Güneş sistemi, güneşin çekim kuvvetinin etkisiyle; gezegenler, gezegenlerin uyduları, kuyruklu yıldızlar ve meteorların yine güneş etrafında birikmesiyle oluşan gök cisimleri topluluğudur Güneş sisteminin oluşumu ile ilgili olarak bir çok teori vardır Ama en fazla tanıdık ve doğruluk payı en yüksek olan kuram 1796 ‘da matematikçi Simon Laplace kadar egemen olarak ortaya atılan KantLaplace (Nebula) teorisidir Bu teoride güneş sisteminin 4,6 milyar sene önce dev bir moleküler bulutunun çökmesiyle oluştuğu ileri sürülmektedir
Güneş sisteminde yer alan gezegenler ve diğer gök cisimleri çekim kuvvetinin etkisiyle güneş etrafında ve muhakkak bir yörünge üstünde dönmektedirler Çapı 30 ışık yılı yani 283,821,914,177,430 km olan güneş sisteminde güneş de dahil almak üzere toplam 10 gezegen vardır Bu gezegenler güneşe olan uzaklıklarına tarafından sırasıyla Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün ‘dür Bunların haricen dahası Plüton vardır Fakat Plüton dış merkezli bir yörüngeye sahip olduğu için gezegen olup olmadığı konusunda uzun tartışmalar yaşanmış, 24 Ağustos 2006 yılında ise Uluslararası Astronomi Birliği Plüton ’un gezegen sınıfından çıkarılarak “cüce gezegen sınıfına konulduğunu açıklamıştır Bu dokuz gezegen ile birlikte onların aşina 166 uydusu da güneş sistemine dahildir
Güneş Sistemindeki gezegenlerin bir takım özellikleri şunlardır;
Gezegenlerin tamamı elips biçiminde bir yörüngeye sahiptir ve tüm gezegenlerin dönüş hızları birbirinden ayrı olmakla birlikte bir takım gezegenlerin yörüngeleri birbiri ile kesişir Gezegenler hem kendi ekseni civarda keza de güneşin etrafında batıdan doğuya içten dönerler En ufak gezegen Plüton, en büyük gezegen Jüpiter ’dir Güneş ’e en yakın gezegen Merkür, tanıdık en uzak gezegen ise Plüton ’dur Dünya ’ya uzaklık ve yarıçap olarak en yakın gezegen Venüs ’dür Dünya ’nın 1, Mars ve Neptün ’ün 2, Uranüs ’ün 6, Satürn ’ün 10 ve Jüpiter ’in 12 uydusu vardır Merkür ve Venüs ’ün uydusu yoktur Gezegenlerin dönüş hızları güneşe olan uzaklıklarına göre ters orantılıdır Güneş ve Özellikleri ;
Çapı 14 milyon km, 5 milyar yaşında olduğu tahmin edilen ısı, ışık ve enerji kaynağıdır Yapısının tamamına yakını Hidrojen ve Helyum gazlarından oluşmaktadır Hacmi dünyanın hacminden 13 milyon kat daha fazladır ve kütlesi itibariyle dünyanın 332000 katıdır Ayrıca dünyaya en yakın yıldızdır Dünyadan uzaklığı 149500000 km ’dir Güneş kendi ekseninde 70000 km çabuk döner ve bir turunu 25 günde tamamlar Güneşte hidrojenin helyuma dönüşmesi esnasında büyük bir enerji açığa çıkar Saniye de 600 milyon ton hidrojen, helyuma dönüşmektedir Bu durum sırasında kırmızımsı bir alev 1520 bin km yükselir bu olaya güneş fırtınası denir Güneşin sıcaklığı 6000 °C ve merkezindeki sıcaklık ise 15 milyon °C dolayındadır Güneş ışınları 8 dakikada yeryüzüne ulaşmaktadır ve güneşin üç günde yaydığı enerji dünyadaki bütün enerjilerin toplamından fazladır
Güneş sistemindeki gezegenler İç (Karasal) ve Dış (Gaz Yapılı) gezegenler almak üzere ikiye ayrılırlar;
1 İç (Karasal) Gezegenler:
Bu gezegenler; Merkür, Venüs, Dünya ve Mars‘dır Karasal gezegenlerin kütleleri küçük, dönüş hızları yüksek ve ortalama yoğunlukları 55 grcm3 dolayındadır
Merkür :
Uydusu olmayan iki gezegenden biridir Güneşe 58 Milyon km mesafe ile en yakın gezegendir ve sekiz gezegen içerisinde kütlesi itibariyle sekizinci sıradadır Yarıçapı 2439 km ’dir Çekim gücü dünyanın çekim gücünün 13 ’ü kadardır Dünyada 50 kg ağırlığındaki bir gövde burada 17 kg civarındadır Güneşe yakınlığı sebebiyle yüzey sıcaklığı 450 °C ‘nin üzerine çıkabilirken gece güneş ışınlarını almayan öteki tarafı ise 172 °C ‘ye kadar düşebilmektedir Üstüne düşen ışınların fakat onda birini yansıta bilmektedir Merkür, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 58 günde, güneş etrafındaki dönüşünü de 88 günde tamamlamaktadır Yörünge üzerindeki dönüş hızı adeta 35 kms ’dir Yerçekim kuvvetinin az olması sonucu fazla ince bir atmosfere sahip olan Merkür çok miktarda Helyum ve Hidrojen içerirken, yüzeyi de silikat tozları ile kaplıdır Güneşe fazla yakın bulunduğu için çıplak gözle görülmesi sadece gün doğumunda ve gün batımında mümkün olmaktadır Üzerinde irili ufaklı kraterler ve uçurumlar bulunan bu gezegen dünyanın sahip olduğu manyetik alanın %1 kuvvetinde manyetik alana sahiptir Merkür ’e ait ilk fotoğraflar 1974 ’de ABD uzay aracı “Mariner 10 kadar çekilmiştir Fotoğrafları çektikten sonra Dünya ile bağlantısı kesilen bu uzay arabulucu muhtemelen hala güneş etrafında dönmektedir
Venüs :
Venüs diğer adıyla çoban yıldızı 1084 milyon km ile güneşe en yakın ikinci gezegendir Dünyaya en yakın olduğu mesafe 38 milyon km ’dir 6050 km ’lik yarıçapı olan bu gezegen yaklaşık olarak dünya ile aynı boyutlardadır Merkür gibi bu gezegenin de uydusu yoktur Venüs, güneş çevresindeki dönüşünü 225 günde tamamlarken öteki gezegenlerin tersi yönünde dönmektedir Öteki bütün gezegenler saat yönünün tersine dönerken Venüs saat yönünde döner Haliyle güneş batıdan doğup doğudan batar Güneş ışınlarının %80 ’ini yansıtabilen bu gezegen güneş ve aydan sonraki en aydınlık gezegendir Atmosferi yoğun olduğu için dünyadan teleskopla ya da başka bir cihazla görüntülenmesi muhtemel olmamıştır Akşam yıldızı veya sabah yıldızı gibi isimlerde verilen bu gezegende 200 metre genişliğe ve 400 metre derinliğe dek oluşmuş kraterler gözlemlenmiştir Venüsün atmosfer basıncı dünyadaki atmosfer basıncının 90 katı kadardır ve sera etkisi sonucu bu gezegenin ekvatordaki sıcaklığı 500 °C ‘nin üstüne çıkabilmektedir Güneş ışınlarının %2 ’si yüzeyine ulaşır ve atmosferdeki su buharı oranı dünyadakinin %1 ’i kadardır 27 Mart 1972 ’de fırlatılan Venere8 adlı uzay aracının göndermiş olduğu verilere kadar venüs etrafındaki bulutlar 60 km ’ye değin çıkabilmekte ve hızlı bir şekilde hareket etmektedir Venüs gezegeni bilim insanlarının merak konusu olmuştur bu nedenlede en fazla uzay arabulucu gönderilen ve üstünde en fazla insan yapımı araç yer alan gezegendir
Dünya :
Dünya eski adıyla Arz, 149 milyon km ile güneşe en yakın üçüncü gezegendir Tek doğal uydusu bulunan dünyanın, çapı 12756 km ’dir Güneşin etrafındaki dönüşünü 365 gün 5 saat 48 dakika ve 46 saniyede tamamlarken kendi eksenindeki dönüşünü ise 23 saat 56 dakika 4 saniyede tamamlar Güneş civarda dönmesi sonucu mevsimler, kendi etrafında dönmesi sonucun da ise gece ve gündüz oluşur Dünya kutuplardan basık ekvatordan şişmiş bir yapıya sahiptir buna “geoid denir Geoid şeklinin oluşmasında merkezkaç kuvveti etkin olmuştur Dünya, yörüngesi üzerinde hareket ederken güneş ile arasındaki uzaklık artar ve azalır Güneş ile en yakın olduğu noktaya geldiğinde sıradan hızı 960 kmsn artar Biz dünyanın dönüşünü hissetmeyiz çünkü dünya ile birlikte atmosfer de dönmektedir Ortalama yüzey sıcaklığı 15 °C ‘dir ve atmosferinde Azot ve Oksijen almak üzere iki temel gaz bulunmaktadır Dünyanın yoğunluğu 552 grcm3 ‘cins Dünyayı diğer gezegenlerden ayıran en büyük nitelik ise evrende canlı bulunan yegane gezegen olmasıdır Hem hiçbir gezegen dünya yarı bir atmosfere sahip değildir Dünyaya uzaydan bakıldığında mavi renkte göründüğü için “mavi gezegen olarak da adlandırılır Dünyanın çekirdeği ise DemirNikel karışımı bir yapıya sahiptir böylece dünya döndükçe mıknatıslanma oluşur
Ay Uydusu: Güneş sistemindeki 3476 km ’lik çapı ile beşinci büyük doğal uydudur Çapı dünyanın çapının %27 ’si kadardır Yoğunluğu 3,31 grcm3 ‘tür Ay ’daki yer çekimini dünyadaki yerçekiminin 6 ’da 1 ’i kadardır böylece dünya da 60 Kg ağırlığındaki bir madde Ay ’da 10 Kg kazanç Ay ’da atmosfer yoktur böylece radyasyon gibi zararlı ışınlar ay yüzeyine gönder temas edebildiği gibi göktaşları da herhangi bir engellemeye maruz kalmadan yüzeye ulaşabilir Ay yüzeyinde sıcaklık 102 °C ‘ye çıkabildiği gibi* gölgelerde 157 °C ‘ye kadar düşebilmektedir Ay güneş ışınlarının sadece % 7 ’sini yansıtabilmektedir ancak dünyaya yakın olduğundan parlak görünür Mars :
Mars diğer adıyla Merih gezegeni, güneşe 208 milyon km ile dördüncü sıradaki gezegendir 3377 km yarıçapı yer alan bu gezegen, dünyanın çekim kuvvetinin %40 ’ı değin bir çekim kuvvetine sahiptir Yoğunluğu 395 grcm3 olan bu gezegen 24 sa 37 dakikada, güneş etrafındaki dönüşünü ise 687 günde tamamlamaktadır İnce bir atmosferi bulunan bu gezegenin Dünya ’daki gibi volkan, vadi, çöl ve gönder bölgelerini taşıyan yapısıyla dünya sanki bir gezegendir Phobos, Deimos adlı iki uydusu bulunan bu gezegende hayat olduğu konusundaki söylentiler çok eskiden yoğunluk kazanmıştı Hatta Marslılardan sinyal alındığı konusundaki söylentilerde azınmsanamayacak kadar fazlaydı Fakat mars üzerinde yapılan çalışmalar yaşam olduğu konusundaki söylemleri biraz azaltmış olsada Mars ’da değişik bitkilerin olabileceği iddiası kafaları kurcalamaya devam etmektedir Mars ’ın eksen eğikliği 24 derecedir, dünyanın ama ise 23,5 derecedir bu yönüylede dünya ile benzerleki gösterir Mars ’da da tıpkı dünya gibi sene içinde güneşe yaklaşır ve uzaklaşır böylece güney yarımkürede yaz mevsimi güneşe yakın olduğu dönemlerde yaşanır Mars yüzeyi incelendiğinde eski akarsu yataklarına benzeyen bir takım şekiller bulunmuştur ve kutuplarının su buzu ile çizgili olduğu saptanmıştır Hatta su baskını baskınlarının izlerine bile rastlanmıştır bu durum Mars ’da hayat var mıydı? sorusunu tekrar gündeme getirmiştir
Phobos Uydusu : Mars ’dan 6000 km değin uzaklıktadır ve güneş sistemindeki en ufak doğal uydulardan biridir Mars ’ın bu iki uydusu 1877 yılında fizikçi Asaph Hall tarafından bulunmuş 1971 yılında ise Mariner 9 adlı uzay arabulucu kadar fotoğrafları çekilmiştir İki uydu da kraterli bir yapıdadır ve Ay ’a hiç benzemezler, zaten büyük muhtemelen Mars ’ın çekim kuvvetine rastlantı sonucu girdiği ve yörüngeye oturduğu sanılmaktadır Bu uydu Mars etrafındaki dönüşünü 7 saat 42 dakikada tamamlar Deimos Uydusu : Bu uydunun da tıpatıp Phobos gibi kazara Mars ’ın çekim kuvvetine girdiği düşünülmektedir Mars ’dan 20000 km dek uzaklıktadır Çapı sıradan 13 bin km olan bu uydu Mars etrafındaki dönüşünü 30 saatte tamamlamaktadır 2 Dış (Gaz Yapılı) Gezegenler :
Bu gezegenler; Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve Pluton ‘dur
Jüpiter :
Jüpiter diğer adıyla Erendiz, 71550 km ’lik yarı çapı ile Güneş sisteminin en büyük gezegeni olma özelliğini taşımaktadır Kütlesi dünyanın kütlesinden yaklaşık 310 kat daha fazla olan bu gezegen çap olarak dünyadan 1323 kat daha büyüktür Güneşe 778 km mesafe ile beşinci sırada yer alır, dünyadan uzaklığı ise 800 milyon km ’dir Yüzey sıcaklığı ortalama 140 ºC ‘dir Jüpiter, güneş çevresindeki bir dönüşünü adeta 12 yılda tamamlar Kendi ekseninde dönme süresi ise yaklaşık 10 saattir Bu dev gezegenin manyetik alanı epeyce büyüktür bu sebeple de bilinen 60 doğal uydusu bulunmaktadır ve yerçekimini dünyaya oranla daha fazladır dünyada 50 kilogramlık ceset Jüpiter ’de 133 kilogram gelmektedir 1610 yılında Galileo, yaptığı teleskopla Jüpiter hakkındaki birincil bilgileri elde etmiş ve Europa, Callisto, Ganymede ve Io adlı 4 uydusu olduğunu görmüştür Bu uydulara da Galileo uyduları demiştir
Jüpiter hakkındaki ilk kesin bilgiler ise 1973 ve 1974 yıllarında Pioneer10 ve Pioneer11 adlı iki uzay aracının gönderilmesiyle elde edilmiştir sonradan 1995 ’li yıllarda gönderilen Galileo uzay arabulucu Io, Ganymede ve Callisto uydularının Jüpiter ile aynı yönde dönerken Europa uydusu zıt yönde döndüğünü saptamıştır Ayrıca yapılan incelemelerde bu uydunun su buzlarıyla dolgun olduğu ve yüzeyinde hiç yanardağ ağzı çukuru bulunmadığı saptama edilmiştir Bu durum atmosfer yapısının dünya ile aynı olabileceği ve canlı yaşayabileceği şüphesini doğurmuştur
Karışık bir atmosfer yapısına sahip olan bu gezegen %99 oranında hidrojen ve helyum gazı içermektedir ve güneşten aldığı enerjinin 2 kat fazlasını yeniden uzaya salmaktadır
Io Uydusu : Jüpiter ’e yakınlık olarak birinci sırada yer alan bu uydu üzerinde durmadan gazlar ve lavlar püskürten yanardağlar bulunur ve bu özelliği bakımından yegane uydudur Jüpiter civarda 1,769 günde dönerken, kendi civarda 1 gün 18 saat 27 dakika 33 saniye de dönmektedir Europa Uydusu : Jüpiter ’e yakın olma olarak ikinci sırada bulunur 3000 km ’lik çapı yer alan bu uydunun yüzeyi buzla kaplıdır Kendi ekseninde 3 gün 13 saat 13 dakika 42 saniyede dönerken, Jüpiter etrafındaki dönüşünü 3,551 günde tamamlar Ganymede Uydusu : Jüpiter ’e yakın olma olarak üçüncü sırada bulunur ve güneş sistemindeki en büyük uydudur Merkür gezegeninden daha büyüktür Jüpiter ’in etrafında 7,154 günde dönerken, kendi civarda 7 gün 3 saat 42 dakikada döner Callisto Uydusu : Jüpiter ’e yakınlık olarak dördüncü sırada bulunur Jüpiter ’in en büyük ikinci uydusu, güneş sisteminin ise üçüncü büyük uydusudur Jüpiter civarda 16,69 günde dönerken kendi civarda 16 gün 16 saat 32 dakikada dönmektedir Satürn :
Satürn öteki adıyla Sekendiz, güneşe 14 milyar km uzaklığı ile altıncı sıradaki gezegendir Yarıçapı 60398 km ’dir ve Jüpiter gibi bu gezegende büyük oranda hidrojen ve helyum içermektedir Dünyaya 11 milyar km uzaklıktaki bu gezegen güneş çevresindeki dönüşünü 29,4 yılda kendi eksenindeki dönüşünü ise 10 saatte tamamlamaktadır Yüzey sıcaklığı 180 ºC ‘dir Satürn ’ün ayırt edici bir özelliği buz ve taşlardan oluşan halkasıdır Hem gezegenin, en büyüğü 1800 km çapında olan 30 ’dan pozitif uydusu bulunmaktadır En fazla aşina uyduları Rhea, Dione, Titan ve Mimas ’tır Bu uydulardan en büyüğü Titan uydusudur ve bu uydu güneş sistemindeki en büyük ikinci uydudur Hacmi dünyadan 700 kat fazla olan Satürn, 0,69 gcm3 yoğunluğa sahip olduğu için kütle olarak yalnızca 95 kat fazladır Yer çekimi dünya ile az kalsın aynıdır Dünyada 50 kilogramlık cisim Satürn ’de 54 kilogram gelmektedir
Titan Uydusu : Ganymede uydusundan sonradan Güneş sistemindeki en büyük uydudur Atmosferi oldukçe kalındır ve büyük oranda azottan oluşmaktadır Rhea Uydusu : Eski bir yapıya sahip olan bu uydu, tıpkı Ay gibi satürn üstüne sabitlenmiştir ve sadece bir yüzü görünmektedir 1500 kilometrelik çapı ile Satürn ’ün ikinci büyük uydusudur Mimas Uydusu : 1789 ’da William Herschel göre keşfedilmiştir Üzerinde büyük bir çarpışma krateri oluşmuştur Uranüs :
Güneşe 2,80 milyar km mesafe ile yedinci sıradaki gezegendir Dünyaya uzaklığı en yakın olduğunda az kalsın 2,5 milyon km ’dir Gezegen ilk olarak 13 Mart 1781 yılında William Herschel göre keşfedilmiştir Yoğunluğu sıradan 1,27 grcm3‘tür Uranüs kütlesi itibariyle dünyadan 15 kat hacim olarak ise 100 kat daha büyüktür Güneş çevresinde 84 yılda dönerken, kendi ekseninde 11 saatte dönmektedir Yüzey sıcaklığı 214 ºC dolayındadır 5000 km kalınlığındaki atmosferi çok oranda Hidrojen, Helyum ve Metan gazları içermektedir 27 uydusu ile Jüpiter ve Satürn ’den sonradan en fazla uydusu yer alan gezegendir Beş büyük uydusu olan Ariel, Miranda, Umbriel, Titania ve Oberon ’un çapları 500–1600 km arasında değişmektedir
Ariel Uydusu : 1856 yılında William Lassel tarafından keşfedilmiştir Yarıçapı 1190 km, Uranüsden uzaklığı 191000 km ’dir Miranda Uydusu : 1948 yılında Gerard Kuiper kadar keşfedilmiştir Yüzey şekilleri itibariyle öteki gezegenlerden ve uydularından ayrılır Neptün :
Güneşe 45 milyar km uzaklık ile sekizinci sıradaki gezegendir Dünyaya uzaklığı en yakın olduğunda 4288 milyon km ’dir 1846 yılında Urbain Le Verrier ve Johann Gottfried Galle kadar keşfedilmiştir Dünyaya ve güneşe fazla uzaktan olduğu için belli bilgiler elde edilememiştir Yarıçapı az daha 25000 km olan bu gezegen kendi eksenindeki dönüşünü 1724 saatte, güneş etrafındaki dönüşünü ise 164 yılda tamamlamaktadır Yoğunluğu yaklaşık 1,64 grcm3‘nesil ve yüzey sıcaklığı 214ºC ‘dir Atmosferi fazla miktarda Hidrojen, Helyum, Metan gazları içermektedir Bilinen 13 uydusu vardır oysa bunlardan en önemlileri Triton, Thalassa, Despina, Galatea, Nereid ’dir
Triton Uydusu : Alman astronom Johann Gottfried Galle kadar 1846 yılında keşfedilmiştir Triton uydusu Neptün ’e göre zıt yönde hareket etmektedir Nereid Uydusu : Gerard Kuiper kadar 1949 yılında keşfedilmiştir Güneş sistemindeki en büyük dış merkeze sahip uydudur Plüton :
Güneşten 6 milyar km uzaklığı ile dokuzuncu sıradaki gezegendir1930 yılında Tombaugh tarafından keşfedilmiştir Charon, Niks ve Hidra adlı 3 uydusu vardır*Yarıçapı adeta 4000 km ’dir Güneş çevresinde 250 yılda bit tur dönerken, kendi ekseni civarda 6 gün 9 saat 17 dakikada döner, yüzeyinde donmuş metan ve buz bulunmaktadır Bazı kaynaklarda Plüton ’un, Neptün ’ün uydusu olduğu söylenmektedir Plüton dış merkezli bir yapıya sahip olduğu için 24 Ağustos 2006 yılında ise Uluslararası Astronomi Birliği tarafından cüce gezegen sınıfına konulmuştur
Güneş sisteminde yer alan gezegenler ve diğer gök cisimleri çekim kuvvetinin etkisiyle güneş etrafında ve muhakkak bir yörünge üstünde dönmektedirler Çapı 30 ışık yılı yani 283,821,914,177,430 km olan güneş sisteminde güneş de dahil almak üzere toplam 10 gezegen vardır Bu gezegenler güneşe olan uzaklıklarına tarafından sırasıyla Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün ‘dür Bunların haricen dahası Plüton vardır Fakat Plüton dış merkezli bir yörüngeye sahip olduğu için gezegen olup olmadığı konusunda uzun tartışmalar yaşanmış, 24 Ağustos 2006 yılında ise Uluslararası Astronomi Birliği Plüton ’un gezegen sınıfından çıkarılarak “cüce gezegen sınıfına konulduğunu açıklamıştır Bu dokuz gezegen ile birlikte onların aşina 166 uydusu da güneş sistemine dahildir
Güneş Sistemindeki gezegenlerin bir takım özellikleri şunlardır;
Gezegenlerin tamamı elips biçiminde bir yörüngeye sahiptir ve tüm gezegenlerin dönüş hızları birbirinden ayrı olmakla birlikte bir takım gezegenlerin yörüngeleri birbiri ile kesişir Gezegenler hem kendi ekseni civarda keza de güneşin etrafında batıdan doğuya içten dönerler En ufak gezegen Plüton, en büyük gezegen Jüpiter ’dir Güneş ’e en yakın gezegen Merkür, tanıdık en uzak gezegen ise Plüton ’dur Dünya ’ya uzaklık ve yarıçap olarak en yakın gezegen Venüs ’dür Dünya ’nın 1, Mars ve Neptün ’ün 2, Uranüs ’ün 6, Satürn ’ün 10 ve Jüpiter ’in 12 uydusu vardır Merkür ve Venüs ’ün uydusu yoktur Gezegenlerin dönüş hızları güneşe olan uzaklıklarına göre ters orantılıdır Güneş ve Özellikleri ;
Çapı 14 milyon km, 5 milyar yaşında olduğu tahmin edilen ısı, ışık ve enerji kaynağıdır Yapısının tamamına yakını Hidrojen ve Helyum gazlarından oluşmaktadır Hacmi dünyanın hacminden 13 milyon kat daha fazladır ve kütlesi itibariyle dünyanın 332000 katıdır Ayrıca dünyaya en yakın yıldızdır Dünyadan uzaklığı 149500000 km ’dir Güneş kendi ekseninde 70000 km çabuk döner ve bir turunu 25 günde tamamlar Güneşte hidrojenin helyuma dönüşmesi esnasında büyük bir enerji açığa çıkar Saniye de 600 milyon ton hidrojen, helyuma dönüşmektedir Bu durum sırasında kırmızımsı bir alev 1520 bin km yükselir bu olaya güneş fırtınası denir Güneşin sıcaklığı 6000 °C ve merkezindeki sıcaklık ise 15 milyon °C dolayındadır Güneş ışınları 8 dakikada yeryüzüne ulaşmaktadır ve güneşin üç günde yaydığı enerji dünyadaki bütün enerjilerin toplamından fazladır
Güneş sistemindeki gezegenler İç (Karasal) ve Dış (Gaz Yapılı) gezegenler almak üzere ikiye ayrılırlar;
1 İç (Karasal) Gezegenler:
Bu gezegenler; Merkür, Venüs, Dünya ve Mars‘dır Karasal gezegenlerin kütleleri küçük, dönüş hızları yüksek ve ortalama yoğunlukları 55 grcm3 dolayındadır
Merkür :
Uydusu olmayan iki gezegenden biridir Güneşe 58 Milyon km mesafe ile en yakın gezegendir ve sekiz gezegen içerisinde kütlesi itibariyle sekizinci sıradadır Yarıçapı 2439 km ’dir Çekim gücü dünyanın çekim gücünün 13 ’ü kadardır Dünyada 50 kg ağırlığındaki bir gövde burada 17 kg civarındadır Güneşe yakınlığı sebebiyle yüzey sıcaklığı 450 °C ‘nin üzerine çıkabilirken gece güneş ışınlarını almayan öteki tarafı ise 172 °C ‘ye kadar düşebilmektedir Üstüne düşen ışınların fakat onda birini yansıta bilmektedir Merkür, kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 58 günde, güneş etrafındaki dönüşünü de 88 günde tamamlamaktadır Yörünge üzerindeki dönüş hızı adeta 35 kms ’dir Yerçekim kuvvetinin az olması sonucu fazla ince bir atmosfere sahip olan Merkür çok miktarda Helyum ve Hidrojen içerirken, yüzeyi de silikat tozları ile kaplıdır Güneşe fazla yakın bulunduğu için çıplak gözle görülmesi sadece gün doğumunda ve gün batımında mümkün olmaktadır Üzerinde irili ufaklı kraterler ve uçurumlar bulunan bu gezegen dünyanın sahip olduğu manyetik alanın %1 kuvvetinde manyetik alana sahiptir Merkür ’e ait ilk fotoğraflar 1974 ’de ABD uzay aracı “Mariner 10 kadar çekilmiştir Fotoğrafları çektikten sonra Dünya ile bağlantısı kesilen bu uzay arabulucu muhtemelen hala güneş etrafında dönmektedir
Venüs :
Venüs diğer adıyla çoban yıldızı 1084 milyon km ile güneşe en yakın ikinci gezegendir Dünyaya en yakın olduğu mesafe 38 milyon km ’dir 6050 km ’lik yarıçapı olan bu gezegen yaklaşık olarak dünya ile aynı boyutlardadır Merkür gibi bu gezegenin de uydusu yoktur Venüs, güneş çevresindeki dönüşünü 225 günde tamamlarken öteki gezegenlerin tersi yönünde dönmektedir Öteki bütün gezegenler saat yönünün tersine dönerken Venüs saat yönünde döner Haliyle güneş batıdan doğup doğudan batar Güneş ışınlarının %80 ’ini yansıtabilen bu gezegen güneş ve aydan sonraki en aydınlık gezegendir Atmosferi yoğun olduğu için dünyadan teleskopla ya da başka bir cihazla görüntülenmesi muhtemel olmamıştır Akşam yıldızı veya sabah yıldızı gibi isimlerde verilen bu gezegende 200 metre genişliğe ve 400 metre derinliğe dek oluşmuş kraterler gözlemlenmiştir Venüsün atmosfer basıncı dünyadaki atmosfer basıncının 90 katı kadardır ve sera etkisi sonucu bu gezegenin ekvatordaki sıcaklığı 500 °C ‘nin üstüne çıkabilmektedir Güneş ışınlarının %2 ’si yüzeyine ulaşır ve atmosferdeki su buharı oranı dünyadakinin %1 ’i kadardır 27 Mart 1972 ’de fırlatılan Venere8 adlı uzay aracının göndermiş olduğu verilere kadar venüs etrafındaki bulutlar 60 km ’ye değin çıkabilmekte ve hızlı bir şekilde hareket etmektedir Venüs gezegeni bilim insanlarının merak konusu olmuştur bu nedenlede en fazla uzay arabulucu gönderilen ve üstünde en fazla insan yapımı araç yer alan gezegendir
Dünya :
Dünya eski adıyla Arz, 149 milyon km ile güneşe en yakın üçüncü gezegendir Tek doğal uydusu bulunan dünyanın, çapı 12756 km ’dir Güneşin etrafındaki dönüşünü 365 gün 5 saat 48 dakika ve 46 saniyede tamamlarken kendi eksenindeki dönüşünü ise 23 saat 56 dakika 4 saniyede tamamlar Güneş civarda dönmesi sonucu mevsimler, kendi etrafında dönmesi sonucun da ise gece ve gündüz oluşur Dünya kutuplardan basık ekvatordan şişmiş bir yapıya sahiptir buna “geoid denir Geoid şeklinin oluşmasında merkezkaç kuvveti etkin olmuştur Dünya, yörüngesi üzerinde hareket ederken güneş ile arasındaki uzaklık artar ve azalır Güneş ile en yakın olduğu noktaya geldiğinde sıradan hızı 960 kmsn artar Biz dünyanın dönüşünü hissetmeyiz çünkü dünya ile birlikte atmosfer de dönmektedir Ortalama yüzey sıcaklığı 15 °C ‘dir ve atmosferinde Azot ve Oksijen almak üzere iki temel gaz bulunmaktadır Dünyanın yoğunluğu 552 grcm3 ‘cins Dünyayı diğer gezegenlerden ayıran en büyük nitelik ise evrende canlı bulunan yegane gezegen olmasıdır Hem hiçbir gezegen dünya yarı bir atmosfere sahip değildir Dünyaya uzaydan bakıldığında mavi renkte göründüğü için “mavi gezegen olarak da adlandırılır Dünyanın çekirdeği ise DemirNikel karışımı bir yapıya sahiptir böylece dünya döndükçe mıknatıslanma oluşur
Ay Uydusu: Güneş sistemindeki 3476 km ’lik çapı ile beşinci büyük doğal uydudur Çapı dünyanın çapının %27 ’si kadardır Yoğunluğu 3,31 grcm3 ‘tür Ay ’daki yer çekimini dünyadaki yerçekiminin 6 ’da 1 ’i kadardır böylece dünya da 60 Kg ağırlığındaki bir madde Ay ’da 10 Kg kazanç Ay ’da atmosfer yoktur böylece radyasyon gibi zararlı ışınlar ay yüzeyine gönder temas edebildiği gibi göktaşları da herhangi bir engellemeye maruz kalmadan yüzeye ulaşabilir Ay yüzeyinde sıcaklık 102 °C ‘ye çıkabildiği gibi* gölgelerde 157 °C ‘ye kadar düşebilmektedir Ay güneş ışınlarının sadece % 7 ’sini yansıtabilmektedir ancak dünyaya yakın olduğundan parlak görünür Mars :
Mars diğer adıyla Merih gezegeni, güneşe 208 milyon km ile dördüncü sıradaki gezegendir 3377 km yarıçapı yer alan bu gezegen, dünyanın çekim kuvvetinin %40 ’ı değin bir çekim kuvvetine sahiptir Yoğunluğu 395 grcm3 olan bu gezegen 24 sa 37 dakikada, güneş etrafındaki dönüşünü ise 687 günde tamamlamaktadır İnce bir atmosferi bulunan bu gezegenin Dünya ’daki gibi volkan, vadi, çöl ve gönder bölgelerini taşıyan yapısıyla dünya sanki bir gezegendir Phobos, Deimos adlı iki uydusu bulunan bu gezegende hayat olduğu konusundaki söylentiler çok eskiden yoğunluk kazanmıştı Hatta Marslılardan sinyal alındığı konusundaki söylentilerde azınmsanamayacak kadar fazlaydı Fakat mars üzerinde yapılan çalışmalar yaşam olduğu konusundaki söylemleri biraz azaltmış olsada Mars ’da değişik bitkilerin olabileceği iddiası kafaları kurcalamaya devam etmektedir Mars ’ın eksen eğikliği 24 derecedir, dünyanın ama ise 23,5 derecedir bu yönüylede dünya ile benzerleki gösterir Mars ’da da tıpkı dünya gibi sene içinde güneşe yaklaşır ve uzaklaşır böylece güney yarımkürede yaz mevsimi güneşe yakın olduğu dönemlerde yaşanır Mars yüzeyi incelendiğinde eski akarsu yataklarına benzeyen bir takım şekiller bulunmuştur ve kutuplarının su buzu ile çizgili olduğu saptanmıştır Hatta su baskını baskınlarının izlerine bile rastlanmıştır bu durum Mars ’da hayat var mıydı? sorusunu tekrar gündeme getirmiştir
Phobos Uydusu : Mars ’dan 6000 km değin uzaklıktadır ve güneş sistemindeki en ufak doğal uydulardan biridir Mars ’ın bu iki uydusu 1877 yılında fizikçi Asaph Hall tarafından bulunmuş 1971 yılında ise Mariner 9 adlı uzay arabulucu kadar fotoğrafları çekilmiştir İki uydu da kraterli bir yapıdadır ve Ay ’a hiç benzemezler, zaten büyük muhtemelen Mars ’ın çekim kuvvetine rastlantı sonucu girdiği ve yörüngeye oturduğu sanılmaktadır Bu uydu Mars etrafındaki dönüşünü 7 saat 42 dakikada tamamlar Deimos Uydusu : Bu uydunun da tıpatıp Phobos gibi kazara Mars ’ın çekim kuvvetine girdiği düşünülmektedir Mars ’dan 20000 km dek uzaklıktadır Çapı sıradan 13 bin km olan bu uydu Mars etrafındaki dönüşünü 30 saatte tamamlamaktadır 2 Dış (Gaz Yapılı) Gezegenler :
Bu gezegenler; Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve Pluton ‘dur
Jüpiter :
Jüpiter diğer adıyla Erendiz, 71550 km ’lik yarı çapı ile Güneş sisteminin en büyük gezegeni olma özelliğini taşımaktadır Kütlesi dünyanın kütlesinden yaklaşık 310 kat daha fazla olan bu gezegen çap olarak dünyadan 1323 kat daha büyüktür Güneşe 778 km mesafe ile beşinci sırada yer alır, dünyadan uzaklığı ise 800 milyon km ’dir Yüzey sıcaklığı ortalama 140 ºC ‘dir Jüpiter, güneş çevresindeki bir dönüşünü adeta 12 yılda tamamlar Kendi ekseninde dönme süresi ise yaklaşık 10 saattir Bu dev gezegenin manyetik alanı epeyce büyüktür bu sebeple de bilinen 60 doğal uydusu bulunmaktadır ve yerçekimini dünyaya oranla daha fazladır dünyada 50 kilogramlık ceset Jüpiter ’de 133 kilogram gelmektedir 1610 yılında Galileo, yaptığı teleskopla Jüpiter hakkındaki birincil bilgileri elde etmiş ve Europa, Callisto, Ganymede ve Io adlı 4 uydusu olduğunu görmüştür Bu uydulara da Galileo uyduları demiştir
Jüpiter hakkındaki ilk kesin bilgiler ise 1973 ve 1974 yıllarında Pioneer10 ve Pioneer11 adlı iki uzay aracının gönderilmesiyle elde edilmiştir sonradan 1995 ’li yıllarda gönderilen Galileo uzay arabulucu Io, Ganymede ve Callisto uydularının Jüpiter ile aynı yönde dönerken Europa uydusu zıt yönde döndüğünü saptamıştır Ayrıca yapılan incelemelerde bu uydunun su buzlarıyla dolgun olduğu ve yüzeyinde hiç yanardağ ağzı çukuru bulunmadığı saptama edilmiştir Bu durum atmosfer yapısının dünya ile aynı olabileceği ve canlı yaşayabileceği şüphesini doğurmuştur
Karışık bir atmosfer yapısına sahip olan bu gezegen %99 oranında hidrojen ve helyum gazı içermektedir ve güneşten aldığı enerjinin 2 kat fazlasını yeniden uzaya salmaktadır
Io Uydusu : Jüpiter ’e yakınlık olarak birinci sırada yer alan bu uydu üzerinde durmadan gazlar ve lavlar püskürten yanardağlar bulunur ve bu özelliği bakımından yegane uydudur Jüpiter civarda 1,769 günde dönerken, kendi civarda 1 gün 18 saat 27 dakika 33 saniye de dönmektedir Europa Uydusu : Jüpiter ’e yakın olma olarak ikinci sırada bulunur 3000 km ’lik çapı yer alan bu uydunun yüzeyi buzla kaplıdır Kendi ekseninde 3 gün 13 saat 13 dakika 42 saniyede dönerken, Jüpiter etrafındaki dönüşünü 3,551 günde tamamlar Ganymede Uydusu : Jüpiter ’e yakın olma olarak üçüncü sırada bulunur ve güneş sistemindeki en büyük uydudur Merkür gezegeninden daha büyüktür Jüpiter ’in etrafında 7,154 günde dönerken, kendi civarda 7 gün 3 saat 42 dakikada döner Callisto Uydusu : Jüpiter ’e yakınlık olarak dördüncü sırada bulunur Jüpiter ’in en büyük ikinci uydusu, güneş sisteminin ise üçüncü büyük uydusudur Jüpiter civarda 16,69 günde dönerken kendi civarda 16 gün 16 saat 32 dakikada dönmektedir Satürn :
Satürn öteki adıyla Sekendiz, güneşe 14 milyar km uzaklığı ile altıncı sıradaki gezegendir Yarıçapı 60398 km ’dir ve Jüpiter gibi bu gezegende büyük oranda hidrojen ve helyum içermektedir Dünyaya 11 milyar km uzaklıktaki bu gezegen güneş çevresindeki dönüşünü 29,4 yılda kendi eksenindeki dönüşünü ise 10 saatte tamamlamaktadır Yüzey sıcaklığı 180 ºC ‘dir Satürn ’ün ayırt edici bir özelliği buz ve taşlardan oluşan halkasıdır Hem gezegenin, en büyüğü 1800 km çapında olan 30 ’dan pozitif uydusu bulunmaktadır En fazla aşina uyduları Rhea, Dione, Titan ve Mimas ’tır Bu uydulardan en büyüğü Titan uydusudur ve bu uydu güneş sistemindeki en büyük ikinci uydudur Hacmi dünyadan 700 kat fazla olan Satürn, 0,69 gcm3 yoğunluğa sahip olduğu için kütle olarak yalnızca 95 kat fazladır Yer çekimi dünya ile az kalsın aynıdır Dünyada 50 kilogramlık cisim Satürn ’de 54 kilogram gelmektedir
Titan Uydusu : Ganymede uydusundan sonradan Güneş sistemindeki en büyük uydudur Atmosferi oldukçe kalındır ve büyük oranda azottan oluşmaktadır Rhea Uydusu : Eski bir yapıya sahip olan bu uydu, tıpkı Ay gibi satürn üstüne sabitlenmiştir ve sadece bir yüzü görünmektedir 1500 kilometrelik çapı ile Satürn ’ün ikinci büyük uydusudur Mimas Uydusu : 1789 ’da William Herschel göre keşfedilmiştir Üzerinde büyük bir çarpışma krateri oluşmuştur Uranüs :
Güneşe 2,80 milyar km mesafe ile yedinci sıradaki gezegendir Dünyaya uzaklığı en yakın olduğunda az kalsın 2,5 milyon km ’dir Gezegen ilk olarak 13 Mart 1781 yılında William Herschel göre keşfedilmiştir Yoğunluğu sıradan 1,27 grcm3‘tür Uranüs kütlesi itibariyle dünyadan 15 kat hacim olarak ise 100 kat daha büyüktür Güneş çevresinde 84 yılda dönerken, kendi ekseninde 11 saatte dönmektedir Yüzey sıcaklığı 214 ºC dolayındadır 5000 km kalınlığındaki atmosferi çok oranda Hidrojen, Helyum ve Metan gazları içermektedir 27 uydusu ile Jüpiter ve Satürn ’den sonradan en fazla uydusu yer alan gezegendir Beş büyük uydusu olan Ariel, Miranda, Umbriel, Titania ve Oberon ’un çapları 500–1600 km arasında değişmektedir
Ariel Uydusu : 1856 yılında William Lassel tarafından keşfedilmiştir Yarıçapı 1190 km, Uranüsden uzaklığı 191000 km ’dir Miranda Uydusu : 1948 yılında Gerard Kuiper kadar keşfedilmiştir Yüzey şekilleri itibariyle öteki gezegenlerden ve uydularından ayrılır Neptün :
Güneşe 45 milyar km uzaklık ile sekizinci sıradaki gezegendir Dünyaya uzaklığı en yakın olduğunda 4288 milyon km ’dir 1846 yılında Urbain Le Verrier ve Johann Gottfried Galle kadar keşfedilmiştir Dünyaya ve güneşe fazla uzaktan olduğu için belli bilgiler elde edilememiştir Yarıçapı az daha 25000 km olan bu gezegen kendi eksenindeki dönüşünü 1724 saatte, güneş etrafındaki dönüşünü ise 164 yılda tamamlamaktadır Yoğunluğu yaklaşık 1,64 grcm3‘nesil ve yüzey sıcaklığı 214ºC ‘dir Atmosferi fazla miktarda Hidrojen, Helyum, Metan gazları içermektedir Bilinen 13 uydusu vardır oysa bunlardan en önemlileri Triton, Thalassa, Despina, Galatea, Nereid ’dir
Triton Uydusu : Alman astronom Johann Gottfried Galle kadar 1846 yılında keşfedilmiştir Triton uydusu Neptün ’e göre zıt yönde hareket etmektedir Nereid Uydusu : Gerard Kuiper kadar 1949 yılında keşfedilmiştir Güneş sistemindeki en büyük dış merkeze sahip uydudur Plüton :
Güneşten 6 milyar km uzaklığı ile dokuzuncu sıradaki gezegendir1930 yılında Tombaugh tarafından keşfedilmiştir Charon, Niks ve Hidra adlı 3 uydusu vardır*Yarıçapı adeta 4000 km ’dir Güneş çevresinde 250 yılda bit tur dönerken, kendi ekseni civarda 6 gün 9 saat 17 dakikada döner, yüzeyinde donmuş metan ve buz bulunmaktadır Bazı kaynaklarda Plüton ’un, Neptün ’ün uydusu olduğu söylenmektedir Plüton dış merkezli bir yapıya sahip olduğu için 24 Ağustos 2006 yılında ise Uluslararası Astronomi Birliği tarafından cüce gezegen sınıfına konulmuştur
