Kaybolan 29 Milyar Dolar! Döviz rezervlerinde esrarengiz hareketler! Hazine'nin ağır abisi kim?

Ekonomist Kerim Rota, Paraanaliz'deki köşesinde, 2019'un başlangıncından bu yana yerli yatırımcının artan döviz talebine karşın, kurların sakin denilebilecek bir seyir seyretmesini ele aldı.

Rota yazısında, Eylül sonu prestijiyle döviz mevduatlarındaki artışın 31.5 milyar dolar olduğunu, müşterilerin bankalardan döviz aldığını ve bankaların da döviz sattığını belirterek, açıkta kalmak istemeyen bankaların dövizi öbür yerden satın aldığını söz etti. Rota ayrıyeten, tıpkı periyotta piyasaya yabancı girişi olmamasına karşın bankaların satın aldıkları bu dövizin kaynağının meçhul kaldığına işaret etti. Rota bu durumu şöyle söz ediyor:

"Demek ki ortada bankalara bu dövizi satan lakin geri almayan, o denli yasal yahut finansal zaruriliği da olmayan  aziz istekli 'yerli ve ulusal bir abi' var." 



Rota bu 'yerli ve ulusal abi'nin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası olduğunu, ziyan etmesine karşın "arka kapı" ve swap işleriyle piyasayı el altından fonladığını ileri sürdü.

İşte Kerim Rota'nın "Con Ahmet'in Periyodu Daim Makinesi Döviz Piyasasında" başlıklı o yazısı:

Yaşı ileri olanlar “Con Ahmet’in Bölümü Daim Makinası” tabirini bilir. Daima dönerek sonsuz güç üretebildiğini argüman eden bir mucidin icadından ilham alıp, lisanımıza yerleşmiştir. Genelde “bir işe yaramayan boş buluş” manasında kullanılır. “Kaynağı olmadan atıp tutanlar” için de kullanılır. Siyasetçiler de vakit zaman bu tabiri birbirlerine sataşmak için kullanmışlar.

Erke Dönergeci ve Con Ahmet,

2000’li yılların başında Türk ordusunu yönetmiş emekli paşaların da hararetle desteklediği “Erke Dönergeci” de Con Ahmet’e emsal bir teşebbüstü. Türkiyemiz üzerine kurulan kumpasları gören teşebbüsçüler, bizi Petrole bağımlı yaparak sömürmeye çalışan dış güçlerin oyununu bozmak için sonsuz güç yaratan makinayı icat ettiklerini tez etmişlerdi. Ne yazık ki makina hayata geçmediği için dış güçler hala üstümüze oynayıp sabrımızı test etmeye devam ediyorlar.

Bir yerde “Büyük Oyun” varsa Con Ahmet’de orada.



Bir yerde “büyük oyun” yahut “saldırı” olduğunu düşünenler varsa, orada”Con Ahmet”in ortaya çıkması kaçınılmaz. Biliyorsunuz bizi dolarla dize getirmeye çalışan dış güçler, finansal akınlarına hiç durmaksızın devam ediyorlar. 1-2 sene öncesine kadar bunları farkeden çok az kişi vardı. Neyse ki anneannesinin emekli maaşını yahut kendi parasını dövize, borsaya, faize yatıran herkes artık piyasa uzmanı yahut bürokrat olduğundan “büyük oyunu” görenler de arttı.

Kaybolan 29 Milyar Dolar

2019 başından bu yana döviz piyasasında da “Con Ahmet”lik işler olmakta. 3 husus uzmanların başını kurcalamakta. Birincisi, yerli yatırımcıların bu kadar döviz talebine karşın, kurlardaki seyrin nasıl sakin kalabildiği. İkincisi, kimi bankaların döviz piyasasında “nöbetçi” kalarak daima döviz satması. Üçüncüsü benim de yakından takip ederek paylaştığım Net Memleketler arası Rezervlerin (NUR) olması gereken düzeyin 29 Milyar $ aşağısında kalması. Öncelikle “kaybolan rezervlerin” nasıl hesaplandığını anlayabilirsek, “devri daim” makinasının tekniğini çözebiliriz. Haluk Bürümcekçi’nin ihtimamlı tablosu bu hususta yardımcı oluyor.

Üstteki tabloda 2019 birinci 9 ayda PARILTI hesabını görebilirsiniz.TCMB “Reeskont”, ihracatçılardan bu yıl satın alınan dövizi gösteriyor. “Botaş” kalemi ise kamu güç şirketlerine satılan meblağları. “Swap” kalemi ileride ayrıntılıca değineceğimiz TCMB’nin bu yıl içinde bankalardan aldığı emanet dövizi gösteriyor. Hazinenin iç ve dış piyasadan Yabancı para borçlanması da IŞIK sayısına dahil ediliyor. Yılbaşındaki depo uygulaması kalkınca o da PARILTI sayısını etkiledi.



İşin özeti, bu hesaba nazaran Net Milletlerarası Rezerv bu yıl 34,7 Milyar $ artması gerekirken, yalnızca 5,5 Milyar $ artmış. Ortadaki “kayıp” rezerv meblağı 29,2 Milyar $.

“Kayıp” rezerv evvel DTH sahibine geçer.

Eylül sonu prestijiyle Döviz Mevduatlarındaki artış da yaklaşık 31,5 Milyar $. Bireyler ve kurumlar bu ölçüde döviz satın alıp bankalarına yatırmışlar. Müşteriler bankalarından Döviz satın alırken, bankalar da döviz satarlar. “Açık Döviz pozisyonunda” kalmak istemeyen banka birebir ölçü dövizi bir yerlerden satın almak zorundadır. Bu, bankalar açısından hem yasal hem de finansal bir mecburilik. Yasal kısmı BDDK düzenlemesi. Hiçbir banka özkaynaklarının %20’sinden fazla açık konum tutamaz. Zati bilgiler de Eylül sonu prestijiyle bankalarda neredeyse açık durum olmadığını gösteriyor. Demek ki bankalar bu dövizi bir yerlerden bulup almışlar. Bankaların döviz likiditeleri de buna yakın ölçüde artmış. Tıpkı periyotta Yabancı girişi ise neredeyse yok üzere. Demek ki ortada bankalara bu dövizi satan fakat geri almayan, o denli yasal yahut finansal zaruriliği da olmayan şanlı istekli “yerli ve ulusal bir abi” var.

“Ağır abi “ TL ‘yi çekişinden muhakkak olur.

Bu “abi”’nin TCMB olup olmadığını anlamak için “turnusol” testi,TCMB TL fonlama ölçüsüdür. O denli ya, biri döviz satıyorsa karşılığında TL alır. Bu “abi” Merkez bankası ise aldığı TL piyasadan büsbütün çekilir. Piyasada temerrüt oluşmaması için de TCMB dönüp eksilen parayı bankalara geri borç vermelidir. Münasebetiyle TCMB’nin verdiği borç, o ölçüde artmalıdır. Bunun tahlilini tekrar Haluk Bürümcekçi aşağıdaki tablo ile ortaya koyuyor. Ne tesadüf ki birinci 9 ay sonunda TCMB, bankalara borç vermesi gereken meblağdan 158,3 Milyar TL daha fazla alacaklı hale gelmiş. Bu da bu yıl TCMB tarafından yaklaşık 28 Milyar $ seviyesinde bir döviz satışı yapıldığını gösteriyor.

“Açıklama yükümlülüğü olmayan” taşeron kim?



TCMB, ihracatçılarla yahut kamu güç şirketleri ile yaptığı tüm süreçleri aylık da olsa açıklıyor. Birinci tabloda bunları görmüştük.TCMB Bankalarla direkt yahut ihale yoluyla alım satımlarını da açıklıyor ve burada değerli bir meblağ görünmüyor. Muhtemelen eskilerden kalan bu derece şeffaflık şu sıralar pek güzele gitmese de hala buna uyuluyor. Hasebiyle anlıyoruz ki, TCMB bankalara bu dövizi direkt satmamış. Bu 28 Milyar $’ı evvel bankacılık dalı dışında bir “taşerona” satmış olmalı. Sattığı bu “taşeron” da dönüp bu dövizleri “Tanzim satış” yapan bankalara satmış. Bu “taşeron”un da döviz durumunu açıklama yükümlülüğü olmayan “Hazine” bilgisi kuvvetli diğer bir “ağır abi” olduğunu varsayım etmek artık güç değil.

“Satılan rezerv” itinayla swapla geri alınır.

TCMB’nin bu satışlar sonunda net ve brüt rezerv kaybı yaşaması kaçınılmaz. Bunu kapatabilmek ismine Mart ayında ağır “Swap” süreçlerine başladığını gördük. Bu süreçte Bankalar ellerindeki dövizi TCMB’ye borç verir, karşılığında TL borç alır. TCMB’nin Eylül sonu prestijiyle bankalarla yaptığı swap fiyatı 13,2 Milyar $. “Swap” la bankalardan kısa vade borçlanılan bu fiyat rezervlere eklenince satılan dövizlerin 13,2 Milyar $’lık kısmı güya kasaya geri konmuş görünüyor.

Konutu satıp kiraya çıkmak

Halbuki çıkan (satılan) döviz TCMB’nin “kendi malı” iken, giren döviz 13,2 $ (swap) gecelik yahut haftalık vadede emanet gelen, yani borçlanılan döviz. Swap muhasebe tekniği ile “net rezerv”’e ek edilerek “Net rezerv”deki kayıp da telafi edilmiş oluyor. Bir nevi oturduğun meskeni satıp yeni konut sahibine kiracı olmaktan farkı yok.

İhracatçılardan alınan ile, kamu Güç şirketlerine satışın neti ise +11,3 Milyar $. Demek ki TCMB 13,2 milyar $ “swap emaneti” ve satın aldığı bu 11,3 milyar $ ile toplamda yaklaşık 25 Milyar $’ı kasaya koyup yaptığı satışları bir biçimde dengelemiş. O nedenle bu kadar döviz satışına karşın rezervlerde kayda paha bir eksilme görmüyoruz.

Süreç ayrıntılarına artık hakim olduğumuza nazaran döviz piyasasındaki “Con Ahmetin devranı daim makinası”nı aşağıdaki şemada artık gösterebiliriz.



Şemada saat tarafında USD likiditesinin nasıl el değiştirdiğini görebilirsiniz. Yazıda bahsettiğimiz üzere, sonsuz güç üretmek mümkün değilken, sonsuz döviz üretimi de mümkün değil. Ortadaki sürtünme kaybı bayağı büyük. TCMB “Con Ahmet” makinasına 28 Milyar $ güç verirken, 13,2 Milyar $ geri almış. Üstelik sistemin devamı için DTH sahiplerinin sistemde kalması da önşart.

Bu kadar yolun sonunda nereye geldik?

TCMB bu “arka kapı” ve swap işlerine hiç bulaştırılmasa, net ve brüt rezervlerimiz 15 milyar $ kadar daha yüksek olabilirdi. Yani bugün 120 Milyar $ rezerve sahip olabilirdik. Pekala bu işlere hiç girilmese kurlar nerede olurdu?. Bu soruya karşılık vermek epeyce sıkıntı olsa da deneyelim.

Bu cins “arka kapı” müdahaleleri 3 şeye neden oluyor;

-Döviz alan yatırımcının “kurlar manipüle ediliyor” niyeti ile dövizde kalma direnci artıyor.

– Şeffaflık ve kurumlara itimadı azalan mevcut yabancı yatırımcıların girişlerini caydırıyor.

-Düşük rezerv düzeyi nedeniyle yeni portföy yatırımcıları tereddüte düşüyor.

Benim şahsî niyetim bu işlere hiç girişilmeseydi, TL’nin kıymetinin bugünkünden çok da farklı bir yerde olmayacağı tarafında. Şayet öyleyse bu kadar şeffaflığı ve prestiji ne uğruna kaybettik?