bilgiliadam
Yeni Üye
Kaşgarlı Mahmutun Turk milletine katkısı nedir
Yaptığı Katkılar
Cağının Turk dili,Turk kulturu,sosyal hayatı ve toplumun ozellikleri bakımlarından eşsiz bir eseri olan Divanu Lugati'tTurk: Buyuk ve cok yararlı bir sozluk niteliğindedir Divanu Lugati'tTurk en guclu ihtimal ile yazılışı,1072 tarihinde tamamlanmış bir sozluktur Divanın nerede kaleme ele alındığı,Kaşgarlı'nın onu yazarken hangi şehrede oturmakta olduğu hususunda da kesinlik yoktur Yalnız Kaşgar Turkcesinin hakim olduğu bir alanda vucude getirilmiş olduğu ileri surulur Divanu Lugati'tTurk,Turk dilini ozellikle Araplara oğretmek amacını gutmektedir Eserin Arapca olarak telif edilmiş bulunması da bunun bir delilidir Eserdeki Turkce kelime sayısı 7500'den daha fazla olarak tespit edilmiştir Eserde Turkceleşmiş gozuken bazı yabancı asıllı sozlerinde bulunduğunu gozden uzak tutmamak gerekir
Mahmut,Turkce kelimelerin ne anlama geldiğini ve nasıl kullanıldığını gostermek amacıyla bir cok Turkce cumle ve ibareyi eserine gecirmiştir Divanu Lugati'tTurk once Kilisli Rıfat tarafından Turkce'ye cevrilmişse de,bu tercume basılmamıştır Kitabın tercumesini başkaları da denemiştir Sonunda Besim Atalay ve Turk Dil Kurumu uzmanlarınca uc cilt halinde Turkce'ye cevrilmiş ve TDK tarafından yayınlanmıştır
Divanu Lugati'tTurk yayınladığı tarihten başlayarak Turkologlarca buyuk ilgi ile karşılanmış ve bu konuda bir hayli araştırma ve inceleme yayınlanmıştır Sonuc olarak diyebiliriz ki: Kaşgarlı Mahmut'un Turk dili,Turk kulturu,Turk dunyası bakımlarından eşsiz bir değere sahip bulunan ve tukenmez bir inceleme kaynağı niteliğini korumakta olan Divanu Lugati'tTurk eseri uzerinde daha bir cok araştırma yapılabilir
KAŞGARLI MAHMUT
XI yuzyılda yaşayan Turk dil bilginidir Divanu LUgati'tTurk adlı eseriyle unludur Karahanlılar soyundandır 1072 yılında yazmaya başladığı eserini 1074'te tamamlayarak Bağdat'ta Abbasi halifesi ElMuktedi Billah'a sunmuştu Eserin el yazması tek kopyası Fatih Millet Kutuphanesi'nde 1910 yılında bulundu 19151917 yıllarında oğretmen Kilisli Rifat Efendi'nin cevirisi uc, Besim Atalay'ın cevirisi ise beş cilt olarak basıldıKarahanlılar doneminde yetişen ve ilk Turk dil bilgini olan Kaşgarlı Mahmutun doğum tarihi, kesin olmamakla birlikte 1025 olarak biliniyor Babası Barsaganlı bir bey idi 10711077 arasında Bağdatta bulunan Mahmut, Turk kulturunun Araplara tanıtılmasında buyuk rol oynadı
İbni Fadlan, Gerdizi, Tahir Mervezi, Muhammed Avfi ve Beyhaki gibi kendi doneminin Turk hayat ve cemiyetleri uzerine eğilen unlu alimleriyle birlikte Turk illerini adım adım dolaşan Kaşgarlı Mahmut, calışmalarında Turkceyi resmi dil olarak kabul eden Karahanlı Devletinden de buyuk destek gorduTurkcenin serpilip gelişmeye başladığı o donemde, Mahmutla birlikte Balasagunlu Yusuf Has Hacib de Turk diline buyuk hizmet etti Bu iki Turk alimi, ortaya koydukları eserlerle, Turk dil birliğinin sağlanmasına onemli katkılarda bulundularAynı zamanda filolog, etnograf ve ilk Turk haritacısı olan Kaşgarlı Mahmut, Divanu LUgati'tTurk adlı eserinde; yaşadığı devirdeki Turk illerinin ve boylarının kullandığı ağızları canlı olarak tespit etti
Oğuz Turklerinin 24 boyu ile ilgili şemayı da verdiği eserinde, Turkcenin zenginliğini ve Arapca ile Farsca yanındaki değerini ispata calışan Mahmut, ayrıca Turkceyi Araplara oğretmek gayesiyle Kitabu CevahirunNahvi LUgatitTurk adlı gramer kitabını yazdı
Divanında Turk dilinin grameri yanında, Turk yer adları, Turk damgaları ve Turk topluluklarını da etraflı şekilde anlatan Kaşgarlı Mahmut, omrunun sonlarına doğru tekrar memleketi Kaşgara donerek, tahminen 1090da burada vefat etti Doğu Turkistanda bulunan Kaşgar şehrine 35 kilometre uzaklıktaki Azak koyunde olan kabri, 1983 yılı Temmuz ayında bulundu Turk illerini, obalarını ve bozkırlarını birer birer dolaşan ve Turk dili ve kulturune ait topladığı malzemeyi titizlikle inceleyerek eserlerine alan Kaşgarlı Mahmut; Turk, Turkmen, Oğuz, Ciğil, Yağma ve Kırgız boylarının ağız ve lehcelerini karşılaştırmalı olarak işledi Ona gore; Turk lehcelerinin en kolayı Oğuz lehcesi, en durust ve kullanışlısı Yağma ve Tuhsi şivesi, en edebisi ise Kaşgar Turkcesidir
Divanu LUgati'tTurk, bir onsozle sozluk kısmından meydana gelmiştir Onsozde yazar Turk dilinin tarifini, lehcelerinin ozelliklerini sayar ve dilbilgisi kurallarını, Arapcadakilere kıyasla gosterip tespit eder Ana dilinin Arapcadan cok ustun olduğunu soyler ve ornekler verir Bu arada, o bilgileri nasıl elde ettiğini, nasıl butun memleketleri gezip dolaştığını da anlatır İkinci, yani sozluk bolumu, Turkce kelimelerin Arapca izahlarını kapsar Bu nedenle, eser, Arapca yazılmış bir Turkce sozluktur Ya da Turkceden Arapca'ya sozluktur Arapca dilbilgisindeki şekillerine gore sıralanmış 7500'den fazla kelime hakkında acıklama yapılmıştır
Buyuk bilgin bu acıklamaları yaparken kelimelerin nerelerde ve hangi anlamlarda kullanıldığını gostermiştir Bu esere ve onu izleyen başka eserlere kadar yazılı edebiyat orneklerimiz bilinmediği icin, daha onceki yuzyıllara ait sozlu edebiyat orneklerini Kaşgari'nin kitabından oğrenmekteyiz Sagu denilen ağıtlar, koşuk dediği koşmalar, sav dediği atasozleri ve nazım şekillerinden başka verdiği dersten orneklerine bakarak mesela Alp Ertunga adındaki destanlaşmış kahramanın varlığını da yine Divanu LUgati'tTurk'ten oğrenmiş bulunuyoruz Bu sebeplerden dolayı Kaşgarlı Mahmut'un Divanu LUgati'tTurk'u hem dil, hem edebiyat, hem toplum ve sosyoloji tarihimiz bakımından cok onemli belgeleri toplayan bir kaynaktır
Ancak bu kaynak eser 1910 yılına kadar bilinmiyordu Gerci Katip Celebi'nin KeşfuzzunUn adlı bibliyografyasında Kaşgarlı Mahmut'tan da soz edilmiştir Ama bu bilgi cok sınırlıdır Vanizade Nazif Paşa'nın yakınlarından bir hanım, 1910 yılında İstanbul'daki Sahaflar Carşısı'nda dolaşırken bu dev eseri tozlu raflarda bulmuş, satın almak istemiştir Elindeki ganimetin kadrini ancak o zaman anlayan kitapcı, kitabın fiyatını 25 altına kadar yukseltmiş, hanım da kitabı alamamıştır Ancak işi Maarif Nezareti'ne duyurmuştur Ne olduğu belirsiz bir kitaba avuc dolusu altın verilemeyeceği gerekcesiyle Maarif Nezareti, eseri satın almayı reddetmiştir
Haber, kitap delisi merhum Ali Emiri Efendi'ye intikal etmiştir Kitaplarını millete hediye ederek Fatih Millet Kutuphanesi'ni kurmuş ve ilk mudurluğunu yapmış olan Ali Emiri Efendi, kitapcıyı getirtmiş, eseri inceledikten sonra adamı kutuphaneye kilitleyerek para tedarikine cıkmıştır İşte boyle borc harc satın alınan Divanu LUgati'tTurk, uzun zaman Ali Emiri Efendi'nin kıskanc titizliğiyle kutuphanede saklanmıştır Ali Emiri Efendi, eserin basımına ancak Sadrazam Talat Paşa'nın ricası uzerine razı olmuştu Eldeki yazma, Kaşgarlı Mahmut'un el yazısı olmamakla beraber ondan 192 yıl sonra Şamlı Mehmet adında usta bir hattat tarafından yazılmış yer yuzundeki tek nushadır Kaşgarlı, eserini Araplara kabul ettirmek icin iki yerde; Peygamberin iki hadisini zikreder ki, şunlardır:
Yuce Tanrı: Benim bir ordum vardır ki onlara Turk adını verdim Onları doğuda birleştirdim Bir millete kızarsam cezalandırmak gorevini onlara veririm buyurmuştur
Yuce Tanrı: Turkce oğreniniz, cunku Turkcenin uzun bir saltanatı vardır diye buyurur
Divanu Lugati'tTurk dunyanın her yanında, Turkoloji ilmiyle uğraşan pek cok bilgin icin paha bicilmez bir kaynak olmuştur Uzerinde şimdiye kadar yerli, yabancı, uzmanlar cok ceşitli incelemeler yapmışlardır
DiVANU LUGATİTTURK
Kaşgarlı Mahmudun unlu eserinin tam adı: Kitabu Divanu LUgatitTurktur Araplara Turkceyi oğretmek ve Turkcenin Arapca kadar zengin bir dil olduğunu gostermek amacıyla yazılmıştır Kitap icin cok kısa bir tanım yapmak gerekirse; Ansiklopedik Sozluk denilmesi uygun olur Orijinalinin nerede olduğu bilinmiyor Bu gun elimizde bulunan Şamlı Mehmed bin Ebu Bekirin, 1266 yılında kopya ettiği bir nushası vardır Bu nusha, İstanbul Fatihteki Millet Kutuphanesindedir Turk Dil Kurumu tarafından 1941de, Kultur Bakanlığı tarafından 1990da tıpkı basımı yapılmıştır
Eser ilk defa Kilisli Rıfat Bilge denetiminde 1915 1917 yılları arasında tercume edildi Uc cilt olarak basılması duşunuldu ise de, duşunce gercekleşmedi Besim Atalayın tercume ettiği kitap, 4 cilt halinde 1939 1943 yılları arasında birinci, 1985 1986 yılları arasında ikinci defa basıldı Arapca olarak da yayınlandı
Yaptığı Katkılar
Cağının Turk dili,Turk kulturu,sosyal hayatı ve toplumun ozellikleri bakımlarından eşsiz bir eseri olan Divanu Lugati'tTurk: Buyuk ve cok yararlı bir sozluk niteliğindedir Divanu Lugati'tTurk en guclu ihtimal ile yazılışı,1072 tarihinde tamamlanmış bir sozluktur Divanın nerede kaleme ele alındığı,Kaşgarlı'nın onu yazarken hangi şehrede oturmakta olduğu hususunda da kesinlik yoktur Yalnız Kaşgar Turkcesinin hakim olduğu bir alanda vucude getirilmiş olduğu ileri surulur Divanu Lugati'tTurk,Turk dilini ozellikle Araplara oğretmek amacını gutmektedir Eserin Arapca olarak telif edilmiş bulunması da bunun bir delilidir Eserdeki Turkce kelime sayısı 7500'den daha fazla olarak tespit edilmiştir Eserde Turkceleşmiş gozuken bazı yabancı asıllı sozlerinde bulunduğunu gozden uzak tutmamak gerekir
Mahmut,Turkce kelimelerin ne anlama geldiğini ve nasıl kullanıldığını gostermek amacıyla bir cok Turkce cumle ve ibareyi eserine gecirmiştir Divanu Lugati'tTurk once Kilisli Rıfat tarafından Turkce'ye cevrilmişse de,bu tercume basılmamıştır Kitabın tercumesini başkaları da denemiştir Sonunda Besim Atalay ve Turk Dil Kurumu uzmanlarınca uc cilt halinde Turkce'ye cevrilmiş ve TDK tarafından yayınlanmıştır
Divanu Lugati'tTurk yayınladığı tarihten başlayarak Turkologlarca buyuk ilgi ile karşılanmış ve bu konuda bir hayli araştırma ve inceleme yayınlanmıştır Sonuc olarak diyebiliriz ki: Kaşgarlı Mahmut'un Turk dili,Turk kulturu,Turk dunyası bakımlarından eşsiz bir değere sahip bulunan ve tukenmez bir inceleme kaynağı niteliğini korumakta olan Divanu Lugati'tTurk eseri uzerinde daha bir cok araştırma yapılabilir
KAŞGARLI MAHMUT
XI yuzyılda yaşayan Turk dil bilginidir Divanu LUgati'tTurk adlı eseriyle unludur Karahanlılar soyundandır 1072 yılında yazmaya başladığı eserini 1074'te tamamlayarak Bağdat'ta Abbasi halifesi ElMuktedi Billah'a sunmuştu Eserin el yazması tek kopyası Fatih Millet Kutuphanesi'nde 1910 yılında bulundu 19151917 yıllarında oğretmen Kilisli Rifat Efendi'nin cevirisi uc, Besim Atalay'ın cevirisi ise beş cilt olarak basıldıKarahanlılar doneminde yetişen ve ilk Turk dil bilgini olan Kaşgarlı Mahmutun doğum tarihi, kesin olmamakla birlikte 1025 olarak biliniyor Babası Barsaganlı bir bey idi 10711077 arasında Bağdatta bulunan Mahmut, Turk kulturunun Araplara tanıtılmasında buyuk rol oynadı
İbni Fadlan, Gerdizi, Tahir Mervezi, Muhammed Avfi ve Beyhaki gibi kendi doneminin Turk hayat ve cemiyetleri uzerine eğilen unlu alimleriyle birlikte Turk illerini adım adım dolaşan Kaşgarlı Mahmut, calışmalarında Turkceyi resmi dil olarak kabul eden Karahanlı Devletinden de buyuk destek gorduTurkcenin serpilip gelişmeye başladığı o donemde, Mahmutla birlikte Balasagunlu Yusuf Has Hacib de Turk diline buyuk hizmet etti Bu iki Turk alimi, ortaya koydukları eserlerle, Turk dil birliğinin sağlanmasına onemli katkılarda bulundularAynı zamanda filolog, etnograf ve ilk Turk haritacısı olan Kaşgarlı Mahmut, Divanu LUgati'tTurk adlı eserinde; yaşadığı devirdeki Turk illerinin ve boylarının kullandığı ağızları canlı olarak tespit etti
Oğuz Turklerinin 24 boyu ile ilgili şemayı da verdiği eserinde, Turkcenin zenginliğini ve Arapca ile Farsca yanındaki değerini ispata calışan Mahmut, ayrıca Turkceyi Araplara oğretmek gayesiyle Kitabu CevahirunNahvi LUgatitTurk adlı gramer kitabını yazdı
Divanında Turk dilinin grameri yanında, Turk yer adları, Turk damgaları ve Turk topluluklarını da etraflı şekilde anlatan Kaşgarlı Mahmut, omrunun sonlarına doğru tekrar memleketi Kaşgara donerek, tahminen 1090da burada vefat etti Doğu Turkistanda bulunan Kaşgar şehrine 35 kilometre uzaklıktaki Azak koyunde olan kabri, 1983 yılı Temmuz ayında bulundu Turk illerini, obalarını ve bozkırlarını birer birer dolaşan ve Turk dili ve kulturune ait topladığı malzemeyi titizlikle inceleyerek eserlerine alan Kaşgarlı Mahmut; Turk, Turkmen, Oğuz, Ciğil, Yağma ve Kırgız boylarının ağız ve lehcelerini karşılaştırmalı olarak işledi Ona gore; Turk lehcelerinin en kolayı Oğuz lehcesi, en durust ve kullanışlısı Yağma ve Tuhsi şivesi, en edebisi ise Kaşgar Turkcesidir
Divanu LUgati'tTurk, bir onsozle sozluk kısmından meydana gelmiştir Onsozde yazar Turk dilinin tarifini, lehcelerinin ozelliklerini sayar ve dilbilgisi kurallarını, Arapcadakilere kıyasla gosterip tespit eder Ana dilinin Arapcadan cok ustun olduğunu soyler ve ornekler verir Bu arada, o bilgileri nasıl elde ettiğini, nasıl butun memleketleri gezip dolaştığını da anlatır İkinci, yani sozluk bolumu, Turkce kelimelerin Arapca izahlarını kapsar Bu nedenle, eser, Arapca yazılmış bir Turkce sozluktur Ya da Turkceden Arapca'ya sozluktur Arapca dilbilgisindeki şekillerine gore sıralanmış 7500'den fazla kelime hakkında acıklama yapılmıştır
Buyuk bilgin bu acıklamaları yaparken kelimelerin nerelerde ve hangi anlamlarda kullanıldığını gostermiştir Bu esere ve onu izleyen başka eserlere kadar yazılı edebiyat orneklerimiz bilinmediği icin, daha onceki yuzyıllara ait sozlu edebiyat orneklerini Kaşgari'nin kitabından oğrenmekteyiz Sagu denilen ağıtlar, koşuk dediği koşmalar, sav dediği atasozleri ve nazım şekillerinden başka verdiği dersten orneklerine bakarak mesela Alp Ertunga adındaki destanlaşmış kahramanın varlığını da yine Divanu LUgati'tTurk'ten oğrenmiş bulunuyoruz Bu sebeplerden dolayı Kaşgarlı Mahmut'un Divanu LUgati'tTurk'u hem dil, hem edebiyat, hem toplum ve sosyoloji tarihimiz bakımından cok onemli belgeleri toplayan bir kaynaktır
Ancak bu kaynak eser 1910 yılına kadar bilinmiyordu Gerci Katip Celebi'nin KeşfuzzunUn adlı bibliyografyasında Kaşgarlı Mahmut'tan da soz edilmiştir Ama bu bilgi cok sınırlıdır Vanizade Nazif Paşa'nın yakınlarından bir hanım, 1910 yılında İstanbul'daki Sahaflar Carşısı'nda dolaşırken bu dev eseri tozlu raflarda bulmuş, satın almak istemiştir Elindeki ganimetin kadrini ancak o zaman anlayan kitapcı, kitabın fiyatını 25 altına kadar yukseltmiş, hanım da kitabı alamamıştır Ancak işi Maarif Nezareti'ne duyurmuştur Ne olduğu belirsiz bir kitaba avuc dolusu altın verilemeyeceği gerekcesiyle Maarif Nezareti, eseri satın almayı reddetmiştir
Haber, kitap delisi merhum Ali Emiri Efendi'ye intikal etmiştir Kitaplarını millete hediye ederek Fatih Millet Kutuphanesi'ni kurmuş ve ilk mudurluğunu yapmış olan Ali Emiri Efendi, kitapcıyı getirtmiş, eseri inceledikten sonra adamı kutuphaneye kilitleyerek para tedarikine cıkmıştır İşte boyle borc harc satın alınan Divanu LUgati'tTurk, uzun zaman Ali Emiri Efendi'nin kıskanc titizliğiyle kutuphanede saklanmıştır Ali Emiri Efendi, eserin basımına ancak Sadrazam Talat Paşa'nın ricası uzerine razı olmuştu Eldeki yazma, Kaşgarlı Mahmut'un el yazısı olmamakla beraber ondan 192 yıl sonra Şamlı Mehmet adında usta bir hattat tarafından yazılmış yer yuzundeki tek nushadır Kaşgarlı, eserini Araplara kabul ettirmek icin iki yerde; Peygamberin iki hadisini zikreder ki, şunlardır:
Yuce Tanrı: Benim bir ordum vardır ki onlara Turk adını verdim Onları doğuda birleştirdim Bir millete kızarsam cezalandırmak gorevini onlara veririm buyurmuştur
Yuce Tanrı: Turkce oğreniniz, cunku Turkcenin uzun bir saltanatı vardır diye buyurur
Divanu Lugati'tTurk dunyanın her yanında, Turkoloji ilmiyle uğraşan pek cok bilgin icin paha bicilmez bir kaynak olmuştur Uzerinde şimdiye kadar yerli, yabancı, uzmanlar cok ceşitli incelemeler yapmışlardır
DiVANU LUGATİTTURK
Kaşgarlı Mahmudun unlu eserinin tam adı: Kitabu Divanu LUgatitTurktur Araplara Turkceyi oğretmek ve Turkcenin Arapca kadar zengin bir dil olduğunu gostermek amacıyla yazılmıştır Kitap icin cok kısa bir tanım yapmak gerekirse; Ansiklopedik Sozluk denilmesi uygun olur Orijinalinin nerede olduğu bilinmiyor Bu gun elimizde bulunan Şamlı Mehmed bin Ebu Bekirin, 1266 yılında kopya ettiği bir nushası vardır Bu nusha, İstanbul Fatihteki Millet Kutuphanesindedir Turk Dil Kurumu tarafından 1941de, Kultur Bakanlığı tarafından 1990da tıpkı basımı yapılmıştır
Eser ilk defa Kilisli Rıfat Bilge denetiminde 1915 1917 yılları arasında tercume edildi Uc cilt olarak basılması duşunuldu ise de, duşunce gercekleşmedi Besim Atalayın tercume ettiği kitap, 4 cilt halinde 1939 1943 yılları arasında birinci, 1985 1986 yılları arasında ikinci defa basıldı Arapca olarak da yayınlandı