Hz ÖMER B HATTAB (ra)
Ikinci Rasid Halife Islâmi yeryüzüne yerlestirip, hakim kilmak için Resulullah (sas)'in verdigi tevhidî mücadelede ona en yakin olan sahabilerden biri Hz Ömer (ra), Fil Olayindan on üç sene sonra Mekke'de dogmustur Kendisinden nakledilen bir rivayete tarafından o, Büyük Ficar savasindan dört yil sonra dünyaya gelmistir (IbnülEsîr, Üsdülgâbe, Kahire 1970, IV,146) Babasi, Hattab b Nüfeyl olup, nesebi Ka'b'da Resulullah (sas) ile birlesmektedir Kureys'in Adiy boylu boyunca mensup olup, annesi, Ebu Cehil'in kardesi veya amcasinin kizi olan Hanteme'dir (bk age, 145)
Kaynaklar Hz Ömer (ra)'in müslüman olmadan önceki hayati hakkinda fazlaca bir sey söylemezler Fakat küçüklügünde, babasina ait sürülere çobanlik ettigi, daha sonra da ticarete basladigi bilinmektedir O, Suriye taraflarina giden ticaret kervanlarina istirak etmekteydi (H ibrahim Hasan, TarihulIslâm, Misir 1979, I, 210) Cahiliyye döneminde Mekke esrafi arasinda yer almakta olup, Mekke sehir devletinin sifare (elçilik) görevi onun elindeydi Bir savas çikmasi durumunda karsi tarafa elçi olarak Ömer gönderilir ve dönüsünde onun verdigi bilgi ve görüslere kadar hareket edilirdi Ayrica kabileler arasinda çikan anlasmazliklarin çözümünde etkin rol alir ve verdigi kararlar baglayicilik vasfi tasirdi (Suyûtî, TarihulHulefâ, Beyrut 1986, 123; Üsdülgâbe, IV, 146)
Hz Ömer, sert bir mizaca sahip olup, Islâma karsi asiri tepki gösterenlerin arasinda yer almaktaydi Sonunda o, dedelerinin dinini inkâr eden ve tapindiklari putlara hakaret ederek insanlari onlardan yüz çevirmege çagiran Muhammed (sas)'i öldürmeye karar vermisti Kilicini kusanarak, Peygamberi öldürmek için harekete geçmis, ama olayin gelisim sekli onun müslümanlarin arasina katilmasi sonucunu dogurmustu Tarihçilerin ittifakla naklettikleri rivayete tarafından, Ömer (ra)'in müslüman olusu söyle gerçeklesmisti: Ömer, Resulullah (sas)'i öldürmek için onun bulundugu yere dogru bu arada, yolda Nuaym b Abdullah ile karsilasti Nuaym ona, böyle öfkeli nereye gittigini sordugunda o, Muhammed (sas)'i öldürmeye gittigini söylemisti Nuaym, Ömer'in ne yerine getirmek istedigini ögrenince ona, kizkardesi ve enistesinin yeni dine girmis oldugunu söyledi ve önce kendi ailesi ile ugrasmasi gerektigini bildirdi Bunu ögrenen Ömer (ra), öfkeyle enistesinin evine yöneldi Kapiya geldiginde içerde Kur'an okunmaktaydi Kapiyi çalinca, içerdekiler okumayi kesip, Kur'an sayfalarini sakladilar içeri giren Ömer (ra), enistesini dövmeye baslamis, araya giren kizkardesinin aldigi darbeden dolayi burnu kanamisti Kizkardesinin ona, ne yaparsa yapsin dinlerinden dönmeyeceklerini söyleyerek kararliligini bildirmesi üzerine, ona karsi merhamet duygulari kabarmaya baslamis ve okuduklari seyleri görmek istedigini söylemisti Kendisine verilen sahifelerden Kur'an ayetlerini okuyan Ömer (ra), hemen orada imân etti ve Resulullah (sas)'in nerede oldugunu sordu O siralarda müslümanlar, Safa tepesinin yaninda yer alan Erkam (ra)'in evinde el altından toplanip ibadet ediyorlardi Resulullah (sas)'in Daru'lErkam'da oldugunu ögrenen Ömer (ra), dogruca oraya gitti Kapiyi çaldiginda gelenin Ömer oldugunu ögrenen sahabiler endiselenmeye basladilar Zira Ömer silahlarini kusanmis oldugu halde kapinin önünde duruyordu Hz Hamza: Bu Ömer'dir iyi bir niyetle geldiyse mesele değil Eger fena bir düsüncesi varsa, onu öldürmek bizim için kolaydirdiyerek kapiyi açtirdi Resulullah (sas), Ömer (ra)'in iki yakasini tutarak; Müslüman ol ya Ibn Hattab! Allahim ona hidayet ver!dediginde, Ömer (ra), hemen Kelimei sehadet getirerek imân ettigini açikladi (Ibn Sa'd, Tabakatu'l Kübra, II, 268269; Üsdülgâbe, IV, 148149; Suyûtî, Tarihu'lHulefa, Beyrut 1986, 124 vd) Rivayetlere kadar Ömer (ra)'in müslüman olusu, Resulullah (sas)'in yapmis oldugu; Allahim! Islâmi Ömer b elHattab ya da Amr b Hisam (Ebû Cehil) ile yüceltseklinde bir duanin sonucu olarak gerçeklesmisti (IbnulHacer elAskalânî, elisâbe fi Temyîzi'sSahâbe, Bagdat ty, II, 518; Ibn Sa'd, ayni yer; Suyûtî, age, 125)
Ömer (ra), risaletin altinci yilinda müslüman olmustur O, iman edenlerin arasina katildigi süre müslümanlarin sayisi yetmis seksen kisi kadardi (Ibn Sa'd, ayni yer)
Mekkeli müsriklerin, gösterdigi zorbaca tepkiden dolayi müslümanlar, Beytullah'a gidip namaz kilamiyor ve oysa gizlice bir araya gelebiliyorlardi Ömer (ra) müslüman olunca dogruca Beytullah'in yanina gitti ve müslüman oldugunu haykirdi Orada bulunanlar siddetli karşı çıktı Oysa o, müsriklere karsi savasini sürdürerek onlarin, müslümanlara gösterdigi muhalefeti kirdi ve bir avuç müslümanla birlikte herkesin gözü önünde Beytullah'ta namaza durdu Onun bu sekilde saflarina katilmasi müslümanlara büyük bir moral destegi saglamisti Abdullah Ibn Mes'ud'un; Ömer'in müslüman olusu bir fetihti(Üsdülgâbe, IV,151; Ibn Sa'd, age, III, 270) sözü bunu açikça ortaya koymaktadir Taberî'nin Ibn Abbas'tan tahric ettigi bir hadise tarafından, müslümanligini ilk ilân eden kimse Hz Ömer (ra) olmustur (Suyûtî, age,129) Ömer (ra) benligini kusatan imanin verdigi heyecanla, küfre karsi açik ve net bir sekilde, hiç bir tehdide aldiris etmeden uğraş ediyordu Müsrikler, secaat ve kararliligini bir zamanlar beri bildikleri için ona satasmaya cesaret edemiyorlardi
Müslüman olduktan sonradan aralıksız Resulullah (sas)'in yaninda bulunmus, onu gözetmek için elinden gelen gayreti göstermistir O, imân ettikten daha sonra müsriklere karsi çok sert davranmis ve dinini her ortamda, kimseden çekinmeden herkese meydan okuyarak savunmustur Islâm tebliginin yeni bir veche kazanmasi için Medine'ye hicret emrolundugu zaman müslümanlar Mekke'den çaktırmadan Medine'ye göç etmeye basladiklarinda, Hz Ömer, gizlenme ihtiyaci duymamisti Ömer (ra), beraberinde yirmi arkadasi oldugu halde Medine'ye dogru yola çikmisti Hz Ali (ra) onun hicretini su sekilde anlatmaktadir: Ömer'den baska gizlenmeden hicret eden hiç bir kimseyi bilmiyorum O, hicrete hazirlandiginda kilicini kusandi, yayini omuzuna takti, eline oklarini aldi ve Kâ'be'ye gitti Kureys'in ileri gelenleri Kâ'be'nin avlusunda oturmakta idiler O, Kâ'be'yi yedi kere tavaf ettikten sonra, Makâmi ibrahim'de iki rek'at namaz kildi Halka halka oturan müsrikleri tek tek dolasti ve onlara; Yüzler pIslesti Kim anasini evladsiz, çocuklarini yetim, karisini dul birakmak istiyorsa su vadide beni takip etsindedi Onlardan hiç biri onu engellemeye yiğitlik edemedi (Suyûtî, age, 130) Bunun içindir fakat Ibn Mes'ud; Onun hicreti bir zaferdi(Ibn Sa'd, ayni yer; Üsdülgâbe, IV, 153) demektedir
Ömer (ra), Medine dönemi baştan başa Islamin yücelisini etkileyen tüm olaylara faal olarak istirak etmistir Resulullah (sas)'in önemli kararlar alacagi vakit görüslerine basvurdugu kimselerin basinda Ömer (ra) kazanç Onun ileri sürdügü görüsler öyle isabetliydi ki; bazi ayetler onun daha önce isaret ettigine uygun şekilde nazil oluyordu Resulullah (sas) onun bu durumunu su sözüyle ifade etmekteydi: Allah, hakki Ömer'in dili ve kalbi üzere kildi(Üsdülgâbe, IV, 151)
Ömer (ra), Bedir, Uhud, Hendek, Hayber vb gazvelerin hepsine ve çok sayida seriyyeye katilmis, bunlarin bansinda komutan olarak atama yapmistir Bunlardan biri Hicretin yedinci yilinda Havazinliler'e karsi gönderilen seriyyedir
Ömer (ra), bütün meselelere karsi net ve tavizsiz tavir koymakla taninir Onun küfre karsi düsmanligi; müsriklerin, Islâma karsi olan saldirilarini hazmedememe konusundaki hassasiyeti; bazi kararlara siddetle karsi çikmasina sebep olmustur Hudeybiye'de yapilan anlasmanin müsrikler lehine görünen maddelerine karsi çikisi bunlardan biridir Ancak o, Resulün, Allah Teâlâ'nin gösterdigi dogrultuda hareket etmekten baska bir sey yapmadigi uyarisi karsisinda, hemencecik kendini toparlamis ve olayin iç gerçegini kavramisti
Resulullah (sas)'in vefatinin hemen pesinden ortaya çikan karisikligin Hz Ebû Bekir'in halife seçilmesiyle değil edilmesinde Hz Ömer büyük rol oynamistir Hz Ebû Bekir'in kisa halifelik döneminde en büyük yardimcisi Ömer (ra) olmustur
Hz Ebû Bekir (ra) vefat edecegini anladiginda, Hz Ömer'i kendisine halef görev etmeyi düsünmüs ve bu düsüncesini açiklayarak bazi sahabilerle istisarelerde bulunmustu Cümbür Cemaat Ömer (ra)'in fazilet ve üstünlügünü kabul etmekle beraber, onu bu is için biraz sert mizacli buluyorlardi Hatta Talha (ra) ve diger bazi sahabiler ona; Rabbin seni Ömer'i hafife atama ettiginden dolayi sorgularsa ona ne yanıt vereceksin? Bilirsin ama Ömer epeyce sert bir kimsedirdemIslerdi Hz Ebû Bekir onlara; Derim fakat: Allahim! Kullarinin en iyisini onlara halife yaptimkarsiligini vermisti Sonra da Hz Osman'i çagirarak bir kâgida Hz Ömer'i halife ödev ettigini yazdirdi Kâgit katlanip mühürlendikten sonradan, Hz Osman disari çikarak insanlardan kâgitta yazili olan kimseye bey'at edilmesini istedi Oradakilerin bey'at etmesiyle Hz Ömer'in II Rasid halife olarak is basina gelisi gerçeklesmis oldu (Üsdü'lgâbe, IV,168199; Ibn Sad, age, III, 274 vd; Suyûtî age, 9294) *
Ikinci Rasid Halife Islâmi yeryüzüne yerlestirip, hakim kilmak için Resulullah (sas)'in verdigi tevhidî mücadelede ona en yakin olan sahabilerden biri Hz Ömer (ra), Fil Olayindan on üç sene sonra Mekke'de dogmustur Kendisinden nakledilen bir rivayete tarafından o, Büyük Ficar savasindan dört yil sonra dünyaya gelmistir (IbnülEsîr, Üsdülgâbe, Kahire 1970, IV,146) Babasi, Hattab b Nüfeyl olup, nesebi Ka'b'da Resulullah (sas) ile birlesmektedir Kureys'in Adiy boylu boyunca mensup olup, annesi, Ebu Cehil'in kardesi veya amcasinin kizi olan Hanteme'dir (bk age, 145)
Kaynaklar Hz Ömer (ra)'in müslüman olmadan önceki hayati hakkinda fazlaca bir sey söylemezler Fakat küçüklügünde, babasina ait sürülere çobanlik ettigi, daha sonra da ticarete basladigi bilinmektedir O, Suriye taraflarina giden ticaret kervanlarina istirak etmekteydi (H ibrahim Hasan, TarihulIslâm, Misir 1979, I, 210) Cahiliyye döneminde Mekke esrafi arasinda yer almakta olup, Mekke sehir devletinin sifare (elçilik) görevi onun elindeydi Bir savas çikmasi durumunda karsi tarafa elçi olarak Ömer gönderilir ve dönüsünde onun verdigi bilgi ve görüslere kadar hareket edilirdi Ayrica kabileler arasinda çikan anlasmazliklarin çözümünde etkin rol alir ve verdigi kararlar baglayicilik vasfi tasirdi (Suyûtî, TarihulHulefâ, Beyrut 1986, 123; Üsdülgâbe, IV, 146)
Hz Ömer, sert bir mizaca sahip olup, Islâma karsi asiri tepki gösterenlerin arasinda yer almaktaydi Sonunda o, dedelerinin dinini inkâr eden ve tapindiklari putlara hakaret ederek insanlari onlardan yüz çevirmege çagiran Muhammed (sas)'i öldürmeye karar vermisti Kilicini kusanarak, Peygamberi öldürmek için harekete geçmis, ama olayin gelisim sekli onun müslümanlarin arasina katilmasi sonucunu dogurmustu Tarihçilerin ittifakla naklettikleri rivayete tarafından, Ömer (ra)'in müslüman olusu söyle gerçeklesmisti: Ömer, Resulullah (sas)'i öldürmek için onun bulundugu yere dogru bu arada, yolda Nuaym b Abdullah ile karsilasti Nuaym ona, böyle öfkeli nereye gittigini sordugunda o, Muhammed (sas)'i öldürmeye gittigini söylemisti Nuaym, Ömer'in ne yerine getirmek istedigini ögrenince ona, kizkardesi ve enistesinin yeni dine girmis oldugunu söyledi ve önce kendi ailesi ile ugrasmasi gerektigini bildirdi Bunu ögrenen Ömer (ra), öfkeyle enistesinin evine yöneldi Kapiya geldiginde içerde Kur'an okunmaktaydi Kapiyi çalinca, içerdekiler okumayi kesip, Kur'an sayfalarini sakladilar içeri giren Ömer (ra), enistesini dövmeye baslamis, araya giren kizkardesinin aldigi darbeden dolayi burnu kanamisti Kizkardesinin ona, ne yaparsa yapsin dinlerinden dönmeyeceklerini söyleyerek kararliligini bildirmesi üzerine, ona karsi merhamet duygulari kabarmaya baslamis ve okuduklari seyleri görmek istedigini söylemisti Kendisine verilen sahifelerden Kur'an ayetlerini okuyan Ömer (ra), hemen orada imân etti ve Resulullah (sas)'in nerede oldugunu sordu O siralarda müslümanlar, Safa tepesinin yaninda yer alan Erkam (ra)'in evinde el altından toplanip ibadet ediyorlardi Resulullah (sas)'in Daru'lErkam'da oldugunu ögrenen Ömer (ra), dogruca oraya gitti Kapiyi çaldiginda gelenin Ömer oldugunu ögrenen sahabiler endiselenmeye basladilar Zira Ömer silahlarini kusanmis oldugu halde kapinin önünde duruyordu Hz Hamza: Bu Ömer'dir iyi bir niyetle geldiyse mesele değil Eger fena bir düsüncesi varsa, onu öldürmek bizim için kolaydirdiyerek kapiyi açtirdi Resulullah (sas), Ömer (ra)'in iki yakasini tutarak; Müslüman ol ya Ibn Hattab! Allahim ona hidayet ver!dediginde, Ömer (ra), hemen Kelimei sehadet getirerek imân ettigini açikladi (Ibn Sa'd, Tabakatu'l Kübra, II, 268269; Üsdülgâbe, IV, 148149; Suyûtî, Tarihu'lHulefa, Beyrut 1986, 124 vd) Rivayetlere kadar Ömer (ra)'in müslüman olusu, Resulullah (sas)'in yapmis oldugu; Allahim! Islâmi Ömer b elHattab ya da Amr b Hisam (Ebû Cehil) ile yüceltseklinde bir duanin sonucu olarak gerçeklesmisti (IbnulHacer elAskalânî, elisâbe fi Temyîzi'sSahâbe, Bagdat ty, II, 518; Ibn Sa'd, ayni yer; Suyûtî, age, 125)
Ömer (ra), risaletin altinci yilinda müslüman olmustur O, iman edenlerin arasina katildigi süre müslümanlarin sayisi yetmis seksen kisi kadardi (Ibn Sa'd, ayni yer)
Mekkeli müsriklerin, gösterdigi zorbaca tepkiden dolayi müslümanlar, Beytullah'a gidip namaz kilamiyor ve oysa gizlice bir araya gelebiliyorlardi Ömer (ra) müslüman olunca dogruca Beytullah'in yanina gitti ve müslüman oldugunu haykirdi Orada bulunanlar siddetli karşı çıktı Oysa o, müsriklere karsi savasini sürdürerek onlarin, müslümanlara gösterdigi muhalefeti kirdi ve bir avuç müslümanla birlikte herkesin gözü önünde Beytullah'ta namaza durdu Onun bu sekilde saflarina katilmasi müslümanlara büyük bir moral destegi saglamisti Abdullah Ibn Mes'ud'un; Ömer'in müslüman olusu bir fetihti(Üsdülgâbe, IV,151; Ibn Sa'd, age, III, 270) sözü bunu açikça ortaya koymaktadir Taberî'nin Ibn Abbas'tan tahric ettigi bir hadise tarafından, müslümanligini ilk ilân eden kimse Hz Ömer (ra) olmustur (Suyûtî, age,129) Ömer (ra) benligini kusatan imanin verdigi heyecanla, küfre karsi açik ve net bir sekilde, hiç bir tehdide aldiris etmeden uğraş ediyordu Müsrikler, secaat ve kararliligini bir zamanlar beri bildikleri için ona satasmaya cesaret edemiyorlardi
Müslüman olduktan sonradan aralıksız Resulullah (sas)'in yaninda bulunmus, onu gözetmek için elinden gelen gayreti göstermistir O, imân ettikten daha sonra müsriklere karsi çok sert davranmis ve dinini her ortamda, kimseden çekinmeden herkese meydan okuyarak savunmustur Islâm tebliginin yeni bir veche kazanmasi için Medine'ye hicret emrolundugu zaman müslümanlar Mekke'den çaktırmadan Medine'ye göç etmeye basladiklarinda, Hz Ömer, gizlenme ihtiyaci duymamisti Ömer (ra), beraberinde yirmi arkadasi oldugu halde Medine'ye dogru yola çikmisti Hz Ali (ra) onun hicretini su sekilde anlatmaktadir: Ömer'den baska gizlenmeden hicret eden hiç bir kimseyi bilmiyorum O, hicrete hazirlandiginda kilicini kusandi, yayini omuzuna takti, eline oklarini aldi ve Kâ'be'ye gitti Kureys'in ileri gelenleri Kâ'be'nin avlusunda oturmakta idiler O, Kâ'be'yi yedi kere tavaf ettikten sonra, Makâmi ibrahim'de iki rek'at namaz kildi Halka halka oturan müsrikleri tek tek dolasti ve onlara; Yüzler pIslesti Kim anasini evladsiz, çocuklarini yetim, karisini dul birakmak istiyorsa su vadide beni takip etsindedi Onlardan hiç biri onu engellemeye yiğitlik edemedi (Suyûtî, age, 130) Bunun içindir fakat Ibn Mes'ud; Onun hicreti bir zaferdi(Ibn Sa'd, ayni yer; Üsdülgâbe, IV, 153) demektedir
Ömer (ra), Medine dönemi baştan başa Islamin yücelisini etkileyen tüm olaylara faal olarak istirak etmistir Resulullah (sas)'in önemli kararlar alacagi vakit görüslerine basvurdugu kimselerin basinda Ömer (ra) kazanç Onun ileri sürdügü görüsler öyle isabetliydi ki; bazi ayetler onun daha önce isaret ettigine uygun şekilde nazil oluyordu Resulullah (sas) onun bu durumunu su sözüyle ifade etmekteydi: Allah, hakki Ömer'in dili ve kalbi üzere kildi(Üsdülgâbe, IV, 151)
Ömer (ra), Bedir, Uhud, Hendek, Hayber vb gazvelerin hepsine ve çok sayida seriyyeye katilmis, bunlarin bansinda komutan olarak atama yapmistir Bunlardan biri Hicretin yedinci yilinda Havazinliler'e karsi gönderilen seriyyedir
Ömer (ra), bütün meselelere karsi net ve tavizsiz tavir koymakla taninir Onun küfre karsi düsmanligi; müsriklerin, Islâma karsi olan saldirilarini hazmedememe konusundaki hassasiyeti; bazi kararlara siddetle karsi çikmasina sebep olmustur Hudeybiye'de yapilan anlasmanin müsrikler lehine görünen maddelerine karsi çikisi bunlardan biridir Ancak o, Resulün, Allah Teâlâ'nin gösterdigi dogrultuda hareket etmekten baska bir sey yapmadigi uyarisi karsisinda, hemencecik kendini toparlamis ve olayin iç gerçegini kavramisti
Resulullah (sas)'in vefatinin hemen pesinden ortaya çikan karisikligin Hz Ebû Bekir'in halife seçilmesiyle değil edilmesinde Hz Ömer büyük rol oynamistir Hz Ebû Bekir'in kisa halifelik döneminde en büyük yardimcisi Ömer (ra) olmustur
Hz Ebû Bekir (ra) vefat edecegini anladiginda, Hz Ömer'i kendisine halef görev etmeyi düsünmüs ve bu düsüncesini açiklayarak bazi sahabilerle istisarelerde bulunmustu Cümbür Cemaat Ömer (ra)'in fazilet ve üstünlügünü kabul etmekle beraber, onu bu is için biraz sert mizacli buluyorlardi Hatta Talha (ra) ve diger bazi sahabiler ona; Rabbin seni Ömer'i hafife atama ettiginden dolayi sorgularsa ona ne yanıt vereceksin? Bilirsin ama Ömer epeyce sert bir kimsedirdemIslerdi Hz Ebû Bekir onlara; Derim fakat: Allahim! Kullarinin en iyisini onlara halife yaptimkarsiligini vermisti Sonra da Hz Osman'i çagirarak bir kâgida Hz Ömer'i halife ödev ettigini yazdirdi Kâgit katlanip mühürlendikten sonradan, Hz Osman disari çikarak insanlardan kâgitta yazili olan kimseye bey'at edilmesini istedi Oradakilerin bey'at etmesiyle Hz Ömer'in II Rasid halife olarak is basina gelisi gerçeklesmis oldu (Üsdü'lgâbe, IV,168199; Ibn Sad, age, III, 274 vd; Suyûtî age, 9294) *