HEYELAN ,HEYELAN nedir?Heyelan ceşitleri, HEYELANIN anlamı
Heyelan nedir nasıl oluşur?
Kayalardan dokuntu ortusunden veya topraktan oluşmuş kutlelerin cekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesine Heyelan denir Bazı heyelanlar buyuk bir hızla gercekleştikleri halde bazı heyelanlar daha yavaş gercekleşirler Heyelanlar yer yuzunde cok sık meydana gelen ve cok yaygın bir kutle hareketi ceşididir ve aşınmada onemli rol oynarlar Buyuk heyelanlar aynı zamanda topografyada derin izler bırakırlar
Heyelan aynı zamanda toprak kaymasıdır Toprağın yerdeğiştirmesinden oluşur Toprak altı fidelerinin topraktan cıkması aynı zamanda toprağın asağıya doğru inerek surtunme kuvveti oluşturmasına heyelan denir
Heyelana neden olan etkenler
Kuvvetli Eğim
Eğimlerin fazla olduğu sahalarda heyelan riski artmaktadır Bazı sahalarda fay yamacları dik eğimlerin oluşmasına neden olarak heyelanları kolaylaştırırlar Yine insanlar kanallar ve yollar acarak yada yol ve maden kazılarından cıkan toprakları denge acısına erişmiş bulunan yamaclar uzerine atarak heyelan oluşumuna neden olan koşulları hazırlarlar Gevşek unsurların denge acısını her hangi bir nedenle aştığı durumlarda heyelan oluşur
Su İle Doygunluk
Heyelanlar yağışlı veya zeminin ıslak olduğu mevsimlerde meydana gelirler Şiddetli veya devamlı yağmurlar yahut karların erimesi kayaların icine bol miktarda suyun sızmasına olanak verir Bunun sonucunda plastisite ve likidite sınırlarına erişilir ve herhangi bir nedenle oluşan sarsıntı sonucunda heyelan meydana gelir Su ayrıca denge acısını kuculterek ağırlığı arttırarak ve surtunmeyi azaltarak heyelanı kolaylaştırır
Kaya Yapısı
Plastisite likidite sınırları malzemenin yapısına sıkı bir şekilde bağlıdır Ceşitli kil turlerinde plastisite birbirine yakın ancak likidite değerleri birbirinden cok farklıdır Orneğin bu bakımdan en duşuk değeri gosteren kaolin kili en az su ile likidite sınırına erişen yani heyelana en uygun olan kil turudur
Ceşitli depolarda az yada cok kil vardır Bunun oranı ve turu heyelan olayını arttıran yada azaltan yani heyelanların yayılış alanlarını belirleyen başlıca faktorlerden birisidir Bu nedenle killi formasyonların fliş marn ve tuf gibi depoların yaygın olduğu sahalarda heyelan cok fazla gorulur Buna karşılık kalker ve bazalt gibi kayalarda heyelan seyrek gorulmektedir
Tektonik Yapı
Tektonik yapı ile heyelan arasında cok sıkı bir ilişkiardır Tabakaların yamac eğimine paralel olarak dalmaları heyelanları kolaylaştırır Ozellikle tabakalar arasında killi bir seviyenin varlığı onemli rol oynar Kar veya yağmur sularının toprağa sızması sonucunda plastik veya likit hale gecen kil tabakasının uzerindeki kutleler cekim gucune uyarak toptan aşağıya doğru kayabilirler Kayaların diyaklazlarla derin ve sık bir şekilde parcalanmış olması da heyelanı kolaylaştıran koşullar arasında sayılabilir
Heyelanlar yukarıda sayılan nedenlerin birisi veya birkacının etkisiyle oluşurlar ve bazen topografyada cok onemli değişikliklere neden olurlar Kayan kutlenin koptuğu yerde genellikle hilale benzer bir kopma yarası oluşmaktadır Buradan ayrılan maddeler genellikle akış hareketini andıran şekiller gosteren ve coğu kez uzerinde kapalı canakcıklar bulunan bir yığın halinde aşağıya doğru yer değiştirirler ve heyelan kutlesinin govdesini oluştururlar
Bu kutle bazen bir akarsuyun yatağını tıkayarak bir Heyelan Seti Golu oluşmasına yol acar Orneğin Tortum Golu heyelanla Tortum vadisinin tıkanması sonucunda meydana gelmiştir Ayrıca heyelanlar sonucunda yamaclarda taracalara benzer basamaklar oluşabilir
Heyelan ceşitleri
Genel olarak heyelan terimi ile acıklanan bu hızlı kutle hareketleri asıl heyelanlar gocmeler ve toprak kaymaları olmak uzere uc tipe ayrılabilirler
Asıl heyelanlar
Bunların oluşumunda su hazırlayıcı bir rol oynar Fakat asıl heyelan kutlesi su ile hamurlaşmış halde değildir Kuru bir kutle halinde fakat kaymaya uygun bir zemin uzerinde yer değiştirmiştir Bu tip heyelanlar ulkemizde sık sık oluşurlar Bu heyelanların en buyuk olanları genellikle bol yağışlı ve dik eğimli sahalarda ozellikle kuvvetle yarılmış nemli ve litoloji bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuşturGeyve Ayancık Sinop cevresi Macka OfSurmene ve TrabzonSera heyelanları bunların başlıcalarındandır
Sera Heyelanı Trabzon şehrinin 10 km kadar batısında Sera Koyu yakınlarında 1950 yılında oluşmuştur Heyelanın oluşmasından bir hafta kadar once Sera vadisinin dik yamaclarında derin yarıklar oluşmuş topografya kucuk olcude bazı değişikliklere uğramıştır Fakat asıl heyelan birkac dakika gibi kısa bir zaman icinde ve şiddetli bir gurultu ile birlikte oluşmuştur
Bir kısmı akış şekilleri gosteren fakat asıl olarak kayma yuzeyleri boyunca yer değiştiren kutlenin ortalama uzunluğu 650 m genişliği 350 m kalınlığı ise 65 m kadardır Boylece Sera heyelanı sonucunda 15 milyon m³ hacminde kaya ve dokuntu yer değiştirmiştir Bu heyelan kutlesi Sera deresinin vadisini tıkamış ve burada 4 km uzunluğunda ortalama 150 m genişlikte ve 55 m derinliğinde oldukca buyuk bir set golu oluşmuştur
Araştırmalar bu heyelanın oluşumunda normalden daha fazla yağışlı gecen kış mevsimi ile karların hızla erimesine neden olan Fohn karakterinde guney ruzgarlarının etkisi olduğunu gostermektedir Bu yolla zemine cok fazla oranda su sızmıştır Zaten bu sahada cozulme cok derinlerde olduğu gibi andezitik kayalar ve yastık lavlar derin diyaklazlarla yarılmış aralarındaki bağlar gevşektir Bu durum su ile doygunlaşan arazinin kaymasını ayrıca kolaylaştırmıştır Bundan başka yamac eğimlerinin cok fazla olması ve ozellikle Sera deresinin yamacın alt kısmını oyması heyelanın oluşumunda rol oynamış olmalıdır
Gocmeler
Heyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini oluştururlar Bu tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yuzeyleri boyunca donerek yer değiştiren kısımlardan oluşur Kayan kısımlardan her biri geriye doğru carpılır Bunu sonucunda kayan kutlelerin ilksel eğimleri değişir ve bunların yuzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır Yamacların alt kısımlarının akarsular dalgalar gibi etkenler tarafından fazla oyulması gocme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir
Falezlerin ve yamacların gerilemesi menderes halkalarının buyumesi sırasında alttan oyma surecine bağlı olarak sık sık gocmeler oluşur Gocmuş kutleler veya bloklar buyuk oldukları durumda bunlar arasında kucuk goller veya yamaclarda taracalara benzer sahanlıklar oluşur Kucuk ve Buyuk Cekmece gollerinin kenarlarında ve bu iki gol arasındaki deniz kıyısı boyunca bu tur gocmelerin tipik ornekleri yaygındır
Toprak Kaymaları
Bunlar heyelanın bazı bakımdan camur akıntılarına benzeyen bir turudur Fakat cok yavaş oluşmaları belli bir yatağa bağlı olmamaları ve icerdikleri suyun cok daha az olması gibi farklarla camur akıntılarından ayrılırlar Geriye doğru eğimlenme gostermediklerinden dolayı da yukarıda acıklanan gocmelerden farklı oldukları gorulur Toprak kaymaları su ile doygun hale gelen ve bu şekilde butunu ile kayganlaşan yuzeysel depoların dokuntu ortusunun veya toprakların yer aldığı yamaclarda oluşur
Bu şekilde bir kopma yarası ve kıvamlı bir hamur gibi yer değiştiren bir heyelan kutlesi meydana gelir Bu acıklamalardan anlaşılacağı uzere toprak kaymaları asıl heyelandan daha yuzeyseldir; aslında toprak tabakasını ve onun altındaki dokuntu ortusunu ilgilendirir Bu kutle hareketinin en yaygın olduğu sahalar litoloji bakımından da uygun olmak koşulu ile nemli iklim bolgeleridir
Heyelan nedir nasıl oluşur?
Kayalardan dokuntu ortusunden veya topraktan oluşmuş kutlelerin cekimin etkisi altında yerlerinden koparak yer değiştirmesine Heyelan denir Bazı heyelanlar buyuk bir hızla gercekleştikleri halde bazı heyelanlar daha yavaş gercekleşirler Heyelanlar yer yuzunde cok sık meydana gelen ve cok yaygın bir kutle hareketi ceşididir ve aşınmada onemli rol oynarlar Buyuk heyelanlar aynı zamanda topografyada derin izler bırakırlar
Heyelan aynı zamanda toprak kaymasıdır Toprağın yerdeğiştirmesinden oluşur Toprak altı fidelerinin topraktan cıkması aynı zamanda toprağın asağıya doğru inerek surtunme kuvveti oluşturmasına heyelan denir
Heyelana neden olan etkenler
Kuvvetli Eğim
Eğimlerin fazla olduğu sahalarda heyelan riski artmaktadır Bazı sahalarda fay yamacları dik eğimlerin oluşmasına neden olarak heyelanları kolaylaştırırlar Yine insanlar kanallar ve yollar acarak yada yol ve maden kazılarından cıkan toprakları denge acısına erişmiş bulunan yamaclar uzerine atarak heyelan oluşumuna neden olan koşulları hazırlarlar Gevşek unsurların denge acısını her hangi bir nedenle aştığı durumlarda heyelan oluşur
Su İle Doygunluk
Heyelanlar yağışlı veya zeminin ıslak olduğu mevsimlerde meydana gelirler Şiddetli veya devamlı yağmurlar yahut karların erimesi kayaların icine bol miktarda suyun sızmasına olanak verir Bunun sonucunda plastisite ve likidite sınırlarına erişilir ve herhangi bir nedenle oluşan sarsıntı sonucunda heyelan meydana gelir Su ayrıca denge acısını kuculterek ağırlığı arttırarak ve surtunmeyi azaltarak heyelanı kolaylaştırır
Kaya Yapısı
Plastisite likidite sınırları malzemenin yapısına sıkı bir şekilde bağlıdır Ceşitli kil turlerinde plastisite birbirine yakın ancak likidite değerleri birbirinden cok farklıdır Orneğin bu bakımdan en duşuk değeri gosteren kaolin kili en az su ile likidite sınırına erişen yani heyelana en uygun olan kil turudur
Ceşitli depolarda az yada cok kil vardır Bunun oranı ve turu heyelan olayını arttıran yada azaltan yani heyelanların yayılış alanlarını belirleyen başlıca faktorlerden birisidir Bu nedenle killi formasyonların fliş marn ve tuf gibi depoların yaygın olduğu sahalarda heyelan cok fazla gorulur Buna karşılık kalker ve bazalt gibi kayalarda heyelan seyrek gorulmektedir
Tektonik Yapı
Tektonik yapı ile heyelan arasında cok sıkı bir ilişkiardır Tabakaların yamac eğimine paralel olarak dalmaları heyelanları kolaylaştırır Ozellikle tabakalar arasında killi bir seviyenin varlığı onemli rol oynar Kar veya yağmur sularının toprağa sızması sonucunda plastik veya likit hale gecen kil tabakasının uzerindeki kutleler cekim gucune uyarak toptan aşağıya doğru kayabilirler Kayaların diyaklazlarla derin ve sık bir şekilde parcalanmış olması da heyelanı kolaylaştıran koşullar arasında sayılabilir
Heyelanlar yukarıda sayılan nedenlerin birisi veya birkacının etkisiyle oluşurlar ve bazen topografyada cok onemli değişikliklere neden olurlar Kayan kutlenin koptuğu yerde genellikle hilale benzer bir kopma yarası oluşmaktadır Buradan ayrılan maddeler genellikle akış hareketini andıran şekiller gosteren ve coğu kez uzerinde kapalı canakcıklar bulunan bir yığın halinde aşağıya doğru yer değiştirirler ve heyelan kutlesinin govdesini oluştururlar
Bu kutle bazen bir akarsuyun yatağını tıkayarak bir Heyelan Seti Golu oluşmasına yol acar Orneğin Tortum Golu heyelanla Tortum vadisinin tıkanması sonucunda meydana gelmiştir Ayrıca heyelanlar sonucunda yamaclarda taracalara benzer basamaklar oluşabilir
Heyelan ceşitleri
Genel olarak heyelan terimi ile acıklanan bu hızlı kutle hareketleri asıl heyelanlar gocmeler ve toprak kaymaları olmak uzere uc tipe ayrılabilirler
Asıl heyelanlar
Bunların oluşumunda su hazırlayıcı bir rol oynar Fakat asıl heyelan kutlesi su ile hamurlaşmış halde değildir Kuru bir kutle halinde fakat kaymaya uygun bir zemin uzerinde yer değiştirmiştir Bu tip heyelanlar ulkemizde sık sık oluşurlar Bu heyelanların en buyuk olanları genellikle bol yağışlı ve dik eğimli sahalarda ozellikle kuvvetle yarılmış nemli ve litoloji bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuşturGeyve Ayancık Sinop cevresi Macka OfSurmene ve TrabzonSera heyelanları bunların başlıcalarındandır
Sera Heyelanı Trabzon şehrinin 10 km kadar batısında Sera Koyu yakınlarında 1950 yılında oluşmuştur Heyelanın oluşmasından bir hafta kadar once Sera vadisinin dik yamaclarında derin yarıklar oluşmuş topografya kucuk olcude bazı değişikliklere uğramıştır Fakat asıl heyelan birkac dakika gibi kısa bir zaman icinde ve şiddetli bir gurultu ile birlikte oluşmuştur
Bir kısmı akış şekilleri gosteren fakat asıl olarak kayma yuzeyleri boyunca yer değiştiren kutlenin ortalama uzunluğu 650 m genişliği 350 m kalınlığı ise 65 m kadardır Boylece Sera heyelanı sonucunda 15 milyon m³ hacminde kaya ve dokuntu yer değiştirmiştir Bu heyelan kutlesi Sera deresinin vadisini tıkamış ve burada 4 km uzunluğunda ortalama 150 m genişlikte ve 55 m derinliğinde oldukca buyuk bir set golu oluşmuştur
Araştırmalar bu heyelanın oluşumunda normalden daha fazla yağışlı gecen kış mevsimi ile karların hızla erimesine neden olan Fohn karakterinde guney ruzgarlarının etkisi olduğunu gostermektedir Bu yolla zemine cok fazla oranda su sızmıştır Zaten bu sahada cozulme cok derinlerde olduğu gibi andezitik kayalar ve yastık lavlar derin diyaklazlarla yarılmış aralarındaki bağlar gevşektir Bu durum su ile doygunlaşan arazinin kaymasını ayrıca kolaylaştırmıştır Bundan başka yamac eğimlerinin cok fazla olması ve ozellikle Sera deresinin yamacın alt kısmını oyması heyelanın oluşumunda rol oynamış olmalıdır
Gocmeler
Heyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini oluştururlar Bu tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yuzeyleri boyunca donerek yer değiştiren kısımlardan oluşur Kayan kısımlardan her biri geriye doğru carpılır Bunu sonucunda kayan kutlelerin ilksel eğimleri değişir ve bunların yuzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır Yamacların alt kısımlarının akarsular dalgalar gibi etkenler tarafından fazla oyulması gocme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir
Falezlerin ve yamacların gerilemesi menderes halkalarının buyumesi sırasında alttan oyma surecine bağlı olarak sık sık gocmeler oluşur Gocmuş kutleler veya bloklar buyuk oldukları durumda bunlar arasında kucuk goller veya yamaclarda taracalara benzer sahanlıklar oluşur Kucuk ve Buyuk Cekmece gollerinin kenarlarında ve bu iki gol arasındaki deniz kıyısı boyunca bu tur gocmelerin tipik ornekleri yaygındır
Toprak Kaymaları
Bunlar heyelanın bazı bakımdan camur akıntılarına benzeyen bir turudur Fakat cok yavaş oluşmaları belli bir yatağa bağlı olmamaları ve icerdikleri suyun cok daha az olması gibi farklarla camur akıntılarından ayrılırlar Geriye doğru eğimlenme gostermediklerinden dolayı da yukarıda acıklanan gocmelerden farklı oldukları gorulur Toprak kaymaları su ile doygun hale gelen ve bu şekilde butunu ile kayganlaşan yuzeysel depoların dokuntu ortusunun veya toprakların yer aldığı yamaclarda oluşur
Bu şekilde bir kopma yarası ve kıvamlı bir hamur gibi yer değiştiren bir heyelan kutlesi meydana gelir Bu acıklamalardan anlaşılacağı uzere toprak kaymaları asıl heyelandan daha yuzeyseldir; aslında toprak tabakasını ve onun altındaki dokuntu ortusunu ilgilendirir Bu kutle hareketinin en yaygın olduğu sahalar litoloji bakımından da uygun olmak koşulu ile nemli iklim bolgeleridir