Boğaziçi Üniversitesi, İTÜ ve Ankara Üniversitesi’nden bilim insanları İstanbul ve etrafında tarih boyunca yaşanmış değerli sarsıntıları inceledi. Son 1500 yılın değerli zelzelelerinin datalarını araştıran uzmanlar, Kuzey Anadolu Fayı’nın İstanbul merkezine uzanan 160 km uzunluğundaki segmentinde seri halinde oluşmuş tarihi sarsıntıları inceleyerek potansiyel sarsıntı senaryoları hazırladı. Tectonophysics mecmuasında Ağustos 2019 sayısında yayınlanacak makalede yer alan kestirimlere nazaran, İstanbul’un çabucak güneyinde yer alan Kuzey Anadolu Fayı’nda doğudan batıya hakikat sırasıyla 7.5, 7.4 ve 7.2 büyüklüğünde sarsıntılar bekleniyor.
Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener, Jeodezi Anabilim Kısmı öğretim üyeleri Doç.Dr. Fatih Bulut, Doç. Dr. Aslı Hakikat, İTÜ Jeoloji Mühendisliği Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Cenk Yaltırak ve Ankara Üniversitesi Jeofizik Mühendisliği öğretim üyesi Prof. Dr. Bahadır Aktuğ’un müellifleri ortasında yer aldığı makalede araştırmacılar son 1500 yılın zelzele bilgilerini inceleyerek İstanbul ve etrafında beklenen mümkün sarsıntının büyüklüğüne dair senaryolar hazırladı.
"BUNLARIN TAMAMI..."
Tarihi ve günümüz bilgileri ışığında hazırlanan araştırma kapsamında Marmara Bölgesinde Kuzey Anadolu Fay’nın geçtiği segmentlerin yer aldığı Batı (Tekirdağ havzası), Merkez(Kumburgaz havzası) ve Doğu (Çınarcık Havzası) olmak üzere bölgenin tarih boyunca yaşadığı zelzeleler incelendi. 1766’da iki ve 1509’da bir olmak üzere 7.2, 7.4 ve 7.5 büyüklüklerinde sarsıntıların yaşandığı bu üç bölgede gelecekte potansiyel olarak yaşanabilecek zelzele büyüklüğüne dair senaryolar geliştirildi.
Araştırmaya katılan bilim insanlarından Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Jeodezi Anabilim Kolu öğretim üyesi Doç. Dr. Fatih Bulut, bu çalışmada fayların en son ne vakit kırıldığı, kırıldıktan sonra yılda ne kadar güç biriktirdiği ve biriken güç büsbütün açığa çıktığında nasıl bir büyüklük oluşturacağı konusunda sonuçlara ulaşıldığını kaydetti. Bulut, tarihi açıdan bilhassa son 500 yılın sarsıntılarını ayrıyeten incelediklerini belirterek şöyle devam etti:
"Bu parametreleri bulmak için tarihi zelzelelere, Marmara Denizi'ndeki fayların yapısına ve GPS yoluyla da yeryüzünün yanal olarak yılda ne kadar hareket biriktirdiğine baktık; zira Kuzey Anadolu fayı yanal bir sistem. Bu bulguları birleştirdiğimizde şöyle bir sonuç ortaya çıkıyor: Bir fay segmentinin oluşturacağı sarsıntı büyüklüğü o segmentin uzunluğu, derinliği ve üzerinde biriktirdiği hareket ölçüsünün bir işlevidir. Örneğin harekete geçecek segmentin uzunluğunu ve derinliğini yaptığımız jeolojik ve sismolojik çalışmalar ışığında biliyoruz. Jeodezik bilgilere nazaran, 250 yıl evvel kırılan bir fay segmenti yılda yaklaşık 1 cm hareket biriktiriyorsa, şu anda harekete geçse zelzele anında fay üzerinde ortalama 2,5 m'lik bir yerdeğiştirme oluşturur. Bunun da karşılık geldiği 'manyitüd' dediğimiz bir sarsıntı büyüklük bedeli var. İşte sarsıntı büyüklük kestirimlerimizi size bu yaklaşık sayılarla aktardığım yaklaşımla çok daha ayrıntılı bir biçimde gerçekleştiriyoruz.
Son 500 yıl bilhassa kıymetli, zira Marmara Denizi'ndeki bütün fayların en son kırıldığı dönemin tamamını kapsayan bir vakit aralığı. Marmara Denizi’nin doğu bölümündeki Çınarcık Havza’sında bulunan fay en son 1509'da hareket etmişti. Orta ve batı kısımlarındaki Kumburgaz ve Tekirdağ Havzaları’nda bulunan fay segmentleri ise 1766'da hareket etmişti. Bunların tamamını hesaplamalarımızda sağlıklı bir formda kapsayabilmek için yaklaşık 500 yıl önceye giderek 1509 zelzelesinden bu yana tüm süreçlere hakim olmak zorundayız".
"EN AZ İKİ, EN FAZLA DÖRT..."
Yıllık hareket biriktirme ölçüsünü Marmara Bölgesi’nde 100'e yakın GPS istasyonundan aldıkları bilgilerle hesapladıklarını aktaran Bulut, yıllık ortalama 2,5-3 cm ortası bir hareket gözlediklerini kaydetti. Bu hareketin sürtünmenin yüksek olduğu yerlerde fay yüzeyinde birikme olarak kaldığını; kimi yerlerde ise daha süratli hareket ettiğini ve sürtünme olmadığı için çok fazla birikmediğini belirten Doç. Dr. Fatih Bulut, Marmara Bölgesi’ndeki GPS istasyonlarının sayısını kıymetli ölçüde artırmaya çalıştıklarını da belirtti.
1766 ve 1509 kırıklarının günümüzde 7.2, 7.4 ve 7.5 büyüklüğünde sarsıntılar üretme potansiyeline sahip olduğunun altını çizen Doç. Dr. Bulut, kelam konusu kestirimlere, biriken hareket ölçüsü, fayın uzunluğu ve fayın derinliği dataları üzerinden yapılan aritmetik hesaplama sonucu ulaştıklarını aktardı.
Bulut şöyle devam etti:
"Son 1500 yıllık vakit dilimini yedi vakit aralığına ayırınca görülüyor ki her bir küme en az dört en fazla altı zelzelesi kapsıyor. Şu an biz 7. vakit aralığını şimdi tamamlamadık ve yakın tarihlerde bu kapsamda yalnızca iki sarsıntı yaşadık. Münasebetiyle 7. vakit aralığını tamamlamak için istatistiki olarak en az iki en fazla dört zelzele daha yaşayacağımız görülüyor".
Doç. Dr. Bulut, "Kuzey Anadolu Fayı yılda 2-3 cm kayma ile zelzelesi çok süratli hazırlayan bir sistem. Anadolu'da da irili ufaklı pek çok fay var, lakin bunlar Kuzey Anadolu Fayı’na nazaran hareketi daha yavaş biriktiriyorlar ve sarsıntı hazırlık süreçleri oralarda elimizdeki kayıtlara nazaran çok daha uzun sürdüğü için biz onların nerede ve ne büyüklükte sarsıntı üreteceğini öngöremiyoruz. Örneğin bir fay 2000 yıldır sessiz üzere görünüyor lakin her yıl az da olsa 1-2 mm’lik bir hareket biriktirdiği için bir gün beklenmedik bir anda büyük bir sarsıntı meydana getirebiliyor. Zelzelesi Marmara'da beklerken Van'da ya da Kütahya'da olabiliyor, zira orada bu süreç gözle rahat görülemeyecek yavaşlıkta ve çok uzun bir müddette yaşanıyor. Aslında Türkiye'nin birçok yeri için bu tehlike mevcut fakat İstanbul nüfusunun fazla olması muhtemel kayıp risklerini artırmakta"diyerek kelamlarını noktaladı.