HİTABET ÇEŞİTLERİ
a Siyasî Hitabet:Esas yeri Türkiye Büyük Irk Meclisi kürsüleridir Keza, seçim dolayısıyla yapılan konuşmalar da bu gruba girmektedir
b Askerî Hitabet:Askerî hitabetin hedefi; vatan savunmasının gerektiği zamanda icap eden onurlu, tanrısal vazife için askeri özendirme, ma'nen kuvvetlendirmektir Cümleler kısa, mertçe, en cahil neferlerin bile kolayca anlayacağı tarzda açık, kesin olmalıdır ATATÜRK'ün meşhur bir hitabesinde olduğu gibi, askerî hitabet anlamca adaleli bir açıklama ile biter Ordular! ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!Askerî hitabet garnizonlarda yapıldığı süre sözlüdür Ama, savaş zamanlarında genel olarak yazılı olarak kıt'alara gönderilir
c Hukûkî ya da Adlî Hitabet: Mahkemelerde yapılan savunmalar, savcıların iddianameleri bu çeşittendir
ç Bilimsel veya Akademik Hitabet: Akademilerde, bilimsel toplantılarda yer alır Amacı; araştırılan herhangi bir konu hakkında aydın bir topluluğa, o konu ile ilgili kimselere bilgi vermektir Heyecanlandırma amacı güdülmez İfadenin açık, belli ve akla yatkın olması şarttır
d Dinî Hitabet:Bu tarz hitabetlerin yeri mabetlerdir Amacı; halka dinî bilgi ve eğitim saptamak, dinî heyecan ve hisleri güçlendirmek, onları fikren, mâ'nen yükseltmektir Bu tarz hitabetlerde, kavranabilir dil kullanılmalıdır
Etkili Anlatımın Özellikleri
İyi bir yazı ve konuşmanın üç özelliği vardır :
a Doğruluk
b Açıklık
c Etkililik
Doğruluk ve açıklık; iyi bir yazı ve konuşmada mutlaka gereklidir Sözün dürüst ve açık olması için garabetve anormallik gibi anlatım bozukluklarından uzak durulmalıdır Ayrıca, eksiklik, fazlalık, sıra yanlışlığı ve uyumsuzlukgibi tümce bozukluklarına yer verilmemelidir Bu hataların belli başlı sebepleri olarak; az okuma, genel kültür noksanlığı, dikkatsizlik olarak karşımıza çıkar
(Z KORKMAZ A B ERCİLASUN İ PARLATIR ve diğerleri, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, s 202)
Bozuk cümlelerin üstünde ne değin durulursa durulsun, bir kimseye doğru ve açık anlatım yeteneği kazandırılamaz Türkçeyi iyi uygulamak isteyen bir insan; dil ve edebiyatımızın sanatkâr kalemlerini bol bol okumalıdır Etkili anlatım ise, oysa içten ve açık anlatım yeteneğini kazandıktan sonradan elde edilebilir
Sözlü anlatımda ses tonunun iyi ayarlanması da hem gerekir Edebî sanatları kullanabilmek ise hem öğrenmeye, hem de özel yeteneklere bağlıdır
En eski devirlerden günümüze dek önder insanların öteki insanlardan bir takım yönleriyle ayrıldığı bir gerçektir Bu yönler; ileri görüşlülük, üstün akıl, millî tarih ve millî kültür bilincinin yüksekliği vb dir Tüm bu özelliklerin ötesinde ve öncesinde bir başka nitelik daha vardır O da, hitabet sanatına sahip olmalarıdır
Kemal ATATÜRK, Hamdullah Suphi TANRIÖVER, Abraham LİNCOLN, Roosevelt, Hitler, Mussolini gibi Türk ve dünya hatipleri, kitleleri peşlerinden sürükleyen büyük hatiplerdir
Biyoloji Ile Ilgili ve psikolojik yönlerden hitabe özürlü değilse, her insan konuşur Ama, her insan etkin konuşamaz Toplumsal ilişkilerin daha sağlıklı, daha verimli olmasında etkin konuşmak tartışılmaz derece önemlidir Pek çok insan bu önemi bilmesine karşın, etkin tavır gayreti içinde görülmez
Gerçekten, etkili söylev; iyi eğitim ve kuvvetli veri zenginliğinin yanında doğuştan gelen özel bir yetenektir İnsan, toplum yararına bu yeteneğini uygun ortamlarda daha yardımcı hâle getirebilir
Etkili konuşmak için şu kavramların içerdiği anlamları iyi iyi anlamak gerekir:
A Artikülasyon:Ağzımızı başlatmak, dudaklarımız kımıldatmak ve insanların anlayacağı kelimeleri oluşturmak için ses organlarını kullanabilme yeteneğine sahip almak gerekir Eğer, ses organlarından bir ya da birkaçı sağlığa zararlı veya eksik ise etkili konuşma yapılamaz Hatta, bu durumdaki halk müziği olağan konuşmayı bile beceremez
Artikülasyon esnasında kelimeler; açık ve net bir şekilde, mırıldanmadan, yutmadan çıkarılmalıdır
b Telaffuz: Kelimeleri, olması gerektiği şekilde içten ses ve dürüst vurguyla ağızdan çıkarmaktır
Yanlış telaffuzu gidermenin üç yolu vardır:
1) Etkin konuşma yapan insanları (Televizyon sunucuları ve hatipler vb) dikkatle kulak vermek
2) Telaffuzunda şüpheye düşülen kelimeleri, yazım (imlâ) kılavuzları ve sözlükler aracılığıyla dürüst yönüyle öğrenmek
3) Telaffuzda dikkat edilecek bir özellik de yöresel ağız ifadelerinden kaçınmaktır Yazı dili olan İstanbul ağzı ile konuşmaya yük belirlemek gerekmektedir
c Dil Bilgisi:Her dilin kendine göre kaide ve özellikleri vardır Dil, kuralları haricen kullanıldığında şekil ve anlam yönünden bozukluklar ortaya çıkmaktadır bu nedenle, etkili konuşma yapacak kişi; dil bilimci değin olmasa bile konuştuğu dilin kurallarını öğrenmelidir Hatip; dilinin ses, şekil, amaç ve cümle yapısını anlayışlı olmak zorundadır Onun için hatip, dil eğitiminden geçmeli ve fazla okumalıdır
ç SÜR'AT: Konuşmacının konuşma esnasındaki hızıdır İnsanların çoğu süratli konuşamaz Bazı ahali ise fazla süratli konuşurlar Her ikisi de yanlıştır Manâlı olan metnin anlamına uygun olağan konuşmadır Dakikada 90100 kelime konuşmak normaldir Vurgulanacak kelimelerde yavaşlamak, çabuk ilerleyen düşünceleri konuşurken de hızlanmak gerekmektedir
Hem;
* Bilhassa yemeklerden sonradan sıkıcı konuşmalar yapmamak gereleke
* Çok çabuk (makineli tüfek gibi) konuşmalarda anlamın kaybolduğu unutulmamalıdır Dinleyicinin ahenkli not alması sağlanmalıdır
* Hatip; akıcı nefes almalı, konuşmadaki esas ve daha aşağı düşüncelere kadar, zorunlu yerlerde durmalı, nefesini düzenlemelidir
d Duraklama
uraklamalar, konuşmada noktalama işaretleri anlamındadır
Şu özellikler dikkate alınarak duraklama yapılmalıdır:
(1)Dinleyicilerin konuşma metnini değerlendirmesi için
(2) Metnin anlamına uygun zorunlu şive ve tonlamaları uygun edebilmek için
(3) Konuşmacının kendisinin dinlenmesi ve kolay nefes alması için
(4) Konuşmacının kendisinin bir sonra söyleyeceği düşüncelerin plânını yapabilmesi için
e Ses Tonu:Sesin alçalıp yükselmesi, azalıp çoğalmasıdır Öbür ses tonlarını dışında tutmak konuşmayı daha çekici ve anlamlı yapar Konuşmaya renk ve değişiklik kazandırır Böylece, hitabe tekdüzelikten (monotonluktan) kurtulmakta, dinleyicinin ilgisi çekilmektedir
f Ses Gücü:Konuşmacının sesinin, dinleyicilerin tümü kadar kolaylıkla duyulabilmesidir Hatip, bu konuya öbür bir ağırlık vermelidir İyi düzenlenmiş bir sesle yapılan konuşma, dinleyici üzerinde etkin olmaktadır Ayrıca, ses gücünün yüksekliği konuşmacının da kendine güven kazanmasını sağlamaktadır
Etkin Konuşmada Dikkat Edilecek Genel Özellikler:
a Konuşmayı manalı hâle getirmek için şive ve tonlamaya dikkat edilmelidir
b Pandomim (Karoser hareketleri ile hitabe) yapar gibi ceset hareketleri kullanılmalıdır
c Tavır esnasında en gizli duruş alınmalı, karoser ağırlığı her iki bacak üstüne dengelenmelidir
ç Hitabe esnasında boyun, bel ve bacaklar dikey tutulmalıdır
d Konuşma sırasında, belirli bir yere çakılıp kalınmamalı, gereğinden fazla da hareket edilmemelidir
e Tavır esnasında, el ve kol hareketleri, mimikler; önceden plânlanmış olmamalıdır Konuşmanın genel ortamı içinde kendiliğinden olmalıdır
f Dinleyicilerin tümüne ve özellikle gözlerine bakılmalıdır Dinleyicilerle konuşuyormuş gibi bir manzara tarzı seçilmelidir Dinleyiciler, gözle tez çabuk taranmamalıdır
g Konuşmada birincil söylenecek ifadeler, özenle seçilmeli; iyi bir konuşma plânı yapılmalıdır Konuşmaya göz alıcı bir ifade ile başlamakta fayda vardır
ğ Hatip, bir taraftan sevimli ve güler yüzlü olmalı; diğer taraftan ise komik duruma düşecek davranışlardan uzaktan kalmalıdır
h Konuşmacı, yapacağı konuşmanın anlam ve önemine herkesten önce kendi inanmalıdır Tavır, içten yapılmalıdır
ı Konuşmacı, fizikî görünüşüne (elbise temizliğine, saç ve sakal tıraşına vb) fazla tartı vermelidir(Geniş data için bakınız: Suat TAŞER, Tavır Eğitimi, Dost Kitap Evi, Verso Matbaacılık, Ankara, 1987, 216 s) *
a Siyasî Hitabet:Esas yeri Türkiye Büyük Irk Meclisi kürsüleridir Keza, seçim dolayısıyla yapılan konuşmalar da bu gruba girmektedir
b Askerî Hitabet:Askerî hitabetin hedefi; vatan savunmasının gerektiği zamanda icap eden onurlu, tanrısal vazife için askeri özendirme, ma'nen kuvvetlendirmektir Cümleler kısa, mertçe, en cahil neferlerin bile kolayca anlayacağı tarzda açık, kesin olmalıdır ATATÜRK'ün meşhur bir hitabesinde olduğu gibi, askerî hitabet anlamca adaleli bir açıklama ile biter Ordular! ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!Askerî hitabet garnizonlarda yapıldığı süre sözlüdür Ama, savaş zamanlarında genel olarak yazılı olarak kıt'alara gönderilir
c Hukûkî ya da Adlî Hitabet: Mahkemelerde yapılan savunmalar, savcıların iddianameleri bu çeşittendir
ç Bilimsel veya Akademik Hitabet: Akademilerde, bilimsel toplantılarda yer alır Amacı; araştırılan herhangi bir konu hakkında aydın bir topluluğa, o konu ile ilgili kimselere bilgi vermektir Heyecanlandırma amacı güdülmez İfadenin açık, belli ve akla yatkın olması şarttır
d Dinî Hitabet:Bu tarz hitabetlerin yeri mabetlerdir Amacı; halka dinî bilgi ve eğitim saptamak, dinî heyecan ve hisleri güçlendirmek, onları fikren, mâ'nen yükseltmektir Bu tarz hitabetlerde, kavranabilir dil kullanılmalıdır
Etkili Anlatımın Özellikleri
İyi bir yazı ve konuşmanın üç özelliği vardır :
a Doğruluk
b Açıklık
c Etkililik
Doğruluk ve açıklık; iyi bir yazı ve konuşmada mutlaka gereklidir Sözün dürüst ve açık olması için garabetve anormallik gibi anlatım bozukluklarından uzak durulmalıdır Ayrıca, eksiklik, fazlalık, sıra yanlışlığı ve uyumsuzlukgibi tümce bozukluklarına yer verilmemelidir Bu hataların belli başlı sebepleri olarak; az okuma, genel kültür noksanlığı, dikkatsizlik olarak karşımıza çıkar
(Z KORKMAZ A B ERCİLASUN İ PARLATIR ve diğerleri, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, s 202)
Bozuk cümlelerin üstünde ne değin durulursa durulsun, bir kimseye doğru ve açık anlatım yeteneği kazandırılamaz Türkçeyi iyi uygulamak isteyen bir insan; dil ve edebiyatımızın sanatkâr kalemlerini bol bol okumalıdır Etkili anlatım ise, oysa içten ve açık anlatım yeteneğini kazandıktan sonradan elde edilebilir
Sözlü anlatımda ses tonunun iyi ayarlanması da hem gerekir Edebî sanatları kullanabilmek ise hem öğrenmeye, hem de özel yeteneklere bağlıdır
En eski devirlerden günümüze dek önder insanların öteki insanlardan bir takım yönleriyle ayrıldığı bir gerçektir Bu yönler; ileri görüşlülük, üstün akıl, millî tarih ve millî kültür bilincinin yüksekliği vb dir Tüm bu özelliklerin ötesinde ve öncesinde bir başka nitelik daha vardır O da, hitabet sanatına sahip olmalarıdır
Kemal ATATÜRK, Hamdullah Suphi TANRIÖVER, Abraham LİNCOLN, Roosevelt, Hitler, Mussolini gibi Türk ve dünya hatipleri, kitleleri peşlerinden sürükleyen büyük hatiplerdir
Biyoloji Ile Ilgili ve psikolojik yönlerden hitabe özürlü değilse, her insan konuşur Ama, her insan etkin konuşamaz Toplumsal ilişkilerin daha sağlıklı, daha verimli olmasında etkin konuşmak tartışılmaz derece önemlidir Pek çok insan bu önemi bilmesine karşın, etkin tavır gayreti içinde görülmez
Gerçekten, etkili söylev; iyi eğitim ve kuvvetli veri zenginliğinin yanında doğuştan gelen özel bir yetenektir İnsan, toplum yararına bu yeteneğini uygun ortamlarda daha yardımcı hâle getirebilir
Etkili konuşmak için şu kavramların içerdiği anlamları iyi iyi anlamak gerekir:
A Artikülasyon:Ağzımızı başlatmak, dudaklarımız kımıldatmak ve insanların anlayacağı kelimeleri oluşturmak için ses organlarını kullanabilme yeteneğine sahip almak gerekir Eğer, ses organlarından bir ya da birkaçı sağlığa zararlı veya eksik ise etkili konuşma yapılamaz Hatta, bu durumdaki halk müziği olağan konuşmayı bile beceremez
Artikülasyon esnasında kelimeler; açık ve net bir şekilde, mırıldanmadan, yutmadan çıkarılmalıdır
b Telaffuz: Kelimeleri, olması gerektiği şekilde içten ses ve dürüst vurguyla ağızdan çıkarmaktır
Yanlış telaffuzu gidermenin üç yolu vardır:
1) Etkin konuşma yapan insanları (Televizyon sunucuları ve hatipler vb) dikkatle kulak vermek
2) Telaffuzunda şüpheye düşülen kelimeleri, yazım (imlâ) kılavuzları ve sözlükler aracılığıyla dürüst yönüyle öğrenmek
3) Telaffuzda dikkat edilecek bir özellik de yöresel ağız ifadelerinden kaçınmaktır Yazı dili olan İstanbul ağzı ile konuşmaya yük belirlemek gerekmektedir
c Dil Bilgisi:Her dilin kendine göre kaide ve özellikleri vardır Dil, kuralları haricen kullanıldığında şekil ve anlam yönünden bozukluklar ortaya çıkmaktadır bu nedenle, etkili konuşma yapacak kişi; dil bilimci değin olmasa bile konuştuğu dilin kurallarını öğrenmelidir Hatip; dilinin ses, şekil, amaç ve cümle yapısını anlayışlı olmak zorundadır Onun için hatip, dil eğitiminden geçmeli ve fazla okumalıdır
ç SÜR'AT: Konuşmacının konuşma esnasındaki hızıdır İnsanların çoğu süratli konuşamaz Bazı ahali ise fazla süratli konuşurlar Her ikisi de yanlıştır Manâlı olan metnin anlamına uygun olağan konuşmadır Dakikada 90100 kelime konuşmak normaldir Vurgulanacak kelimelerde yavaşlamak, çabuk ilerleyen düşünceleri konuşurken de hızlanmak gerekmektedir
Hem;
* Bilhassa yemeklerden sonradan sıkıcı konuşmalar yapmamak gereleke
* Çok çabuk (makineli tüfek gibi) konuşmalarda anlamın kaybolduğu unutulmamalıdır Dinleyicinin ahenkli not alması sağlanmalıdır
* Hatip; akıcı nefes almalı, konuşmadaki esas ve daha aşağı düşüncelere kadar, zorunlu yerlerde durmalı, nefesini düzenlemelidir
d Duraklama
uraklamalar, konuşmada noktalama işaretleri anlamındadırŞu özellikler dikkate alınarak duraklama yapılmalıdır:
(1)Dinleyicilerin konuşma metnini değerlendirmesi için
(2) Metnin anlamına uygun zorunlu şive ve tonlamaları uygun edebilmek için
(3) Konuşmacının kendisinin dinlenmesi ve kolay nefes alması için
(4) Konuşmacının kendisinin bir sonra söyleyeceği düşüncelerin plânını yapabilmesi için
e Ses Tonu:Sesin alçalıp yükselmesi, azalıp çoğalmasıdır Öbür ses tonlarını dışında tutmak konuşmayı daha çekici ve anlamlı yapar Konuşmaya renk ve değişiklik kazandırır Böylece, hitabe tekdüzelikten (monotonluktan) kurtulmakta, dinleyicinin ilgisi çekilmektedir
f Ses Gücü:Konuşmacının sesinin, dinleyicilerin tümü kadar kolaylıkla duyulabilmesidir Hatip, bu konuya öbür bir ağırlık vermelidir İyi düzenlenmiş bir sesle yapılan konuşma, dinleyici üzerinde etkin olmaktadır Ayrıca, ses gücünün yüksekliği konuşmacının da kendine güven kazanmasını sağlamaktadır
Etkin Konuşmada Dikkat Edilecek Genel Özellikler:
a Konuşmayı manalı hâle getirmek için şive ve tonlamaya dikkat edilmelidir
b Pandomim (Karoser hareketleri ile hitabe) yapar gibi ceset hareketleri kullanılmalıdır
c Tavır esnasında en gizli duruş alınmalı, karoser ağırlığı her iki bacak üstüne dengelenmelidir
ç Hitabe esnasında boyun, bel ve bacaklar dikey tutulmalıdır
d Konuşma sırasında, belirli bir yere çakılıp kalınmamalı, gereğinden fazla da hareket edilmemelidir
e Tavır esnasında, el ve kol hareketleri, mimikler; önceden plânlanmış olmamalıdır Konuşmanın genel ortamı içinde kendiliğinden olmalıdır
f Dinleyicilerin tümüne ve özellikle gözlerine bakılmalıdır Dinleyicilerle konuşuyormuş gibi bir manzara tarzı seçilmelidir Dinleyiciler, gözle tez çabuk taranmamalıdır
g Konuşmada birincil söylenecek ifadeler, özenle seçilmeli; iyi bir konuşma plânı yapılmalıdır Konuşmaya göz alıcı bir ifade ile başlamakta fayda vardır
ğ Hatip, bir taraftan sevimli ve güler yüzlü olmalı; diğer taraftan ise komik duruma düşecek davranışlardan uzaktan kalmalıdır
h Konuşmacı, yapacağı konuşmanın anlam ve önemine herkesten önce kendi inanmalıdır Tavır, içten yapılmalıdır
ı Konuşmacı, fizikî görünüşüne (elbise temizliğine, saç ve sakal tıraşına vb) fazla tartı vermelidir(Geniş data için bakınız: Suat TAŞER, Tavır Eğitimi, Dost Kitap Evi, Verso Matbaacılık, Ankara, 1987, 216 s) *