“Hocaların hocası” olarak bilinen duayen iktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav “Krizin dış finansman sorunları” başlıklı bir yazı kaleme aldı.
Prof. Dr. Korkut Boratav, Sol haber portalında yayımlanan yazısında dış borç krizinin kapıda olduğunu belirtti. 2020’de dış finansman sıkıntılarının daha da ağırlaşacağını tabir eden Boratav, “Turizm gelirlerinde ve AB’ye dönük mal ihracatındaki gerileme, 2020 cari süreç açığını daha da tırmandıracaktır” tabirlerini kullandı.
Korkut Boratav’ın yazısı şöyle:
“2000 sonrasında Türkiye, dış ekonomik bağımlılıkların arttığı, kronikleştiği iki periyottan geçti: 2002-2007 ve 2010-2015.
Memleketler arası sermaye hareketlerinin seyrine nazaran canlanan, yavaşlayan; 2008-2009’daki üzere krize de sürüklenebilen bir öykü…Son dört yıl ise istikrarsızlık, tıkanma…
TIKANMA YILLARI: SÜRATLİ BİR PANORAMA
Türkiye iktisadını yönetenler 2015 sonuna kadar neoliberal kurallara ahenk gösterdi. AKP’nin birinci altı yılında IMF kredileri kullanıldı. Babacan’a nazaran 2015’e kadar işler yolunda gitti. Sonrasında finans kapitalin “risk iştahı” zayıfladı. Birinci sefer seçim kaybeden AKP için neoliberalizmin finansal ve malî disiplin prensiplerini sineye çekmek güçleşti.
Kaynak kısıtları zorlanarak büyüme pompalandıkça dış kırılganlıklar arttı. 2016’da Türkiye iktisadı 863,4 milyar dolarlık GSYH ile tarihi doruğa ulaştı. 2017’de sürdürülebilir hudut aşıldı: 41 milyar dolarlık cari açığın katkısıyla sabit TL ile ulusal gelir %7,5 arttı; lakin döviz pahalılaştı; dolarlı GSYH %1,2 daralarak 852,6 milyara düştü.
2017’de böylelikle “tıkanan” Türkiye iktisadının sonraki büyüme seyrini iki farklı yolla hesaplayabiliriz. Çoklukla ulusal gelir bilgileri sabit TL olarak izlenir. Buna nazaran Türkiye iktisadı 2017 ve sonrasında her yıl büyümüştür; ancak 2019’da binde 9’a inen yavaşlayan bir tempoyla…
İkinci formül Türkiye iktisadının memleketler arası pozisyonunu, büyüklüğünü, kırılganlığını izlemeyi amaçlar: Dolarlı GSYH hesabı… Bu hesaba (ve aşağıdaki sayılara göre) Türkiye ulusal geliri 2016 sonrasında her yıl kesintisiz küçülmektedir.
Bu yıl korona buhranını telafi edici mali ve malî tedbirler, evvelki iki yılın dış finansman sıkıntılarına yol açacak mıdır? Bu problemlerin ağırlaşması, Türkiye’yi bir dış borç krizine sürükleyebilir mi? Yükselen piyasaların bu tipten bir krize sürüklenme mümkünlüğü bugünlerde tartışılmaktadır.
İktisadın dış finansman yükümlülüklerini bu soruların çerçevesinde izlememiz gerekiyor.
DOLARLI ULUSAL GELİR HESABI: KESİNTİSİZ DÖRT KRİZ YILI
Ağırlaşan dış kırılganlıklar, döviz krizinin çabucak arifesi olan Mart 2018’de tepeye ulaştı (tablo, sütun 1). Sermaye akımları tıkandı; dış finansman yükü hafifletildi; iktisat bir dış borç krizine sürüklenmedi. Aralık 2019 (sütun 2) sonuçları veriyor. Korona buhranını içeren 2020’nin son (Mart-Nisan) dataları sütun 3’te yer alıyor.
Tablonun birinci satırında yıllık dolarlı GSYH dataları var. Ulusal gelirin dolarlı toplamını bulmak için, cari (enflasyon dahil) GSYH sayıları, o yılın ortalama dolar fiyatına bölünür. Örneğin, 2019’da dolar ortalama olarak %19,2 oranında pahalılaştı; bu oran ulusal gelirin cari fiyatla büyüme temposunu (%14,9’u) aştı. Sonuçta dolar cinsinden GSYH yüzde 3,6 civarında küçüldü.
Bir etraf ülkesinde ulusal gelirlerin ulusal para değil, dolar hesabıyla küçülmesi dünya iktisadını yönlendiren finans sermayesinin, daha genel manada kapitalizmin mantığı açısından iktisadın krize girdiğini gösterir. O ülkeye para bağlamış finans etrafları ziyana uğrar; iktisadın dış yükümlükleri karşılama gücü aşınır.
Tabloda yer almayan, ama üstte verdiğim 2016 ve 2017’nin dolarlı ulusal gelir bilgilerini de (aynı sırayla) hatırlatayım: Milyar dolar olarak 863,4 → 852,6… Tablodaki 2018, 2019 bilgileri ile 2020 öngörülerini ekleyelim. Buna nazaran Türkiye iktisadı 2016’yı izleyen dört yıl içinde kesintisiz küçülmektedir. 2020’de dolarlı GSYH, 2016’daki seviyesinin %18 altına inmiş olacaktır.
Bu hesaba nazaran Türkiye, dünya iktisadı içindeki pozisyonu ve dinamikleri açısından son dört yıl boyunca kriz içindedir.
KRİZ, DIŞ YÜKÜMLÜLÜKLERİ HAFİFLETTİ
Tabloda Türkiye’nin dış finansman yükümlülükleri, dış borç stoku, 12 ayda vadesi gelen dış borçlar, cari süreç istikrarı ve banka-dışı şirketlerin döviz varlıkları ile yükümlükleri ortasındaki fark (döviz açığı) başlıkları altında yer alıyor.
2018 krizi sonrasında tüm dış finansman yükümlülüklerinin dolar cinsinden hafiflediğini gözlüyoruz. Cari süreç istikrarı 2019’da uzun yıllardan beri birinci defa fazla vermiş; 2020’de tekrar açığa dönmüştür. Dış borç stoku 24 ayda (Nisan 2020’ye kadar) 45 milyar dolar azalmıştır. Bu süreçte özel dal dış borçlarının bir kısmı devlete (öncelikle kamu bankalarına) aktarılmıştır. Sonuçta dış borç stokunda kamunun hissesi %30’dan %37’ye çıkmıştır.
2020’nin birinci aylarında dış borçlarla ilgili yükümlülükler dolar olarak düşmekte; ulusal gelirdeki hisseleri ise artmaktadır (satır 2-5). Dolarlı GSYH daha sert bir tempoyla gerilediği için…
Özetle, Mart 2018’i izleyen iki yıllık devir sonunda Türkiye’nin dış finansman yükümlülüklerinde hafifleme, dolarlı ulusal gelir daralarak gerçekleşmiştir. Türkiye iktisadı dış dünyaya net kaynak aktarmış; bunun sonunda dolar hesabıyla ulusal gelir düşmüş; ülke fakirleşmiştir.
2020’nin birinci yarısında şu soruyla karşı karşıyayız: Korona krizine karşı iç talebi canlandırmayı hedefleyen (bazıları çapaçul) tedbirler, dış finansman yükümlülüklerini nasıl etkileyecek? İktisat küçülürken dış dünyaya net kaynak transferi ne kadar sürdürülebilecek?
Bir dış borç krizi gündeme gelebilir mi?
2020’DE ÜÇ KRİTİK BELİRSİZLİK
Üç olumsuz işaret, 2020’de dış finansman problemlerinin daha da ağırlaşacağı doğrultusundadır.
Birinci olarak, yabancı sermaye hareketleri “eksi” seyretmektedir. Nilgün Fazilet bu hesabı toparladı; Ocak-Nisan 2020’de -11,3 milyar dolarlık “net çıkış” belirledi. Tıpkı toplam, 12 ay öncesinde +15 milyar dolardı. Yerli ve kayıt dışı sermaye hareketleri kapsandığında da “net çıkış” geçerlidir.
İkinci olarak, 2019’da dış finansman yükünü hafifleten cari süreç fazlası 2020’de tarihe karıştı; bu yılın birinci dört ayında 13 milyar dolarlık dış açık verildi. Turizm gelirlerinde ve AB’ye dönük mal ihracatındaki gerileme, 2020 cari süreç açığını daha da tırmandıracaktır.
Üçüncü olumsuzluk, kısmen birinci iki etkenin sonucudur ve döviz hareketlerinden kaynaklanıyor. BIS istatistiklerine nazaran Mayıs 2020 sonunda doların fiyatı, Aralık 2019 sonunu %14,9 aşmıştır. Tıpkı periyotta TÜFE’nin artış yüzdesi ise 4,6’dır. Bu bulgu, 2020’de dolarlı ulusal gelirin, TL hesabına nazaran öngörülen GSYH’dan daha sert düşebileceğini göstermektedir.
Tabloda, IMF’nin 2020 ulusal gelirinde öngördüğü %5’lik küçülmenin dolarlı GSYH için de geçerli olacağı varsayıldı; 706,5 milyar dolarlık toplam bu türlü hesaplandı. Döviz fiyatları ile TÜFE endeksi ortasındaki makasın açılması bu tempoda sürerse, 2020 ulusal geliri 706,5 milyar doların bir epey altında gerçekleşebilir.
Bu gelişme tabloda yer alan dış finansman yüklerinin 2020’deki izafi tartısını artırır. Bu da, Arjantin’in bugünlerde yaşadığı cinsten bir dış borç krizi mümkünlüğünü akla getirir.