Karışımları Ayırma Yöntemleri Nelerdir
karışımları ayırma yöntemleri nelerdir karışımların ayrılma yöntemi karışımların ayrıştırılması karışımların ayrılma yöntemleri hakkında bilgiler
1 Elektriklenme ile Ayrıştırma
2 Mıknatıs ile Ayrıştırma
3 Öz kütle Farkı ile Ayrıştırma
4 Çözünürlük Farkı ile Ayrıştırma
5 Hâl Değişiklik Sıcaklıkları Farkı ile Ayrıştırma
6 Süzme ve Yüzdürme ile ayırma
Karışımları Ayırma Yukarıdaki 6 Yöntemledir
Karışımların Ayrıştırılması
1 Mıknatıs yardımı ile bir takım maddeler ayrıştırılabilir (Esas demir, kobalt, nikel metalleri mıknatısla ayrıştırılır)
2 Bir katının sıvıda çözünmüş olduğu karışımlar sıvının buharlaştırılması ile ayrıştırılabilir
3 Akıcı akışkan türdeş karışımları kaynama noktaları farklılığından yararlanılarak (Ayrımsal saflaştırma) ayrıştırılabilir
4 Bir katının sıvıda çözünmemiş olduğu karışımlar süzme aracılığıyla ayrıştırılabilir
5 Akışkan akıcı ayrı cinsten karışımları ayırma hunisi yardımı ile aşırılık farkından yararlanılarak ayrıştırılabilir
6 Gaz karışımları gazların yoğunlaşma noktalarının farklılığından yararlanılarak ayrıştırılabilir
7 Katı katı karışımlarının bazıları çözünürlük farkından bazıları aşırılık farkından bazıları erime noktalarının farklılığından yararlanılarak birbirinden ayrılabilir
Elektriklenme ile Ayrıştırma
Plastik bir tarakla taranan saç elektriklenir Yün kazakları çıkarılırken çıtırtı sesleri ve kıvılcımlar oluşur Ebonit Çubuk yün parçasına sürtüldüğünde minik kağıt parçalarını çeker Bu nesil olaylar bazı cisimlerin sürtünme ile elektrik yükü kazanmasından kaynaklanır
Elektriklenen maddeler hafif bir takım maddeleri çekerler
Kırmızı pul biber ve yemek yemek tuzu karışımına elektrik yüklü ebonit çubuk yaklaştırıldığında çubuğun pul biberleri çektiği gözlenir Pul biber yemek yemek tuzundan bu metotla ayrıştırılmış olur
Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı ile Ayrıştırma
Hâl değişim sıcaklığından yararlanarak erime noktası bambaşka olan katı–katı karışımları, kaynama noktası bambaşka değişken–akışkan karışımları ve yoğunlaşma noktaları öbür gaz–gaz karışımları birbirinden ayrılabilir
Demir ve kurşundan oluşan bir karışımın ayrılması: Demirin erime noktası 1540°C ve kurşunun erime noktası 327,5°C ’dir Karışım bir potada ısıtıldığında erime noktası düşük olan kurşun önce erir Istikrarsız hâle geçen kurşun süzülerek demirden ayrılır
Maddelerin erime kaynama sıcaklıkları gibi, hal değişim sıcaklıklarının ayırt edici bir özellikleri olduğunu biliyoruz Maddelerin bu özelliklerinin ayrı oluşundan yararlanarak karışımları bileşenlerine ayırabiliriz Suda çözünen katı bir madde, suyun buharlaşması ile saf olarak elde edilebilir
Belli bir sıcaklıkta diğerlerine tarafından daha pozitif miktarda uçucu sıvıların kaynama noktası düşüktür Örneğin; benzer koşullardaki etil alkol sudan daha çok buharlaştığından, kaynama noktası sudan düşüktür 100°C, etil içki 78°C ’de kaynar
Saf maddelerde hal değişimi boyunca sıcaklık sabittir Mesela;100°C ’ta kaynar 0°C ’ta donar (1 atm ’de) kaynama ve donma boyunca sıcaklık sabittir Çözeltilerde ise hal metamorfoz süresince sıcaklık değişmez değildir Çözeltilerde, kaynama süresince sıcaklık yükselme; donma süresince sıcaklıkta azalma gözlenir (artma ve azalmanın nedeni lise kimya 2 dersinde açıklanacaktır)
ÇÖZÜNÜRLÜK FARKI İLE AYRIŞTIRMA
çözünürlüğün, maddeler için ayırt edici bir nitelik olduğunu biliyoruzmaddelerin çözünürlüklerinin öbür olmasından yararlanarak karışımları bileşenlerine ayırabilirizÖrneğin,salamura peynirinden suda bekletildiğinde,tuzlu suda çözünerek peynirden ayrılmış olurKarışımda bulunan maddelerden biri çözücüde çözünüyor,diğeri çözünmüyorsa bu yöntemi uygulayabiliriz
Her maddenin sudaki çözünürlükleri farklıdır
Kükürt–bakır sülfat karışımın ayrılması
Kükürt–bakır sülfat karışımı suya atıldığında bakır sülfat çözünür, kükürt çözünmeden su üstünde kalır Çözelti süzgeç kâğıdından süzülürse kükürt ayrılır Kevgir kâğıdından geçen bakır sülfat çözeltisi ısıtılarak suyu buharlaştırılır ve bakır sülfat elde edilir Böylece kükürt ve bakır sülfat ayrıştırılmış olur
Yemek Yemek tuzu kum karışımın ayrılması
Yemek Yemek tuzu ve kum suya atılıyor, yemektuzu çözünüyor, kum çözünmüyor Karışım süzüldüğünde kum süzgeç kağıdında kalıyor, sonradan tuzlu su çözeltisinin suyu buharlaştırıldığında geriye tuzlu kalıyor
Potasyum nitrat ve sezyum sülfattan oluşan karışımın ayrılması
Karışımdaki maddelerin her ikisi de aynı sıvıda çözündüğü veya birinin çözünüp, diğerinin çözünmediği akıcı bulunmadığı durumda karışımdaki maddelerin çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişiminden yararlanılır
Çözeltinin sıcaklığı değiştirilerek, ayrımsal kristallenme ile çözeltideki maddeler ayrı olarak elde edilir
Sıcaklığın artırılmasıyla potasyum nitratın (KNO3) çözünürlüğü artarken, sezyum sülfatınki (Cs2SO48H2O) azalır Karışım suya atılarak hepsinin çözünmesi sağlanır Sıcaklık artırılırsa sezyum sülfat, azaltılırsa potasyum nitrat çöker daha sonra çökelti süzgeç kağıdından süzülerek ayrılır Kalan çözeltinin suyu buharlaştırılır
MIKNATISLANMA İLE AYRIŞTIRMA
Bazı maddeler mıknatıs tarafından çekilirken bazıları çekilmez Demir,kobalt,nikel gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilebilen; çinko alüminyum,şeker,kükürt gibi maddeler mıknatıstan etkilenmeyen maddelere örnektir
Tırnak, toplu iğne, makas, pense gibi maddelerin mıknatıs kadar çekilir Bu maddelerin yapısında demir vardır
Demir tozu–kükürt karışımı, demirin mıknatıstan etkilenme özelliğinden yararlanılarak ayrıştırılır
ÖZ KÜTLE FARKI İLE AYRIŞTIRMA
Öz kütleleri öbür iki katı karışımı:
İki katının da çözünmediği bir sıvıya atılır Katıların öz kütleleri bambaşka olduğundan ve sıvıda çözünmediğinden sıvı içerisinde ayrı bölgelerde toplanırlar
Özkütle maddeler için ayırt edici bir özelliktir Bu özellikten yararlanarak karışımları bileşenlerine ayırabiliriz Örneğin, buğday ile samanı havaya savurduğumuzda rüzgar, öz kütlesi ufak olan samanı uzağa sürükler böylece buğday samandan ayrılmış olur Öz kütle farkıyla Ayırma yöntemi, suda çözünmeyen katı maddelerden oluşan karışımların ayrılmasından kullanılabileceği gibi, birbiri içinde çözünmeyen akışkan maddelerin ayrılmasında da kullanılabilir Ayrı iki katı maddeden oluşan bir karışımı dağıtmak için, bu karışımın üstüne bileşenlerle etkileşmeyen akışkan eklenir Sıvının öz kütle değeri, bileşenlerin öz kütle değerleri arasında olmalıdır Karışımı oluşturan maddeler öz kütlelerin tarafından tabakalar halinde sıralanır Öz kütlesi sıvıdan büyük olan kabın aşağıda, minik olan ise kabın üst kısmında toplanır Böylece karışımı oluşturan maddeler birbirinden ayrılır
Kum ve naftalin karışımının ayrılması:
Karışım suya atılır Kumun yoğunluğu sudan pozitif olduğundan dibe çöker, naftalinin yoğunluğu sudan eksik olduğundan suyun üst kısmında kalır Üstteki naftalin alınır Geriye su–kum karışımı kalır, su süzülür Böylece kum naftalinden ayrıştırılmış olur
Öz kütleleri ayrı ve birbiri içerisinde çözünmeyen iki istikrarsız, karışımı ayırma hunisi yardımıyla ayrıştırılabilir Öz kütlesi büyük olan altta, minik olan üstte bulunur
Ayırma hunisi, alt kısmında musluk olan kılcal boruya sahip bir sırça balondur
KarbontetraklorürZeytin yağı–bakır sülfat karışımının ayrılması:
Karışım ayırma hunisine konur Karışım, böyle bir kapta bir müddet dinlendirildiğinde karbontetraklorür en altta, zeytinyağı en üstte safha olarak bulunur
Musluk açılarak karbontetraklorür bitinceye dek dipteki behere aktarılır daha sonra bakır sülfat alınır Zeytinyağı, ayırma hunisinde kalır Bu Nedenle zeytinyağı–karbontetra klorür bakır sülfat karışımı ayrıştırılmış olur
SÜZME İLE AYIRMA
Katının sıvı içinde dağılması ile oluşan heterojen karışımları, bileşenlerine parçalamak için süzme yöntemi kullanılır Bu yöntemde gözenekleri ayrı büyüklüklerde olan süzgeçler kullanılır Süzme yöntemini gerçekleştirmek için, kullanılan süzme aracının gözenek büyüklüğü süzülecek maddeye uygun olmalıdır Uygulanan yöntemin bütün olarak gerçekleşebilmesi için, kullanılan süzgecin gözenek büyüklüğü, ayrılacak katının tanelerinden ufak olmalıdır
Süzme, gerek jurnal yaşantımızda gerekse endüstride epeyce önemlidirörneğin, çayı bardağa doldururken çay posasını dağıtmak için kevgir, haşlanmış makarnayı sudan yarmak için süzgeç, laboratuarda çeşitli katı maddeleri sıvılardan dağıtmak için de bambaşka gözenek büyüklüğüne sahip süzgeç kağıtları kullanılır
Yüzdürme
Suda çözünmeyen katı maddeleri yarmak için süzme yönteminden başka yüzdürme yöntemi de kullanılır Bu yöntemle yüzeyde kalan madde karışımdan kolaylıkla ayrılabilir
Demir tozu ve plastik parçalarından oluşan karışım, suda yüzdürme yöntemiyle ayrılabilir Plastik yüzer, demir batar Demir ve naftalin, şeker ve naftalin karışımlarını yarmak için de yüzdürme yöntemi kullanılır
Ispanak, marul, maydanoz ve semizotunu çamurdan arındırmak için yıkarız Sebzeler, yıkama sırasında suyun yüzeyinde kalır
Yüzdürerek ayırma yönteminin esas koşulu, karışımdaki maddelerin yüzme ya da batma özelliğinin olmasıdır
*
karışımları ayırma yöntemleri nelerdir karışımların ayrılma yöntemi karışımların ayrıştırılması karışımların ayrılma yöntemleri hakkında bilgiler
1 Elektriklenme ile Ayrıştırma
2 Mıknatıs ile Ayrıştırma
3 Öz kütle Farkı ile Ayrıştırma
4 Çözünürlük Farkı ile Ayrıştırma
5 Hâl Değişiklik Sıcaklıkları Farkı ile Ayrıştırma
6 Süzme ve Yüzdürme ile ayırma
Karışımları Ayırma Yukarıdaki 6 Yöntemledir
Karışımların Ayrıştırılması
1 Mıknatıs yardımı ile bir takım maddeler ayrıştırılabilir (Esas demir, kobalt, nikel metalleri mıknatısla ayrıştırılır)
2 Bir katının sıvıda çözünmüş olduğu karışımlar sıvının buharlaştırılması ile ayrıştırılabilir
3 Akıcı akışkan türdeş karışımları kaynama noktaları farklılığından yararlanılarak (Ayrımsal saflaştırma) ayrıştırılabilir
4 Bir katının sıvıda çözünmemiş olduğu karışımlar süzme aracılığıyla ayrıştırılabilir
5 Akışkan akıcı ayrı cinsten karışımları ayırma hunisi yardımı ile aşırılık farkından yararlanılarak ayrıştırılabilir
6 Gaz karışımları gazların yoğunlaşma noktalarının farklılığından yararlanılarak ayrıştırılabilir
7 Katı katı karışımlarının bazıları çözünürlük farkından bazıları aşırılık farkından bazıları erime noktalarının farklılığından yararlanılarak birbirinden ayrılabilir
Elektriklenme ile Ayrıştırma
Plastik bir tarakla taranan saç elektriklenir Yün kazakları çıkarılırken çıtırtı sesleri ve kıvılcımlar oluşur Ebonit Çubuk yün parçasına sürtüldüğünde minik kağıt parçalarını çeker Bu nesil olaylar bazı cisimlerin sürtünme ile elektrik yükü kazanmasından kaynaklanır
Elektriklenen maddeler hafif bir takım maddeleri çekerler
Kırmızı pul biber ve yemek yemek tuzu karışımına elektrik yüklü ebonit çubuk yaklaştırıldığında çubuğun pul biberleri çektiği gözlenir Pul biber yemek yemek tuzundan bu metotla ayrıştırılmış olur
Hâl Değiştirme Sıcaklıkları Farkı ile Ayrıştırma
Hâl değişim sıcaklığından yararlanarak erime noktası bambaşka olan katı–katı karışımları, kaynama noktası bambaşka değişken–akışkan karışımları ve yoğunlaşma noktaları öbür gaz–gaz karışımları birbirinden ayrılabilir
Demir ve kurşundan oluşan bir karışımın ayrılması: Demirin erime noktası 1540°C ve kurşunun erime noktası 327,5°C ’dir Karışım bir potada ısıtıldığında erime noktası düşük olan kurşun önce erir Istikrarsız hâle geçen kurşun süzülerek demirden ayrılır
Maddelerin erime kaynama sıcaklıkları gibi, hal değişim sıcaklıklarının ayırt edici bir özellikleri olduğunu biliyoruz Maddelerin bu özelliklerinin ayrı oluşundan yararlanarak karışımları bileşenlerine ayırabiliriz Suda çözünen katı bir madde, suyun buharlaşması ile saf olarak elde edilebilir
Belli bir sıcaklıkta diğerlerine tarafından daha pozitif miktarda uçucu sıvıların kaynama noktası düşüktür Örneğin; benzer koşullardaki etil alkol sudan daha çok buharlaştığından, kaynama noktası sudan düşüktür 100°C, etil içki 78°C ’de kaynar
Saf maddelerde hal değişimi boyunca sıcaklık sabittir Mesela;100°C ’ta kaynar 0°C ’ta donar (1 atm ’de) kaynama ve donma boyunca sıcaklık sabittir Çözeltilerde ise hal metamorfoz süresince sıcaklık değişmez değildir Çözeltilerde, kaynama süresince sıcaklık yükselme; donma süresince sıcaklıkta azalma gözlenir (artma ve azalmanın nedeni lise kimya 2 dersinde açıklanacaktır)
ÇÖZÜNÜRLÜK FARKI İLE AYRIŞTIRMA
çözünürlüğün, maddeler için ayırt edici bir nitelik olduğunu biliyoruzmaddelerin çözünürlüklerinin öbür olmasından yararlanarak karışımları bileşenlerine ayırabilirizÖrneğin,salamura peynirinden suda bekletildiğinde,tuzlu suda çözünerek peynirden ayrılmış olurKarışımda bulunan maddelerden biri çözücüde çözünüyor,diğeri çözünmüyorsa bu yöntemi uygulayabiliriz
Her maddenin sudaki çözünürlükleri farklıdır
Kükürt–bakır sülfat karışımın ayrılması
Kükürt–bakır sülfat karışımı suya atıldığında bakır sülfat çözünür, kükürt çözünmeden su üstünde kalır Çözelti süzgeç kâğıdından süzülürse kükürt ayrılır Kevgir kâğıdından geçen bakır sülfat çözeltisi ısıtılarak suyu buharlaştırılır ve bakır sülfat elde edilir Böylece kükürt ve bakır sülfat ayrıştırılmış olur
Yemek Yemek tuzu kum karışımın ayrılması
Yemek Yemek tuzu ve kum suya atılıyor, yemektuzu çözünüyor, kum çözünmüyor Karışım süzüldüğünde kum süzgeç kağıdında kalıyor, sonradan tuzlu su çözeltisinin suyu buharlaştırıldığında geriye tuzlu kalıyor
Potasyum nitrat ve sezyum sülfattan oluşan karışımın ayrılması
Karışımdaki maddelerin her ikisi de aynı sıvıda çözündüğü veya birinin çözünüp, diğerinin çözünmediği akıcı bulunmadığı durumda karışımdaki maddelerin çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişiminden yararlanılır
Çözeltinin sıcaklığı değiştirilerek, ayrımsal kristallenme ile çözeltideki maddeler ayrı olarak elde edilir
Sıcaklığın artırılmasıyla potasyum nitratın (KNO3) çözünürlüğü artarken, sezyum sülfatınki (Cs2SO48H2O) azalır Karışım suya atılarak hepsinin çözünmesi sağlanır Sıcaklık artırılırsa sezyum sülfat, azaltılırsa potasyum nitrat çöker daha sonra çökelti süzgeç kağıdından süzülerek ayrılır Kalan çözeltinin suyu buharlaştırılır
MIKNATISLANMA İLE AYRIŞTIRMA
Bazı maddeler mıknatıs tarafından çekilirken bazıları çekilmez Demir,kobalt,nikel gibi maddeler mıknatıs tarafından çekilebilen; çinko alüminyum,şeker,kükürt gibi maddeler mıknatıstan etkilenmeyen maddelere örnektir
Tırnak, toplu iğne, makas, pense gibi maddelerin mıknatıs kadar çekilir Bu maddelerin yapısında demir vardır
Demir tozu–kükürt karışımı, demirin mıknatıstan etkilenme özelliğinden yararlanılarak ayrıştırılır
ÖZ KÜTLE FARKI İLE AYRIŞTIRMA
Öz kütleleri öbür iki katı karışımı:
İki katının da çözünmediği bir sıvıya atılır Katıların öz kütleleri bambaşka olduğundan ve sıvıda çözünmediğinden sıvı içerisinde ayrı bölgelerde toplanırlar
Özkütle maddeler için ayırt edici bir özelliktir Bu özellikten yararlanarak karışımları bileşenlerine ayırabiliriz Örneğin, buğday ile samanı havaya savurduğumuzda rüzgar, öz kütlesi ufak olan samanı uzağa sürükler böylece buğday samandan ayrılmış olur Öz kütle farkıyla Ayırma yöntemi, suda çözünmeyen katı maddelerden oluşan karışımların ayrılmasından kullanılabileceği gibi, birbiri içinde çözünmeyen akışkan maddelerin ayrılmasında da kullanılabilir Ayrı iki katı maddeden oluşan bir karışımı dağıtmak için, bu karışımın üstüne bileşenlerle etkileşmeyen akışkan eklenir Sıvının öz kütle değeri, bileşenlerin öz kütle değerleri arasında olmalıdır Karışımı oluşturan maddeler öz kütlelerin tarafından tabakalar halinde sıralanır Öz kütlesi sıvıdan büyük olan kabın aşağıda, minik olan ise kabın üst kısmında toplanır Böylece karışımı oluşturan maddeler birbirinden ayrılır
Kum ve naftalin karışımının ayrılması:
Karışım suya atılır Kumun yoğunluğu sudan pozitif olduğundan dibe çöker, naftalinin yoğunluğu sudan eksik olduğundan suyun üst kısmında kalır Üstteki naftalin alınır Geriye su–kum karışımı kalır, su süzülür Böylece kum naftalinden ayrıştırılmış olur
Öz kütleleri ayrı ve birbiri içerisinde çözünmeyen iki istikrarsız, karışımı ayırma hunisi yardımıyla ayrıştırılabilir Öz kütlesi büyük olan altta, minik olan üstte bulunur
Ayırma hunisi, alt kısmında musluk olan kılcal boruya sahip bir sırça balondur
KarbontetraklorürZeytin yağı–bakır sülfat karışımının ayrılması:
Karışım ayırma hunisine konur Karışım, böyle bir kapta bir müddet dinlendirildiğinde karbontetraklorür en altta, zeytinyağı en üstte safha olarak bulunur
Musluk açılarak karbontetraklorür bitinceye dek dipteki behere aktarılır daha sonra bakır sülfat alınır Zeytinyağı, ayırma hunisinde kalır Bu Nedenle zeytinyağı–karbontetra klorür bakır sülfat karışımı ayrıştırılmış olur
SÜZME İLE AYIRMA
Katının sıvı içinde dağılması ile oluşan heterojen karışımları, bileşenlerine parçalamak için süzme yöntemi kullanılır Bu yöntemde gözenekleri ayrı büyüklüklerde olan süzgeçler kullanılır Süzme yöntemini gerçekleştirmek için, kullanılan süzme aracının gözenek büyüklüğü süzülecek maddeye uygun olmalıdır Uygulanan yöntemin bütün olarak gerçekleşebilmesi için, kullanılan süzgecin gözenek büyüklüğü, ayrılacak katının tanelerinden ufak olmalıdır
Süzme, gerek jurnal yaşantımızda gerekse endüstride epeyce önemlidirörneğin, çayı bardağa doldururken çay posasını dağıtmak için kevgir, haşlanmış makarnayı sudan yarmak için süzgeç, laboratuarda çeşitli katı maddeleri sıvılardan dağıtmak için de bambaşka gözenek büyüklüğüne sahip süzgeç kağıtları kullanılır
Yüzdürme
Suda çözünmeyen katı maddeleri yarmak için süzme yönteminden başka yüzdürme yöntemi de kullanılır Bu yöntemle yüzeyde kalan madde karışımdan kolaylıkla ayrılabilir
Demir tozu ve plastik parçalarından oluşan karışım, suda yüzdürme yöntemiyle ayrılabilir Plastik yüzer, demir batar Demir ve naftalin, şeker ve naftalin karışımlarını yarmak için de yüzdürme yöntemi kullanılır
Ispanak, marul, maydanoz ve semizotunu çamurdan arındırmak için yıkarız Sebzeler, yıkama sırasında suyun yüzeyinde kalır
Yüzdürerek ayırma yönteminin esas koşulu, karışımdaki maddelerin yüzme ya da batma özelliğinin olmasıdır
*