Gumru Antlaşmasının onemleri
Gumru Antlaşmasının maddeleri
Gumru Antlaşmasının sonucları İstiklal Savaşında, TBMM Hukumetiyle Ermenistan arasında 2 Aralık 1920’de imzalanan ve Ermenistan’la Turkiye arasındaki savaşı sona erdiren antlaşma Bu antlaşma, Turkiye Buyuk Millet Meclisi hukumetinin imzaladığı ilk milletlerarası antlaşma olması bakımından onemlidir
Birinci Dunya Savaşı sırasında, Ekim 1917 Devrimi uzerine, Kafkas Cephesindeki Rus orduları, işgal ettikleri doğu vilayetlerinden cekilince Ermeniler, merkezi Erivan’da olan bir CumhUriyet kurup, yaklaşık 50000 kişilik bir Ermeni kuvvetiyle Rusların yerini aldılar Doğu vilayetlerimizde yaşayan MuslumanTurklere zulum yaptılar Şehirleri ve koyleri yakıp yıktılar Savunmasız ve masum insanları hunharca katlettiler Bu zulmu ve işgali onlemek icin harekete gecen Osmanlı ordusu, Erzurum, Trabzon ve Van vilayetlerini kurtardıktan sonra OsmanlıRus sınırını gecerek Guney Kafkasya doğrultusunda ilerledi Kars’tan sonra Gumru’ye giren Osmanlı ordusu Ermenileri geri puskurttu Ermenileri kesin yenilgiye uğrattıktan sonra Ağrı’yı da ele gecirdi Ermenilerin isteği uzerine 31 Mayıs 1918’de Batum antlaşması imzalandı 187778 OsmanlıRus Savaşı sırasında kaybedilen topraklar yeniden Osmanlı Devletinin hakimiyeti altına girdi
Birinci Dunya Savaşı sonunda, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mutarekesi'nden sonra Osmanlı Devleti, Kafkasya Cephesindeki kuvvetlerini geri cekmek zorunda kaldı Once Kafkasya ve Azerbaycan’ı boşaltarak Kars, Ardahan, Batum’a cekildi Ancak, İngilizler buranın da boşaltılmasında ısrar ettiler Elviyei Selase adı verilen Kars, Ardahan ve Batum da 31 Ocak 1919’da boşaltıldı Bu arada Kars’ta “GuneyBatı Kafkas Milli ŞUra Hukumeti kuruldu 13 Mart 1919’da Kars’ı işgal eden İngilizler, Milli ŞUra Hukumetini dağıtarak idaresinde Taşnak Komitelerinin hakim olduğu şehri, Ermenistan Cumhuriyeti askerlerine teslim ettiler 20 Nisanda da Gurcistan Cumhuriyeti, Ardahan’ı işgal etti
İngilizlerin teşvik ve desteğiyle Doğu Anadolu’daki bazı bolgeleri işgal eden Ermeniler, Musluman halka akla gelmedik işkence ve zulumleri yaptılar Şehirleri, koyleri ve kasabaları yağmaladılar Pek cok kimse şehid oldu İşgalcilere karşı milis kuvvetleri vasıtasıyla mucadele eden Doğu Cephesi Kumandanı Kazım Karabekir, 26 Nisan 1920’de TBMM Hukumetine başvurarak, askeri bir harekat icin izin verilmesini istedi Fakat, Ankara Hukumeti, İtilaf Devletlerinin San Remo’daki toplantılarını one surerek, boyle bir harekatın siyasi acıdan doğru olmayacağını belirtti Ermenilere karşı mucadelenin Kars, Batum ve Ardahan’daki (elviyei selase) milis cetelerinin guclendirilerek yurutulmesi isteğini de Sovyet Hukumetiyle yeni munasebet kurulmakta olduğunu ileri surerek erteledi Daha sonra TBMM Hukumeti tarafından, Doğu Cephesinde askeri harekata başlanmasını kararlaştırdı Kazım Karabekir Paşanın komuta ettiği Doğu Cephesi kuvvetleri, 28 Eylul 1920’de ileri harekata başladı 29 Eylul'de Sarıkamış, 30 Ekim'de Kars geri alındı Ermenistan Cumhuriyetini barışa zorlamak icin Gumru yonunde ileri harekatı surduren Turk birlikleri, Ermenileri geri atarak Şahnalar’ı ele gecirdi ve Ermeni askerlerini Arpacay’ın batı sırtlarına kadar surdu Turk birliklerinin ilerlemesi uzerine, Ermenistan Cumhuriyeti ateşkes istedi Kazım Karabekir Paşanın ateşkes şartları kabul edilmeyince, Doğu Cephesi kuvvetleri, Arpacay’ı gecerek 7 Kasım 1920’de Gumru’yu aldı Gumru’nun doğusunda bir hattı tutan Ermeni kuvvetleri, yeniden bozguna uğratıldı Ateşkes şartlarını kabul etmek zorunda kalan Ermenistan Cumhuriyetiyle, 22 Kasımda, Gumru’de, barış goruşmelerine başlandı
28 Kasım'da imzalanan ateşkes antlaşması uyarınca, Ermeni kuvvetleri Arpacay’ın 15 km doğusundan gecen hattın gerisine cekildiler
Ermenistan Taşnak Hukumeti ile TBMM Hukumeti arasında surdurulen barış goruşmeleri neticesinde, 2 Aralık 1920’de Gumru Antlaşması imzalandı TBMM Hukumetinin imzaladığı ilk milletlerarası antlaşma olan Gumru Antlaşmasına gore; Turkiye ile Ermenistan Cumhuriyeti arasında savaş durumu sona eriyor, Ermeni işgali altındaki Iğdır, Tuzluca, Kars geri alınıyordu Sınır; Karasu’nun dokulduğu yerden başlayarak Aras Irmağı, Kekac kuzeyine kadar ArpacayKarahan Deresi, Tiğnis batısıBuyuk Kımlı doğusuKızıltaşBuyuk Akbaba Dağı cizgisinden geciyordu Ermenistan CumhUriyetinin guneyindeki Nahcivan, Şahtahtı, Şarur bolgeleri, ileride yapılacak bir plebisitle (halk oylaması ile) idare bicimi tespit edilmek uzere, Turkiye Cumhuriyeti himayesinde bir mahalli idareye bağlanacaktı (Bu yore daha sonra Moskova Antlaşmasıyla Azerbaycan’a verildi)
Antlaşmanın ucuncu maddesinde, Turkiye’nin vaktiyle Osmanlı sınırları icinde bulunup antlaşma uyarınca Turkiye’de kalacak olan ve uzerinde Turkiye ile tarihi, etnik ve hukUki munasebeti olan toprakların hukUki durumu konusunda, Ermenistan Cumhuriyeti, istediği takdirde antlaşmanın onayından sonra uc yıl gecince plebisite başvurmayı kabul edeceği belirtiliyordu Dorduncu maddesinde: Ermenistan Cumhuriyeti; emperyalist devletlerin kışkırtmalarıyla duzen ve guvenliği bozucu hareketlere girişilmesini onlemek icin 1500’den fazla asker bulundurmamayı, silahların sayısını sınırlandırmayı kabul ediyordu Bu konular, Erivan’da bulunacak Turk temsilcisi tarafından denetlenebilecekti
Antlaşmaya gore; Birinci Dunya Savaşı sırasında duşman ordularına katılan veya işgal altındaki topraklarda kıyıma katılmış olanlar dışındaki gocmenlerin, eski sınırlar icindeki yurtlarına donmelerine izin veriliyordu Gocmenler bu haklarını bir yıl icinde kullanabilecekler, bu sure icinde donmeyenler hicbir hak iddia edemeyeceklerdi
Taraflar, Birinci Dunya Savaşı sırasında ortaya cıkan karşılıklı zarardan aklanıyorlardı Antlaşmanın 10 maddesine gore; Erivan Hukumeti, Sevr Antlaşması'nı gecersiz sayacağını, emperyalist ulkelerde bir kışkırtma vasıtası olan temsilci heyetlerini geri cağırmayı kabul ediyordu Ayrıca Turk Devleti, bağımsızlığını ve toprak butunluğunu tehdit edebilecek saldırılara karşı Erivan Hukumetine antlaşmayla sağlanan haklara zarar vermemek şartıyla, Ermenistan icinde gecici olarak askeri tedbirler alabilecekti
Antlaşmanın 18 maddesine gore, antlaşma hukumleri TBMM ve Ermenistan Taşnak hukumetlerince onaylanacaktı Fakat antlaşmanın imzalanmasından bir gun sonra Ermenistan, Kızıl Ordunun denetimine girdiği icin Gumru Antlaşması onaylanamadı Ancak, Turk ordusu elverişli konumda olduğu icin, 16 Mart 1921’de Sovyetler Birliğiyle imzalanan Moskova Antlaşmasında Gumru Antlaşmasının sağladığı durum korundu Antlaşmanın kararları buyuk olcude Moskova Antlaşmasında yer aldı 13 Ekim 1921’de Ermenistan, Azerbaycan ve Gurcistan Sovyet hukumetleriyle imzalanan Kars Antlaşmasının temelini de Gumru Antlaşması teşkil etmiştir
Gumru Antlaşmasının maddeleri
Gumru Antlaşmasının sonucları İstiklal Savaşında, TBMM Hukumetiyle Ermenistan arasında 2 Aralık 1920’de imzalanan ve Ermenistan’la Turkiye arasındaki savaşı sona erdiren antlaşma Bu antlaşma, Turkiye Buyuk Millet Meclisi hukumetinin imzaladığı ilk milletlerarası antlaşma olması bakımından onemlidir
Birinci Dunya Savaşı sırasında, Ekim 1917 Devrimi uzerine, Kafkas Cephesindeki Rus orduları, işgal ettikleri doğu vilayetlerinden cekilince Ermeniler, merkezi Erivan’da olan bir CumhUriyet kurup, yaklaşık 50000 kişilik bir Ermeni kuvvetiyle Rusların yerini aldılar Doğu vilayetlerimizde yaşayan MuslumanTurklere zulum yaptılar Şehirleri ve koyleri yakıp yıktılar Savunmasız ve masum insanları hunharca katlettiler Bu zulmu ve işgali onlemek icin harekete gecen Osmanlı ordusu, Erzurum, Trabzon ve Van vilayetlerini kurtardıktan sonra OsmanlıRus sınırını gecerek Guney Kafkasya doğrultusunda ilerledi Kars’tan sonra Gumru’ye giren Osmanlı ordusu Ermenileri geri puskurttu Ermenileri kesin yenilgiye uğrattıktan sonra Ağrı’yı da ele gecirdi Ermenilerin isteği uzerine 31 Mayıs 1918’de Batum antlaşması imzalandı 187778 OsmanlıRus Savaşı sırasında kaybedilen topraklar yeniden Osmanlı Devletinin hakimiyeti altına girdi
Birinci Dunya Savaşı sonunda, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mutarekesi'nden sonra Osmanlı Devleti, Kafkasya Cephesindeki kuvvetlerini geri cekmek zorunda kaldı Once Kafkasya ve Azerbaycan’ı boşaltarak Kars, Ardahan, Batum’a cekildi Ancak, İngilizler buranın da boşaltılmasında ısrar ettiler Elviyei Selase adı verilen Kars, Ardahan ve Batum da 31 Ocak 1919’da boşaltıldı Bu arada Kars’ta “GuneyBatı Kafkas Milli ŞUra Hukumeti kuruldu 13 Mart 1919’da Kars’ı işgal eden İngilizler, Milli ŞUra Hukumetini dağıtarak idaresinde Taşnak Komitelerinin hakim olduğu şehri, Ermenistan Cumhuriyeti askerlerine teslim ettiler 20 Nisanda da Gurcistan Cumhuriyeti, Ardahan’ı işgal etti
İngilizlerin teşvik ve desteğiyle Doğu Anadolu’daki bazı bolgeleri işgal eden Ermeniler, Musluman halka akla gelmedik işkence ve zulumleri yaptılar Şehirleri, koyleri ve kasabaları yağmaladılar Pek cok kimse şehid oldu İşgalcilere karşı milis kuvvetleri vasıtasıyla mucadele eden Doğu Cephesi Kumandanı Kazım Karabekir, 26 Nisan 1920’de TBMM Hukumetine başvurarak, askeri bir harekat icin izin verilmesini istedi Fakat, Ankara Hukumeti, İtilaf Devletlerinin San Remo’daki toplantılarını one surerek, boyle bir harekatın siyasi acıdan doğru olmayacağını belirtti Ermenilere karşı mucadelenin Kars, Batum ve Ardahan’daki (elviyei selase) milis cetelerinin guclendirilerek yurutulmesi isteğini de Sovyet Hukumetiyle yeni munasebet kurulmakta olduğunu ileri surerek erteledi Daha sonra TBMM Hukumeti tarafından, Doğu Cephesinde askeri harekata başlanmasını kararlaştırdı Kazım Karabekir Paşanın komuta ettiği Doğu Cephesi kuvvetleri, 28 Eylul 1920’de ileri harekata başladı 29 Eylul'de Sarıkamış, 30 Ekim'de Kars geri alındı Ermenistan Cumhuriyetini barışa zorlamak icin Gumru yonunde ileri harekatı surduren Turk birlikleri, Ermenileri geri atarak Şahnalar’ı ele gecirdi ve Ermeni askerlerini Arpacay’ın batı sırtlarına kadar surdu Turk birliklerinin ilerlemesi uzerine, Ermenistan Cumhuriyeti ateşkes istedi Kazım Karabekir Paşanın ateşkes şartları kabul edilmeyince, Doğu Cephesi kuvvetleri, Arpacay’ı gecerek 7 Kasım 1920’de Gumru’yu aldı Gumru’nun doğusunda bir hattı tutan Ermeni kuvvetleri, yeniden bozguna uğratıldı Ateşkes şartlarını kabul etmek zorunda kalan Ermenistan Cumhuriyetiyle, 22 Kasımda, Gumru’de, barış goruşmelerine başlandı
28 Kasım'da imzalanan ateşkes antlaşması uyarınca, Ermeni kuvvetleri Arpacay’ın 15 km doğusundan gecen hattın gerisine cekildiler
Ermenistan Taşnak Hukumeti ile TBMM Hukumeti arasında surdurulen barış goruşmeleri neticesinde, 2 Aralık 1920’de Gumru Antlaşması imzalandı TBMM Hukumetinin imzaladığı ilk milletlerarası antlaşma olan Gumru Antlaşmasına gore; Turkiye ile Ermenistan Cumhuriyeti arasında savaş durumu sona eriyor, Ermeni işgali altındaki Iğdır, Tuzluca, Kars geri alınıyordu Sınır; Karasu’nun dokulduğu yerden başlayarak Aras Irmağı, Kekac kuzeyine kadar ArpacayKarahan Deresi, Tiğnis batısıBuyuk Kımlı doğusuKızıltaşBuyuk Akbaba Dağı cizgisinden geciyordu Ermenistan CumhUriyetinin guneyindeki Nahcivan, Şahtahtı, Şarur bolgeleri, ileride yapılacak bir plebisitle (halk oylaması ile) idare bicimi tespit edilmek uzere, Turkiye Cumhuriyeti himayesinde bir mahalli idareye bağlanacaktı (Bu yore daha sonra Moskova Antlaşmasıyla Azerbaycan’a verildi)
Antlaşmanın ucuncu maddesinde, Turkiye’nin vaktiyle Osmanlı sınırları icinde bulunup antlaşma uyarınca Turkiye’de kalacak olan ve uzerinde Turkiye ile tarihi, etnik ve hukUki munasebeti olan toprakların hukUki durumu konusunda, Ermenistan Cumhuriyeti, istediği takdirde antlaşmanın onayından sonra uc yıl gecince plebisite başvurmayı kabul edeceği belirtiliyordu Dorduncu maddesinde: Ermenistan Cumhuriyeti; emperyalist devletlerin kışkırtmalarıyla duzen ve guvenliği bozucu hareketlere girişilmesini onlemek icin 1500’den fazla asker bulundurmamayı, silahların sayısını sınırlandırmayı kabul ediyordu Bu konular, Erivan’da bulunacak Turk temsilcisi tarafından denetlenebilecekti
Antlaşmaya gore; Birinci Dunya Savaşı sırasında duşman ordularına katılan veya işgal altındaki topraklarda kıyıma katılmış olanlar dışındaki gocmenlerin, eski sınırlar icindeki yurtlarına donmelerine izin veriliyordu Gocmenler bu haklarını bir yıl icinde kullanabilecekler, bu sure icinde donmeyenler hicbir hak iddia edemeyeceklerdi
Taraflar, Birinci Dunya Savaşı sırasında ortaya cıkan karşılıklı zarardan aklanıyorlardı Antlaşmanın 10 maddesine gore; Erivan Hukumeti, Sevr Antlaşması'nı gecersiz sayacağını, emperyalist ulkelerde bir kışkırtma vasıtası olan temsilci heyetlerini geri cağırmayı kabul ediyordu Ayrıca Turk Devleti, bağımsızlığını ve toprak butunluğunu tehdit edebilecek saldırılara karşı Erivan Hukumetine antlaşmayla sağlanan haklara zarar vermemek şartıyla, Ermenistan icinde gecici olarak askeri tedbirler alabilecekti
Antlaşmanın 18 maddesine gore, antlaşma hukumleri TBMM ve Ermenistan Taşnak hukumetlerince onaylanacaktı Fakat antlaşmanın imzalanmasından bir gun sonra Ermenistan, Kızıl Ordunun denetimine girdiği icin Gumru Antlaşması onaylanamadı Ancak, Turk ordusu elverişli konumda olduğu icin, 16 Mart 1921’de Sovyetler Birliğiyle imzalanan Moskova Antlaşmasında Gumru Antlaşmasının sağladığı durum korundu Antlaşmanın kararları buyuk olcude Moskova Antlaşmasında yer aldı 13 Ekim 1921’de Ermenistan, Azerbaycan ve Gurcistan Sovyet hukumetleriyle imzalanan Kars Antlaşmasının temelini de Gumru Antlaşması teşkil etmiştir