HİTABET CEŞİTLERİ
a Siyasi Hitabet: Asıl yeri Turkiye Buyuk Millet Meclisi kursuleridir Ayrıca, secim dolayısıyla yapılan konuşmalar da bu gruba girmektedir
b Askeri Hitabet: Askeri hitabetin hedefi; vatan savunmasının gerektiği zamanda icap eden şerefli, kutsal vazife icin askeri teşvik, ma'nen kuvvetlendirmektir Cumleler kısa, yiğitce, en cahil neferlerin bile kolayca anlayacağı tarzda acık, kesin olmalıdır ATATURK'un meşhur bir hitabesinde olduğu gibi, askeri hitabet anlamca kuvvetli bir ifade ile biter Ordular! ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!Askeri hitabet garnizonlarda yapıldığı zaman sozludur Fakat, savaş zamanlarında genellikle yazılı olarak kıt'alara gonderilir
c HukUki ya da Adli Hitabet: Mahkemelerde yapılan savunmalar, savcıların iddianameleri bu ceşittendir
c Bilimsel ya da Akademik Hitabet: Akademilerde, bilimsel toplantılarda yer alır Amacı; araştırılan herhangi bir konu hakkında aydın bir topluluğa, o konu ile ilgili kimselere bilgi vermektir Heyecanlandırma amacı gudulmez İfadenin acık, kesin ve mantıklı olması şarttır
d Dini Hitabet: Bu tarz hitabetlerin yeri mabetlerdir Amacı; halka dini bilgi ve eğitim vermek, dini heyecan ve hisleri kuvvetlendirmek, onları fikren, ma'nen yukseltmektir Bu tarz hitabetlerde, anlaşılır dil kullanılmalıdır
ETKİLİ ANLATIMIN NİTELİKLERİ ,
İyi bir yazı ve konuşmanın uc ozelliği vardır :
a Doğruluk
b Acıklık
c Etkililik
Doğruluk ve acıklık; iyi bir yazı ve konuşmada mutlaka gereklidir Sozun doğru ve acık olması icin garabet ve aykırılıkgibi anlatım bozukluklarından uzak durulmalıdır Ayrıca, eksiklik, fazlalık, sıra yanlışlığıve uyumsuzlukgibi cumle bozukluklarına yer verilmemelidir Bu hataların asıl sebepleri olarak; az okuma, genel kultur noksanlığı, dikkatsizlik olarak karşımıza cıkar
(Z KORKMAZ A B ERCİLASUN İ PARLATIR ve diğerleri, Turk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, s 202)
Bozuk cumlelerin uzerinde ne kadar durulursa durulsun, bir kimseye doğru ve acık anlatım yeteneği kazandırılamaz Turkceyi iyi kullanmak isteyen bir insan; dil ve edebiyatımızın usta kalemlerini bol bol okumalıdır Etkili anlatım ise, ancak doğru ve acık anlatım yeteneğini kazandıktan sonra elde edilebilir
Sozlu anlatımda ses tonunun iyi ayarlanması da ayrıca gerekir Edebi sanatları kullanabilmek ise hem oğrenmeye, hem de ozel yeteneklere bağlıdır
En eski devirlerden gunumuze kadar onder insanların diğer insanlardan bazı yonleriyle ayrıldığı bir gercektir Bu yonler; ileri goruşluluk, ustun zeka, milli tarih ve milli kultur bilincinin yuksekliği vb dir Butun bu ozelliklerin otesinde ve oncesinde bir başka ozellik daha vardır O da, hitabet sanatına sahip olmalarıdır
Kemal ATATURK, Hamdullah Suphi TANRIOVER, Abraham LİNCOLN, Roosevelt, Hitler, Mussolini gibi Turk ve dunya hatipleri, kitleleri peşlerinden surukleyen buyuk hatiplerdir
Biyolojik ve psikolojik yonlerden konuşma ozurlu değilse, her insan konuşur Ama, her insan etkili konuşamaz Toplumsal ilişkilerin daha sağlıklı, daha verimli olmasında etkili konuşmak tartışılmaz derece onemlidir Pek cok insan bu onemi bilmesine rağmen, etkili konuşma gayreti icinde gorulmez
Aslında, etkili konuşma; iyi eğitim ve guclu bilgi zenginliğinin yanında doğuştan gelen ozel bir yetenektir İnsan, toplum yararına bu yeteneğini uygun ortamlarda daha yararlı hale getirebilir
Etkili konuşmak icin şu kavramların icerdiği anlamları iyi bilmek gerekir:
a ARTİKULASYON: Ağzımızı acmak, dudaklarımız kımıldatmak ve insanların anlayacağı kelimeleri oluşturmak icin ses organlarını kullanabilme yeteneğine sahip olmak gerekir Eğer, ses organlarından bir ya da birkacı sağlıksız ya da noksan ise etkili konuşma yapılamaz Hatta, bu durumdaki insanlar normal konuşmayı bile beceremez
Artikulasyon sırasında kelimeler; acık ve net bir şekilde, mırıldanmadan, yutmadan cıkarılmalıdır
b TELAFFUZ: Kelimeleri, olması gerektiği şekilde doğru ses ve doğru vurguyla ağızdan cıkarmaktır
Yanlış telaffuzu gidermenin uc yolu vardır:
(1) Etkili konuşma yapan insanları (Televizyon sunucuları ve hatipler vb) dikkatle dinlemek
(2) Telaffuzunda şupheye duşulen kelimeleri, imla (yazım) kılavuzları ve sozlukler aracılığıyla doğru yonuyle oğrenmek
(3) Telaffuzda dikkat edilecek bir ozellik de yoresel ağız ifadelerinden kacınmaktır Yazı dili olan İstanbul ağzı ile konuşmaya onem vermek gerekmektedir
c DİL BİLGİSİ: Her dilin kendine gore kural ve ozellikleri vardır Dil, kuralları dışında kullanıldığında şekil ve anlam yonunden bozukluklar ortaya cıkmaktadır Bu nedenle, etkili konuşma yapacak kişi; dil bilimci kadar olmasa bile konuştuğu dilin kurallarını oğrenmelidir Hatip; dilinin ses, şekil, anlam ve cumle yapısını bilmek zorundadır Onun icin hatip, dil eğitiminden gecmeli ve cok okumalıdır
c SUR’AT: Konuşmacının konuşma esnasındaki hızıdır İnsanların coğu hızlı konuşamaz Bazı insanlar ise cok suratli konuşurlar Her ikisi de yanlıştır Onemli olan metnin anlamına uygun normal konuşmadır Dakikada 90100 kelime konuşmak normaldir Vurgulanacak kelimelerde yavaşlamak, cabuk ilerleyen duşunceleri konuşurken de hızlanmak gerekmektedir
Ayrıca;
* Ozellikle yemeklerden sonra can sıkıcı konuşmalar yapmamak gerekir
* Cok suratli (makineli tufek gibi) konuşmalarda anlamın kaybolduğu unutulmamalıdır Dinleyicinin duzenli not alması sağlanmalıdır
* Konuşmacı; duzgun nefes almalı, konuşmadaki ana ve alt duşuncelere gore, gerekli yerlerde durmalı, nefesini duzenlemelidir
d DURAKLAMA: Duraklamalar, konuşmada noktalama işaretleri anlamındadır
Şu ozellikler dikkate alınarak duraklama yapılmalıdır:
(1) Dinleyicilerin konuşma metnini değerlendirmesi icin
(2) Metnin anlamına uygun gerekli vurgu ve tonlamaları yerinde yapabilmek icin
(3) Konuşmacının kendisinin dinlenmesi ve kolay nefes alması icin
(4) Konuşmacının kendisinin bir sonra soyleyeceği duşuncelerin planını yapabilmesi icin
e SES TONU: Sesin alcalıp yukselmesi, azalıp coğalmasıdır Değişik ses tonlarını cıkarmak konuşmayı daha ilgi cekici ve anlamlı yapar Konuşmaya renk ve ceşit kazandırır Boylece, konuşma tekduzelikten (monotonluktan) kurtulmakta, dinleyicinin ilgisi cekilmektedir
f SES GUCU: Konuşmacının sesinin, dinleyicilerin tumu tarafından kolaylıkla duyulabilmesidir Konuşmacı, bu konuya ayrı bir onem vermelidir İyi duzenlenmiş bir sesle yapılan konuşma, dinleyici uzerinde etkili olmaktadır Ayrıca, ses gucunun yuksekliği konuşmacının da kendine guven kazanmasını sağlamaktadır
ETKİLİ KONUŞMADA DİKKAT EDİLECEK GENEL OZELLİKLER
a Konuşmayı anlamlı hale getirmek icin vurgu ve tonlamaya dikkat edilmelidir
b Pandomim (Vucut hareketleri ile konuşma) yapar gibi vucut hareketleri kullanılmalıdır
c Konuşma sırasında en rahat duruş alınmalı, vucut ağırlığı her iki ayak uzerine dengelenmelidir
c Konuşma sırasında boyun, bel ve bacaklar dik tutulmalıdır
d Konuşma sırasında, belirli bir yere cakılıp kalınmamalı, gereğinden fazla da hareket edilmemelidir
e Konuşma sırasında, el ve kol hareketleri, mimikler; onceden planlanmış olmamalıdır Konuşmanın genel ortamı icinde kendiliğinden olmalıdır
f Dinleyicilerin tumune ve ozellikle gozlerine bakılmalıdır Dinleyicilerle konuşuyormuş gibi bir bakış tarzı secilmelidir Dinleyiciler, gozle cabuk cabuk taranmamalıdır
g Konuşmada ilk soylenecek ifadeler, ozenle secilmeli; iyi bir konuşma planı yapılmalıdır Konuşmaya ilgi cekici bir ifade ile başlamakta yarar vardır
ğ Konuşmacı, bir taraftan sevimli ve guler yuzlu olmalı; diğer taraftan ise komik duruma duşecek davranışlardan uzak kalmalıdır
h Konuşmacı, yapacağı konuşmanın anlam ve onemine herkesten once kendi inanmalıdır Konuşma, icten yapılmalıdır
ı Konuşmacı, fiziki gorunuşune (elbise temizliğine, sac ve sakal tıraşına vb) cok onem vermelidir
(Geniş bilgi icin: Suat TAŞER , Konuşma Eğitimi, Dost Kitap Evi, Verso Matbaacılık, Ankara, 1987, 216 s)
a Siyasi Hitabet: Asıl yeri Turkiye Buyuk Millet Meclisi kursuleridir Ayrıca, secim dolayısıyla yapılan konuşmalar da bu gruba girmektedir
b Askeri Hitabet: Askeri hitabetin hedefi; vatan savunmasının gerektiği zamanda icap eden şerefli, kutsal vazife icin askeri teşvik, ma'nen kuvvetlendirmektir Cumleler kısa, yiğitce, en cahil neferlerin bile kolayca anlayacağı tarzda acık, kesin olmalıdır ATATURK'un meşhur bir hitabesinde olduğu gibi, askeri hitabet anlamca kuvvetli bir ifade ile biter Ordular! ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!Askeri hitabet garnizonlarda yapıldığı zaman sozludur Fakat, savaş zamanlarında genellikle yazılı olarak kıt'alara gonderilir
c HukUki ya da Adli Hitabet: Mahkemelerde yapılan savunmalar, savcıların iddianameleri bu ceşittendir
c Bilimsel ya da Akademik Hitabet: Akademilerde, bilimsel toplantılarda yer alır Amacı; araştırılan herhangi bir konu hakkında aydın bir topluluğa, o konu ile ilgili kimselere bilgi vermektir Heyecanlandırma amacı gudulmez İfadenin acık, kesin ve mantıklı olması şarttır
d Dini Hitabet: Bu tarz hitabetlerin yeri mabetlerdir Amacı; halka dini bilgi ve eğitim vermek, dini heyecan ve hisleri kuvvetlendirmek, onları fikren, ma'nen yukseltmektir Bu tarz hitabetlerde, anlaşılır dil kullanılmalıdır
ETKİLİ ANLATIMIN NİTELİKLERİ ,
İyi bir yazı ve konuşmanın uc ozelliği vardır :
a Doğruluk
b Acıklık
c Etkililik
Doğruluk ve acıklık; iyi bir yazı ve konuşmada mutlaka gereklidir Sozun doğru ve acık olması icin garabet ve aykırılıkgibi anlatım bozukluklarından uzak durulmalıdır Ayrıca, eksiklik, fazlalık, sıra yanlışlığıve uyumsuzlukgibi cumle bozukluklarına yer verilmemelidir Bu hataların asıl sebepleri olarak; az okuma, genel kultur noksanlığı, dikkatsizlik olarak karşımıza cıkar
(Z KORKMAZ A B ERCİLASUN İ PARLATIR ve diğerleri, Turk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, s 202)
Bozuk cumlelerin uzerinde ne kadar durulursa durulsun, bir kimseye doğru ve acık anlatım yeteneği kazandırılamaz Turkceyi iyi kullanmak isteyen bir insan; dil ve edebiyatımızın usta kalemlerini bol bol okumalıdır Etkili anlatım ise, ancak doğru ve acık anlatım yeteneğini kazandıktan sonra elde edilebilir
Sozlu anlatımda ses tonunun iyi ayarlanması da ayrıca gerekir Edebi sanatları kullanabilmek ise hem oğrenmeye, hem de ozel yeteneklere bağlıdır
En eski devirlerden gunumuze kadar onder insanların diğer insanlardan bazı yonleriyle ayrıldığı bir gercektir Bu yonler; ileri goruşluluk, ustun zeka, milli tarih ve milli kultur bilincinin yuksekliği vb dir Butun bu ozelliklerin otesinde ve oncesinde bir başka ozellik daha vardır O da, hitabet sanatına sahip olmalarıdır
Kemal ATATURK, Hamdullah Suphi TANRIOVER, Abraham LİNCOLN, Roosevelt, Hitler, Mussolini gibi Turk ve dunya hatipleri, kitleleri peşlerinden surukleyen buyuk hatiplerdir
Biyolojik ve psikolojik yonlerden konuşma ozurlu değilse, her insan konuşur Ama, her insan etkili konuşamaz Toplumsal ilişkilerin daha sağlıklı, daha verimli olmasında etkili konuşmak tartışılmaz derece onemlidir Pek cok insan bu onemi bilmesine rağmen, etkili konuşma gayreti icinde gorulmez
Aslında, etkili konuşma; iyi eğitim ve guclu bilgi zenginliğinin yanında doğuştan gelen ozel bir yetenektir İnsan, toplum yararına bu yeteneğini uygun ortamlarda daha yararlı hale getirebilir
Etkili konuşmak icin şu kavramların icerdiği anlamları iyi bilmek gerekir:
a ARTİKULASYON: Ağzımızı acmak, dudaklarımız kımıldatmak ve insanların anlayacağı kelimeleri oluşturmak icin ses organlarını kullanabilme yeteneğine sahip olmak gerekir Eğer, ses organlarından bir ya da birkacı sağlıksız ya da noksan ise etkili konuşma yapılamaz Hatta, bu durumdaki insanlar normal konuşmayı bile beceremez
Artikulasyon sırasında kelimeler; acık ve net bir şekilde, mırıldanmadan, yutmadan cıkarılmalıdır
b TELAFFUZ: Kelimeleri, olması gerektiği şekilde doğru ses ve doğru vurguyla ağızdan cıkarmaktır
Yanlış telaffuzu gidermenin uc yolu vardır:
(1) Etkili konuşma yapan insanları (Televizyon sunucuları ve hatipler vb) dikkatle dinlemek
(2) Telaffuzunda şupheye duşulen kelimeleri, imla (yazım) kılavuzları ve sozlukler aracılığıyla doğru yonuyle oğrenmek
(3) Telaffuzda dikkat edilecek bir ozellik de yoresel ağız ifadelerinden kacınmaktır Yazı dili olan İstanbul ağzı ile konuşmaya onem vermek gerekmektedir
c DİL BİLGİSİ: Her dilin kendine gore kural ve ozellikleri vardır Dil, kuralları dışında kullanıldığında şekil ve anlam yonunden bozukluklar ortaya cıkmaktadır Bu nedenle, etkili konuşma yapacak kişi; dil bilimci kadar olmasa bile konuştuğu dilin kurallarını oğrenmelidir Hatip; dilinin ses, şekil, anlam ve cumle yapısını bilmek zorundadır Onun icin hatip, dil eğitiminden gecmeli ve cok okumalıdır
c SUR’AT: Konuşmacının konuşma esnasındaki hızıdır İnsanların coğu hızlı konuşamaz Bazı insanlar ise cok suratli konuşurlar Her ikisi de yanlıştır Onemli olan metnin anlamına uygun normal konuşmadır Dakikada 90100 kelime konuşmak normaldir Vurgulanacak kelimelerde yavaşlamak, cabuk ilerleyen duşunceleri konuşurken de hızlanmak gerekmektedir
Ayrıca;
* Ozellikle yemeklerden sonra can sıkıcı konuşmalar yapmamak gerekir
* Cok suratli (makineli tufek gibi) konuşmalarda anlamın kaybolduğu unutulmamalıdır Dinleyicinin duzenli not alması sağlanmalıdır
* Konuşmacı; duzgun nefes almalı, konuşmadaki ana ve alt duşuncelere gore, gerekli yerlerde durmalı, nefesini duzenlemelidir
d DURAKLAMA: Duraklamalar, konuşmada noktalama işaretleri anlamındadır
Şu ozellikler dikkate alınarak duraklama yapılmalıdır:
(1) Dinleyicilerin konuşma metnini değerlendirmesi icin
(2) Metnin anlamına uygun gerekli vurgu ve tonlamaları yerinde yapabilmek icin
(3) Konuşmacının kendisinin dinlenmesi ve kolay nefes alması icin
(4) Konuşmacının kendisinin bir sonra soyleyeceği duşuncelerin planını yapabilmesi icin
e SES TONU: Sesin alcalıp yukselmesi, azalıp coğalmasıdır Değişik ses tonlarını cıkarmak konuşmayı daha ilgi cekici ve anlamlı yapar Konuşmaya renk ve ceşit kazandırır Boylece, konuşma tekduzelikten (monotonluktan) kurtulmakta, dinleyicinin ilgisi cekilmektedir
f SES GUCU: Konuşmacının sesinin, dinleyicilerin tumu tarafından kolaylıkla duyulabilmesidir Konuşmacı, bu konuya ayrı bir onem vermelidir İyi duzenlenmiş bir sesle yapılan konuşma, dinleyici uzerinde etkili olmaktadır Ayrıca, ses gucunun yuksekliği konuşmacının da kendine guven kazanmasını sağlamaktadır
ETKİLİ KONUŞMADA DİKKAT EDİLECEK GENEL OZELLİKLER
a Konuşmayı anlamlı hale getirmek icin vurgu ve tonlamaya dikkat edilmelidir
b Pandomim (Vucut hareketleri ile konuşma) yapar gibi vucut hareketleri kullanılmalıdır
c Konuşma sırasında en rahat duruş alınmalı, vucut ağırlığı her iki ayak uzerine dengelenmelidir
c Konuşma sırasında boyun, bel ve bacaklar dik tutulmalıdır
d Konuşma sırasında, belirli bir yere cakılıp kalınmamalı, gereğinden fazla da hareket edilmemelidir
e Konuşma sırasında, el ve kol hareketleri, mimikler; onceden planlanmış olmamalıdır Konuşmanın genel ortamı icinde kendiliğinden olmalıdır
f Dinleyicilerin tumune ve ozellikle gozlerine bakılmalıdır Dinleyicilerle konuşuyormuş gibi bir bakış tarzı secilmelidir Dinleyiciler, gozle cabuk cabuk taranmamalıdır
g Konuşmada ilk soylenecek ifadeler, ozenle secilmeli; iyi bir konuşma planı yapılmalıdır Konuşmaya ilgi cekici bir ifade ile başlamakta yarar vardır
ğ Konuşmacı, bir taraftan sevimli ve guler yuzlu olmalı; diğer taraftan ise komik duruma duşecek davranışlardan uzak kalmalıdır
h Konuşmacı, yapacağı konuşmanın anlam ve onemine herkesten once kendi inanmalıdır Konuşma, icten yapılmalıdır
ı Konuşmacı, fiziki gorunuşune (elbise temizliğine, sac ve sakal tıraşına vb) cok onem vermelidir
(Geniş bilgi icin: Suat TAŞER , Konuşma Eğitimi, Dost Kitap Evi, Verso Matbaacılık, Ankara, 1987, 216 s)