İnsan, başını kaldırıp gökyüzünde gördüğü ışıkların ne olduğunu hayal etmeye başladığı günden beri yaşadığı yerde yalnız olmadığına dair kuvvetli bir hisle dolu. Bunu binlerce yıl evvelden beri anlatılan öykülerde, mitlerde, duvar fotoğraflarında, kitabelerde görüyoruz.
Son yüzyılda bilimde yaşanan çağ atlatan gelişmeler ve cihana bakış açımızın aldığı halle birlikte, artık 'bu koca kozmosta yalnız olamayız' fikri epeyce kuvvetlendi. Zira cihanın büyüklüğünü daha âlâ anlamaya başladık. Hal bu türlü olunca da, 'ya bir yerlerde bizim üzere ya da daha gelişmiş medeniyetler varsa?' diye sormaya başladık. Bu soruyu cevaplamak içinse 'gelişmiş medeniyet' kavramının sonlarını belirlememiz gerekti. Kardaşev Ölçeği, tam olarak bu tarifi getirdi. Gelin birlikte Kardaşev Ölçeğinin ne söz ettiğine ve gelişmiş medeniyetlerle ilgili muhtemel senaryolarına göz atalım.
Öncelikle, Kardaşev Ölçeği nedir?
Kardaşev Ölçeği, birinci olarak 1964 yılında Sovyet astronom Nikolay Kardaşev tarafından geliştirilen ve kozmosta var olabilecek medeniyetleri ürettikleri ve kullandıkları güç ölçüsüne nazaran tanımlayan bir sistem diyebiliriz. Dayandığı mantık ise en kolay haliyle şöyle; bir medeniyetin geliştikçe daha fazla güce ve daha fazla yere muhtaçlığı olacak. Haliyle de daima genişleyecek ve kendine yeni güç kaynakları arayacak.
Bu sisteme nazaran kozmostaki medeniyetler üç kategoride inceleniyor. Tip 1 - Gezegensel Medeniyetler, Tip 2 - Yıldızsal Medeniyetler ve Tip 3 - Galaktik Medeniyetler. Bu üç medeniyet çeşidi, etraflarındaki güç kaynaklarını ne kadar geniş kapsamda denetim edip kullanabildiklerine nazaran ayrışıyor.
Evrendeki mümkün medeniyet senaryolarına bakış
Tip 1 - Gezegensel Medeniyetler
Kardaşev Ölçeği'ne nazaran Tip 1 olarak anılan Gezegensel Medeniyetler, yaşadıkları gezegen üzerindeki tüm güç kaynaklarını denetim edip kullanabilmektedir. Kardaşev yazdığı 1964 tarihli makalede bu medeniyetleri 'teknoloji düzeyi olarak Dünya'ya yakın' olarak tanımlamıştır.
Bu tanımlamaya nazaran şimdi insanlık olarak Tip 1 medeniyet bile değiliz ve olabilmemiz için de mevcut güç üretimi ölçümüzü neredeyse 100 bin kat artırmamız gerekiyor. Yani daha oldukça yolumuz var. Ancak tekrar de kabaca hayal etmemiz gerekirse, insanlığın gelişmişlik düzeyi için gelecekte hayal ettiğimiz teknolojilerin pek birçoklarına sahip; bizden daha gelişmiş bir tıp hayal edebiliriz. Ayrıyeten alışılmış ki bu çeşidin yaşadığı gezegeni yok olma noktasına getirmemiş olması da gerekiyor… İnsanlığın bu düzeye önümüzdeki 100-200 yıl ortasında bir müddette gelmesi bekleniyor.
Tip 1 medeniyetler ya da bizim üzere şimdi Tip 1 olamasa da o yolda ilerleyen medeniyetler, Samanyolu Galaksisi'sinde de bulunabilir. Lakin Tip 1 medeniyetler kainatta neredeyse görünmezdir ve tesir alanı kendi gezegeniyle sonludur. Dolayısı ile şayet bir yerlerde varlarsa da, bulmamız şimdiki şartlar altında hayli sıkıntı görünüyor.
Tip 2 - Yıldızsal Medeniyetler
Sıra geldi Tip 2 olarak anacağımız Yıldızsal Medeniyetler'e. Tip 2 medeniyetler için Kardaşev tarafından yapılan tarif 'kendi yıldızının tüm gücünü kullanabilen' bir medeniyet. Tip 1'i tekrar düşünecek olursak; bir cins kendi gezegenindeki tüm güç kaynaklarını kullanmayı öğrendikten ve muhtemelen tüketme noktasına geldikten sonra; sırada ona en yakın ve en büyük güç kaynağı olan; kendi sisteminin yıldızı gelebilir. Ayrıyeten bir medeniyet geliştikçe daha fazla güce muhtaçlık duymanın yanında daha fazla 'yayılmak da' isteyecektir. Yani bir medeniyetin bu çeşitten bir gelişme yolu seçmiş olması hayli olası.
Tip 2 medeniyetler bunu yaparken, tekrar 60'lı yıllarda teorik fizikçi Freeman Dyson tarafından ortaya atılan 'Dyson küresi' gibisi bir yapı inşa etmeyi seçebilir. Bu örnek, Kardaşev tarafından kendi makalesinde de verilmiştir lakin bu sırf Tip 2 medeniyetlerin yapabileceklerini kavrayabilmemiz ismine verilmiş bir örnektir. Epey gelişmiş bir medeniyet olan Tip 2, pek alışılmış kendi güneşinin gücünü olabilecek en yüksek randımanla kullanmanın başka bir yolunu bulmuş olabilir.
Peki Dyson küresi nedir? Dyson küresi, teorik fizikçi Freeman Dyson tarafından sunulan ve bir medeniyetin uzayda ilerleyebileceği en mümkün senaryolardan biri için tahlil sunan bir 'proje'. Buna nazaran şayet akıllı bir medeniyet artık oldukça gelişmişse bir sonraki adım daha fazla yere yayılmak ve daha fazla güç elde etmek olacak. Bunu yapmak için de merkezdeki yıldızdan elde edebileceği tüm enerjiyi yakalamak isteyecek. Akabinde da merkezdeki yıldızın yörüngelerinde dönen ve hayli sık yerleştirilmiş özel platformlar geliştirecek. Böylelikle sonsuz bir güç kaynağı elde etmiş olacak ve büyümesi de hızlanacak.
İşte Kardaşev'in tanımladığı Tip 2 medeniyetin 'eğer mümkünse' bu türlü bir projeyi yapabilecek düzeye gelmiş olması gerektiği düşünülüyor. Böylelikle Tip 2 medeniyet, kendi yıldız sisteminin tamamının denetimini de ele geçirmiş olacak.
Yani Tip 2 için, insanlığın gelecekte Mars'tan Uranüs'e, Ay'dan Güneş'e; kendi sistemimize ilişkin tüm kaynakları denetim altına aldığını; bu sistemi denetim etmek için gereken tüm gelişmeleri tamamladığını düşünün. İşte Tip 2 medeniyet olmak, tam olarak bu türlü bir şey. Şimdilerde bize en yakın gezegenlere uzay araçları gönderip incelemeler yapmak için bile ne kadar büyük bütçelerle ve vakitle yarıştığımızı düşünürsek, Tip 2 medeniyetlerin gelişmişlik düzeyini daha yeterli anlayabiliriz.
Tip 3 - Galaktik Medeniyetler
Kardaşev'in kaleme aldığı makalede tanımladığı son medeniyet tipi; kendi galaksisinin tüm güç kaynaklarını denetim edebilen bir çeşit haline gelmiş olmak. Bizim için bu çeşitten bir gelişmişliği algılamaya çalışmak oldukça güç. Zira bırakın denetim edip gücünü sömürmeyi; şimdi kendi galaksimiz olan Samanyolu Galaksisi hakkındaki bilgilerimiz bile hayli hudutlu.
Fakat düşünün ki, bir medeniyet çok gelişmiş teknolojiler ile ve bilimde geldiği noktayla çoktan kendi Güneş Sistemi'ni denetim altına almış; sınırsız gücü var. Bu türlü bir medeniyet için farklı yıldız sistemleri ortası seyahat, çok daha 'basit' bir hale gelmiş olabilir. Örneğin Dünya ile Plüton ortasında seyahat etmek üzere bir şeye dönüşmüş olabilir. Yani her ne kadar çok fazla vakit alsa ve kaynak gerektirse de, imkansız değildir.
Böylece bu gelişmiş Tip 2 medeniyet, daha gelişmiş olma yolunda farklı yıldız sistemlerini ziyaret edecek, kolonileşecek ve en sonunda da Tip 3 olabilmek için kendi galaksisindeki tüm sistemleri denetim altına alıp gücünü ve kaynaklarını kullanabilir hale getirmiş olacak.
Bu cinsten bir medeniyetin sahip olduğu teknolojileri hayal etmek bile çok sıkıntı. Zira nihayetinde yıldızlar ortası seyahat edebilen ve bunu 'kolay' yapabilen; tüm galaksiye hükmeden bir türden bahsediyoruz. Tahminen de karanlık unsurun gizemlerini çözmüş, bizim bildiğimizden apayrı fizik kurallarıyla hareket ediyor olabilirler. Işıktan süratli hareket etmenin yolunu bulmuş da olabilirler.
Kardaşev'in tanımladığı akıllı uzaylı medeniyet 'tiplerine' göz attığımıza nazaran biraz da her bir çeşitten medeniyet ile müsabaka olasılığımızı konuşalım.
Tip 1, Tip 2 ve Tip 3 medeniyetlerden rastgele biri mevcutsa, nasıl oluyor da hala tanışmamış olabiliyoruz?
Tip 1 medeniyetlerden konuşurken bahsettiğimiz üzere; insanlık olarak şimdi Tip 1 medeniyet bile değiliz. Üstelik hem insanlığın hem de gezegenin gidişatını düşünürsek, bu kolay kolay da olmayacak. Yani aslında insanlık, her ne kadar yüzlerce ışık yılı uzaklara radyo sinyalleri gönderip kendini cihana tanıtmaya çalışan 'akıllı' bir çeşit olsa da, kainattan dönüp baktığımızda kelimenin tam manasıyla 'görünmez' bir türüz.
Üstelik cihanın pek çok köşesinde şimdi 'medeniyetin' bizim ulaştığımız düzeyine bile ulaşamamış; bizimle birebir çizgide ilerleyen ya da bir Tip 1 olmayı yeni yeni başarmış pek çok cins olabilir. Lakin az önce insanlık için söylediğimiz şey, onlar için de geçerli. Yani bu tipten bir gelişmişlik düzeyiyle aslında onlar da bir nevi görünmezler.
Bunu bilimsel olarak açıklayacak olursak da, bildiğiniz üzere insanlık olarak 200 ışık yılına kadar hayal bile edemeyeceğimiz uzaklıklara radyo sinyalleri gönderiyoruz. Ama bu ölçü bile galaksimizin 100 bin ışık yılı genişliğindeki devasa ölçülerini düşünecek olursak çok da büyük bir uzaklık değil. Ayrıyeten ne yazık ki 200 ışık yılı uzaklığa ilettiğimiz sinyallerin de çok büyük bir kısmı biraz yol katettikten sonra birer cızırtıdan ibaret oluyor. Bu 'cızırtılar' zeki bir ömür formuna işaret etmeyecek kadar anlamsızlaşıyor. Bu da biz ve bizim üzere muhtemel 'akıllı' medeniyetlerin kendi galaksisi içinde bile keşfedilmesini hayli sıkıntı hale getiriyor.
Tip 2 için bu durumu nasıl açıklayabiliriz? Burada da aslında emsal bir mantık yürütecek olursak; Tip 2 medeniyetlerin kendi güneş sistemlerine büsbütün hakim pozisyona gelmiş olmaları gerektiğini biliyoruz. Gezegenimize 'yakın' diyebileceğimiz yıldız sistemlerinin büyük çoğunluğu ise yaşama uygun olmayan genç yıldızlardan ve kızıl devlerden oluşuyor.
'İletişim kurabileceğimiz' yani sinyaller gönderip onlardan gelecek sinyalleri en azından birkaç yılda/on yılda alabileceğimiz kadar yakın olanlardan ise şimdiye kadar hiçbir işaret almadık. Yani ya bu galakside yalnızız ya da var olan tüm medeniyetler şimdi en az bizim kadar 'aciz' olduğu için birbirimizi bulamadık. Bir öbür seçenekse uzaklardan, örneğin 200 ışık yılı uzaktan gönderilen ve dün yola çıkan bir bildiri varsa bile, bize ulaşması 200 yıl sürecek. Yani, vakit da karşımızda büyük bir pürüz olarak duruyor.
Tip 3'e geldiğimizde ise artık 'galaksisine hükmeden' çok gelişmiş bi tipten bahsediyoruz. Bu çeşitten bir medeniyet varsa bile değişik bir galakside olması gerektiğini biliyoruz. Ayrıyeten çok gelişmiş ve kim bilir ne üzere teknolojilerle, ne üzere bizim anlamanın kıyısından bile geçemeyeceğimiz fizik kanunlarıyla var olan bu cins için kendi kolonisini inşa eden bir karınca sürüsünden farksız olabiliriz…
Bir soru daha: Tip 3'ten daha gelişmiş medeniyetler olamaz mı?
Kardaşev'in 1964 yılında yayınlanan makalesinden sonra bu ölçeği genişletmeye yönelik pek çok bilim insanından çeşitli fikirler geldi. Kimi bilim insanları, Tip 4 ve Tip 5 olarak isimlendirebileceğimiz iki medeniyet tipi daha olabileceğini söylüyor. Bu iki tip medeniyetin galaksi ve üstün galaksi kümelerini denetim ediyor olabileceği tabir ediliyor. Lakin kestirim edeceğiniz üzere bu iki tipe dair de elimizde şimdi bir işaret ya da uzak diyarlardan gelmiş bir selam yok.
Bu husustaki en uç fikir ise bir 'Tip Omega' medeniyetin varlığı. Tüm kozmosu hatta kainatları denetim eden, gücünü kullanan, gelişen ve daima büyümeye devam eden bir medeniyet hayal edin. Bu türlü bir medeniyetin gelişmesi için ne üzere şartlar gerekirdi, bahsettiğimiz bu hayali medeniyetin biyolojik ve fizikî olarak nasıl bir var oluşu var; yaşadıkları 'üst evrende' ne üzere fizik kanunları geçerli, asla bilemeyeceğiz.
Bambaşka bir açıdan bakacak olursak, 'gelişmiş bir medeniyet' olmayı bizim üzere tanımlamayan; yani güç üretimi-tüketimi ve 'gelişmiş teknoloji' yerine apayrı bir bakış açısıyla 'gelişmiş' tipler bile olabilir… Bu da onları bulmanın her şeyden daha güç olacağı manasına geliyor.
Kardaşev Ölçeğin'nden ve muhtemel uzaylı medeniyetlerin neler yapıp neler yapamayacaklarından bahsettik. Sizce uzaklarda bir yerlerde şimdi tanışmadığımız, rastgele düzeyde bir medeniyet var mı? Varsa da yakın bir gelecekte rastgele biriyle tanışacağımızı düşünüyor musunuz? Karşılıklarınızı ve bu hususta merak ettiklerinizi bizimle paylaşmayı unutmayın!