Güzel ve Çirkin Huylar

İttika

Yüce Allah'dan korkmak, haramdan ve şüpheli şeylerden sakınmaktır Böyle bir hale Takvadenir Bunun sahibine de Müttakîdenilir Müttakî olan bir zat, güvenilir ve itimat edilir bir insan demektir Ondan hiç bir kimseye zarar gelmez

İslâm önünde insanlar esasen birbirine eşittirler Bunların seçkinliği ancak takva iledir Kur'anı Kerimde buyurulmuştur:

Şüphe yok ki, Allah yanında en iyiniz, en çok müttakî olanınızdır

İttikanın karşıtı fısk'dır, fücur'dur Daha açığı, doğru yoldan çıkmak, Allah'a asi olmak, haram ve şüpheli şeylerden kaçınmamaktır Böyle bir halin sonucu da felâkettir, azabdır

Edeb

Güzel terbiye ve güzel huylarla vasıflanmaktır, utanılacak şeylerden insanı koruyan bir hal demektir

Edeb, insan için büyük bir şereftir Edebin karşıtı İsaet'dir ki, kötülük yapmak ve terbiyeye aykırı davranmak demektir

Edeb, insanın süsüdür Edeb, insanı nefsin arzusuna uymaktan korur ve kurtarır

İnsanın edebi, zehebinden (altınından) iyidirdenilmiştir

Edebden yoksun olan bir insan, bir toplum için zararlı mikroblardan daha tehlikelidir

İhsan

Bağışlama, iyilik etme, bahşiş verme, hayır olarak yapılması uygun olan bir şeyi yapma demektir İhsan, adaletin üstünde bir faziletdir Bir âyeti kerimede buyurulmuştur:

İhsan ediniz; şübhe yok ki, Allah ihsan edenleri sever

Diğer bir âyeti kerimede de buyurulmuştur:

Yüce Allah sana ihsan ettiği gibi, sen de ihsan et

ihlâs

Herhangi bir işi güzel bir niyetle ve saf bir kalb ile yapmak, işe başka bir şey karıştırmamaktır Böyle bir hâle, Hulûsda denir, Yapılan görevlerin değerleri ihlâsa göre artar İhlâsın karşıtı Riya (gösteriş)dir Bir görevi yalnız bir gösteriş için veya maddî bir yarar için yapmaktır

Riyakâr bir insan, temiz ruhlu, iyi bir insan değildir Yaptığı işlerin mükâfatını Allah'dan dilemeğe yüzü olmaz Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:

Şüphe yok ki Allah, sadece kendisi için yapılan ve kendi rızası için istenen bir işi kabul eder

İstikamet

Her işte doğruluk üzere bulunmak, adaletten ve doğruluktan ayrılmayıp din ve akıl çerçevesi içinde yürümek demektir Din ve dünya görevlerini olduğu gibi yapmaya çalışan bir müslüman, tam istikamet sahibi bir insandır Böyle bir insan toplumun en önemli bir organı sayılır

İstikametin karşıtı, hıyanettir ki, doğruluğu bırakıp verilen sözü gözetmemek, caymak, emanete riayet etmemektir, insanların haklarına tecavüz etmektir Bir âyeti kerimede, Peygamber Efendimize hibaten şöyle buyurulmuştur:

Emrolunduğun gibi istikamette bulun

İşte bu âyeti kerime, istikametin ne kadar önemli ve gerekli olduğunu göstermeğe yeter

İtaat

Üst amirin dince yasak olmayan emirlerini dinleyip ona göre yürümektir Yüce Allah'ın buyruklarını dinleyip tutmak bir taattır İnsanın mutluluğu da bu taata bağlıdır Bunun karşıtı isyandır Yüce Allah'ın emirlerini dinlemeyen bir insan günahkâr ve hayırsız bir kimsedir ki, kendisini tehlikeye atmış olur Artık böyle bir kimseden insanlık ne bekleyebilir:



Kur'anı Kerim'de şöyle buyurulmuştur:


Allah'a itaat ediniz; Allah'ın Peygamberine de, sizden olan idarecilere de itaat ediniz



İtimad



Güvenmek ve emniyet etmek, bir şeye kalben güvenip dayanmak demektir Halkın güvenini kazanmak bir başarı eseridir İktisadî ve içtimaî hayatın devamı itimadın varlığına bağlıdır Onun için insan, güzel ve doğru hareketleriyle herkesin güvenini kazanmaya çalışmalıdır İtimada aykırı olan şey, hiyanettir, işi kötüye kullanmaktır ki, bunun sonucu pek korkunçtur



İktisad



Her işte denge üzerinde bulunmaktır Gereğinden fazla veya noksan harcama yapmaktan kaçınmaktır İnsan iktisada uyma sayesinde rahat yaşar Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:


İktisad üzere bulunan fakir olmaz



İktisadın karşıtı israf'dır, aşırı gitmektir İsraf, yemek, içmek, giyinip gezmek gibi işlerde belli bir ölçüyü aşmaktır ki, haramdır Ferdlerin ve cemiyetlerin yıkılmasına sebebdir Bunun içindir ki, Kur'anı Kerim'de şöyle buyurulmuştur:



Allah israf edenleri sevmez



Bir de Takdîrvardır ki, bir şeyi gereğinden çok fazla kısmaktır Bu da uygun değildir



Ülfet



Uygun kimselerle güzel bir şekilde görüşüp konuşmak demektir İnsanlar devamlı olarak yalnız başlarına yaşayamazlar Birbirleri ile görüşmek zorundadırlar Güzel bir ahlâka sahib olan kimse, herkesle güzel görüşür, onların sevgisini kazanır Bu hale, Ünsiyetde denir Bunun karşıtı Uzletkenara çekilmek, yalnız başına kalmak, herkesten uzaklaşmaktır Herkesle görüşmek uygun olmadığı gibi, herkesten kaçınmak da uygun değildir Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:


Mümin ülfet eder ve ülfet olunur Ülfet etmeyen ve ülfet olunmayan kimsede ise hayır yoktur İnsanların hayırlısı, insanlar için hayırlı olanıdır



Emniyet



Bir şeye güvenmek manasına geldiği gibi, insanda doğruluktan ileri gelen bir huy anlamına da gelir İnsanların sırlarını ve mallarını güzelce saklamak da, bir emniyet halidir Emniyetin karşılığı Hiyanettirsözünde durmamaktır



Ferdleri arasında emniyet bulunmayan bir toplum geleceğinden güven içinde bulunamaz Emniyeti kötüye kullanmak münafıklık alâmetidir Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:



Münafıkın alâmeti üçtür: Konuşunca yalan söyler, söz verince cayar, emanet edilince hiyanette bulunur



İnsaf



Adalet içinde hareket etmek ve gerçeği kabul etmektir İnsaf, ciddî ve iyi huylu bir insanın alâmetidir Bunun karşılığı zulümdür, haksızlık etmektir, hak olan şeyi inkârdır Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:


İnsaf dinin yarısıdır



Çünkü gerçek din, faydalı olan şeylerin kabul edilerek yapılması ve zararlı şeylerden sakınılması demektir İnsaf sahibi olan kimse, muhakkak dinin yarısını teşkil eden o yararlı şeyleri anlar ve kabullenir Böylece insaf, kendisinde dinin yarısı gibi sayılır



Beşaşet



Güleryüzlü olmak ve hoş bir hale sahib olmak demektir Beşaşet, ruhtaki saflık ve neş'enin yüzde parıltısı demektir Karşılığı Ubuset yüz ekşiliğidir İnsan daima güler yüzlü olmalı, hiç kimseye karşı çatık kaşlı bulunmamalıdır Güleryüzlülük bir sadaka ve bahşiş sayılır Bir hadisi şerifde buyurulmuştur



Allah muhakkak ki yumuşak huylu ve parlak yüzlü kulunu sever



Te'dib



Terbiye etmek, edeb ve ahlâk üzere yetiştirmek demektir Bunun karşıtı da, terbiyeyi terk etmek, yapmamaktır Terbiye işinde asla gevşeklik yapmamalıdır Kendi çocuklarını güzelce terbiye etmeye çalışmak, her aile idarecileri için vacib olan bir görevdir Burada yapılacak dikkatsizliğin zararları yalnız bir aileye ve ferde değil, koca bir topluma aittir Denmiştir ki:



Baba ile ananın terbiye etmediğini, gece ile gündüz (zaman) terbiye eder Zamanın terbiye etmediğini de, Cehennem terbiye eder



Teenni



Bir işte acele etmeyip düşünerek hareket etmektir Böyle bir davranışa Teüdede denir Vakti gelip çatan hayırlı bir iş için teenniye (yavaş davranmaya) gerek yoktur Fakat henüz zamanı gelmeyen bir iş içinde acele etmek, pişmanlık doğuracağından doğru değildir



Teenni'nin karşıtı istical, acele etmektir Bir şeyi zamanından önce elde etmeğe çalışmaktır Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:


Yavaş davranmak (teennî) Rahman'dan, acele ise Şeytandandır



Diğer bir hadisi şerifde de şöyle buyurulmuştur:



Âhiret işi müstesna, her işte yavaş ve tedbirli davranmak hayırlıdır



Ta'zîm



Hürmete değer bir kimse hakkında, büyük sayıldığını gösterecek şekilde güzel bir davranışta bulunmak demektir Bunun karşıtı Tahkîrdir, küçümseme hareketidir ki, asla caiz değildir



İlim, edeb ve yaş bakımından bizden büyük olanlara saygı göstermek, bizden küçük olanlara da sevgi göstermek bizim için bir görevdir Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:


Bizim büyüklerimize saygı göstermeyen ve küçüklerimize merhamet etmeyen bizden değildir



Tefe'ül



Bir şeyi uğur saymak, bir olayı bir hayrın başlangıcı görmektir Bu güzel bir zan işi olduğundan iyidir Bunun karşıtı Teşe'üm ve Tatayyürdür Bu da bir şeyi uğursuz görmek, nefsin nefret duyduğu bir işi uğursuzluğa bir alâmet saymak demektir Bir kuşun ötüşünü veya bir tarafa uçuşunu uğursuzluğa yormak gibi Bu ise, kötü bir zan ve kuruntu eseri olduğundan caiz değildir



Herhangi bir olaydan uğursuzluk hükmü çıkararak ümitsizliğe ve kuruntuya saplanmak doğru değildir Bazı günlere ve zamanlara uğursuzluk yorumunda bulunmak da uygun değildir



Peygamber Efendimiz buyurmuştur:


Hayıra yorma, güzel söz, temiz lâf hoşuma gider



İnsan hayırlı söz söylemeli, fena ve uğursuz sözlerden dilini korumalıdır



Tefekkür



Düşünmek ve bir iş üzerinde fikri geliştirmek demektir Yüce Allah'ın kudretine delâlet eden varlıkları düşünmeye dalmak bir ibadettir Birçok maddî ve manevî buluşlar ve yükselmeler hep tefekkür (düşünme) sayesinde olmuştur



Tefekkürün karşıtı, Gaflet'tir Düşünceden yoksun olmaktır ki, insana asla yakışmaz Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:


Yüce Allah'ın yaratmış olduğu şeyler üzerinde düşününüz; fakat Allah'ın zatı hakkında düşünmeyiniz, helâk olursunuz



Tevazu



Kendini büyük görmemek, bulunduğu dereceden daha aşağı derecede saymaktır Bunun karşıtı Tekebbürdür, Tecebbürdür Kendini büyük görmek, bulunduğu derecenin çok üstünde saymak, geçici şeylere güvenerek ona buna çalım satmak ve gururlanmaktır ki, çok kötü bir huydur Bir hadisi şerif şu anlamdadır:


Yüce Allah ölçülü davrananı zengin eder, israf edeni de fakir düşürür Tevazu göstereni yükseltir, büyüklenen kimseyi de kırıp geçirir



Tevekkül



Allah'a güvenmek, kulluk görevini yaptıktan sonra başarıyı Allah'dan beklemek ve insan gücünün yetişemediği şeyleri Yüce Allah'a bırakıp ümitsizliğe ve keder içine düşmemektir Tevekkülden yoksun olmak büyük bir noksanlıktır Bir mümin bilir ki, herhangi bir işin elde edilmesi için, sadece sebeblerin varlığı yeterli değildir Allah'ın dilemediği bir iş; hiç bir zaman meydana gelemez O'nun dilediği bir şeyi de hiç kimse engelleyemez Bununla beraber tevekkül, sebeblere sarılmaya engel değildir Yüce Allah olayları birer sebebe bağlamıştır Bu konuda İlâhî kanunlara uymak gerekir Peygamber Efendimiz, devesini bir şeye bağlamaksızın dışarıda bırakıp Peygamberin huzuruna gelen Amr ibni Umeyye'ye şöyle buyurmuştur: Deveni bağla da, tevekkül et



Sebat



Sözde durmak, verilen sözü yerine getirmek, bir işte, bir inançta veya bir düşüncede kararlı bulunmak demektir Sabit (kararlı) olanlar nabit (başarılı) olurlarsözü meşhurdur Sebat başarının bir şartıdır Doğrusu hayırlı ve hakka bağlı olan işlerde sebat etmek bir fazilettir Faydasız olan boş şeylerde sebat göstermek ise, aklın noksanlığına ve insafın yokluğuna delâlet edeceği için büyük bir kusurdur



Cûd



Cömert davranmak, insanlara ihtiyaçlarını bildirmelerine meydan vermeksizin ihsan ve ikramda bulunmaktır Verilmesi uygun olan şeyleri, uygun yerlere kolayca vermek huyudur ki, buna sehavet de denir



Cûd ve seha (cömertlik), insana yaraşan iyi bir huydur Bunların karşıtı, hasislik, cimrilik ve tama'dır ki, insanlara asla yakışmaz Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:


Cömert kimsenin yemeği şifadır Hasis (cimri) kimsenin yemeği de hastalıktır



Hazm



Anlayışla yürümek, tedbirli davranmak ve sonucu bilinmeyen şeylere hemen atılmamaktır Karşıtı, tedbirsizliktir Tedbirli hareket edenler pişmanlık duymazlar Bununla beraber hazm (ihtiyatlı bulunmak), bazan kötü kuruntulardan da ileri gelir Onun için hazm deyip de teşebbüste tereddüt ve kuruntuya düşmemelidir Onun için bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:



Hazm bir kötüzan'dır



Hüsnüzan



Güzel sanma veya bir şeyin iyiliği üzerinde inanç beslemedir Bunun karşıtı Suizan (kötü sanma)dır İnsan kötüzan beslemekle hiç bir zaman aşırı gitmemelidir Hiç kimse hakkında da yok yere kötüzanda bulunmamalıdır



Doğrusu, herhangi bir kimse hakkında körü körüne Pek iyi bir insandırdiye hüküm vermek de hüsnü zannı kötüye kullanmak olacağından iyi bir davranış değildir Onun bunun işlerini araştırmak, kusurlarını öğrenme arzusunda bulunmak, tecessüs denilen, kötüzandan doğan ve ahlâka aykırı olan bir harekettir ve haramdır Bunun hakkında Kur'anı Kerimde buyurulmuştur:



Şüphe yok ki, zannın bir kısmı günahtır



Hıfzı Lisan



Dili gereksiz sözlerden koruyup ihtiyaçtan fazla söz söylememek halidir ki, çok iyidir Bunun karşıtı Malâyanidenilen faydasız şeylerle uğraşmak ve ağıza gelen her şeyi söylemektir



Akıllı olanlar çok kez susarlar Gerek görülmedikçe söz söylemek istemezler Susmak çok güzel bir şeydir Yeter ki, bir hakkın kaybolmasına veya bir gerçeğin yanlış anlaşılmasına sebebiyet vermiş olmasın



Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurmuşlardır:


Her kim Allah'a ve âhiret gününe iman ediyorsa hayır söylesin veya sussun



Hakk



Yüce Allah'ın mübarek bir ismidir Her doğru olan ve değişmeyen şeye de hak denir Bunun karşıtı Batılsözüdür



Herkesin meşru bir şekilde elinde bulundurduğu yetkiye veya mülke de hak denilmiştir Bunun çoğulu Hukukdur



Her hak karşılığında bir görev vardır Bir insan hayat (yaşama) hakkına, namus ve şeref hakkına sahibdir Bunlara hiç kimsenin tecavüz hakkı yoktur Her insan karşılıklı olarak bu hakka sahib olduğu için herkes karşısındakinin hakkını kabul ve ona uygun hareket etmekle görevlidir ve bu görevleri korumakla yükümlüdür Bu haklara tecavüz haramdır, cezayı gerektirir Toplum düzenine engel olur



Hak hiç bir zaman değişmez Hakka, kuvvet ve diğer şeyler üstün gelemez Geçici olarak kaybolan bir hak, bir gün dünyada değilse bile âhirette meydana çıkacaktır



Hikmet



İlim ile amelin birleşmesinden meydana gelen yüksek bir sıfattır Bilmeyen veya bildiği ile amel etmeyen kimse hikmet sahibi değildir Her şeyin aslını öğrenmek için edinilen bilgiye de hikmet denir Adâba, ahlâka, öğütlere ait güzel sözlere ve fıkralara da hikmet denir



Hikmet sahibi olan insanda, zekâ, ezberleme, güzel düşünme, kolaylıkla öğrenme, açık zihin, iyi anlayış ve kavramları hafızada tutma gibi duygular belirir Bir âyeti kerimede buyurulmuştur:


Kendisine hikmet verilen kimseye, muhakkak birçok hayır verilmiş olur



Bir hadisi şerif de şöyle:


Hikmet, müminin yitiğidir Onu nerede bulursa alır



Hilm



Şiddete sabredip tahammül etmek, öfke ateşini söndürmek ve nefsi heyecandan korumaktır Yerinde yapılan böyle bir davranış büyük bir fazilettir Bunun karşıtı Hiddet, tehevvürdür Bu da bir öfke, titizlik ve kızgınlık halidir Hoşa gitmeyen bir olaydan dolayı gazab kuvvetinin parlayıp meydana çıkmasıdır



Kızgınlık ve darılma halleri, kalbdeki kanın taşması zamanında meydana gelen bir nefis değişikliğidir ki, haksız yere olunca bir kusur sayılır, pişmanlığı gerektirir Fakat akla uyarak haksızlığa karşı olan bir öfke iyidir Çünkü kutsal inançlar bununla korunur



Hilm, ilim ve hikmete bağlı olmalıdır Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:


Hiç bir şeyin bir kimsede birleşmesi ilimle hilmin birleşmesinden daha üstün olamaz



Hamiyet



Kutsal şeyleri ve milletin haklarını gözetmek, namus ve şerefi suçlamadan koruma üzerinde gösterilen ve fikirleri korumak yolunda gösterilen çabaya Cahilce hamiyetdenir ki, bu pek kötüdür



Haya



Utanma, hicab, ar, namus manalarına gelir Çirkin şeylerden nefsin darlanması, edebe aykırı bir işin meydana çıkmasından dolayı kalbin duygulanıp sıkıntı içinde kalması demektir Bunun eseri hemen yüzde belirmeye başlar



Haya pek güzel bir huydur Bunun karşıtı Vakahat (utanmazlık)tır Batılı hak şeklinde görüp çekinmeksizin onu yapmaktır



Hayasızlık, insanı insanlıktan çıkarır, hayvanlardan daha aşağı düşürür Bir hadisi şerifin anlamı şöyle:


Haya imandan bir bölümdür İnsanlardan utanmayan Allah'dan da utanmaz



Huşu



Tevazu göstermek, hakka boyun eğmek, korku ile sevgi karışımı olan saygılı bir tavır takınmak demektir Karşıtı, gaflet içinde kendini büyük görme, kalb huzurundan yoksun olmadır Bir ibadetin değeri, huşua olan yakınlığı nisbetinde artar Haşyet de, saygı ile karışık kalble ilgili bir korkudur Allah korkusuna Haşyetullahdenir



Kalbinde Allah korkusu bulunmayan kimsenin her çeşit fenalığı yapması mümkündür Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:


Hikmetin başı Allah korkusudur



Yüce Allah'ın kudret ve azametini düşünen her müminin kalbinde Allah korkusu parlar ve onu daima iyiliğe götürür



Hayır



İyilik demektir Her helal olan mal ve yarar da bir hayırdır, Allah'ın ihsanıdır Allah rızasını kazanmaya sebeb olan her güzel iş bir hayırdır Geçerli olan asıl hayır da budur



Hayrın karşıtı Şerrdir Hakka ve yaratılışa uymayan ve kötü bir sonucu gerektiren her şey bir şerdir, fenalıktır



Herkes için iyilik istemeye hayırhahlıkdenir Bu ruhun temizliğinden ileri gelir Bütün hayır müesseseleri, hayırseverliğin bir eseridir Başkasının fenalığını istemek de, Bedhahlıktır Bu, bir ruh hastalığıdır ki, sahibinin kötü kimse olduğuna bir alâmettir



İşte hased, çekememezlik ve kıskançlık denilen kötü hal, bu kötülükseverlikten başkası değildir



Başkasının hak kazanarak elde ettiği nimetlerden rahatsız olup da o nimetlerin kaybolmasını istemek bir hasedden ibarettir Bu pek fena bir huy olduğundan bundan çok sakınmalıdır Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:



Hasedden kaçınınız; çünkü ateş, odunları yakıp bitirdiği gibi, hased de güzel işleri (salih amelleri) yer bitirir



Kötülüğe alet olan bir varlığın kaybolmasını istemek hased sayılmaz Yine başkasının elde ettiği bir nimetin benzerine kavuşmayı istemek de hased değildir Bu isteğe Gıbta ve Münafesedenir ki, bazı hallerde caizdir Yüksek bir alimin ilmine ve faziletine gıbta edilmesi (imrenilmesi) gibi



Dostluk



İki ve daha çok kimseler arasında meydana gelen samimi bir sevgi ve bağlılık demektir Allah için olan dostluk devam eder Dünya için olan dostluk da bir akan yıldız gibi parlayıp söner



Dostluğun karşıtı, düşmanlık, davet ve kindarlıktır Bütün müslümanlar birbirine dosttur Çünkü aralarında sönmeyen bir din kardeşliği vardır Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) ümmetine şöyle emretmiştir:



Birbirinize kin tutmayınız, hased (kıskançlık) etmeyiniz, birbirinizden yüz çevirmeyiniz, ey Allah'ın kulları! Kardeş olunuz Bir müslümanın müslüman kardeşine üç günden çok dargın kalması helal olmaz



Başkasının bir kederinden ötürü sevinmek de bir düşmanlık eseri olduğundan caiz değildir Buna Şematetdenir Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:



Kardeşin için şematet eyleme (kötü haline sevinme); sonra Allah ona merhamet eder de, seni belâya düşürür



Diyanet



Dindarlık yapmak, dinin kutsal emirlerine uyarak gereği üzere hareket etmektir Karşıtı dinsizliktir, din hükümlerine aykırı davranmaktır, bütün fenalıkların en büyük kaynağıdır



İnsanların kurtuluşu, temiz bir halde yaşayışı ve mutluluğa ermesi, ancak diyanet sayesindedir Diyanet doğuştan vardır Gerek ferdler için ve gerekse cemiyetler için zorunludur Onun için diyanete sımsıkı sarılmalıdır Bu, insanlığın yararı ve selâmeti bakımından son derece gereklidir



Zikir



Anmak ve hatırlamak manasınadır Yüce Allah'ın kutsal isimlerini anmak vacib olan bir görevdir, en yüksek bir zikirdir



Yüce Allah'ı zikretmek, ya büyüklüğünü düşünmekle olur ki, bundan yüceltme ve tazim meydana gelir Ya da Allah'ın sonsuz kudretini düşünmekle olur Bundan da korku ve hüzün doğar Bir de nimetlerini anmakla olur ki, bundan şükür ve hamd meydana gelir Yahut pek acaib ve üstün olan eserlerini düşünmekle olur Bundan da uyanma ve ibret alma yüz gösterir



Zikrin karşıtı, Nisyan (unutma)dır Yüce Allah'ın mübarek isimleri ile kulun gönlünü süslememesidir Bu çok acınacak bir dalgınlık eseridir Bir âyeti kerimede şöyle buyurulmuştur:

Allah'ı çok zikrediniz ki, kurtulabilesiniz



Bir hadisi şerifde de: Zikrin en faziletlisi Lâ ilâhe İllallah'dır Duanın da en faziletlisi Elhamdülillah'dır, buyurulmuştur



Rıza



Hoşnut olmak, uygunluk göstermek herhangi bir hükmü veya işi kalben hoş görüp kabul etmektir Bunun karşıtı kabul etmemek, red etmek, itiraz etmektir



Yüce Allah'ın her hükmüne ve her takdirine razı olmak bir kulluk görevidir Gerçek olan bir şeye razı olmamak bir ahmaklık işareti olduğu gibi, batıl bir şeye razı olmak da bir taşkınlık ve isyan eseridir



Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:

Allah bir kulu severse, yalvarmasını dinlemek için onu bir sıkıntıyla sınar



Rıfk



Yumuşaklık, yavaşlık, nezaket ve tatlılıkla iş yapmak, sonu güzel olan bir şeye güzelce boyun eğmek anlamındadır Bunun karşıtı Unf (şiddet), sertlik kabalıkdır ki, katı yürekli olmaktan, sertlik göstermekten, nezakete aykırı davranmaktan ibarettir İnsan, yumuşaklık sayesinde en güç neticeleri elde edebilir Düşmanca davranmak yüzünden de, elde edilmesi pek yakın olan şeyleri imkânsız bir hale getirmiş olur



Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:

Şüphesiz ki, Allah; yumuşak huyludur ve yumuşak huyluluğu sever Ve sertlik üzerine vermediği şeyi yumuşak huyluluk üzerine verir



Diğer bir hadisi şerifde de şöyle buyurmuştur:

Yumuşaklıktan yoksun olan, hayırdan da yoksun bulunur



Sa'y



Çalışmak, bir maksadın elde edilmesi için gereken gücü harcamaktır Karşıtı Atalet, bataet, meskenet (gevşeklik, miskinlik, umursamazlık)dır Bu İslâm ruhuna asla uygun değildir İnsan hak olan şeyleri elde etmek için düzenli bir çalışma ve gayret sahibi olmalıdır Bütün ilerlemeler gayret ve çalışmanın neticesidir Kur'anı Kerimde buyurulmuştur:

İnsan için çalıştığından başkası yoktur



Ayıpları Örtmek



İnsanların kusurlarını örtmek, görmemezlikten gelmek, başkalarına açıklamamak demektir Karşıtı Kusurları yaymadır



Başkalarının kusurlarını arkalarından söylemek gıybettir Öyle ki, bir kimsenin arkasından boyuna, elbisesine, yiyip içmesine, gezip yürümesine varıncaya kadar bir kusurunu dil göz veya el ile işaret ederek göstermek de bir gıybettir Çünkü bunları öğrenince üzüleceğinde şübhe yoktur



Başkalarına, yapmadıkları kusurları yüklemek de iftiradır, buhtandır Bunlar İslâm terbiyesine aykırıdır, kesinlikle haramdır



Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:

Ne mutlu o kimseye ki, kendi kusuru kendisine, başkalarının kusurlarını görmeye zaman bırakmaz



Onun için insan, kendi kusurunu görüp onu düzeltmeye çalışmalıdır Ancak uygunsuz işleri hiç çekinmeksizin yapıp duran günâhkar kimselerin bu çirkin hallerini arkalarından söylemek gıybet sayılmaz Bu söyleme ile çirkin işler kötülenmiş ve başkaları bundan korunmuş olur Bir İslâm toplumuna karşı, küstahça hareket ederek ahlâka uymayan şeyleri açıkca yapıp duran kimselerin bu rezaletini söylemek, toplumsal anlayışın güzel bir tepkisidir Yeter ki, bu söyleyiş şahsî bir kırgınlık neticesi olmasın



Gıybetin sorumluluğundan kurtulmak için, mümkünse gıybet edilen kimseden helallık dilemeli, özür dilemelidir Bazı alimlere göre, yapılan gıybetten pişman olup istiğfarda bulunmak yeterlidir Çünkü durumu haber verip gıybet edilen kimseden helallik dilemek, bir üzüntüye, bir dargınlığa sebebiyet vermiş olabilir Ancak o kimse bu gıybetten haberdar olmuşsa, o zaman kendisinden özür dileyerek helallık istemek gerekir



İki dargının özür dilemek için musafaha yapması (görüşüp el sıkışması) helallaşmak sayılır



Şecaât



Yiğitlik, kahramanlık, kalb metinliği, gereğinde tehlikelere atılabilme özelliği demektir Karşıtı Cebanet (korkaklık)dır Hak yolunda mukaddesatı korumak için gösterilen yiğitlik (şecaat), çok kıymetli bir huydur



Şefkat



Korku ile karışık merhametten ileri gelen acıyıp esirgeme halidir Başkalarının başına gelen veya gelmesi düşünülen fena bir hal karşısında kendisini gösterir Bunun karşıtı merhamet ve yumuşaklık duygusundan yoksunluktur ki, pek kötü bir huydur



Şefkat, temiz ve saf kalblerin bir özelliğidir İslâmda, Yüce Allah'ın emirlerine saygı, yaratıklarına şefkatbüyük bir esastır



Şükür



Görülen iyiliğe karşı, söz veya işle memnuniyet göstermek ve yapılan iyiliğin kıymetini bildirmektir Görülen bir iyiliği överek anmak da bir şükürdür Karşıtı Küfranı nimet (nimeti inkâr)dır



Biz her an binlerce nimetlerine kavuştuğumuz Yüce Allah'a şükretmeğe borçlu bulunduğumuz gibi, iyiliğini gördüğümüz kimselere karşı da teşekkür etmeğe borçluyuz Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:

İnsanlara şükretmeyen, Allah'a da şükretmez



Şehvet



İstek, nefse uygun olan bir şeyi istemek, hayat hareketi için insanların birbirlerine karşı olan doğal meyilleri demektir:



Dinde yasak olmayan bir şey hakkında kararınca bir şehvet ve meyil iyidir Dinde yasak olan bir şey hakkında ise, şehvet hayvanî bir hal olduğundan pek kötüdür, zararlıdır Bundan kaçınmak gerekir



Heva, boşuna arzu, meşru bir sebeb olmaksızın nefsin bir şeye meyletmesidir Heves de, bir şey üzerinde gösterilen ham ve noksan bir aşk ve sevda demektir Bunların ikisi de iyi değildir İnsanın feyiz ve şerefine engel olurlar Peygamber Efendimiz şöyle dua ederlerdi:



Ya Rabbi! Beni ahlâkın çirkin olanlarından ve hevalardan uzak bulundur



Sabır



Acıya katlanmak, bedene uygun düşmeyen hallere telâş göstermeksizin karşı koymaktır Bunun karşıtı sabırsızlık (ceze') dir İnsan yaşadıkça birtakım acı olaylar karşısında kalır İşte bunlara karşı sabretmek gerekir Bir âyeti kerimede de:

Şüphe yok ki, Allah sabredenlerle beraberdir,buyurulmuştur



Sabrın sonu selâmettir, başarıdır Sabır acıdır; fakat sonucu tatlıdır



Sabırsızlık ruhun gevşekliğinden ileri gelir Ancak, dine uymayan şeyler hakkında sabır caiz değildir Bunlara karşı kalben bir acı duyulması ve mümkün ise mücadele yapılması gerekir Savulması mümkün olan kötülüklere veya ihtiyaçlara katlanmak sabır değil, bir acziyet ve miskinliktir Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurmuşlardır:

Allah'ım! Ben acziyetten ve tenbellikten sana sığınırım



Sadakat



Doğruluk, gerçeğe uygun olan doğru sözdür Garaz lekesinden temizlenmiş ve her yönden halis olan bir dostluk da sadakatdır Herhangi bir doğruluğa da sadakat denir Doğruluğun karşıtı yalandır Sadakatın karşılığı hiyanettir, doğruluktan yoksun olmaktır İnsanlara sıdk ve sadakat yakışır Yalancı bir kimseyi ne Allah sever, ne de kulları



Yalan haramdır Yalancı bir kimsenin insanlık bakımından hiç bir kıymeti olamaz Söylediği yalan sözleri ile insanları aldatan, yaptığı hile ve uydurmalarla ötekini berikini saptırmaya çalışan kimseler çok büyük günahkârdır Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:

Bize hiyanet eden bizden değildir Hile ve aldatmayı yapanlar cehennemdedirler



Sonuç olarak, insanın sözü de, özü de doğru olmalıdır Doğru olmayanlar için mutluluk kapıları kapalıdır İslâmiyet gibi, hikmet ve gerçek esasları üzerinde kurulmuş bir dinde doğruluğa aykırı bir şey asla yer bulamaz



Salah



İyi hal, her hayrı kendinde toplayan faziletlerden ibaret yüksek bir vasıftır Karşıtı Fesad ve Fücurdur Bir millet, kendi ferdlerinin iyiliğine çalışmalıdır Çalışmazsa, fesadçıların eline esir düşer Bir müslüman din ve dünya görevlerini öğrenip güzelce uygulamadıkça iyi hal sahibi olamaz



Sılâi Rahim



Akrabayı arayıp sormak, akrabanın kusurlarını bağışlamak muhtaçlarına yardım etmektir Akraba ile görüşmek, sohbette bulunmak, kendilerine selâm ve hediye göndermek sılâi rahim sayılır Yakın bulunan akrabayı, mümkün ise, bulundukları yerlere gidip ziyaret etmek, uzak akraba ile de mektuplaşmak gerekir Karşıtı Katı Rahîm (akrabayı unutup onlarla ilgiyi kesmek)dir Böyle bir tutum, İslâm'ın öğütlediği ailevî ve içtimaî görevlere aykırıdır Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:

Sılâi rahim, ömrü uzatır



Salabet



Metin olmak, kutsal varlıkları korumak için insanın sahib olduğu kalb kuvveti demektir Karşıtı, gevşeklik ve inanç bozukluğudur Salâbet çok kıymetli bir huydur Bazan salâbet yerine taassub da kullanılır Taassub, aslında âdet ve geleneklerde veya maddî ve manevî şeylerde fazla direnip taraftarlık yapmaktır Bu yönden iki türlüdür: Biri dine uygun olan taassubdur İnançlara ve din gerçeklerine gösterilen sebattır Bu çok iyidir Diğeri ise, batıl ve faydasız âdetler, modalar, fikirler, yapılıp yapılmamasında dinî bir sakınca bulunamayan işler üzerinde gösterilen taassubdur ki, bu pek kötüdür Ne yazıktır ki, bazı kimseler, bu ikinci kısımdan olan asılsız şeylere dört elle sarıldıkları halde, mukaddesata ve din esaslarına bağlı kalan kimselere bir kusur olmak üzere taassub isnad etmekten kendilerini alamazlar Bu, cahilce bir görüşün sonucudur, bundan kaçınılmalıdır Gerçeği gerçek, batılıda batıl görmeye çalışmalıdır



Zarafet



İncelik, kibarlık, ince zekâ eseri hoş söz ve işler ile vasıflanma huyudur Karşıtı, kabalık denilen bir haldır Bu, ruhlar üzerine fena tesir yaptığından kötüdür Yaratılışta olan zarafetler, ölçüyü taşırmamak şartıyla iyidir Fakat her işte ve her sözde zarafet göstermeye çalışmak, vakar ve ciddiyete aykırıdır, hafiflikten ibarettir Onun için bu hususta aşırı davranmamalıdır



Adl, Adalet



Hakka yönelmek, haksızlıktan kaçınmak, her hakkı sahibine vermeye çalışmaktır Karşıtı Zulüm, gadrdır, insafsızlıktır Dünyanın bütün düzeni ve düzgünlüğü adaletle kazanılır Yüce Allah bize adaleti emrediyor Onun için insan, her davranışını bir ölçü ve adalet içerisinde yapmaya çalışmalıdır Görevinde adaleti gözetmeyen bir insan, kendisine de, vatanına da, bütün insanlığa da fenalık etmiş olur Herhangi bir hakkın kaybolmasına veya geciktirilmesine sebeb olmak bir zulümdür Her hangi kimseden haksız yere bir şey almak zulümdür Herhangi bir insana veya hayvana haksız yere eziyet vermek de bir zulümdür Zulmün sonucu ise, azabdır, felâkettir Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:

Zulme uğramışın duasından kork; çünkü onunla Allah arasında perde yoktur



Azim



Bir işe kesinlikle niyet etmek, bir işi yapmaya kalbi bağlayarak yönelmektir Karşıtı, Tereddüt ve Terahi (geciktirme)dir Haklı gayeler uğrunda azimli olmak bir özelliktir Bir âyeti kerime şu anlamdadır:

Azmedince de Allah'a tevekkül et, artık tereddüt etme, şübhe yok ki Allah Tealâ tevekkül edenleri sever



Aşk



Fazla sevgi ve ilgiden bir şey hakkında kalbin pek ziyade ilgi ve çekicilik kazanmasıdır İnsanlar, maddeten veya manen güzel ve lezzetli buldukları şeylere karşı kalblerinde bir meyil duyarlar Bu meyil ılımlı olursa muhabbet, pek kuvvetli olursa aşkadını alır İnsanlar hoşlarına gitmeyen şeylere karşı da bir nefretduyarlar Bu nefret ılımlı olunca buğz, pek kuvvetli olunca da Makt (kin)adı ile anılır



Mukaddesata karşı olan meylin bir aşk derecesinde bulunması pek sevimlidir Fakat ölümlü varlıklara, geçici güzelliklere karşı aşk derecesinde olan meyil, kalbin gevşekliğinden, düşüncenin noksanlığından ileri geldiği için kötüdür



Mukaddesat hakkındaki aşka: Gerçek aşk, Rahmanî aşkdenir Geçici ve nefsanî şeyler hakkındaki aşk da mecazî aşk, himarî aşkadını alır Onun için bu ikinci kısımdan kaçınmak, her faziletli insan için bir görevdir



İsmet



Günahlardan kaçınma huyuna sahib olmak, Hak Tealâ'nın korkusu ile bütün çirkin şeylerden beri bulunmak demektir Fena şeylerden uzakta kalmak da, Yüce Allah'ın bir koruması olduğundan bir ismet sayılır



İsmetin karşıtı; suçluluk ve günahkârlık halidir İnsanın asıl güzelliği ve şerefi kazandığı ismet sayesindedir



İffet



Namus, perhizkârlık, nefsi hayvanî sarkıntılıklardan engellemek huyudur Karşıtı Fuhuşdur Namusa aykırı harekettir



Ruhların temizliği iffetledir İffetsiz bir kimse, zehirli mikroplardan daha zararlı bir yaratıktır, kendisinden her halde uzaklaşmak gerekir Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur:

Allah'ım! Ben senden dünyam, dinim, ehlim ve malım hakkında iffet dilerim



Af



Bağışlamak, suçtan geçmek, günahkâr kimse hakkında lâyık olduğu azarlamayı bir lûtuf olarak terk etmek anlamındadır Safh da bir meseleden dolayı göz yummak, başa kakmamaktır ki, af ile beraber kullanılır



Af ve safh'ın karşıtı, intikam ve muahaza (azarlama) dır İntikam ki, acı çıkarmak, fena bir işe karşı göğüs ferahlığı için diğer bir fena iş yapmaktan ibarettir, bazı şartlarla caiz olabilir Fakat af ile muamele yapmak, şüphe yok ki daha iyidir Affın zevki, intikamın zevkinden daha çoktur Bir hadisi şerifte buyurulmuştur:



Yüce Allah bir kula af sebebiyle, izzetten başka bir şey arttırmaz



Bir şahsa karşı kalben tutulan bir buğz, öfke ve zarar verme arzusuna da Kindenir ki, bu da çok defa insanlığa uygun olmaz Yalnız mukaddesata düşman olanlara karşı, kalbde devamlı bir kin ve düşmanlık beslenmesi gerekir



Ahd



Söz vermektir Gözetilmesi gereken sözleşmeye de ahddenir Ahdin (sözleşmenin) gereğine uymak vacibdir Verilen sözü yerine getirmemek bir zulümdür İnsanlar verdikleri sözde durmalıdırlar Bundan sorumludurlar Verilen bir sözde, haklı bir sebeb olmaksızın durmamak insanın kıymetini ayaklar altına alacak kadar büyük bir alçaklıktır Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:

Ahdin güzelliği (verilen sözün yerine getirilmesi) imandandır



Fazl, Fazilet



Üstünlüğe, iyilik ve ihsana, ilim ve marifete fazldenir İlim ve irfan bakımından olan yüksek dereceye ve ahlâk görevlerine bağlanmak huyuna da faziletdenir Fazlın karşıtı, kötülük, hasislik ve cehalettir Faziletin karşıtı da, rezillik ve alçaklıktır Faziletin çoğulu fezaildir Hikmet, adalet, şecaat ve iffet sıfatlarına Fezaili asliyeadı verilmiştir Bunlardan birçok faziletler doğar İnsan, fazl ve faziletle vasıflanmalıdır İnsanlık şerefi ancak bu sayede kazanılmış olur



Fütüvvet



Yiğitlik, nefis şerefi, iyilik ve cömertlik, dostların kusurlarını af ve bağışlama demektir Bunun karşıtı, cebanet (korkaklık), zillet, hasislik ve tirkekliktir Yiğitlik, sahibini dine ve iyiliğe aykırı işlerden korur, fedâkârlığa ve efendiliğe götürür Onun için yiğitlikle (fütüvvetle) vasıflanmaya çalışmalıdır



Feraset



Zihin uyanıklığı, bir şeyi çabukça anlayış kabiliyeti, bir insanın ahlâk ve davranışını yüzünden anlamak halidir



Feraset iki türlüdür: Biri, bir çeşit ilham eseridir ki, sebebi bilinmeksizin meydana gelir Diğeri kazanılan bir haldir ki, çeşitli huylara dair bilgi edinmek sebebiyle olur



Ferasetin karşıtı, belâhet (anlayışsızlık), zekâdan yoksunluktur Ferasetli insanların yanında uyanık olmalı, edeb ve fazilete aykırı şeylerden kaçınmalıdır Müminin ferasetinden sakınınız; çünkü o, Allah'ın nuru ile bakar,buyurulmuştur



Kadirşinaslık



Herkesin gerçek yerini ve değerini bilip hakkında ona göre işlem yapmaktır Karşıtı, Kadirnaşinaslık (değer bilmemezlik)dir Sosyal hayatta, değer bilmenin büyük bir önemi vardır Kıymet bilen milletler arasında ilim ve hüner sahipleri çoğalır Kadir ve kıymet bilmeyen milletler de, bilgi ve marifetten yoksun kalırlar Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:

İnsanları kendi yerlerine indiriniz (herkese derecesine göre muamele ediniz)



Kanaat



Kısmete razı olmak, yemek ve içmek gibi şeylerde tutumlu olarak orta bir halde hareket etmektir Karşıtı, israf (savurganlık)dır Kanaatı yanlış anlamamalıdır Kanaat, mutlaka az ile yetinip tembellik içinde yaşamak değildir Hırsla hareketten kaçınmak, başkalarının nimetlerine göz dikmeyip hakkına razı olmak ve bir gönül huzuru ile yaşamaktır Birçok hırsızlıklar ve cinayetler, kanaatsızlığın sonucudur Bir hadisi şerifde buyrulmuştur:

Kanaat tükenmez bir hazinedir



Gerçekten kanaat sahibi bir kimse, işini yoluna kor, başkalarına muhtaç olmaktan kurtulur Hazinelere sahibmiş gibi, şeref ve huzur içinde yaşar Diğer bir hadisi şerifde de şöyle buyurmuştur:

Kanaat eden aziz olur, hırslı olan da zelil olur



Herhangi bir işte bilinen miktarı aşmak bir israfdır Bir şeyi boş yere dağıtmak, uygun olmayan yerlere harcamak bir tebzir (savurganlık) dır Bir şeyin elde edilmesini hasislikle karışık bir şekilde isteyip durmak da tama'dır ki, bunlar kesinlikle kötü huylardır



Hırs'a gelince, bu da bir şey hakkında gösterilen aşırı bir istek ve meyilden ibarettir ki, iki türlü olur: Biri, adi şeyler hakkında olan hırstır ki, bu kötüdür Kalbin ihtiyacından ve gevşekliğinden ileri gelir Diğeri ise, yüksek ve güzel şeyler hakkındaki hırstır Bu iyidir, ruhun iyiliğine ve himmetine delâlet eder



Kerem



Cömertlik, şeref, kıymetli şeyleri gönül hoşluğu ile vermek demektir Bunun karşıtı, hasisliktir



Kerem, yüksek bir huy üzere yaratılmış insanlara ait bir özelliktir



Lutf



İyilik ve güzelliktir Yumuşaklıkla ve okşama ile muamele yapmaktır ki, insanlık nişanıdır Karşıtı, cevr (eziyet)dir ki, insanlığa yakışmaz Yaratıklar hakkında gösterilen lûtuf ve kerem, yaratıcının yardımına kavuşmaya bir yoldur



Lâtife, Mizah



Şaka ve hoş duygulu söz demektir Karşıtı, ciddiyet'dir Sırf bir eğlence ve iltifat için yapılan ve hiç bir kimsenin gönlüne dokunmayan lâtifeler caizdir Yeter ki hoş olsun, gereğinden fazla olmasın



Lâtifenin çokluğu gülmeyi artırır, kalbi öldürür, heybeti giderir, düşmanlığa sebeb olur Bir hadisi şerifde buyurulmuştur: İnsan bir söz söylerken bununla yanındakiler gülüşürse, kendisi Süreyya'dan (yıldızdan) daha uzağa uçar gider Şeref ve heybeti havaya gider, demektir Bundan dolayı, bu gibi lâtifelerden çekinmelidir



Mübahat



Öğünme, böbürlenme, maddî ve manevî bazı vasıflardan dolayı öğünmek demektir Takdir edilmeye değer yüksek şeylere sahib olmaktan dolayı övünmede bulunmak caizdir Fakat herhangi bir geçici varlıktan dolayı öğünmek, kendisini yüksek görmek asla caiz değildir Böyle bir davranışa Ucb, gurur, cahilce öğünmedenir ki, pek kötüdür



Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:

Üç şey helâk edicidir: Fazla cimrilik, kendisine uyulan heva (nefis arzusu), kişinin kendi nefsini beğenmesi



Metanet



Sağlamlık, dayanıklık manasınadır Deyim olarak: İnsanın fikrinde sabit olması, tutumunda kuvvetli ve inancında köklü bulunması demektir Bunun karşıtı, gevşeklik ve kuvvetsizliktir Hak uğrunda metanet göstermek, kıymetli bir huydur



Medh



Övmek, irade ile yapılan güzel işlerden dolayı dil ile övme demektir Karşıtı, zem (yermek)dir Birinin aleyhine fena sözler söylemek, onun kötü hallerini meydana koymaktır



Övgüye lâyık kimseleri övmek, cemiyet arasında fazilet ve kemalin artmasına sebep olabileceği için iyidir Fakat övülmeye lâyık olmayanları övmek, gerçeğe aykırı, ahlâka zıd ve başkalarını aldatmaya sebeb olacağından pek kötüdür Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:

Övücüleri gördüğünüz zaman yüzlerine toprak saçınız



Doğrusu, şahsî bir çıkar düşüncesi ile lâyık olmayanları övmeye kalkışanlâr, böyle bir muameleye hak kazanırlar Herhangi bir insanı haksız yere yermek de haramdır



Müdara, Mümaşat



Yüze gülmek, görünüşte dost olmak, insanlara karşı güzel davranışlarda bulunmak, başkalarının fikirlerine uyarcasına hareket etmek, sükûn ve anlayış üzere durmaktır Din esaslarına uygun olarak yapılan müdara iyidir, başarıya sebebdir Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:

İnsanlara müdara etmek bir sadakadır



Diğer bir hadisi şerif de şöyle:

Ben farzlarla emrolunduğum gibi, insanlara müdara ile de emrolundum



Fakat güzel bir sonuç düşüncesiyle olmaksızın, herhangi bir kimsenin makamından ve servetinden dolayı yüzüne gülmek, ona müdarada bulunmak çok kötüdür Böyle bir davranışa, temellük, tabasbus, müdahane (yağcılık), yaltaklanmak, dalkavukluk denir ki, insaniyete asla yakışmaz Dince yasak, aklen de çirkindir



Muhabbet



Sevgi, dostluk ve lezzet duyulan bir şeye gönlün meyletmesi demektir Bunun karşıtı Buğz (nefret), düşmanlıktır



Muhabbetler iki türlüdür: Biri sebebi kaybolan muhabbetlerdir Bir kimseyi yalnız dünyalığından dolayı sevmek O dünyalık aradan kalkınca, muhabbet de aradan kalkar Diğeri sebebi kaybolmayan muhabbettir Herhangi bir insanı, yalnız Allah için sevmek gibi Bu tür muhabbetler devam eder İşte ahlâkça bir fazilet sayılan muhabbetlerden maksad da, bu tür sevgilerdir Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur: Yüce Allah'a amellerin en sevgilisi, Allah için muhabbet ve Allah için buğzdurOnun için insan Yüce Allah'ın sevdiği şeyleri sevmeli ve sevmediği şeyleri de sevmemelidir



Merhamet, Rahm



Esirgemek, acımak, şefkat göstermek, çaresizlerin hallerine kalben acıyarak kendilerine yardımda bulunmak demektir Merhamet, temiz ruhların bir süsüdür Yalnız insanlara değil, hayvanlara da merhamet etmeli, acımalıdır Bir hadisi şerifde buyurulmuştur:



Yerde olanlara merhamet ediniz ki, gökte olanlar size merhamet etsin



Mürüvvet



Erkeklik, insanlığa uygun olan şeyi yapmak, güzel görünen şeyleri alıp yerilmeyi gerektiren hallerden kaçınmak demektir Bunun karşıtı, namerdliktir



Açıkca yapılmasından utanılacak bir işi, gizlice yapmamak da bir mürüvvet sayılır Görülen bir iyiliği unutmamak ve fırsat düştükçe karşılığında iyilik yapmak da bir mürüvvet eseridir



Müşavere



Danışma, bir işin hayırlı olup olmadığını anlamak için uygun görülen kimselerle görüşüp fikirlerini almak demektir Karşıtı dediğim dediklik ve kendini beğenmişliktir



Müşavere bir sünnettir İnsan danışma sonunda aydınlanır, bilmediği ve hatırına gelmeyen şeyleri öğrenir, tedbirli olarak hareket etmiş olur Yalnız kendi fikri ile hareket eden, çok kez pişmanlık çeker Bir hadisi şerifin anlamı şöyledir:

Müşavere eden (danışan), zarar görmemiştir



Ancak kendisine danışılacak kimse, doğru sözlü, tecrübeli, danışılan iş üzerinde bilgili, hiddet ve gurur gibi hallerden beri olmalı düşüncesini olduğu gibi söylemekten çekinmemelidir



Muavenet, Teavün



İnsanların birbirine yardımda ve hizmette bulunmaları demektir İnsanlar daima birbirlerinin yardımına muhtaçtırlar İnsan, elinden gelen yardımı akrabasından ve dostlarından, din kardeşlerinden esirgememelidir Ancak yardımlar iyi işlerde olmalıdır Kötü işlerde yardımcı olmak günahtır, zarardır Kur'anı Kerimde buyurulmuştur: Birbirinize iyilik ve takva üzere yardım ediniz Günah ve düşmanlık üzere yardımlaşmayınız



Minnet



İyilik etmek manasına geldiği gibi yapılan iyilikleri birer birer sayarak başa kakmak anlamına da gelir Bu ikinci anlamda olan minnet, fena bir huydur, yapılan iyilikleri siler Bir âyeti kerimede buyurulmuştur:

Ey müminler! Sadakalarınızı, minnet altında bırakarak ve eziyet ederek boşa çıkarmayın



Fakat iyilik edilen kimse nankör olursa, uyarılabilir, nankörlüğe son verilmesi kendisinden istenebilir



Namus



Şeref, iffet, edeb, haya, emniyet ve istikamet gibi faziletlerin tümünden ibaret olan pek kıymetli bir vasıftır Şeriata ve kanuna da namus denir Melek Cibrili Emîn'e Namusi Ekber denilmiştir Namusun karşıtı, iffet ve istikametten yoksun bulunmaktır



Namus, değişmeyen bir gerçektir Onun bunun anlayışına göre değildir İslâm ahlâk ve adâbına uymayan herhangi bir şeyin namus vasfı ile ilgisi yoktur Onun için islâm ahlâkına uymayan şeylerden kaçınmak gerekir



Nifak



İki yüzlü olma, dil ile mümin veya dost görünüp kalbde küfür ve düşmanlığı gizlemek anlamındadır Böyle bir insana Münafık, Zülvecheyn (iki yüzlü) denir Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur:



İki yüzlü olan kimse, Allah katında bir mevki sahibi olamaz



Onun için insan samimi olmalı, dili kalbine, sözü de özüne uygun bulunmalıdır



Nemime



Söz gezdirmek, köğuculuk yapmak, bir kimse aleyhine söylenen sözleri bir kötülük maksadı ile o kimseye ulaştırmak demektir Bu çok kötü bir huydur Bu yüzden nice dostların arası açılır, nice düşmanlıklar yüz gösterir Bir hadisi şerifde buyurulmuştur: Koğucu olan Cennet'e giremezBöyle bir müslüman azaba hak kazanır demektir Doğrudan doğruya cennete girmeye lâyık olamaz Ne büyük bir korkutma! Böyle çirkin bir halden Allah'a sığınırız



Va'd



Söz vermektir Söz verilen bir şey, bir kimsenin yapacağına dair söz verdiği iştir İnsan gerek olmadıkça bir şey için söz vermemelidir Söz verince de İnşallahdeyip onu yerine getirmelidir



Bir hadisi şerifde şöyle buyurulmuştur: Va'd (verilen söz) borçtur Onun için, verilen sözü yerine getirmek insanlık borcudur



Vefa



Verilen sözü yerine getirmek, borcu ödemek, din ve akla uygun olarak gereken şeyi yerine getirip altından çıkmak demektir Bu pek şerefli bir görevdir Karşıtı Hulf, caymak, sözünde durmamak, verilen sözü yerine getirmemektir ki, bu haramdır Eski dostluğu korumaya da Vefakârlıkdenir İnsan vefalı olmalı, dostluk haklarını unutmamalıdır

Vakar

Ağırbaşlı olmak, yapılacak işlerde tedbirli ve yavaş davranmaktır Bunun karşıtı Hafiflikdir Samimi olan vakar, insanın kıymetini yükseltir Bunun işareti, insanlar arasında ve yalnızlıktan eşit bir hal üzere bulunmaktır Hafiflik ise, insanın şerefini giderir

Vakar, bir büyüklenme hali değildir Düşünceden ve şerefi koruma duygusundan, ilmin ve hilmin kuvvetinden ileri gelir Hafiflik ise, ahmaklık ve az akıllılık nişanıdır Gereksiz yere öteye beriye bakıp durmak veya gidip gelmek, bazı organları oynatmak, her söze önemle kulak vermek, gereksiz sorular sormak, soru ve cevablarda acele etmek; elbise ve kıyafete gereğinden fazla düzen vermek hep hafiflik eseridir Onun için insan, böyle hafif sayılacak hareketlerden kendisini korumalıdır

Himmet

Yüksek bir irade, kalbin bütün ruh kuvveti ile Yüce Allah'a ve kutsal amaçlara yönelmesi demektir Bunun karşıtı, huyun aşağılığı ve bayağı şeylere istek göstermesidir İnsan himmetine göre yükselir Himmetin yüksekliği imandandırYüksek gayelere yetişmek arzusu, üstün bir himmetin nişanıdır

Daima yükseklik aynasına güzünü dik ki,

Gözünden himmet nuru yansıyıp parlasın

Yüsr

Kolaylık, zenginlik, bir şeyin yapılması veya yapılmaması üzerinde kolaylık göstermek demektir Karşıtı, Usr (güçlük) sözüdür Çetinlik demektir İslâmda kolaylık bir esastır Peygamber Efendimiz (sallallahu aleyhi ve sellem) buyurmuşlardır:

Müjdeleyiniz, tiksindirmeyiniz Kolaylık gösteriniz, güçleştirmeyiniz

Onun için insanların kalblerini sevindirmek, nefret doğuracak şeylerden kaçınmak ve insanlara her işte kolaylık göstermek esastır Bir hadisi şerifin yüksek anlamı şöyledir:

Din kolaylıktır Dinde üstünlük yarışına çıkan herhangi bir kimseye, din muhakkak üstün gelir

Artık kutsal İslâm dininin bütün insanlık için rahmet olan bu mübarek esasını güzelce bilmeli, onun her yönü ile kolay olan ve uygulanması çok uygun olan emirlerine ve hükümlerine gereği üzre bağlanmalıdır Onun gösterdiği geniş ve nurlu yolu izlemeye çalışmalıdır İnsan ancak bu şekilde selâmete ve hidayete kavuşur, mutluluğa erer Bizleri böyle yüksek bir dine kavuşturan Yüce İlâhımıza ne kadar şükretsek yine kulluk görevimizin milyonda birini yerine getirmiş olamayız Ancak onun ezelî ve ebedî olan yüce varlığına sığınarak kusurlarımızın ve günahlarımızın bize bağışlanmasını kırık bir duygu ile, değersiz bir ifade ile istirham eder, af ve keremlerine kavuşmayı şu değersiz ve günahkâr yalvarışımızla dileriz

Övgü ve sevgi âlemlerin Rabbına, yardım ve teslimiyetler efendimiz Muhammed'e, soyundan gelenlere ve bütün sohbet dostlarına olsun