Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'ta yaşanan zulmü önlemek için düzenlediği Kıbrıs Barış Harekatı'nın üzerinden 48 yıl geçti. Devrin Başbakanı Bület Ecevit harekatı 'Biz aslında savaş için değil, barış için ve sadece Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada'ya gidiyoruz.' kelamlarıyla duyuruldu.
Harekatın yıl dönümünde yaşanan olayları sizler için derledik...
Kıbrıs Cumhuriyeti, Türkiye, Yunanistan ve İngiltere ile Kıbrıs Türkleri ve Rumlar ortasında 1959'da imzalanan Zürih ve Londra mutabakatlarıyla kuruldu. Mutabakatta imzası olan Türkiye, Yunanistan ve İngiltere, Kıbrıs Cumhuriyeti'nin garantör devletleri oldu.
Uluslararası antlaşmalar uyarınca ve Türkler ve Rumlar ortasındaki paydaşlık temelinde, 1960'ta kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası'nda iki halka eşit siyasi hak ve statü verildi.
Rum tarafı, Paydaşlık Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla Kıbrıs Türklerini devlet kurumlarından uzaklaştırma, Ada'daki varlıklarını sonlandırma ve Ada'nın Yunanistan'a bağlanması (Enosis) yolunu açmaya yönelik faaliyetlerini sürdürdü.
Kıbrıs Cumhuriyeti, Kıbrıslı Rumların tek taraflı güç kullanımıyla Anayasa'yı feshetmelerinin akabinde 1963'te fiilen son buldu.
Rumlar, Enosis'e ulaşma maksadıyla silahlanarak, Yunanistan'ın da takviyesiyle, 1963-1974 yılları ortasında Kıbrıs Türklerine karşı baskı, zulüm ve ambargoyu durmaksızın devam ettirdi.
Kıbrıs Türklerinin, iştirak devletinin idaresinden uzaklaştırılmalarının akabinde Rumlar ortasında fikir ayrılıkları başladı.
Terör örgütü EOKA mensupları ortasındaki görüş ayrılıkları, Türkiye'nin müdahalesinden telaş eden ve Kıbrıs Türklerini ekonomik yoldan bitirmeyi dileyen Rum başkan Makarios ve daha süratli sonuç alınmasını isteyen eski cuntacılardan oluşan EOKA-B mensuplarının karşı karşıya gelmesine sebep oldu.
EOKA başkanı Nikos Sampson, Yunan cuntasının takviyesiyle 15 Temmuz 1974'te Kıbrıs'ı Yunanistan'a bağlamak emeliyle Makarios'a karşı darbe yaptı ve iktidarı ele geçirdi. Yapılan darbeyle Kıbrıs'ın egemenliğine ve toprak bütünlüğüne kastedildi.
Türkiye harekat öncesi diplomasiyi seçti
Türkiye, darbenin akabinde 1960 Garanti Antlaşması uyarınca birinci evrede diplomatik teşebbüsleri önceledi.
Bu konuda 17-18 Temmuz 1974'te Türkiye ile İngiltere ortasında darbenin akabinde yapılabilecek teşebbüslere ait Londra'da görüşmeler de yapıldı.
Görüşmelere garantör ülke olarak Yunanistan da davet edilirken Atina'daki cunta idaresi görüşmelere katılmadı.
Dönemin Başbakanı Bülent Ecevit ile İngiltere Dışişleri Bakanı James Callaghan ortasındaki görüşmelerde İngiltere'ye ortak müdahale teklifinde bulunuldu.
Başbakan Ecevit ve Yardımcısı Necmettin Erbakan, İngiltere'nin olumsuz karşılık vermesi üzerine, garantörlük hakkını kullanarak ve Ada'daki Türklerin güvenliğini de dikkate alarak 20 Temmuz 1974'te Kıbrıs Barış Harekatı'nın başlaması kararını aldı.
Harekat, dünyaya Ecevit'in yaptığı tarihi, 'Biz aslında savaş için değil, barış için ve sırf Türklere değil, Rumlara da barış getirmek için Ada'ya gidiyoruz.' kelamlarıyla duyuruldu.
Barış harekatıyla Kıbrıs'ın Yunanistan'a ilhakının önüne geçilirken Kıbrıs Türk halkının güvenliği ve varlığı garanti altına alındı.
Türkiye, 20 Temmuz 1974'te Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulunun (BMGK) 353 sayılı kararı ile İngiltere ve Yunanistan'a 'barışın tekrar tesisini sağlamak üzere müzakerelere başlama' davetinde bulundu ve 22 Temmuz 1974'te harekatı durdurdu.
Daha sonra garantör ülkeler bir ortaya gelerek Kıbrıs sorununun tahlili için görüşmelere başladı.
25 Temmuz 1974'te toplanan 1. Cenevre Konferansı, 30 Temmuz 1974'te imzalanan Cenevre Deklarasyonu ile son buldu.
Deklarasyonda, Yunanistan ve Rumlar tarafından işgal edilen Türk anklavlarının (bölgelerinin) ivedilikle boşaltılması ile Ada'da barışın ve anayasal nizamın yine tesisini teminen dışişleri bakanları ortasında müzakerelere devam edilmesi öngörüldü.
Öte yandan deklarasyonla Ada'da Kıbrıs Türk toplumu ile Kıbrıs Rum toplumu olmak üzere iki özerk idarenin mevcudiyeti ilkesel olarak tanındı.
Başbakan Ecevit'in harekatı duyurduğu konuşma
Harekatın ikinci kademesi "Ayşe tatile çıksın" parolasıyla başladı
Konferansın 8 Ağustos'ta başlayan ikinci evresinde, Yunanistan, Ada'da yeni anayasal tertibin kurulmasına yönelik tüm teklifleri reddetti ve anayasaya ait varılacak bir uzlaşma için Türk birliklerinin geri çekilmesini ön şart olarak ileri sürdü.
Ayrıca ikinci toplantıya kadar Rum ve Yunan askerlerinin Türklerin bulunduğu bölgeden çekilmeleri gerekiyordu lakin çekilmedikleri üzere ataklar da sürdü.
2. Cenevre Konferansı görüşmelerinden de bir sonuç çıkmayınca 14 Ağustos’ta 'Ayşe tatile çıksın' parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı'nın ikinci evresi başladı ve 16 Ağustos'ta ateşkes ilan edildi.
Türkiye'nin başlattığı harekat muvaffakiyetle sonuçlanırken Ada'da yaşayan Kıbrıs Türk halkının güvenliği de sağlandı ve Ada'ya barış hakim oldu.
İkinci harekat sırasında geri çekilen Rum askerleri, geçtikleri Türk köylerini yakarak silahsız insanları katletti. Toplu katliamlar, katliam çukurları ve mezarlar, harekatın bitiminde ortaya çıkarıldı.
Kıbrıs Barış Harekatı sırasında, Türk ordusu 498 şehit verirken Kıbrıs Türk tarafı ise 70'i mücahit, 270 kişiyi kaybetti. Kıbrıs Türkleri genel olarak ise 1672 şehit verdi.
Harekatın akabinde Kıbrıs Türkleri kendi idarelerini kurdu
Kıbrıs'ta mevcut sonların çizilmesine imkan sağlayan harekatın çabucak ertesine Kıbrıslı Türkler, 1 Ekim 1974'te Otonom Kıbrıs Türk İdaresi'ni kurdu.
Ardından Kıbrıs Türklerinin devlet yapısını kökleştirme, anayasa yapma ve çok partili sisteme geçme üzere deneyimler yaşadığı Kıbrıs Türk Federe Devleti (KTFD) 13 Şubat 1975'te ilan edildi.
KTFD Meclisi, 15 Kasım 1983'te oy birliğiyle aldığı bir kararla Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin (KKTC) kurulduğunu ilan etti.
Rumların uzlaşmaz tavrı sonucunda müzakerelerde bir sonuca varılmadı
Kıbrıs problemine tahlil bulma hedefli müzakereler KKTC'nin kurucu Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş ile devrin Rum önderi Glafkos Klerides ortasında Haziran 1968'de Beyrut'ta yapılan görüşmelerle başladı.
Dönemin BM Genel Sekreteri Kofi Annan, 2002'de 'Annan Planı' olarak da bilinen 'Kıbrıs Sıkıntısına Kapsamlı Tahlil Temeli' evrakını ortaya koydu.
Denktaş ve o zamanki Rum başkan Tasos Papadopulos, 'Annan Planı' çerçevesinde çeşitli görüşmeler yaptı ve plan 24 Nisan 2004'te iki tarafta referanduma sunuldu.
Rum halkının yüzde 75,83'ü planı reddederken Kıbrıs Türk tarafı yüzde 64,91 çoğunlukla plana 'evet' dedi.
Buna rağmen referandumun çabucak sonrasında 1 Mayıs 2004'te Rum idaresi, Ada'daki öteki ortak olan Kıbrıs Türkleri yok sayılarak 'Kıbrıs Cumhuriyeti' ismi altında Avrupa Birliği'ne tam üye yapıldı.
İsviçre'nin Crans Montana kentinde 28 Haziran 2017'de tekrar başlayan ve yaklaşık 10 gün ağır formda devam eden müzakereler garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve İngiltere'nin de iştirakiyle yapıldı.
Son olarak 27-29 Nisan 2021'de Cenevre'de BM öncülüğünde, garantör ülkelerin de iştirakiyle gayriresmi Kıbrıs konferansı gerçekleştirildi.
Konferansta, KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, BM Genel Sekreteri Antonio Guterres'in de 'Yeni fikirlerle gelin' davetine uyarak Kıbrıs'ta kalıcı barış için 6 unsurluk teklif sundu.
Önerinin birinci hususunda, Kıbrıslı Türkler ve Rumların eşit memleketler arası statüsünün ve hükümran eşitliğinin garanti altına alındığı bir kararın BM Güvenlik Kurulunda kabul edilmesi için Genel Sekretere inisiyatif alma daveti yer aldı.
Türk tarafı yarım asrı aşkın müddettir müzakere edilen ve bir sonuç alınamayan federasyon modelinin bilakis yeni tahlil teklifini kayıtlara geçirirken Rum tarafının konferansa hazırlıksız geldiği ve uzlaşmaz tutumunda ısrarcı olduğu görüldü. Böylelikle gayriresmi Kıbrıs konferansı, taraflar ortasında ortak taban olmaması sebebiyle sonuçsuz kaldı.
Tarihsel süreçte, Rum tarafı her kezinde çeşitli sebeplerle içinde BM tekliflerinin de bulunduğu tahlile yönelik adımları reddetti ya da kabul edilmesi mümkün olmayan ön koşullar ortaya koydu.
Böylelikle, Kıbrıs'ta 50 yılı aşkın müddettir devam eden müzakere sürecinde, Türk tarafının yapan rolüne karşın, Rum tarafının uzlaşmaz tutumu nedeniyle bir sonuca varılamadı.
KKTC'de Ekim 2020'de cumhurbaşkanı seçilen Ersin Tatar, Türkiye'nin desteklediği hükümran eşitliğe dayalı, yan yana ve iş birliği içerisinde yaşayan 'iki devletli çözüm' modelini savunuyor.
Siyasi isimler ve toplumsal medyada kullanıcıları harekatın 48. yıl dönümünde paylaşım yaptı
