventricularis'e ulaşır. Buraya ulaşan ihtarların Kalp kasına iletilmesi ise His demetleri ismi verilen özelliklere sahip lifler aracılığı ile olur. His demetleri, Nodus atrioventricularis'ten başlangıç aldıktan sonra Septum interventriculare'nin kas kitlesi içerisinde sağ ve sol olmak üzere 2 Kısma (Crus dextrum, Crus sinistrum) ayrılır. Sağ kısım (Crus dextrum) Septum interventriculare'nin Sağ ventriculus'a dönük yüzünde Apex cordis'e akıllıca seyreder ve M. papillaris'e masraf. Böylelikle Myocardium'un kas lifleri ile ilişki sağlanmış olur. His demetlerinin en uç ya da en son iplikleri daha incedir. Bu iplikler Purkinje iplikleridir. Crus dextrum ve Crus sinistrum'un son kolları Purkinje iplikleri ismiyle Subendocardial olarak yayılarak son bulurlar.
KALP KASININ METABOLİZMASI
İnsan kalbi bir günde 11 gram glukoz ve 10 gram laktat kullanır. Kalbin en değerli yakıtı esterifiye edilmiş ve edilmemiş (serbest) yağ asitleridir. Kalp kuvvet gereksiniminin %67’sini yağ asitlerinden sağlayabilir. Egzersiz sırasında iskelet kaslarında meydana gelen laktat kana girer; kalp kandan laktatı alarak kullanır.
Amino asitlerinin güç kaynağı olarak okside edilebilmeleri için evvel alfa amino kümesi (Alfa -NH2) ayrılır. Alfa - amino kümesi ayrılan amino asitlerinden Alfa - keto asitler, oluşurlar. İnsan metabolizmasında en değerli Alfa - NH2 öbeği akseptoru (alıcısı) Alfa - ketoglutarat bileşiğidir.
Birçok amino ve Aspartat Alfa - amino öbeğini Alfa - ketoglutarata aktarım edince glutamat oluşur ki, sitrik asit döngüsü substratlarından birisidir. Aspartatin amino kümesini Alfa -ketoglutarata aktarım den enzim Aspartat aminotransferaz enzimidir.
Aminotrasferaz enzimleri hücrede hem mitokondride hem de sitozomda bulunurlar. Dokuda rastgele bir zedelenme, tahribat olursa, hücrelerin Aminotransferaz enzimi dışarı sızarak kana girer. Bu nedenle serumda Aminotransferaz enzimi ölçüsünün artmış olması doku tahribatına işaret eder. Kalpte Enfarktüs olunca Kan serumunda Aspartat aminotransferaz ya da Glutamat, Okzaloasetat Aminotransferaz enzimi ölçüsü artar.
Kalp kuvvet için çok az amino asidi kullanır ise de öbür bütün dokulardan çok Aspartat aminotaraferaz enzimi taşır.
Kalp vücuttaki gayrı dokulardan ziyade oksijen kullanır, çünkü sıradan olarak kalbin metabolizması Aerobiktir. Kalbin oksijen muhtaçlığı artarsa Koroner damarlardan kan akımı hızlanarak Oksijen gereksinimi karşılanır.
KORONER DOLAŞIMI
Aorta kapakçığının (Valvula semilunaris'in) derhal üst tarafından, Aorta’dan ayrılan iki Koroner arteri (A. coronaria dextra ve sinistra) kalp kasını beslerler. Sol koroner arteri Aorta’yı terk edince iki kola ayrılır. Ramus circumflexus ve Ramus descendes. Birincisi Atrium’larla Ventriküller arasındaki çukurlukta (Sulcus coronarius'ta) çevremsi biçimde seyreder. İkincisi ise Ventriküller arası çukurlukta düz olarak Apex cordis'e hakikat seyreder. Her iki Koroner arter bu yüzeysel seyirleri sırasında kalp kasına giren kollar verirler.
Sağ koroner arteri, kalbin sağ kenarını çevreleyerek kalbin art yüzünde Apex cordis'e hakikat iner, Sağ atrium ve her iki ventriküle besleyici kollar verir. Kalp kasını besleyen bu iki arterin kanlarını toplayan iki vena vardır. Sol koroner arter kanının % 80 kadarı Vena cordis magna yoluyla Sinus coronarius'a açılır, bu Sinus da Sağ atrium’a açılır. Sağ koroner arterin kanı ise, Anterio- cardiac Vena yoluyla Sağ atrium’a getirilir. Bir kısım kılcal damarlar ve küçük venalar vardır ki, bunlar kanı doğruca kalp boşluklarına, Atrium ve Ventrikül’lere boşaltırlar. Bunlara Thabesius venaları denir. Ayrıyeten Koroner arterler ile Venalar arasında ve Koroner arterioller ile kalp dışı arterioller arasında anastomozlar vardır.
DAMARLAR HAKKINDA UMUMÎ MALUMATLAR
Vasae (damarlar), iki büyük kümeye ayrılır. Bunlar kan damarları (Vas sanguinus) ve lenf damarlarıdır (Vas lymphaticum).
Kan damarları da Atardamarlar (Arteriae) ve Toplardamarlar (Venae) diye ayrılır.
Kalbin harekete getirdiği kanı vücudun tüm hücrelerine ulaştıran ve bu kanı tekrar kalbe geri getiren borular sistemine Kan damarları ismi verilir.
Yani Dolaşım sistemi (Systema circulatorium), içinde Kan ve Lenfa üzere likitlerin dolaştığı, kanallar (Damarlar, vasa) ile merkezi pompa organı olan kalpten oluşur. Sindirim sistemi ile alınan besin hususları, teneffüs sistemiyle alınan oksijen damar ağı yolu ile vücut hücre ve dokularına ulaşırken, hücrelerin vital aktiviteleri sonucu oluşan artık unsurların Böbrek, Akciğer ve Deri üzere atılım organlarına iletilmesi de damar sistemi ile sağlanır.
Beşerler ve sair omurgalılarda damar sistemi taşıdığı sıvının karakterine nazaran iki kümede ele alınır. Bu iki küme dolaşım sisteminin alt sistemleri olarak münferit munfasıl isimlendirilir.
1.İçinde Kan (Haema) taşıyan damarlar ile kanın dolaşımını sağlayan Kalp (Cor) örtük bir sistem olup Systema cardiovasculare (Kalp - damar sistemi) olarak isimlendirilir.
2.İçinde Lenf (Lympha) taşıyan damarlar ile Lenf düğümleri (Lymphonodus) dolaşım sisteminin 2. alt sistemi olan Systema lymphoideum (Lenfatik sistem – Lenf sistemi)’u oluştururlar.
Kanı kalpten gaye organlara ulaştıran kan damarlarına Arter, dokularda unsur alış verişini sağlayan damarlara Kapiller ve kanın kalbe geri dönmesini sağlayan damarlara Vena denir.
Kapillerin Arter ve venalardan kıymetli yapı farkları vardır. Damarlar bir su borusu tesisatı üzere kanı yalnız sınırlı taraflara sevk eden pasif oluşumlar değildir. Dolaşım vukuatında etkin olarak rol oynarlar. Kanın belli başlı cephede devamlı olarak akmasını sağlayan en değerli neden, basınç farkıdır. Kalp emme-basma bir tulumba üzere çalışarak bu basınç farklarını yaratır. Lakin damarlar da genişleme ve daralma yetenekleri ile kalpden uzak organlarda da basınç farkının sağlanmasında kalbe yardım ederler. Başkaca çeşitli organlara giden kan ölçüsünün ayarlanmasını sağlarlar. Merkez had sistemi, Kalp ve Endokrin emsal dışında vücudun bütün organlarının her vakit muayyen ölçüde kana gereksinimleri yoktur. Birtakım durumlarda kan gereksinimleri artar. Muhtaçlığa nazaran kan gönderme işini damarlar ayarlar. Bu fonksiyon için gerekli oluşumlar damarların yapısında bulunur ve Otonom hudut sistemi tarafından denetim edilirler. Birtakım organlar kanı bir ölçü depo ederler. Gereksinim önünde bu kanı vücuda bırakırlar. Bu boşaltma işini de yeniden organın damarları denetim ederler. Kalp basınç farkı yaratabilmek için meydana getirdiği kuvvet çok ziyadedir. Örneğin; 24 saatte meydana gelen kuvvet ile, dolu bir yolcu vagonunu 75 cm. yüksekliğe kaldırmak mümkündür.
Damarlar vücutta dağıldıkça sayı ve uzunlukları artar. Bu durumda kan basıncı gitgide azalır. İskelet kaslarının kasılması ve göğüs boşluğu içindeki negatif basınç büyük venalar üzerine emme tesiri yapar ve kalbin işini nispeten kolaylaştırırlar.
Sol ventrikülün sistolu sırasında kan Aorta’ya atılır. Aorta duvarında elastik lifler çok ziyadedir. Bunlar kalbin diyastole geçip bu kuvvet ortadan kalkınca gerilmiş olan elastik liflerin tekrar eski durumlarına dönmesi yine bir basınç oluşturur. Bu vukuat kalbe yakın bütün büyük arterlerde olur.
Sistol ve diyastol sırasında arterlerdeki daralma ve genişlemeleri yüzeyden parmağımızı bastırarak anlayabiliriz. Buna Nabız denir. Nabız kalbin ve arterlerin çalışması hakkında bize değerli haberler verir.
Arterler kalpten uzaklaştıkça daralırlar ve elastik lifler azalır. Bunun tarafını had sistemi tarafından denetim edilen Faal kas dokusu alır.
DAMAR DUVARININ UMUMÎ YAPISI
Damarların duvarı Tunica intima, Tunica media, Tunica externa (adventitia) olmak üzere yapı bakımından farklı 3 katman gösterilir. Bu katmanların kalınlığı ve doku ölçüleri damarın fonksiyonuna nazaran farklıdır.
ARTERLER - ATARDAMARLAR
1. Tunica intima : En içteki endotel katmanıdır. Bu katman kan akıntısının mekanik tesiri ile ençok karşı karşıyadır. Kıvrıntılı seyreden arterlerin konvav kısımlarında intima katmanı daha kalındır. Endotelin dışında Membrana elastica interna denilen ince katman vardır.
2. Tunica media : Çeşitli arterlerde yapısı farklıdır. Aorta ve kalbe yakın arterlerde media katmanında daha ziyade elastik doku vardır. Elastik lifler lameller meydana getirirler. Lameller arasında düz kas lifleri de vardır. Gelgelelim bu kas lifleri damarlarını daraltmaktan çok elastik liflerin durumlarını ayarlamakla vazifelidirler.
Kalpden uzaklaştıkça elastik lifler azalır. Tarafını düz kas lifleri alır. Lifler sirküler durumda seyrederek kalın bir katman meydana getiriler. Aralarında az ölçüde elastik lifler vardır. Kas katmanının dışında Membrana elastica externa denilen ince bir katman vardır.
3. Tunica externa (adventitia) : Hizmeti damarlar ile komşu dokular arasında ilgiyi sağlamaktır. 3 katmanın en kuvvetli olanıdır. Kollagen ve Elastik liflerden yapılmıştır. Bu katman arter anevrizmalarını önler. Bu katmanda arterin kendisini besleyen Vasa vasorum isimli küçük kan damarları bulunur. Ayrıyeten arterde dağılan otonom had lifleri için yataklık yapar.
Kimi arterlerde Tunica media ve Tunica intima arasında, uzunlamasına seyreden kas lifleri görülür. Bunlar sirküler liflerle birlikte kasılarak arteri büsbütün kapatırlar. Watzka’nın boğucu arterler ismini verdiği bu arterler, Deri, Osephagus, Mide, Ovaryum ve Bronchus’larda görülür.
ARTERIOLLER
Arteriol ismi verilen prekapiller küçük damarlarında genişleme ve daralma yetenekleri yüksektir. Düz kasları ziyadedir. Çapları 100 μ. dan azdır. Arterioller kan basıncına karşı büyük bir direnç oluştururlar ve kanın kapillere girmeden evvel basıncının düşmesini sağlarlar. Basınç 50 -60 mm Hg. ya düşer.
KAPILLERLER
Kapillerler aralarında anastomoz olan bir ağ yaparlar. Buraya arterioller dökülürler. Kapiller duvarları yarı geçirgen bir zar üzere çalışır. Su, kristalloidleri ve birtakım plazma proteinlerinin geçmesine müsaade verir, büyük moleküllerinin geçmesini ise önlerler.
Oksijen ve besleyici hususlar kapillerin arterioler ucundan dokuya geçerler. Kapillerin venöz ucundan ise metabolik artıklar ve karbondioksit kana dönerler.
Canlı dokularda kapiller çok ziyadedir (Kaslar, Bezler, Karaciğer, Böbrekler ve Akciğerler v.b.). Bu dokuların inaktif olduğu durumlarda kapillerin birçok örtülüdür. Az etkin dokularda (Tendon ve Ligamentler) kapillerde azdır. Cornea, Lens, Kalp kapakları, Epidermis ve Hyalin kıkırdakta kapillerler yoktur.
Kapillerlerin duvarı Endotel hücereleri, Membrana basalis ve dışta Elastik liflerden yapılmıştır. Duvarın dış yüzüne yapışmış tek tük pericyte denilen hücreler görülür. Kapiller endotel hücrelerinin kasılma yetenekleri vardır.
Endotel hücrelerini birbirine bağlayan unsur, endotel hücrelerinin eseridir. Bu hususta Stigmata ve Stomata denilen küçük delikler görülür. Bunlardan lökositler ve büyük moleküller geçerler. Delikler duruma nazaran açılıp kapanabilirler.
Küçük moleküllü husus ve gaz alışverişini endotel hücrelerinin sitoplazması sağlar.
Venalarda kan akımı yavaşladığı takdirde kapillerler genişlerler ve çokça likit geçirirler. Bu durum Dokularda Likit Toplanmasına (Ödem) neden olur. İltihap hadisesi sırasında lökositlerde ziyade ölçüde kapillerden geçerler.
SINUZOIDLER
Kapillerden daha geniş ve daha dolambaçlıdırlar. Bunlar Karaciğer, Dalak, Kemik iliği, Carotis, Adenohipofiz, Suprarenal corteks ve Paratiroid bezlerinde kapillerlerin noktasını alırlar bunların duvar hücreleri çoğunlukla fagositik hücrelerdir ve retiküler lifler tarafından desteklenirler.
CAVERNOZ DOKU
Sünger formunda boşluklardır. Bu boşluklara gerektiğinde kan dolar. Bunlar Penisin Corpus spongiosum ve Corpus cavernosum’u içinde vardır. Boşlukların endoteli kapillerlere emsal. Aradaki kısımlar düz kas lifleri içerirler.
VENÜLLER
Kanı kapiller Plexus’tan toplarlar ve birleşerek venaları yaparlar.
VENALAR - TOPLARDAMARLAR
Canlılarda koyu mavi renkte görülürler. Venalarda nabız yoktur. Venalar arterlerden daha çokça sayıdadır. Duvarları arterlerden daha ince ve çapları daha geniştir.
Venalar içindeki basınç kalbe yaklaştıkça tedrici olarak azalır. Sağ atriumda basınç sıfıra yakındır.
Venalarda kanın basınç ve akma orantısı aşağıdaki faktörlerle ayarlanır
1. Sol ventrikülün kontraksiyonu.
2. Arterioller tarafından Kapiller yatağına ve sonra Venalara bırakılan kan ölçüsü.
3. Sağ atrium ve Sağ ventrikülün tesirleri.
4. Thorax’daki negatif basınç.
5. İskelet kaslarının kasılarak periferik venaları sağması.
6. Yerçekiminin tesiri.
Derin venalar ekseriyetle arterlerle yandaş seyrederler. Tıpkı ismi alırlar. Birçok tarafta bu yandaş venalar arterin yanında çift olarak seyrederler. Bunlara Venae commitantes denir. Yüzeysel venalar arterierden munfasıl seyrederler.
Kan kalbe esas olarak Vena cava’lar yoluyla döner. Bunun dışında arterlerle yandaş seyretmeyen 3 değişik vena sistemi vardır.
1. Azigos sistemi
2. Vertebral sistem
3. Portal sistem.
Bunlar birbirleri ile anastomoz yaparlar ve rastgele biri tıkanırsa kanı gayrısı boşaltabilir. Portal sistemde kan evvel bir Kapiller sistemden Venalara oradan Karaciğerdeki 2. bir Kapiller sisteme gelir ve sonra dolaşıma katılır.
Venaların birçoklarında Kapakçıklar (Valvae) bulunur. Bunlar konkav yüzleri yukarı gerçek bakan 2 yahut 3 cuspis’den oluşurlar. Kapandıkları vakit kanın geri dönmesine mani olurlar. Kapakçılar bir venanın, gayrı bir vena’ya açıldığı konumlarda de bulunurlar. Alt ve üst ekstremite venalarında da çok sayıda kapakçık vardır. Gövde venalarında, Portal ve Vertebral vena sistemlerinde kapak yoktur. Bu kapaklar, Abdomen basıncı çokça arttığı Defekasyon ve Thorax negatif basıncı çokça azaldığı kuvvetli Ekspirasyon durumlarında kanın Ekstremite ve baş venalarına geri dönmesini önleyemezler. Birtakım organlarda bilhassa Endokrin bezlerde venaların intima katmanının dışında, damar boşluğunda kabartılar oluşturan düz kas lifleri bulunur. Bunlar gerektiğinde kasılarak vena’yı boğum boğum tıkayabilirler. Dimağ, Retina ve Kalp venalarında kas dokusu çok azdır. Corpus cavernosum venalarında ise kas ziyadedir.
ANASTOMOZ – DAMAR AĞIZLAŞMASI
Anastomosis (Damar ağızlaşması), damarların birbirleriyle birleşmeleridir. Damarlar arasındaki birleşmeler İnoskulasyon yolla, Transversal yolla, Konvergent yolla ve Vas aberans yolla olabilir.
İnoskulasyon yolla birleşmede iki arter aralarında bir kemer oluşturur. Truncus pudendoepigastricus'un kısmı A. epigastrica caudalis ile A. thoracica interna'nın kısmı A. epigastrica cranialis'in Umbilikal yerde birbiriyle birleşmeleri üzere.
Transversal yolla birleşmede, birbirine koşut seyreden iki atardamar Enine (Transversal) seyirli, birleştirici bir kısım ile birbirine bağlanır. Bu tip birleşmeye en hoş örnek Willis poligonunda (Circulus arteriosus cerebri) birbirine koşut seyreden iki A. cerebri caudalis'in A. communicans caudalis ile birleşmesidir.
Konvergent yolla birleşmede, Konvergent seyirli iki atardamar, tek bir atardamar oluşturmak için birbiriyle birleşir. İki A. vertebralis'in birbiriyle birleşerek A. basilaris'i oluşturması bu tip birleşme için bir örnektir.
Vas aberans yolla birleşme halinde bir arterden ayrılan ince bir kısmın ya birebir atardamarla ya da bu atardamardan ayrılan yanal kollarından biriyle birleşmesi formunda olur.
ARTERIOVENOZ ANASTOMOZLAR
Birtakım organlarda küçük arterleri, küçük venalara bağlayan direkt anastomozlar saptanmıştır. Bunlarda arter duvarı kalın uzunlamasına ve sirküler lifler içerir. Bunlar kasılınca damarı külliyen kapatabilirler. Anastomozlar açıldığı hengam kan kesimdeki kapillerden çekilir. Böylelikle o ortamda refleks olarak ısı kaybına handikap olur. Örneğin, Deride bir arteriovenöz anastomoz açıldığı vakit kan kapillerden çekilir. O kesimde solar ve refleks olarak ısı kaybına beis olur.
TERMINAL ARTERLER
Kimi arterler yalnızca belli meydanları beslerler ve hiçbir arterlerle anastomoz yapmazlar.
Bunlara Terminal arterler denir. Bu arterler tıkandığı takdirde beslediği alan Nekroze olur. Bu tip arterler Retina, Dimağ kısımları, Böbrekler, Dalak ve Barsaklarda bulunurlar.
Birtakım organlarda iki çeşit damar gelir. Bunlardan biri organın beslenmesini sağlar (Vasa privata) gayrısı ise vücudun umumî çıkarı için gerekli kan getirir (Vasa publica). Örneğin; Akciğerler, Böbrekler. Akciğere kanın oksijen alıp karbondioksidi atması, Böbreklerde ise su ve Elektrolit istikrarının sağlanması için kan gelir. Bu fonksiyonlar vücudun umum çıkarınadır.
KLİNİK KIYMETI
Bir dokuya gerektiğinden çokça kan gelmesi ve dokunun kızartı göstermesine Hiperemi denir.
Bir dokuya yeteri kadar kan gelmemesi durumuna İskemi denir. N2, Pıhtı, Yağ yahut Havanın damar lümenine girip damarı tıkamasına Emboli denir. Damar içinde pıhtılaşmış kan kitlesine Trombus ismi verilir. Rastgele nedenle bir dokunun kan alamayıp çürümesine ve ölmesine Nekroz denir.
Damarlarda kan basıncının olağandan yüksek olması olgusu için Hipertansiyon, düşük olması olgusu için Hipotansiyon tabirleri kullanılır.
CIRCULUS SANGUINIS – KAN DOLAŞIMI
Circulus sanguinus'un (Kan dolaşımı) merkez organı kalptir. Kalp sıradanda ritmik kontraksiyonlu bir organdır. Tipik emme basma tulumba stilinde çalışır. Kalbin bu biçimde çalışması kanın vücutta iki münferit istikamette dolaşımını sağlar. Bu dolaşımdan birincisi Büyük kan dolaşımı, ikincisi ise Küçük kan dolaşımıdır.
Büyük kan dolaşımı Aorta ile başlar. Aorta vücudun en büyük atardamarıdır. Sol ventriculus'un tabanından üst kısmından çıkar. Başlangıcından itibaren vücudun çeşitli bölümlerini besleyen ana damarlar verir. Bu ana damarlar daha küçük çaptaki atardamarlara, bunlar da en küçük çaptaki damarlara yani kapillar kılcallara ayrılır. Bu formda Aorta taşıdığı oksijenle yüklü kanı tüm vücuda dağıtarak sona erer. Bundan sonra Venöz dolaşım devreye girer. Venöz dolaşım dokularda oluşan metabolizma artıklarını ve karbondioksiti alan Venöz kılcal damarlar ile başlar. Bu Venöz kapillarlar kendi aralarında birleşerek Vena'ları, venalar’da birleşerek vücudun en büyük iki Toplardamarı olan V. cava superior ve V. cava inferior'u oluşturur. Baş, Boyun, Üst ekstremiteler ve Göğüsün ön kısmının toplardamarlarından oluşan V. cava superior, Alt ekstremiteler, Pelvis ve Karın boşluğunun toplardamarlarından oluşan V. cava inferior, Kalbin Atrium dextrer’ine açılarak sona erer. Görülüyor ki kan vücudun en kalın iki Toplardamarı (V. cava superior ve V. cava inferior) ile Kalbin Atrium dexter’ine geri getirilmektedir. Bu formdaki Kan dolaşımına ya da çevrimine Büyük Kan Dolaşımı yahut Vücut Kan Dolaşımı denir.
2. dolaşım ya da çevrim, Küçük kan dolaşımı ya da Akciğer kan dolaşımıdır. Büyük kan dolaşımının bir devamıdır. Yani V. cava'lar tarafından Atrium dextrum'a getirilen Kan, Ostium atrioventriculare dexter aracılığı ile Ventriculus dexter'e makbul. Böylelikle Ventriculus dexter'e gelen venöz kan, Truncus pulmonalis ile Akciğerlere gönderilir. Kan Akciğerlerde inspirasyon havası ile bağ kurar, karbondioksiti verir, oksijeni alır, yani kan oksijenlenmiş olur. Oksijenlenen kan V. pulmonalis'ler ile kalbin Atrium sinister’ine döner. Bu kan dolaşımına ya da çevrimine daha Küçük Kan Dolaşımı yahut Akciğer Kan Dolaşımı denir.
FÖTUSTA KAN DOLAŞIMI – FÖTAL DOLAŞIM
Fötal periyottaki kan dolaşımı ile Postfötal devirdeki Kan dolaşımı arasında birçok fark vardır. Fötus, muhtaçlığı olan besin unsurlarını Plasenta yolu ile Ana kanından sağlar. Bu devirde şimdi Akciğerler hizmet yapmadığı için Akciğerlerin yapması gereken gaz değişimini yani kanın arteriel kan haline dönüşümü vazifesini Plasenta üstlenir. Bebek ile Plasenta arasındaki ilgi ise göbek kordonundaki A. umbilicalis ve V. umbilicalis ile sağlanır. Bu damarlar umumi prensipten hareket edilerek kalbe gidiş ve kalpten muhite dönüş yanlarına nazaran isimlendirilmiştir. A. umbilicalis kalpten etrafa sarfiyat, kanı yani metabolizma artıklarını ve karbondioksit ile yüklü kanı Plasenta'ya nakleder. Arteriel kan taşıyan V. umbilicalis, taşıdığı kanın büyük bir kısmını, adeta bu damarın devamı olan Ductus venosus arantii yolu ile V. cava inferior’a döker. Kanın az bir kısmı da bu devrede kan imalatı ile görevlendirildiği için sair karın organlarına orantıyla daha büyük bir bölge işgal eden Karaciğere gelir. Karaciğere gelen kan, burada vazifesini tamamladıktan sonra V. hepatica'lar ile V. cava inferior’a dökülür. Böylelikle Alt ekstremitelerden, Karın organlarından ve Karaciğerden gelen kan V. cava inferior’da toplanmış olur. V. cava inferior taşıdığı kanı kalbin Atrium dexter’e döker. Atrium dexter’deki kan, Ventriculus dexter'e geçmeden kanın akıntısı yanında Foramen ovale yolu ile Atrium sinister’e, buradan da Ostium atrioventriculare sinister aracılığı ile Ventriculus sinister'e makbul. Ventriculus sinister'deki kan da Aorta'ya pompalanır.
V. cava superior yolu ile Atrium dexter’e gelen kanın büyük kısmı Ventriculus dexter'e makbul, buradan da Akciğerlere gönderilmek üzere Truncus pulmonalis'e pompalanır. Truncus pulmonalis'in taşıdığı kan olağan olarak Akciğerlere gitmesi gerekirken, bu devirde şimdi vazife almayan Akciğerlere uğramadan Ductus arteriosus (Botalli) yolu ile Aorta'ya makbul. Böylelikle her iki Ventrikulus’tan gelen kan Aorta'da bir araya gelir ve buradan da bebeğin tüm vücuduna dağılır. Metabolizma artıkları ve karbondioksit ile yüklenen kan A. umbilicalis yolu ile Plasenta'ya döner. Doğuma yakın periyotta fötusun birtakım damarlarında hiç elbet fonksiyonla ilgili olarak birtakım tıkanmalar başlar. Hele doğumdan sonra, ana ile olan unsur münasebetini sağlayan göbek kordonunun ortadan kalkması doğal olarak birtakım değişikliklerin şekillenmesine neden olur. Öncelikle bebekte teneffüs sistemi hizmet üstlendiği için, akciğer kan dolaşımı devreye girer. Böylelikle fonksiyonu artık sona eren Ductus arteriosus kapanarak (tıkanarak) Truncus pulmonalis ile Aorta arasında mahal alan Ligamentum arteriosum (Botalli) denilen bir Ligament haline dönüşür. Tekrar V. umbilicalis tıkanarak fibröz bir oluşum olan Ligamentum teres hepatis haline; A. umbilicalis ise tıkanarak Ligamentum teres vesicae haline dönüşür. Bu sonki Ligament sidik torbasının yan bandı olan Ligaementum vesicae laterale'yi oluşturur. İki Atrium arasındaki Septum interatriale üzerindeki Foramen ovale de doğumdan sonraki birinci 2-3 hafta içinde büsbütün kapanır ve noktasında Fossa ovalis denilen bir çukurcuk kalır. Foramen ovale'nin açık kalması da nadir değildir.
Sağlıklı günler dileği ile…
Mütehassıs Dr.Ali AYYILDIZ – Veteriner Doktor – İnsan Anatomisi Bilirkişisi Dr.(Ph.D.)
